Lakiernik_714[03]_L2.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Zbigniew Neumann

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 714[03].L2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje i znaczenie rysunków technicznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady tworzenia rysunku technicznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Materiały i przybory do rysowania

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady geometrii wykreślnej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Konstrukcje geometryczne

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Zasady wymiarowania

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Oznaczania graficzne na rysunkach technicznych

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Uproszczenia rysunkowe

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Zasady szkicowania elementów

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

4.13. Zagadnienia rysunku technicznego w dokumentacji technologicznej

4.13.1. Materiał nauczania

4.13.2. Pytania sprawdzające

4.13.3. Ćwiczenia

4.13.4. Sprawdzian postępów

4.14. Dokumentacja techniczna w przedsiębiorstwie

4.14.1. Materiał nauczania

4.14.2. Pytania sprawdzające

4.14.3. Ćwiczenia

4.14.4. Sprawdzian postępów

4.15. Technika komputerowa w zakresie informacji technicznej

4.15.1. Materiał nauczania

4.15.2. Pytania sprawdzające

4.15.3. Ćwiczenia

4.15.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i umiejętności

w posługiwaniu się dokumentacją techniczną.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów.

Jest to „pigułka” wiadomości teoretycznych

niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej. Rozdział ten zawiera także:
– pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
– ćwiczenia, opis ich wykonania wraz z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu

potrzebnych do realizacji,

– sprawdzian postępów pozwalający ocenić stopień opanowania materiału.

4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej,

5. Literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze odczytujesz i wykonujesz
szkice i rysunki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminy, przepisy bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcje przeciwpożarowe, wynikające z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

714[03].L2

Techniczne podstawy

lakiernictwa

714[03].L2.04

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

714[03].L2.06

Stosowanie technologii

mechanicznych

714[03].L2.05

Eksploatowanie maszyn

i urządzeń

714[03].L2.03

Stosowanie technologii

informacyjnej

714[03].L2.02

Posługiwanie się

podstawowymi pojęciami

z zakresu układów

sterowania i regulacji

714[03].L2.01

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku powinieneś umieć:

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych w rzutach prostokątnych
i aksonometrycznych,

–

naszkicować elementy w rzucie aksonometrycznym na podstawie rysunków w rzutach
prostokątnych,

–

naszkicować

elementy

rzutach

prostokątnych

podstawie

rysunków

aksonometrycznych,

–

zwymiarować zgodnie z PN szkicowane i rysowane przedmioty i części maszyn,

–

odczytać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,

–

odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia chropowatości i falistości powierzchni,
tolerancji wymiarów, pasowań, tolerancji kształtu i położenia, rodzaje obróbki
powierzchni,

–

odczytać uproszczenia rysunkowe i schematy na rysunkach (schematy mechaniczne,
budowlane, elektryczne),

–

odczytać rysunki wykonawcze i złożeniowe,

–

odczytać dokumentację konstrukcyjno-technologiczną i techniczno-ruchową,

–

scharakteryzować dokumentację techniczną występującą w przedsiębiorstwie,

–

skorzystać z norm rysunku technicznego,

–

zastosować technikę komputerową do powielania informacji rysunkowej, posłużyć
się literaturą techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje i znaczenie rysunków technicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Rysunki wykonuje się w dwóch celach:
– odwzorowania; widzianego przedmiotu lub maszyny,
– przekazania swej myśli; jak ma wyglądać wymyślony przedmiot (maszyna, urządzenie).

W technice rysunek jest stosowany w obydwu przypadkach. W pierwszym mając śrubę

możemy wykonać jej rysunek (techniczny), i odwrotnie, możemy narysować śrubę do tej
nakrętki i na podstawie rysunku ją wykonać.

Bez rysunku technicznego nie mogłyby powstać żadne złożone konstrukcyjnie maszyny,

aby można było je precyzyjnie wykonać. Wystarczy wziąć do ręki rysunek np. żelazka
i spróbować opisywać jego kształt i wymiary, tak aby kto inny mógł go wykonać.

Jednak nie należy lekceważyć tekstu pisanego, choć „rysunek jest mową technika”. Pismo

i rysunek uzupełniają się wzajemnie, albowiem pewne informacje można podać tylko za
pomocą tekstu słownego, a inne rysunkowo.

Normy rysunku technicznego stworzono po to, aby mogli porozumiewać się technicy

z wielu krajów.

Zaprojektowany w Japonii samochód można bez przeszkód wykonać w Europie

i odwrotnie. Element samochodu wykreślony na rysunku w Polsce może drogą elektroniczną
być przesłany do Hiszpanii, od razu do maszyny, i na niej wykonywany przedmiot.

W Polsce obowiązuje norma PN-ISO 10209-1: 1994, która podaje definicje rodzajów

i nazw rysunków. Oto niektóre z nich:
–

rysunek techniczny – informacja podana na nośniku informacji (przeważnie na kalce
technicznej), graficznie przedstawiona zgodnie z zasadami (normami) i w podziałce,

–

szkic, rysunek wykonany odręcznie i bardzo rzadko w podziałce,

–

rysunek złożeniowy ogólny, pokazujący wszystkie zespoły (i części) wyrobu,

–

rysunek części, pokazujący pojedynczą część i zawierający wszystkie informacje niezbędne
do wykonania tej części,

–

rysunek zestawu elementów, podający wymiary, sposób wyróżniania, a także dane
dotyczące wykonania zestawu elementów tego samego rodzaju,

–

rysunek wykonawczy, podający wszystkie informacje do wykonania przedstawionego
obiektu / elementu,

–

rysunek instalacyjny, przedstawiający ogólny układ pozycji i informacje niezbędne do
zainstalowania danej pozycji w stosunku do współpracujących z nią innych pozycji,

–

schemat, rysunek w którym zastosowano symbole graficzne pokazujące funkcje części
składowych i ich współdziałanie,

–

plan sytuacyjny, rysunek sytuacyjny przedstawiający rozmieszczenie obiektów
budowlanych w stosunku do lokalizacji znanych punktów, dojazdy i ogólne rozplanowanie
terenu.

W praktyce używa się jeszcze wiele nazywanych umownie rysunków, aczkolwiek nie są

one  objęte  powyższą  normą,  np.  rysunki  patentowe,  rysunki  ofertowe,  rysunki  katalogowe,
rysunki  reklamowe  o  tematyce  technicznej,  a  także  osobna  grupa  rysunków  związana
z obsługa produkcji – czyli technologią wykonania wyrobu, np.: rysunek produkcyjny, rysunek
operacyjny,  rysunek  zabiegowy,  rysunek  montażowy,  i  inne  używane  czasami  tylko
w nielicznych przedsiębiorstwach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Norma wprowadza także następujące terminy ogólne występujące w rysunkach wszystkich

branż, np.:

– wykres, przedstawienie graficzne (w układzie współrzędnych) zależności między

wielkościami zmiennymi,

– przekrój, jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną

przekroju,

– szczegół, pokazanie na rysunku, zwykle w powiększeniu elementu (przedmiotu) / części

przedmiotu / zespołu, w celu podania wymaganej informacji.
Podane rysunki techniczne (zawodowe) odnoszą się do rysunków dla branży budowy

maszyn.  Oprócz  norm  ogólnych  dotyczących  rysunku  technicznego,  wydane  są  normy  dla
trzech dziedzin techniki (przemysłu):
–  przemysłu budowy maszyn – rysunek maszynowy,
–  przemysłu elektrotechnicznego – rysunek elektryczny,
–  budownictwa – rysunek architektoniczno – budowlany,
oraz elementy rysunku dla innych branż, np. chemicznej czy włókienniczej.

Od co najmniej dwóch lat następuje bardzo szybka zmiana norm z uwagi na

dostosowywanie Polskich Norm do norm międzynarodowych, tj. EN – Unii Europejskiej
i ISO, dlatego zawsze przed zastosowaniem danej normy należy sprawdzić czy norma
obowiązuje lub przez jaką została zastąpiona.

Powyżej podano numer normy i cytaty w norm dotyczących rysunku technicznego.

Ustawa  o  Normalizacji  „ustawa  z  dnia  12  września  2002  r.  o  normalizacji  Dz.  U.  169.1386
z 2002  (ze  zmianami  w  Dz.  U.  273,  poz.  2703  z  2004)  w  rozdziale 3  art.5,  podaje  między
innymi:
–  Polska  Norma  jest  normą  krajową,  przyjętą  w  drodze  konsensu  i  zatwierdzoną  przez

krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępną, oznaczoną – na zasadzie
wyłączności - symbolem PN.

– Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej.

Wprowadzenie to może nastąpić w języku oryginału.

–  Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne.
Przykłady Polskich Norm dotyczących rysunku:
–  PN–EN ISO 5457:2002, Dokumentacja techniczna wyrobu. Wymiary i układ arkuszy,
–  PN–91 / N – 01604, Widoki, przekroje, kłady,
–  PN–EN ISO 30980:2002, Dokumentacja techniczna wyrobu. Pismo,
–  PN–EN ISO 5456:1999, Rysunek techniczny. Metody rzutowania,
–  PN–EN ISO 6433:1998, Rysunek techniczny. Oznaczanie części,
–  PN–EN ISO 5455:1998, Rysunek techniczny. Podziałki,
–  PN-ISO  129:1996,  Wymiarowanie.  Zasady  ogólne.  Definicje.  Metody  wykonywania

i oznaczania specjalne,

–  PN-ISO 406:1993,Rysunek techniczny. Tolerowanie wymiarów liniowych i kątowych,
–  PN–ISO 128, Rysunek techniczny. Ogólne zasady przedstawiania,
–  PN–89 / M – 01154, Rysunek techniczny maszynowy – Oznaczanie powłok.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakich celach i dlaczego wykonuje się rysunki techniczne?
2.  Do czego służą rysunki techniczne?
3.  Podaj nazwy i rodzaje rysunków technicznych?
4.  Podaj parę nazw terminów ogólnych występujących na rysunkach technicznych?
5.  Jaka jest różnica między szkicem a rysunkiem?
6.  Do jakich celów służą rysunki schematyczne?
7.  Określ, co oznacza termin „plan sytuacyjny”?
8.  W jakich branżach techniki stosowana jest normalizacja rysunków technicznych?
9.  Czy wszystkie Polskie Normy są obowiązkowe do stosowania?
10.  Podaj co określa słowo „kład”?
11.  Podaj przykład nazw rysunków nie objętych Polskimi Normami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W celu utrwalenia materiału wpisz odpowiedzi na pytania sprawdzające do zeszytu.

Odpowiedź powinna być krótka, musisz zmieścić ją maksymalnie w dwóch wierszach.
(Ćwiczenia w innych rozdziałach uwzględniają też powyższy materiał).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać odpowiedzi do zeszytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt i długopis,

–

literatura.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać nazwy i rodzaje rysunków technicznych?
2) podać nazwy terminów ogólnych występujących na rysunkach

technicznych?

3)  określić co oznacza termin „plan sytuacyjny”?
4)  podać co określa słowo „kład”?
5)  podać przykład nazw rysunków nie objętych Polskimi Normami?
6)  podać przykład nazw rysunków nie objętych Polskimi Normami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady tworzenia rysunku technicznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Znormalizowane zagadnienia w rysunku technicznym (maszynowym).

W poprzednim rozdziale omówione zostały rodzaje rysunków oraz przykłady norm.

Obejmują one ogólne zagadnienie rysunku technicznego:
–  nazwy rysunków,
–  formaty arkuszy rysunkowych,
–  rodzaje linii rysunkowych,
–  podziałki,
–  pismo rysunkowe,
–  przedstawianie przedmiotów w widokach i przekrojach,
–  zasady wymiarowania,
–  zasady oznaczania odchyłek wymiarów,
–  zasady oznaczenia struktury geometrycznej powierzchni,
–  uproszczenia rysunkowe,
–  rysunki schematyczne,
–  i wiele innych.
4.2.1.2. Formaty arkuszy

Rysunki techniczne wykonujemy na papierze, kartonie (brystolu), kalce technicznej, folii.
Wymiarowo nie jest to dowolna „kartka papieru”, lecz arkusz o wymiarach podanych

w  Polskiej  Normie.  Jednym  z  czynników  budujących  obowiązujący  system  wymiarowania
rysunków  jest  możliwość  ich  składania  do  formatu  podstawowego  A4  (kartki  papieru
maszynowego),  aby  dokumentacja  rysunkowa  po  złożeniu  miała  zawsze  jednakowy  format
(zasadniczy). Formaty dzielą się na:
–  zasadnicze, (tabela 1),
–  pochodne, (rys. 1).

Tabela 1. Znormalizowane formaty arkuszy rysunkowych.

Oznaczenie formatu

Wymiary formatu w mm

841 x 1189

594 x 841

420 x 594

297 x 420

210 x 297

Podane w tabeli wymiary formatu są wymiarami kopii rysunku po obcięciu. Minimalne

wymiary arkusza przeznaczonego na oryginał są odpowiednio większe.

Z tabeli 1 wynika spostrzeżenie, że połowiąc (dłuższy bok) największego formatu A0

(841x1189 mm) otrzymujemy format o połowę mniejszy czyli A1, połowiąc A1 otrzymamy A2
i tak do A4 (A5). Format A4 nazywamy formatem podstawowym. Do wykonywania rysunków
części stosuje się też format A5, choć nie jest on zalecany. Np. wykonuje się dwa rysunki na
formatach A5, umieszczone wspólnie na formacie A4.

W celu lepszego wykorzystania papieru, a także wygody użytkowania, podczas rysowania

np. długich o małych pozostałych wymiarach części lub zespołów maszyn, stosuje się formaty
pochodne. Formaty te powstają poprzez zwielokrotnienie formatu A4 po boku o wymiarze
210 mm ( n x 210 mm, n – nie większe niż 9). Inne np. A3 x 4, A2 x 2, itd.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Formaty pochodne

Przyjęty do rysowania format arkusza należy obramować ramką w odległości 5 mm (10 mm)

od  krawędzi  arkusza.  Gdy  format  będzie  składany  do  podstawowego  (A4),  wówczas
w  lewym  dolnym  rogu  obramowania,  na  wysokość  297  mm  wykonujemy  obramowanie
w odległości 25 mm od brzegu arkusza. Margines niezbędny jest do wpięcia dokumentacji do
teczki,  itp.  technik  łączenia  dokumentacji  w  całość.  W prawym  dolnym  rogu  należy umieścić
tabliczkę.

Formaty rysunkowe można stosować także w położeniu pionowym, gdy dany rysowany

przedmiot łatwiej wypełni arkusz w tym położeniu.

Większość rysunków wykonuje się na kalce technicznej kupowanej w rolkach lub

arkuszach. Arkusze (wysokość rolki) mają wymiary większe od szeregu „A”, zgodne
z szeregiem wymiarowym „B”. (Jest jeszcze szereg wymiarowy papieru „C”, o większych
wymiarach niż „B”).

Kalkę (inny materiał do kreślenia na nim) musimy zamocować na desce kreślarskiej,

(stole), przez co brzegi jej uszkadzają się od pinesek lub taśm klejących, a nawet kleksów,
które gdzieś muszą robić nie wprawni kreślarze.

Większy format jest praktyczny, a marginesy (różnice między wymiarami szeregów) łatwo

można  obciąć  uzyskując  potrzebny  wymiar  arkusza.  Inną  przyczyną  stosowania  szeregów
wymiarowych  A,  B  i  C  –  jest  pakowanie.  Papier,  dokumentację  wykonaną  lub  złożoną
w formacie  A4,  nie  da  się  włożyć  do  koperty  o  tym  samym  wymiarze,  a  gdy  jest  gruba
objętościowo  to  i  do  koperty  „B”  nie  zapakujemy  jej.  Dotyczy  to  też  teczek  do  pakowania
(skoroszytów, innych różnego rodzaju teczek na dokumenty).
4.2.1.3. Linie
Linie  służą  do  wykonywania  rysunków  technicznych.  W  rysunku  maszynowym  występują
następujące linie:
–  ciągła,
–  kreskowa,
–  punktowa,
–  dwupunktowa,
–  falista,
–  zygzakowa.
Występują jeszcze linie bardzo grube (2 x gruba), gruba, cienka (1/3 linii grubej).
Ta  sama  norma  podaje  jeszcze  inne  linie  dla  rysunku  architektoniczno-budowlanego
i elektrycznego.
Linie rysunkowe stosuje się o odpowiedniej grubości, a posegregowane są w grupy.
Np.  linia  bardzo  gruba  w  mm  wynosi:  1,0;  1,4;  2,0;  z  tym,  że  uprzywilejowane  są  1,0  i  1,4.
Dla linii cienkiej: 0,18; 0,25; 0,35; 0,5. Uprzywilejowane to: 0,18 i 0,25 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Linie mają swoje przeznaczenie rysunkowe, np. linia:
–

ciągła gruba, służy do rysowania widocznych krawędzi i wyraźnych zarysów przedmiotów
w widokach i przekrojach,

–

ciągła cienka, służy do rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
linii odniesienia itd.,

–

punktowa cienka, służy do rysowania osi symetrii, linii podziałowych, osi okręgów,

–

dwupunktowa cienka, rysujemy nią skrajne położenia części ruchomych, pierwotnego
kształtu przedmiotu, linii osi ciężkości, itd.,

–

zygzakowa, służy do rysowania tych samych linii co linia falista, linii urwania.

4.2.1.4. Tabliczki rysunkowe
Tabliczki rysunkowe służą do podania podstawowych danych o rysunku, takich jak:
–  wykonawca rysunku i data wykonania,
–  nazwa i numer rysunku,
–  zastosowana podziałka główna,
–  inne dane, w zależności od zastosowanej tabliczki oraz branży.
Tabliczki  rysunkowe  umieszcza  się  w  prawym  dolnym  rogu  rysunku.  Wymiary  tabliczek  jak
i rubryki w nich zawarte objęte są normą. Tabliczki dzielą się na:
–  podstawowe,
–  zmniejszone,
–  uproszczone.
Do celów szkolnych stosuje się tabliczki uproszczone, lub podane przez nauczyciela..
Na tabliczce w dolnym lewym rogu podaje się podziałkę główną stosowaną na danym rysunku.
4.2.1.5.  Podziałka
Podziałka  rysunku,  (inaczej  potocznie  zwana  skalą),  jest  wyrażona  jako  iloraz  liczbowy
(dzielenie)  wymiarów  liniowych,  (takich  jak:  długość,  wysokość,  grubość,  wartość  średnic,
itp.) na rysunku i odpowiednich rzeczywistych wymiarów rysowanego przedmiotu.  W ilorazie
tym dzielna lub dzielnik jest równy jedności, np. 1:100 lub 2:1.
Znormalizowane podziałki rysunkowe dla rysunku maszynowego wynoszą:
–  powiększające przedmiot:  100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1,
–  naturalna: 1: 1,
–  pomniejszające  przedmiot:    1:2,    (1:2,5),  1:5,  1:10,  (1:15), 1:20,  (1:25),  1:50,  1:100,

1:200, (1:250), 1:500,
(dla rysunku architektonicznego 1:1000, i więcej).

Rozróżnia się podziałki:
–

główną, w której został wykonany rysunek lub większość rzutów,

–

pomocniczą, w których wykonane zostały np. szczegóły. Jest to przeważnie podziałka
powiększająca. Podaje się ją w nawiasie przy danym szczególe. Mogą być zastosowane
różne podziałki, gdy szczegółów jest więcej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Podaj co oznacza format podstawowy, jego oznaczenie i wymiary.
2.  Jak wymiarowane są inne formaty rysunkowe i czy umiesz podać wymiary A3?
3.  Jak tworzy się  rysunkowe formaty pochodne?
4.  Czy można stosować format w ustawieniu pionowym?
5.  Czy typoszeregi „B i C”, są większe czy mniejsze od „A”?
6.  W którym miejscu formatu znajduje się tabliczka rysunkowa?
7.  Jakie są rodzaje tabliczek rysunkowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8.  Czym różni się tabliczka szkolna od znormalizowanej?
9.  Podaj parę przykładów linii rysunkowych.
10.  Do kreślenia jakich zarysów stosuje się linię grubą, a do jakich cienką?
11.  Czy występują grupy linii, jeśli tak, podaj przykład?
12.  Do czego służy podziałka?
13.  Podaj  określenie podziałki.
14.  Co znaczy określenie podziałka naturalna?
15.  Podaj przykłady podziałek powiększających i pomniejszających.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj ćwiczenie polegające na doborze materiału do kreślenia oraz znajomości

formatów rysunkowych, obramowania, umiejscowienia tabliczki, rodzajów linii i podziałek.
Stosuj pismo, które uważasz za bardzo wyraźne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A3,
3)  podzielić format A3 na dwa formaty A4,
4)  zaznaczyć linie obramowania i linię obcięcia oryginału,
5)  pozostawić miejsce na każdym arkuszu na tabliczkę rysunkową,
6)  na formacie A4 podać wymiary formatów od A4 do A0 i narysować rodzaje linii,
7)  na  drugim  formacie  A4  napisać  podziałki  rysunkowe:  powiększające,  naturalną

i pomniejszające, a w miejscu tabliczki napisać jakie znasz ich rodzaje,

8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.),

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

tusz,

−

literatura.

Przybory można wymieniać między sobą.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ćwiczenie polegające na doborze materiału do kreślenia oraz znajomości

formatów rysunkowych, obramowania, umiejscowienia tabliczki, formatów pochodnych,
szeregu wymiarów papieru oraz kreślenia linii grubych. Stosuj pismo, które uważasz za bardzo
wyraźne.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykona ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A3,
3)  podzielić format A3 na formaty A4 i A5,
4)  zaznaczyć linie obramowania i linię obcięcia oryginału,
5)  pozostawić miejsce na każdym arkuszu na tabliczkę rysunkową.
6)  na formacie A4 podać przykład formatów pochodnych,
7)  na formacie A5 napisać w jakim przypadku ma zastosowanie,
8)  podać na drugim formacie A5, w jaką kopertę zapakujemy rysunki A4 i jakie wymiary ma

format podstawowy oraz podać o ile jest szersza linia bardzo gruba od grubej.

9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.),

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

tusz,

−

literatura.

Szablony i przybory można wymieniać między sobą.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić oznaczenia i wymiary formatów rysunkowych?

2) rozróżnić formaty zasadnicze i pochodne?

3) rozróżnić linie obramowania i obcięcia rysunku?

4) podać szeregi wymiarowe papieru i w którym są umieszczone

formaty rysunków technicznych?

5) narysować rodzaje linii rysunkowych?

6) wskazać w którym miejscu na rysunku umieszcza się tabliczki

rysunkowe i podać do czego służą i co zawierają?

7) wymienić podziałki rysunkowe i wskazać która jest naturalną?

8) rozróżnić podziałki główną i pomocniczą oraz wskazać gdzie się je

podaje na rysunku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Materiały i przybory do rysowania

4.3.1. Materiał nauczania

Rozróżniamy dwa sposoby wykonywania rysunków technicznych:

– ręcznie, (w tym i za pomocą szablonów),
– mechanicznie, (za pomocą komputera i plotera).
4.3.1.1. Materiały do sporządzania na nich rysunków technicznych

Podstawowym materiałem do wykonywania rysunków technicznych techniką ręczną jest

kalka techniczna, z której rysunki można łatwo powielać na papier.

Dawniej np. w ub. wieku, w kreślarniach używano kartonu – jego odmiany zwanej

brystolem. Używano też lepszych gatunków papieru. Dobierano gramaturę materiału do
wielkości arkusza oraz narzędzia kreślarskiego. Np. tusz (grafion, piórko kreślarskie) lub
ołówek miękki albo twardy.
4.3.1.2. Przybory do rysowania

Jak wyżej podano, rozróżniamy dwa sposoby wykonywania rysunków technicznych,

ręcznie i za pomocą komputera. Mówiąc o przyrządach i przyborach rozumiemy, że służą do
rysowania ręcznego.

Rys. 2. Przykład podstawowych przyborów, a) do kreślenia linii prostych i krzywych,

b) szablonów (w tym do kreślenia nakrętek).

Przybory do kreślenia ręcznego, to ołówki techniczne; w stałej drewnianej obudowie

rysika grafitowego lub tzw. automatyczne, wykonane z metalu z wysuwanym mechanicznie
rysikiem.

Rysiki są o różnej twardości, ale potocznie mówimy o twardości ołówka, bowiem na jego

obudowie podawana jest twardość rysika. Ołówek o średniej twardości (podstawowy)
oznaczony jest symbolem „HB”.

Ołówki bardziej miękkie od HB czyli szeregu „B” oznaczone są oprócz litery B jeszcze

cyfrą 1 do 6. Czym wyższa cyfra tym bardziej miękki ołówek. (Większe cyfry od 6, oznaczają
już „węgle rysunkowe”). Ołówki bardziej twarde od HB oznaczone są jako szereg „H”. Cyfry,
odwrotnie niż w szeregu B, czym wyższa tym ołówek bardziej twardy, aż do H6. (Używane do
innych celów ołówki, w tym ołówki kolorowe, mogą mieć twardość między B a H, np. F).

Ołówki miękkie są stosowane do wykonywania na rysunku linii grubych i do cieniowania,

natomiast twarde – do nanoszenia linii wymiarowych, pomocniczych i przerywanych.

Ołówki twarde ostrzymy w stożek, a miękkie zaokrąglamy. Rysik używany do cyrkla,

powinien być tak zaostrzony, aby ścianka wewnętrzna była prostopadła do podłoża,
a zewnętrzna ścięta pod kątem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysiki do ołówków automatycznych wykonywane są w różnych grubościach (średnicach),

od 0,25 mm do 1 mm oraz różnej twardości.
Przybory do opisywania i do kreślenia tuszem rysunku:
– piórka techniczne, osadzane w obsadkach, do cienkich linii (pisma),
– pióra typu „redis”, także osadzane w obsadkach, lecz o większej średnicy. Do pisania

o różnej grubości linii. Grubość zależy od szerokości stopy pióra,

– pióra – lejki, do opisywania i kreślenia rysunków, o różnej średnicy lejka, czyli grubości

kreślonej linii. Mają już znaczenie historyczne,

– rapidografy, o zasadzie działania „wiecznego pióra”, (zamiast stalówki jest lejek), np. 4

rapidografy w przyborniku na rys. 3, mają średnice lejka - linii: 0,25; 0,35; 0,5 i 0,7 mm
i służą do opisywania rysunków jak i kreślenia linii,

– grafiony, do kreślenia o zmienianej za pomocą śruby grubości kreślonej linii.

Rys. 3. Zestaw kreślarski (przybornik) do kreślenia i opisywania ręcznego.

– Przyborem do kreślenia zarówno ołówkiem jak i tuszem jest klasyczny cyrkiel, używany do

kreśleń technicznych o dwóch wymiennych narzędziach: uchwycie z rysikiem grafitowym
(ołówek) lub uchwycie z grafionem (do kreślenia tuszem). Po wprowadzeniu rapidografów
doszło trzecie narzędzie do kreślenia tuszem, tj. pióro – rapidograf mocowane do
tradycyjnego cyrkla poprzez specjalny uchwyt przystawkę.

4.3.1.3. Przyrządy do kreślenia mechanicznego.

Wykonując rysunki techniką komputerową w programie AutoCAD, otrzymujemy ich

odwzorowanie na papierze A4 lub A3 poprzez drukarkę komputerową, a formaty większe od
podstawowego A3 poprzez ploter, (drukarkę do formatów większych od A3 oraz formatów
pochodnych).

Do wykreślenia w drukarkach i ploterach służą podobne przybory jak do kreślenia

ręcznego, czyli pisaki lejkowe napełniane tuszem. Drukarka komputerowa służy do druku na
formacie A4 i A3, a do formatów większych od A3 do A0 także drukarka - ploter.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz materiały do kreślenia na nich rysunku technicznego?
2.  Jaką zaletę ma kalka techniczna?
3.  Jak nazywa się dobry jakościowo karton do wykonywania na nim rysunku technicznego?
4.  Czy na tym kartonie można kreślić tuszem?
5.  Wymień przybory do kreślenia ręcznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.  Podaj przykład oznaczenia ołówków miękkich i twardych?
7.  Czy są ołówki z różną grubością rysika?
8.  Do czego służą szablony?
9.  Jaki ma kształt i jak nazywamy potocznie przymiar liniowy z różnymi podziałkami?
10.  Do czego służy pióro (stalówka) typu „redis”?
11.  Do czego służą grafion i rapidograf?
12.  Czy  można stosując cyrkiel z przybornika kreślić nim tuszem?
13.  Na jakim materiale kreślimy rysunki wykonane za pomocą programu komputerowego?
14.  Jakie czynności wykonuje ploter?
15.  Podaj nazwę popularnego technicznego programu komputerowego do projektowania?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj ćwiczenie testujące materiały i przybory kreślarskie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do stołu 3 rodzaje materiału formatu A4,
3)  kreślić  na  każdym  materiale  linie,  odręcznie i za pomocą przyrządów, ołówkami o różnej

twardości,

4) kreślić na każdym materiale linie, odręcznie i za pomocą przyrządów, przyborami

i piórami na tusz,

5) spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie przedmiotowym:

–  o zachowaniu się materiału gdy używamy różnych technik kreślenia rysunku (linii),
–  o sposobie „ostrzenia” rysików ołówków o różnej twardości,
–  o jakości używanych przyborów do kreślenia tuszem,
–  inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia,

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

zeszyt i długopis,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.),

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

szablony, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

tusz,

−

literatura.

Szablony i przybory można wymieniać między sobą.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ćwiczenie pisania: dowolnego pisma odręcznego, i wykonywanego za pomocą

szablonów.

(Np. na materiałach i przyborami kreślarskimi użytymi w ćwiczeniu 1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do stołu 3 rodzaje materiału formatu A4,
3)  pisać  na  każdym  materiale  litery  i  słowa,  odręcznie  i  za  pomocą  szablonów,  ołówkami

o różnej twardości,

4) pisać na każdym materiale litery i słowa, odręcznie i za pomocą szablonów, przyborami

i piórami na tusz,

5) spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie przedmiotowym:

–

o zachowaniu się materiału gdy używamy różnych technik pisania,

–

o sposobie „ostrzenia” rysików ołówków o różnej twardości,

–

o jakości używanych przyborów do pisania tuszem,

–

inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia..

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

zeszyt i długopis,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.),

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

szablony, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

tusz,

−

literatura.

Szablony i przybory można wymieniać między sobą.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać nazwy materiałów do kreślenia (na nich), i je rozpoznać?

2) podać nazwy przyborów do kreślenia i je rozpoznać?

3) dobrać przybory do kreślenia do danego materiału?

4) odczytać twardości podane na ołówkach i podać do kreślenia

jakich linii mają zastosowanie?

5) kreślić i pisać na materiale kreślarskim odręcznie i za pomocą

szablonu, ołówkiem i tuszem?

6) zastosować w praktyce materiały i przybory do kreślenia?

7) rozpoznać „skalówkę” i powiedzieć do czego służy?

8) powiedzieć do czego służy ploter?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.1.1. Opisywanie rysunków – pismo techniczne
Odręczne opisywanie rysunku wykonuje się:
–  z „wolnej ręki”; kształt i grubość liter zależą od zastosowanego narzędzia (przyboru),
–  konstrukcyjnie; za pomocą przyborów kreślarskich,
–  z użyciem wzorników (szablonów).

Do opisywania rysunku technicznego używamy określonego w normie PN-EN ISO

3098:2002,  (poprzednio:  PN-80/N-01606)  pisma  technicznego.  Litery,  słowa,  cyfry,  liczby,
czyli tekst opisu rysunku wykonujemy z „wolnej ręki” lub rzadziej z użyciem wzorników.
Pismo techniczne jest proste w budowie, a używamy go w dwóch odmianach jako:
–  pismo proste,
–  pismo pochyłe.
Pisanie  ułamków,  wykładników  potęg,  odchyłek  granicznych  a  także  znaków  interpunkcji
i matematycznych oraz innych podaje także norma.

Rys. 4. Przykład pisma technicznego.

4.4.1.2. Wymiarowanie elementów przedmiotów

W wymiarowaniu rysunków technicznych, nie ma żadnej dowolności. Zasady

wymiarowania są znormalizowane i podaje je norma PN – ISO 129:1996.

Wymiarowanie przedmiotu odbywa się:

–  wewnątrz zarysu przedmiotu,
–  na zewnątrz zarysu przedmiotu, przy użyciu linii pomocniczych wymiarowych.
Linia  wymiarowa  jest  to  cienka  linia  (prosta lub łukowa) zakończona grotami, które dotykają
ostrzem linii rysunkowych.

Zamiast grotów dopuszczalne jest stosowanie pochyłych kresek pod kątem 45

i dł. 3,5

mm lub kropek o średnicy 1 mm.

Liczby wymiarowe, określające wymiary nominalne pisze się pismem o wysokości nie

mniejszej od 3,5 mm po środku linii wymiarowej. Wszelkie inne przypadki podane są
w normie.

Na rysunkach maszynowych:

– wymiary liniowe podaje się w milimetrach, opuszczając oznaczenie „mm”, nawet gdy

liczba wymiarowa podawana jest z dokładnością do trzech znaków po przecinku. Gdy
podajemy liczbę wymiarową w innych jednostkach to koniecznie musimy podać jej miano,
np. 15 cm, 4,5”, 2 m,

– wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach, np. 5

13’ 15”.

Wymiary na rysunkach rozmieszcza się tak, aby można je było odczytać:
–

patrząc od dołu lub z prawej strony rysunku,

–

patrząc od dołu rysunku, a w liniach wymiarowych różnych od poziomych liczbę

wymiarową umieszczoną poziomo wstawia się w przerwę linii wymiarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiarowanie elementów przedmiotów odnosi się do wymiarowania, np.:
–  średnic i promieni,
–  łuków i cięciw,
–  kątów,
–  przekrojów kwadratowych i prostokątnych,
–  stożków, ostrosłupów foremnych i klinów,
–  ścięć krawędzi, zakończeń wałków i zaokrągleń,
–  podcięć obróbkowych,
–  powierzchni powlekanych, itd.
4.4.1.3. Tolerancja wymiarowania

Chropowatość i falistość powierzchni powstaje w wyniku jej obróbki różnymi narzędziami.

Do oznaczania chropowatości na rysunku stosuje się symbole wraz z podaniem parametru
dopuszczalnej chropowatości.

Rys. 5. Przykład oznaczeń dopuszczalnej chropowatości oraz sposoby umieszczania oznaczeń na rysunkach,

a) oznaczanie dopuszczalnej chropowatości, b) umieszczenie oznaczeń na rysunkach. [1]

Tolerancja. Wymiary nominalne są to wymiary przedmiotów względem których odnosi się

odchyłki.  Rzeczywiste  wymiary  przedmiotu  będą  zawierać  się  w  zakresie  wymiaru
nominalnego  i  odchyłek  (górnej  i  dolnej).  Różnica  między  nimi  jest  tolerancją,  która  jest
zawsze dodatnia. Rozróżniamy tolerancje:
–  wymiarów pasowań,
–  kształtu i położenia,
–  obróbki powierzchni.

Przykład oznaczania na linii wymiarowej: ø50

; 28,8 (max.); ø30H7; ø30g6.

Tolerowanie normalne to dobranie odpowiednich odchyłek z Polskich Norm.

Pasowanie to skojarzenie dwóch elementów umownie nazwanych wałkiem i otworem.

Przykład oznaczania na linii wymiarowej: ø30 H7/p6. Rozróżniamy pasowanie luźne,
mieszane i ciasne.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz metody opisywania rysunków?
2.  Jakie znasz rodzaje pisma technicznego?
3.  Czy pisanie ułamków i innych znaków objęte jest normą rysunkową?
4.  Czy wymiarowanie elementów objęte jest Polską Normą?
5.  Jakie są dwa sposoby wymiarowania przedmiotu?
6.  W jaki sposób kończą się linie wymiarowe?
7.  W jakich mianach podaje się wymiary na rysunku maszynowym?
8.  W  jaki  sposób  rozmieszcza  się  wymiary  na  rysunkach,  aby  można  było  je  wygodnie

odczytać?

9. Czy umiesz podać parę przykładów wymiarowania elementów przedmiotów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz pismem technicznym po pięć liter i cyfr pismem prostym i pochyłym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A4,
3)  przygotować linie pomocnicze wg normy,
4)  napisać podane przez nauczyciela litery i cyfry za pomocą ołówków,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.),

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Zwymiaruj otrzymany od nauczyciela szkic / rysunek przedmiotu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do deski otrzymany szkic / rysunek,
3)  nanieść linie wymiarowe,
4)  wstawić liczby wymiarowe w podziałce naturalnej,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, (3- 4 rodzaje),

−

literatura.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać rysunek pismem technicznym z „wolnej ręki”?

2) opisać rysunek za pomocą szablonu?

3) zastosować linie wymiarowe oraz groty, kreski i kropki?

4) rozmieścić wymiary na rysunku aby były łatwe do odczytania?

5) posłużyć się Polską Normą oraz książką dot. rysunku

technicznego?

6) odczytać rysunek podający wymiarowanie powierzchni

powlekanych, (np. chromowanych, lakierowanych, itp.)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady geometrii wykreślnej

4.5.1. Materiał nauczania

Geometria wykreślna jest jedną z nauk matematycznych stworzonych dla potrzeb techniki,

za  jej  pomocą  można  odwzorować  element  przestrzenny  na  rysunku  (powierzchni  płaskiej)
w dwóch lub więcej rzutach prostokątnych. Najczęściej rzuty wykonujemy na płaszczyznę:
–  poziomą i pionową,
–  w miarę potrzeby – na boczną.
(Rzutowanie prostokątne w technice zobacz  punkt  4.7.)

Rzutowanie wykonujemy w kierunku patrzenia na odpowiednią płaszczyznę, tj.

prostopadle do powierzchni rzutowej.

Rzut dowolnego punktu na płaszczyznę nazywamy punkt przebicia prostej poprowadzonej

z tego punktu na płaszczyznę, na którą rzutujemy.
Np. rzutem odcinka linii prostej na płaszczyznę może być punkt lub odcinek w zależności od
położenia względem płaszczyzny rzutów. Rzutem punktu będzie zawsze punkt.

W naturze patrząc na przedmiot znajdujący się w przestrzeni widzimy go

z uwzględnieniem złudzeń wzrokowych.

Rys. 6. Punkt zbieżności na linii horyzontu.

Zjawisko to określamy mianem perspektywy zbieżnej (rys. 6), określanej też jako rzut

środkowy. Rzut środkowy ma zastosowanie w malarstwie i architekturze.

W rysunku technicznym stosujemy rzut równoległy, ukośny (rys.7). Następuje to

wówczas, gdy środek rzutów przesuniemy w nieskończoność, to promienie rzutujące będą
wówczas względem siebie równoległe, a stosunki skrótów krawędzi będą stałe, w odróżnieniu
od rzutu środkowego, w którym się zmieniają. Rozwinięciem tej teorii jest w praktyce
rzutowanie prostokątne i aksonometryczne.

Rys. 7. Przykład rysunków w rzutach aksonometrycznych i rzucie prostokątnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak powstaje rysunek rzutowy?
2.  Co nazywamy rzutem punktu na płaszczyznę?
3.  Ile rzutów na ogół wyznacza przedmiot?
4.  W jaki sposób wykonujemy rzutowanie?
5.  Czy mając dwa rzuty elementu na płaszczyznę można znaleźć trzeci rzut?
6.  Co oznacza termin „rzut środkowy”?
7.  Jaki rodzaj rzutu i jaki skróty krawędzi stosujemy w rysunku technicznym?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Stań przy ścianie naprzeciw tablicy i naszkicuj klasę w perspektywie zbieżnej (rzut

środkowy).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) stanąć przy ścianie klasy naprzeciw tablicy,
2) patrząc na ścianę z tablicą naszkicować obraz klasy w perspektywie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt (papier) A4,

–

ołówek,

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Naszkicuj pudełko od zapałek w perspektywie w rzucie środkowym i rzucie równoległym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   posiadać pudełko od zapałek,
2)   ustawić pudełko w odległości gdy oko widzi je z uwzględnieniem złudzenia wzrokowego,
3)   wykonać szkic w rzucie środkowym,
4)   na podstawie rzutu środkowego pudełka wykonać rzut równoległy,
5)   napisać gdzie znajduje się środek rzutów w szkicu równoległym,
6)   dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pudełko od zapałek,

–

zeszyt A4,

–

ołówek,

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać zjawisko perspektywy i podać gdzie ma zastosowanie?

2) wskazać na rysunku przedmioty narysowane w aksonometrii?

3) wymienić rodzaje rysunku aksonometryczne?

4) rozróżnić na rysunku rzut prostokątny od aksonometrycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Konstrukcje geometryczne

4.6.1. Materiał nauczania

Proste geometryczne konstrukcje to:
–  podział odcinka, kąta i okręgu na równe części,
–  prosta styczna do okręgu lub okręgów stycznych między sobą,
–  linie krzywe:

–

okrąg i koła (rysowane cyrklem),

–

owal (rysowane cyrklem),

–

elipsa, parabola, hiperbola, ewolwenta, cykloida, spirala Archimedesa.

Do wykreślenia linii krzywych niezbędny jest oprócz przymiarów liniowych i trójkątów,

cyrkiel oraz krzywiki.
Zastosowanie praktyczne linii krzywych w przedstawianiu przedmiotów, to np.:
–

elipsy: łańcuch, ucho, właz, (a w budownictwie łęk eliptyczny),

–

paraboli: walec, wieszak łożyska pędni, wspornika,

–

owalu:

klucze

zamków,

tarczki

drzwiowe,

rączki

pokręteł, pokrywki,

(a w budownictwie łęk koszowy),

–

ewolwenty: zarysy zębów kół zębatych,

–

cykloidy: zarys zębów zębatki.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdź, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz płaskie konstrukcje geometryczne?
2.  Do jakich celów stosujemy płaskie konstrukcje geometryczne?
3.  Jakie linie krzywe stosuje się do wykreślenia zarysu kół zębatych.
4.  Jakie linie krzywe stosowane są w budownictwie do budowy sklepień mostów i piwnic?
5.  Jakiego kształtu oprócz okrągłego stosuje się na włazy do zbiorników i kanałów?
6.  Jakich podstawowych przyborów używa się do kreślenia figur geometrycznych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz i naszkicuj w zeszycie proste elementy konstrukcji na przykładzie klucza

maszynowego.

Rys. 8. Klucz płaski maszynowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wziąć do ręki otrzymany dowolny klucz maszynowy i obejrzeć go ze wszystkich stron,
2) napisać w zeszycie z jakich podstawowych elementów konstrukcji geometrycznych składa

się skomplikowany kształt klucza,

3) wykonać szkice tych elementów,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

klucz płaski maszynowy,

–

zeszyt i długopis,

–

ołówki, (3 szt. o różnej twardości),

–

literatura.

Ćwiczenie 2

Posługując się literaturą wykreśl w zeszycie styczną do okręgu oraz wykonaj szkice

3 wyrobów ślusarskich o różnych kształtach linii krzywych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznaj się z literaturą – otwórz książkę do rysunku technicznego na odpowiedniej

stronie,

2)   używając przyborów wykreśl w zeszycie styczną do okręgu,
3)   wykonaj w zeszycie szkice 3 (płaskich) wyrobów ślusarskich o kształtach linii krzywych,
4)   dokonaj oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do kreślenia, (cyrkiel, przymiar liniowy, krzywik),

–

ołówki, (2-3 szt. o różnej twardości),

–

zeszyt,

–

literatura.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać proste konstrukcje geometryczne o skomplikowanych

kształtach przedmiotów przedstawionych na rysunkach?

2) wymienić nazwy kilku linii krzywych?.

3) wskazać w kole zębatym zarys linii krzywej i ją nazwać.

4) wykreślić linię krzywą za pomocą cyrkla i krzywika.

5) powiedzieć w jakiej branży stosuje się też sklepienia (łęki) o zarysie

elipsy, lub owalnym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.1.1. Rzutowanie prostokątne

Rzutowanie prostokątne to podstawowa zasada wg której wykonywane są rysunki

techniczne. Rozróżniamy dwie metody:
–  metodę  europejską  „E”  polegającą  na  wyznaczaniu  rzutów  prostokątnych  przedmiotu  na
wzajemnie  prostopadłych  rzutniach,  przy  założeniu,  że  przedmiot  rzutowany  znajduje  się
między obserwatorem i rzutnią.

Rys. 9. Rzutowanie prostokątne metodą E, a) prostopadłościan rzutni, b) układ rzutów. [1]

Nazwy prostopadłych rzutów – rzut w kierunku:

A – rzut z przodu (rzut główny),
B – rzut z góry,
C – rzut od lewej strony,
D – rzut od prawej strony,
E – rzut z dołu,
F – rzut z tyłu.
– metodę amerykańską „A” stosowaną w krajach anglosaskich, różniącą się od „E” tym, że
praktycznie niektóre rzuty są poprzestawiane.

Rzutowanie z dowolnym rozmieszczeniem rzutów występuje wówczas, gdy występuje

trudność z zastosowaniem metody „E”. Należy wtedy na rysunku zaznaczyć kierunki rzutów.
4.7.1.2. Rzuty aksonometryczne

Rzuty aksonometryczne w rysunku technicznym stosuje się wówczas, gdy w jednym rzucie

w  sposób  poglądowy  należy  przedstawić  kształty  całego  przedmiotu,  (np.  katalogi  części
zamiennych, tablice planszowe, poglądowe do celów szkoleniowych, rysunki ofertowe).
Rodzaje rzutów aksonometrycznych:
–  jednowymiarowe,
–  dwuwymiarowe,

– ukośne, (najłatwiejsze do rysowania),
– prostokątne, (najbardziej naturalne elementy na rysunku).

Rodzaje różnią się:
–  układem osi współrzędnych x, y, z,
–  podziałką na poszczególnych osiach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.

1.  Kiedy stosuje się rzutowanie prostokątne?
2.  Jakie są dwie metody rzutowania prostokątnego?
3.  Kiedy stosuje się rzutowanie z dowolnym rozmieszczeniem rzutów?
4.  Kiedy stosuje się rzuty aksonometryczne?
5.  Jak nazywają się poszczególne rodzaje rzutów aksonometrycznych?
6.  Jakimi parametrami różnią się rodzaje rzutów aksonometrycznych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij rysunek. w podziałce 1:1 o brakujący rzut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  naszkicować rysunek w podziałce 5:1 w zeszycie,
2)  wykonać brakujący rzut przedmiotu,
3)  nanieść linie wymiarowe,
4)  nazwać występujące na rysunku rzutnie,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt A4,

–

ołówki, 2 rodzaje,

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Naszkicować w rzucie aksonometrycznym, o osiach współrzędnych z - y = 90

, y - z = 135

i podziałce na osiach y i z = 1:1, x = 1:2, sześcian o wymiarach 50 x 50 x 50 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  naszkicować osie współrzędne w zeszycie,
2)  naszkicować sześcian,
3)  nanieść linie wymiarowe,
4)  nazwać rodzaj rzutów,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenia stanowiska pracy:

–  zeszyt A4,
–  ołówek, 2 szt. o dwóch rodzajów twardości,
–  przymiar linowy,
–  literatura.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) czytać rysunki techniczne?

2) zastosować

metodę

europejską

wykonywania

rzutów

prostokątnych?

3) rozpoznać i nazwać rzut główny?

4) rozpoznać i czytać rysunek w rzutach aksonometrycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Zasady wymiarowania

4.8.1. Materiał nauczania

Wykonując szkic widzianego przedmiotu, w celu jego wykonania (kopii) musimy podać

jego wymiary. Także szkicując lub rysując wymyślony przez nas element musimy podać jego
wymiary. Bez wymiarów w jednym i drugim przypadku nie da się nic wytworzyć.

Wymiarowanie przedmiotu na rysunku, polega na wpisaniu (na rysunku) rzeczywistych

wymiarów przedmiotu.
Pomijamy wielkość podziałki oraz ilość występujących podziałek (dla szczegółów) na rysunku.
Wymiar wpisany zawsze jest rzeczywisty i tylko tak się go podaje i przyjmuje.
Wartości liczbowe określające: długości, kąty, łuki, nazywamy wymiarami lub liczbami
wymiarowymi.

Zasady wymiarowania są znormalizowane i podaje je norma PN – ISO 129:1996.

Wymiarowanie przedmiotu odbywa się:
–  wewnątrz zarysu przedmiotu,
–  na zewnątrz zarysu przedmiotu, przy użyciu linii pomocniczych wymiarowych, (rys. 10).
Linia  wymiarowa  jest  to  cienka  linia  (prosta  lub łukowa) zakończona grotami, które dotykają
ostrzem linii rysunkowych.

Zamiast grotów dopuszczalne jest stosowanie pochyłych kresek pod kątem 45

i dł. 3,5

mm lub kropek o średnicy 1 mm.

Liczby wymiarowe, określające wymiary nominalne pisze się pismem o wysokości nie

mniejszej od 3,5 mm po środku linii wymiarowej. Wszelkie inne przypadki podane są
w normie.

Na rysunkach maszynowych:

– wymiary liniowe podaje się w milimetrach, opuszczając oznaczenie „mm”, nawet gdy

liczba wymiarowa podawana jest z dokładnością do trzech znaków po przecinku. Gdy
podajemy liczbę wymiarową w innych jednostkach to koniecznie musimy podać jej miano,
np. 15 cm, 4,5”, 2 m.

– wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach, np. 5

13’ 15”.

Wymiary na rysunkach rozmieszcza się tak, aby można je było odczytać:
–

patrząc od dołu lub z prawej strony rysunku,

–

patrząc od dołu rysunku, a w liniach wymiarowych różnych od poziomych liczbę

wymiarową umieszczoną poziomo wstawia się w przerwę linii wymiarowej.

Wymiarowanie elementów przedmiotów zawiera wiele specjalistycznej wiadomości zawartej
w normach i literaturze, a odnosi się do wymiarowania, np.:
– średnic i promieni, łuków i cięciw, kątów, przekrojów kwadratowych i prostokątnych,

stożków, ostrosłupów foremnych i klinów, ścięć krawędzi, zakończeń wałków itd.

b) c)

Rys. 10. Przykłady wymiarowania a) ścięcia krawędzi, b) łuków, c) cienkich elementów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy wymiarowanie elementów objęte jest Polską Normą?
2.  Jakie wymiary liczbowe zawsze podawane są na rysunku?
3.  Jakie są dwa sposoby wymiarowania przedmiotu?
4.  W jaki sposób kończą się linie wymiarowe?
5.  W jakich mianach podaje się wymiary na rysunku maszynowym?
6.  W  jaki  sposób  rozmieszcza  się  wymiary  na  rysunkach,  aby  można  było  je  wygodnie

odczytać?

7. Czy umiesz podać parę przykładów szczególnego wymiarowania elementów

przedmiotów?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj szkice poniższych rysunków w zeszycie z uwzględnieniem podziałki podanej

w sposobie wykonania ćwiczenia i wstaw wymiary (liczby wymiarowe).
(Pomiar wymiaru powinien zawsze odbywać się z przedmiotu, a nie z rysunku. W ćwiczeniu
dokonano odstępstwa do celów szkolnych).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) naszkicować rysunki w zeszycie w podanych poniżej podziałkach,
2) zmierzyć długość wszystkich wymiarów liniowych podanych na rys. a, wykonanym

w podziałce 1:5,

3) wstawić liczby wymiarowe na odpowiednich liniach wymiarowych,
4) zmierzyć długość wszystkich wymiarów liniowych podanych na rys. b, wykonanym

w podziałce 1:1,

5) wstawić liczby wymiarowe na odpowiednich liniach wymiarowych,
6) zmierzyć długość wszystkich wymiarów liniowych podanych na rys. c, wykonanym

w podziałce 2:1,

7) wstawić liczby wymiarowe na odpowiednich liniach wymiarowych,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenia stanowiska pracy:

–  zeszyt i ołówek,
–  przymiar liniowy z podziałkami, (tzw. skalówka),
–  literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Naszkicuj w zeszycie poniższe szkice wstaw linie wymiarowe oraz liczby wymiarowe.

Poniższe szkice a i b wykonane w podz. 1:1:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  naszkicować w zeszycie podane rysunki w podziałce 2:1,
2)  wstawić na szkicach linie wymiarowe oraz wymiary liczbowe,
3)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd), lub otrzymany rysunek,

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, ( 3-4 rodzaje),

−

przymiar liniowy,

−

literatura.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) poznać rodzaj rysunku po podanych na nim wymiarach?

2) zastosować na rysunku oznaczenia: 1 mm, 1 cm, 1 m, 1”, 1

”

‘

3) zastosować linie wymiarowe oraz groty, kreski i kropki?

4) rozmieścić wymiary na rysunku aby były łatwe do odczytania?

5) posłużyć się Polską Normą oraz książką dot. rysunku

technicznego?

6) odczytać rysunek podający wymiarowanie powierzchni

powlekanych, (np. chromowanych, lakierowanych, itp.)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.9.1. Materiał nauczania

Definicje z normy rysunku technicznego:
– widok jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część przedmiotu, a także

w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne,

– przekrój, jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju

(Pokazują wewnętrzną budowę przedmiotów wydrążonych),

– kład, jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej

lub kilku płaszczyznach przekroju.

Rzutami przedmiotów mogą być:
– widoki, (rys. 11a),
– przekroje, które powstają przez przecięcie przedmiotów płaszczyzną (wyobrażalną)

przekroju o odrzucenie części przedmiotu znajdującej się przed płaszczyzną przekroju.
Widoczna zostaje część wewnętrzna poza płaszczyzną przekroju.

Przekrój należy oznaczyć dwiema grubymi kreskami, ze strzałkami wskazującymi kierunek
rzutowania przekroju, nie dotykających krawędzi przedmiotów. Obok strzałek oznacza się
przekrój dużymi literami.

Pola przekroju (materiału) przedmiotu kreśli się liniami cienkimi o pochyleniu 45

Przekroje cienkich elementów np. blachy, zaczernia się.

Kreskowanie przekrojów innych materiałów niż metal podaje PN, np. kamień naturalny

- liniami przerywanymi.
Rodzaje przekrojów:
–  proste, (jedną płaszczyzną), (rys.11 b),
–  złożone, (dwiema lub więcej płaszczyznami),
–  łamane,
–  stopniowe,
–  rozwinięte.

Praktycznie kład kreślimy jako zarys figury leżącej w płaszczyźnie poprzecznego przekroju

przedmiotu obróconego o 90

i położonego na widoku przedmiotu (kład miejscowy), lub poza

nim (kład przesunięty). Kreskowanie jak w przekroju.

Przedmioty symetryczne przedstawia się często w postaci:

–  półwidoku,
–  półprzekroju,
–  półwidoku-półprzekroju.
Długie przedmioty można rysować w skróceniu opuszczając część środkową.
Występują także na rysunkach: przekroje uzupełniające, widoki cząstkowe oraz wyrwania.

Rys. 11. Przykład, a) rzutu z góry, b) przekroju jedną płaszczyzną. [1]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy widokiem?
2.  Czy przekrój może być rzutem przedmiotów?
3.  Podaj różnice między przekrojem, a kładem?
4.  Jak powstaje przekrój przedmiotu?
5.  Co obrazuje przekrój (kład) przedmiotu?
6.  Jakie znasz rodzaje przekrojów?
7.  Czy przekroje i kłady się kreskuje?
8.  Jakie elementy zaczernia się w przekroju?
9.  Jakie przedmioty przedstawia się w półwidoku-półprzekroju?
10.  W jaki sposób można przedstawić długie przedmioty?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Szkicuj ołówek w 3 rzutach prostokątnych, na jednym z rzutów wykonaj kład, a drugi

przedstaw jako przekrój. Zaznacz zgodnie z PN drewno i grafit. Nanieś linie i liczby
wymiarowe.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) posiadać ołówek jako przedmiot szkicowany,
2) dobrać wielkość podziałki do zadania i arkusza A4, rozpatrując wariant rysowania

przedmiotu w skróceniu,

3) narysować ołówek w rzutach prostokątnych i w przekroju oraz wykonać kład,
4) zapoznać się z PN lub literaturą będącą w szkole dotyczącą oznaczania materiałów na

rysunkach technicznych,

5) wykonać odpowiednie oznaczania materiałów na wykonanym rysunku,
6) nanieść linie i liczby wymiarowe, dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  ołówki (min. 2 sztuki),
–  zeszyt, papier A4,
–  przymiar liniowy („stalówka”),
–  odpowiednią PN ze zbiorów szkolnych,
–  literaturę.

Ćwiczenie 2

Otrzymasz od nauczyciela symetryczny przedmiot metalowy, lub rysunek przedmiotu,

który naszkicujesz w zeszycie w półwidoku-półprzekroju. Naniesiesz linie i liczby wymiarowe.
Oznaczysz przekrój kreskowaniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   zapoznać się z przedmiotem lub rysunkiem,
2)   ustawić przedmiot w wyobraźni i przestrzeni i poprowadzić płaszczyznę przekroju,
3)   wykonać szkic rzutu w zeszycie A4,
4)   wykonać półwidok-pólprzekrój,
5)   kreskować półprzekrój,
6)   nanieść linie i liczby wymiarowe,
7)   dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

otrzymany przedmiot, rysunek,

–

zeszyt, (papier A4),

–

ołówki, (min. 2 rodzaje twardości),

–

przymiar liniowy,

–

odpowiednia PN ze zbiorów szkolnych,

–

literaturę.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać na rysunkach i podać w jakim celu wykonuje się

przekroje?

2) podać w wyniku jakiego działania powstaje widok, a jakiego

przekrój?

3) rozróżnić na rysunku kład od przekroju?

4) wskazać źródło wg. którego oznacza się materiały na rysunkach

technicznych i z niego skorzystać?

5) wskazać na rysunku rodzaj przekroju?

6) oznaczyć przekrój blachy, żebra itp. cienkich elementów

przedmiotu?

7) wskazać

rysunku

przedmiot

symetryczny

wykonany

w półwidoku oraz półwidoku-półprzekroju?

8) wskazać na rysunku przedmiot długi w formie skróconej

i powiedzieć która część została usunięta?

9) ustawić przedmiot względem rzutni i szkicować proste

przedmioty w rzutach i wykonać przekrój prosty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Oznaczenia graficzne na rysunkach

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.1.1. Symbole graficzne stosowane w rysunku maszynowym

Symbol graficzny jest to naniesiony na rysunku znak umowny. W rysunku maszynowym

symbolami graficznymi oznacza się np.:
–  znak spoiny,
–  połączenia klejone,
–  śruby i wkręty,
–  łożyska toczne,
–  sprzęgła i hamulce,
–  koła zębate,
–  elementy schematów hydraulicznych i pneumatycznych,
–  i inne.

Tabela 2. Przykład symboli kierunku obróbki struktury powierzchni.[1]

Oznaczenia  te  wynikają  z  uproszczeń  rysunkowych  oraz  konieczności  wykonywania  pięciu
schematów:
–  mechanicznych,
–  hydraulicznych,
–  pneumatycznych,
–  energetyki cieplnej,
–  techniki próżni.

Zwraca się uwagę, że ten sam znak graficzny (symbol) występujący w różnych branżowo

rysunkach technicznych nie musi oznaczać to samo.

Większość pracowników w okresie swej pracy w jakiejś branży technicznej spotyka się

z rysunkami innych dziedzin technicznych. Musi umieć je odczytać.

Na rysunkach technicznych dziedzin (branż) elektrycznej, chemicznej i architektoniczno-

budowlanej (dla których rysunek techniczny jest znormalizowany) bardzo często występują
też znormalizowane umowne symbole i oznaczenia. Znajomość ich jest nieodzowna do
odczytania rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.1.2. Schematy procesów technologicznych chemicznych

Rysunki techniczne na których za pomocą znormalizowanych symboli obrazuje się aparaty

i  urządzenia  potrzebne  do  prowadzenia  danego  procesu  technologicznego,  są  praktycznie
schematami.
Symbole  graficzne  stosowane  w  schematach  procesów  chemicznych  opisują  grupy  aparatów,
maszyn i urządzeń, np.:
–  urządzeń do magazynowania ciał stałych, cieczy i gazów,
–  urządzeń do transportu cieczy, gazów i ciał stałych,
–  urządzeń do rozdrabniania i segregowania ciał stałych,
–  urządzeń do oddzielania ciał stałych i cieczy do gazów,

Stosuje się też uproszczenia symboli.

4.10.1.3. Symbole graficzne w rysunku technicznym innych branż

Inne dziedziny techniki (produkcji) niż do tej pory opisywane, też posługują się

znormalizowanym rysunkiem technicznym, a w nim symbolami graficznymi przypisanymi
danej branży. Przykładem niech będzie branża włókiennicza, a rysunek techniczny odzieży
w którym norma podaje symbole rysunkowe podane w tabeli 3.

Tabela 3. Symbolika graficzna stosowana w odzieżownictwie.

4.10.1.4. Symbole graficzne nie związane z rysunkiem technicznym, jednak powszechnie
stosowane w różnych dziedzinach gospodarczych i życia codziennego

Język obrazkowy odwzorowujący to co widzą oczy jest językiem naturalnym. Neutralnym

natomiast w stosunku do języków mówionych i / lub pisanych, których na naszej kuli ziemskiej
występuje kilkaset odmian, bowiem nie trzeba go tłumaczyć w żaden sposób. Wynikające
z natury znaki graficzne są zrozumiałe dla ludzi wykształconych jak i dla analfabetów.

Symbole graficzne upraszają i przyspieszają nam sporządzanie rysunków technicznych, gdy

głównym  ich  przesłaniem  jest  pokazanie  idei  projektu  w  sposób  schematyczny.  Stosowane
symbole poza rysunkiem technicznym, aczkolwiek także i nanoszone na nim, służą przeważnie
do  ostrzegania  lub  informowania  ludzi,  jak.  np.  symbole  używane  w dziedzinie  bhp.,  znaki
drogowe,  znaki  używane  w  transporcie  i  na  opakowaniach,  ostrzeżenia  przed  pożarem
i wybuchem gazu, itd.

Widać na tych przykładach uniwersalność wszelkich symboli graficznych oraz często

przekazywany przez nie duży zakres informacji.

Przykładem niech będą piktogramy - symbole graficzne, (rys.13), używane w branży

lakierniczej oraz z ulotki dla mieszkańców ostrzegającej przed skutkami wybuchu gazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Piktogramy używane w branży lakierniczej – przykład.

Wraz z postępującą globalizacją gospodarki symbole / znaki / piktogramy / pismo

obrazowe, lub jak je inaczej nazwiemy, spełniają swoją rolę i będą przez długi czas nam
towarzyszyć w życiu zawodowym i prywatnym, a jak łatwo zauważyć często przenikającym
się nawzajem.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wymień znaczenia symboli graficznych?
2.  W jakim celu używamy symboli graficznych?
3.  Wymień 5 grup elementów oznaczanych w rysunku maszynowym symbolami graficznymi?
4.  Czy na schematach używamy symboli graficznych?
5.  Wymień branże na których rysunkach technicznych stosujemy symbole graficzne?
6.  Czy można używać na rysunku technicznym innych oznaczeń niż podane w normach?
7.  Wymień  3  grupy  urządzeń  oznaczanych  symbolami  graficznymi  w  schematach

chemicznych?

8. Czy symbole graficzne mają zastosowanie w przemyśle poza rysunkiem technicznym. Jeśli

tak podaj przykłady?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj 5 różnych przykładów oznaczeń graficznych stosowanych na rysunkach

technicznych oraz 2 przykłady wykorzystywanych w życiu codziennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)   zamocować na desce materiał do rysowania o formacie A3,
3)   wykonać linie obramowania arkusza i narysować szkolną tabliczkę rysunkową.
4)   narysować ręcznie posługując się normami lub książką zadane znaki graficzne,
5)   narysować ręcznie znane znaki graficzne z otoczenia zawodowego lub domowego,
6)   dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

szkolne stanowisko kreślarskie,

–

materiały do kreślenie, (kalka, karton, blok kreślarski, itp.),

–

przybory do kreślenia (różne),

–

ołówki (2-4 rodzaje),

–

zbiór norm (będących w szkole),

–

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Narysuj 5 przykładów oznaczeń graficznych stosowanych w publikacjach dotyczących

lakiernictwa samochodowego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)   przypiąć do stołu materiał do kreślenia,
3)   narysować ręcznie posługując się otrzymaną planszą (książką) zadane znaki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uczniowskie stanowisko kreślarskie,

−

przybory kreślarskie (różne),

−

ołówki (2-4 rodzaje),

−

przymiar liniowy,

−

literatura.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić stosowanie symboli graficznych na rysunkach

technicznych?

2) podać na jakich rysunkach technicznych używa się symboli

graficznych?

3) podać branże które mają znormalizowane rysunki techniczne?

4) odczytać i zastosować symbole graficzne poza rysunkiem

technicznym i gdzie się je spotyka?

5) ustalić w praktyce posiadając normy, jaką branżę przedstawia

schemat oraz jakie elementy (urządzenia) na nim występują?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Uproszczenia rysunkowe

4.11.1. Materiał nauczania

Elementy maszyn, inaczej części maszyn, należy przedstawiać na rysunkach technicznych

dokładnie, czyli odwzorowując wszystkie szczegóły budowy, a także zachowując proporcje
wymiarowe.

Występuje jednak w budowie maszyn wiele części powtarzających się w danej konstrukcji,

jak i też znormalizowanych:
–

śruby, nakrętki i podkładki,

–

nity,

–

łożyska,

–

przekładnie,

–

hamulce,

–

sprzęgła,

–

sprężyny.

Odwzorowywanie ich na rysunkach złożeniowych, które wykonuje się .w dużym

zmniejszeniu od wymiarów naturalnych zwiększałoby znacznie nakład pracy i często też
znacznie zmniejszałoby czytelność rysunku. Także rysowanie gwintów wielu takich samych
śrub i nakrętek też podnosiłoby znacznie nakład pracy.

Powyższe dotyczy też wykonywania w stopniach uproszczenia typowych połączeń, takich jak:

–

spawane,

–

śrubowe,

–

nitowane,

–

klejone, itp.

Z tego powodu wprowadzono uproszczenia rysunkowe, które objęte są Polską Normą,

a dzielą się na trzy stopnie uproszczenia:
– przedstawienie uproszczone, to I stopień uproszczenia, stosowany głównie na rysunkach

wykonawczych elementów maszyn,

– przedstawienie umowne, to II stopień uproszczenia, stosowany na rysunkach złożeniowych

o dużym pomniejszeniu oraz dużej ilości drobnych elementów,

– przedstawienie schematyczne, uważane za III stopień uproszczenia, stosowane do

wykonywania schematów mechanizmów i maszyn.

Z powyższego wynika, że im wyższy stopień uproszczenia to na rysunku pomija się więcej
szczegółów budowy danego elementu maszyny.
(Uwaga: nazwa „część” obecnie zastępowana jest w literaturze określeniem „element”
maszyny).

Rys. 13. Przykład dokładnego i uproszczonego rysowania połączeń śrubowych, a) rys. dokładny,
b) (I stopień) przedstawienie uproszczone, c) (II stopień) przedstawienie umowne w przekroju i w widoku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.

1.  Czy określenia „części” i „elementy” maszyn można używać wymiennie?
2.  Z jakich powodów wprowadzono uproszczenia rysunkowe?
3.  Ile jest stopni uproszczeń rysunkowych, i czy uproszczenia objęte są Polską Normą?
4.  Jakiego rodzaju elementy (części) maszyn są objęte rysunkowymi stopniami uproszczenia?
5.  Który  stopień  uproszczenia  pomija  na  rysunku  najmniej  szczegółów  w  budowie  danej

części ma maszyny?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj w PN lub literaturze zapisów dotyczących uproszczeń rysunkowych i posługując

się nimi narysuj ręcznie śrubę i nakrętkę jako rysunek dokładny oraz w stopniach uproszczenia
i umownym.

Sposób wykonania ćwiczenia

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przymocować do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A3,
3)  wykonać linie obramowania i szkolną tabelkę rysunkową,
4)  narysować ręcznie przedmioty podane w danym ćwiczeniu,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Ćwiczenie 2

Odszukaj w PN lub literaturze zapisów dotyczących uproszczeń rysunkowych i posługując

się nimi narysuj ręcznie uproszczone i umowne rysowanie połączeń spawanych i miejsc
napawanych oraz znaki umowne spoin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

6)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
7)  przymocować do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A3,
8)  wykonać linie obramowania i szkolną tabelkę rysunkową,
9)  narysować ręcznie przedmioty podane w danym ćwiczeniu,
10)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd.), lub otrzymany rysunek,

−

przybory do kreślenia (różne), i ołówki (3-4 rodzaje),

−

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) posłużyć się PN i literaturą w celu znalezienia zapisów dotyczących

stopni uproszczenia poszczególnych elementów maszyn?

2) potrafisz narysować posługując się normą elementy maszyn w różnych

stopniach uproszczenia?

3) wskazać, które połączenia przedstawia się także w stopniach

uproszczenia na rysunkach technicznych?

4) potrafisz narysować posługując się normą połączenie spawane,

klejone, nitowe i śrubowe w różnych stopniach uproszczenia?

5) spostrzec na rysunku, które elementy lub połączenia wykonane są

w stopniach uproszczenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Zasady szkicowania elementów

4.12.1. Materiał nauczania

Szkic, w rysunku technicznym oznacza wstęp do wykonania obrazu lub rysunku

technicznego, aczkolwiek często na szkicu kończy z różnych względów pracę.
Szkicowanie w technice służy w zasadzie do dwóch celów:
– odręcznego narysowania jakiegoś elementu maszyny, (rzadziej całej maszyny), pomiar

i naniesienie wymiarów na szkicu w celu wykonania tej części na warsztacie lub
/i wykonania rysunku (brakującego) do znajdującej się w przedsiębiorstwie dokumentacji.

  Szkicowanie  i  pomiary  odbywają  się  przeważnie  w  warunkach  warsztatowych  lub  często
polowych, (maszyna znajduje się w eksploatacji w terenie).
–  odręcznego  rysowania  przez  konstruktora wymyślonej („stworzonej  w  głowie”)  maszyny,

urządzenia, aparatu, pojazdu, elementu maszyny itd.
Szkicowanie  odbywa  się  przeważnie  w  warunkach  biurowych,  ale  często  też  w  innych
warunkach  jak  np.  domowych,  kawiarnianych,  w  samochodzie,  pociągu  czy  tramwaju.
Mózgu  nie  można  wyłączyć,  a  on  też  pracuje  przez  skojarzenia,  więc  jadąc  tramwajem
można  coś  zobaczyć,  skojarzyć  z  zadaniem  w  wykonywanym  projekcie  i  znaleźć
rozwiązanie.  Szkicuje  się  wówczas  na  gazecie,  pudełku  papierosów,  czyli  na  tym  co  jest
pod  ręką.  Można  to  nazwać  umownie  „przedszkicem”.  Po  przyjściu  do  biura,  czy  do
domu, wykonać poprawny szkic.

Jeśli na podstawie szkiców można wykonać elementy maszyn lub maszynę, to można,

a nawet należy zadać pytanie: dlaczego wykonujemy rysunki? Jednak przed odpowiedzią na to
pytanie, zdefiniujmy różnicę między rysunkiem, a szkicem:
–

szkic  techniczny;  rysunek  narysowany  odręcznie,  a  przedmiot  przedstawiony
w  przybliżonych  proporcjach,  bez  zastosowania  podziałki  (na  oko).  Format  arkusza,
wymiary szkicowanego przedmiotu, jego rozmieszczenie na formacie, a także szczegółów
i  przekrojów  oraz  opis  często  jest  niezgodny  z  zasadami  podawanymi  w Polskich
Normach,

–

rysunek  techniczny;  rysunek  wykreślony  za  pomocą  przyborów  kreślarskich  w  przyjętej
podziałce.  Format  arkusza,  sposób  wymiarowania,  rozmieszczenie  na  formacie
rysunkowym  przedmiotu,  szczegółów  i  przekrojów,  a  także  linie  rysunkowe  i  pismo  do
opisu oraz tabliczka rysunkowa wykonane są zgodnie z zasadami podanymi w normach.

Zasady  szkicowania  są  takie  same  jak  wykonywania  rysunków,  tylko  z  różnych  przyczyn
tj.  wykonywania  w  warunkach  warsztatowych  lub  polowych  szkice  różnią  się  estetyką
wykonania od rysunków, natomiast nie powinny różnić się zawartością merytoryczną.

Szkice wykonuje się na różnym papierze, ołówkami i długopisami.

W  praktyce  występuje  często  inny  przyrząd  do  pisania,  tj.  kreda  szkolna  lub  pisaki
kolorowe do pisania (znakowania) na blachach. Umiejętność szkicowania jest nieodzowna przy
pracach  konstrukcyjno-montażowych,  a  szczególnie  prowadzonych  na  wysokościach,  przy
budowie statków a szczególnie przy ich remontach, dużych zbiorników, itp.. Szkic powstaje na
belce  dwuteowej,  kawałku  blachy  wspornikowej,  poszyciu  kadłuba,  itp.  płaszczyznach.
Wykonuje  je  mistrz  lub  inżynier  z  nadzoru,  aby  pokazać  rodzaj  i  miejsce  spawu,  miejsce
wiercenia  otworów  montażowych,  zmiany  wypalenia  otworów  na  rurociągi,  i wiele  innych
zmian  występujących  zawsze  przy  tego  rodzaju  pracach,  mimo  dobrze  wykonanej
dokumentacji.  Jednak  bardzo  często  wykonują  je  robotnicy,  gdy  są  różnice  z dokumentacją
i trzeba rozstrzygnąć natychmiast na budowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Wprawki do rysunku odręcznego.

Tylko ćwiczenie rodzi mistrza, wobec czego przed przystąpieniem do wykonywania

ćwiczeń należy wykonać szereg prostych szkiców znanych figur geometrycznych, podobnych i
innych  niż  na  rys.  15.    Rysuj  linie  równoległe  i  prostopadłe.  Linie  najlepiej  wykonać  jednym
pociągnięciem  ręki.  Jednakże  linie  będą  się  „krzywić”  w  zależności  od  tego  jak  prowadzić
będziemy  rękę.  Sprawdź  na  przykładzie,  rysując  trójkąt  równoramienny  i  zobacz  jak  będą
wyglądały  linie,  gdy  ręka  będzie  prowadzona  z  góry  do  dołu  w  lewo  skos,  i  prawo  skos.
Wprawki do szkicowania elementów i brył pokazane są na rys. 16.

a) b)

Rys. 15. Przykłady ćwiczeń szkicowania przedmiotów, a) płaskich, b) brył.

Również należy ćwiczyć określane wzrokowo odległości. Jest to ćwiczenie niezbędne do

zachowania  „przyzwoitych”  proporcji  podczas  szkicowania  różnych  przedmiotów.  Trzeba
narysować  np.  dziesięć  różnych  odcinków  linii  prostych  i  napisać  ich  wymiary  określone
wzrokowo  (na  oko).  Następnie  wziąć  przymiar  (linijkę)  zmierzyć  odcinek  i  napisać  różnicę
między oceną na oko a pomierzoną. Ćwiczyć, aż różnice nie będą znaczne.
Następnie  wykonać  ćwiczenie  odwrotne,  pomyśleć  o  jakim  wymiarze  ma  być  odcinek,  i  go
narysować. Pomierzyć. Ćwiczyć, aż różnice nie będą zbyt duże. Wynik tych ćwiczeń przydaje
się nie tylko w życiu zawodowym, ale też „w domowym”.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.  Jaka jest różnica między szkicem a rysunkiem technicznym?
2.  Kiedy i dlaczego wykonujemy szkice rysunkowe?
3.  Jakich przyborów i narzędzi używamy do wykonania szkicu w terenie?
4.  Kiedy i w jakich warunkach użyjesz kredy do szkicowania?
5.  W jaki sposób ustalisz proporcje szkicowanego przedmiotu?
6.  Jaki jest sposób wymiarowania przedmiotu przedstawionego na szkicu?
7.  Jakiego rodzaju rysunki można wykonywać w formie szkicu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj szkice posiadanych przy sobie kluczy lub innych przedmiotów w ilości co

najmniej 3 sztuk, starając się zachować podziałkę 2:1.

Ćwiczenie 2

Wykonaj szkice w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych trzech brył będących na

wyposażeniu kreślarni (np. stożek kula, prostopadłościan, sześcian, itp.).

Sposób wykonania dla obydwu ćwiczeń

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko kreślarskie,
2)  przypiąć do deski dowolny materiał do kreślenia na nim o formacie A3,
3)  wykonać linie obramowania i szkolną tabelkę rysunkową,
4)  narysować ręcznie przedmioty podane w danym ćwiczeniu,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko kreślarskie,

−

materiały do kreślenia, (kalka, karton, blok kreślarski, itd), lub otrzymany rysunek,

−

przybory do kreślenia, (różne),

−

ołówki, (3-4 rodzaje),

−

literatura.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić szkic od rysunku?

2) wykonać z „wolnej ręki” szkic prostego elementu?

3) czy potrafisz z pomocą przyborów kreślarskich wykonać ze szkicu

rysunek?

4) praktycznie zastosować technikę szkicowania w warunkach

warsztatowych?

5) wykonać szkic dostępnymi narzędziami w warunkach pracy poza

warsztatem stałym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13. Zagadnienia rysunku technicznego w dokumentacji

technologicznej

4.13.1. Materiał nauczania

W technologii budowy maszyn występują technologie nanoszenia warstw ochronno-

-dekoracyjnych (w tym technikami lakierniczymi).

Wszystkie gotowe produkty przemysłu budowy maszyn, jak np. obrabiarki, pojazdy, statki,

samoloty, maszyny robocze i drobne wyroby codziennego użytku, muszą być „pomalowane”.

Naniesienie warstwy ochronnej lakierniczej, emalierskiej, lub każdej innej podane jest

w dokumentacji technologicznej.
Dokumentacja technologiczna składa się z następujących dokumentów:
–  planu operacyjnego,
–  karty instrukcji wykonania,
–  karty zabiegów,
–  karty czynności,
–  karty sprawdzenia obróbki,
–  rysunku montażowego.
Części technologii stanowią:
–  operacja technologiczna w budowie maszyn, to część procesu produkcyjnego wykonywana

bez przerwy na jednym stanowisku pracy. Operacja dzieli się na zabiegi,

– czynność produkcyjna, obróbka przedmiotu jednym narzędziem na jednej maszynie. Może

się składać z paru zabiegów dla których zmienia się zamocowania przedmiotu,

– zabieg technologiczny, część operacji technologicznej wykonywanej jednym narzędziem

bez zmiany zamocowania obrabianego przedmiotu.
Na podanych powyżej dokumentach technologicznych wykonane są rysunki, a w zasadzie

fragmenty  rysunku  wykonawczego  (konstrukcyjnego)  z  zaznaczeniem  grubą  linią  obrabianej
powierzchni.  Czyli  w  dokumentacji  technologicznej  stosuje się  wszelkie  zasady  wykonywania
rysunku technicznego, tylko ze zmianą grubości linii powierzchni obrabianej.

Na rysunku odlewów nanosi się pewne linie rysunkowe z uwagi na skórcz odlewniczy

materiału, występujący naddatek na obróbkę skrawaniem, stosowanego modelu, itp.

Ponadto na rysunkach w dokumentacji technologicznej muszą być podane: bazy

obróbkowe,  sposób  mocowania  przedmiotu,  znaki  chropowatości  powierzchni  (rys.5),
dokładności  obróbki,  równoległości  i  prostopadłości  powierzchni,  sposób  zabezpieczenia
powierzchni  i  jego  zakres,  itp.  Nanosi  się  je  zgodnie  z  wymaganiami  norm  rysunku
technicznego ogólnego i maszynowego, (lub innej branży).
Z tym, że w zależności od wymagać konstrukcyjnych, wykonuje się tylko niezbędne operacje,
zabiegi i czynności, a więc nie wszystkie przytoczone powyżej elementy rysunku technicznego
mają zawsze zastosowanie.
Dla lakiernika na podstawie planu operacyjnego i wynikającej z niego dokumentacji, muszą być
na zawartych tam rysunkach podane wymagania:
–  rodzaj pokrycia, (lakier / farba, emalia, itd.),
–  grubość i ilość warstwy pokrycia, (np. 200 mikronów),
–  grubość i rodzaj podkładu,
–  sposób nanoszenia warstw pokrycia, (zanurzeniowy, dynamiczny, itd.),
–  sposób zawieszania do suszenia w piecu,
–  i inne niezbędne dane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Przykłady oznaczania powłok. [1]

Nie zawsze lakierowany jest cały przedmiot, dlatego też na rysunku operacyjnym lub innym

zaznaczone jest grubą linią przerywaną (kreska, kropka) pole nanoszenia pokrycia
i zwymiarowane. W praktyce często dla dużych obiektów zaznacza się na rysunku część nie
pokrywaną umieszczając napis: chronić przed malowaniem. Rys. 17, np. A: emalia.

Dla opracowania technologii pokryć (malowania) oprócz chropowatości powierzchni mogą

być przydatne dane odnośnie stanu powierzchni po obróbce i kierunkowości w strukturze
powierzchni. Jedne i drugie oznaczenia są znormalizowane na rysunku technicznym.

4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Podaj definicję „technologii”?
2.  Jakie dokumenty wchodzą w skład dokumentacji technologicznej?
3.  Co  oznaczają  określenia:  operacja  technologiczna,  czynność  produkcyjna  i  zabieg

technologiczny?

4. Jaki rodzaj rysunku wykorzystujemy w sporządzaniu dokumentacji technologicznej?
5. Czy w dokumentacji technologicznej podawane są cechy warstwy ochronnej nanoszonej

na dany wytwarzany przedmiot?

6. Czy w dokumentacji technologicznej podaje się chropowatość powierzchni i inne cechy

powierzchni obrabianego przedmiotu?

7. Jakie dane (jeśli są potrzebne) podaje się dla lakiernika w dokumentacji technologicznej?
8. Czy normy rysunku technicznego mają zastosowanie w dokumentacji technologicznej?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz co widzisz na otrzymanej „Karcie technologicznej”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią otrzymanej „Karty technologicznej”,
2)  stwierdzić czy opisuje ona operacje, czynność czy zabieg technologiczny,
3)  stwierdzić jaki rodzaj rysunku i pisma został zastosowany,
4)  stwierdzić jakie  inne polecenia technologiczne, podane są poprzez znane znaki obróbcze,

na Karcie technologicznej,

5) napisać w punktach w zeszycie to co stwierdziłeś i spostrzegłeś na otrzymanej Karcie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) wymienić się parami „Kartami technologicznymi” i wykonać to samo co podano powyżej,
7) dokonać oceny wykonanego zadania wewnątrz poszczególnej pary uczniów, zapisując

różnice w zeszycie,

8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  „Karta technologiczna”,
–  zeszyt i długopis,
–  literatura.

Ćwiczenie 2

Na podstawie dotychczas zdobytej wiadomości wykonaj (uproszczoną) „Kartę

technologiczną” np. lakierowania surowej obręczy samochodu / lub takiego korpusu frezarki/.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać „Kartę technologiczną” (w zakresie sprecyzowanym przez nauczyciela),
2) zapoznać się z wykonanymi przez kolegów zadaniami w zespołach 2-4 osobowych,
3) zapisać w zeszycie (w tabelce) różnice występujące między poszczególnymi

opracowaniami,

4) dokonać oceny wykonanego zadania wewnątrz poszczególnego zespołu uczniów,

zapisując różnice w zeszycie,

5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Otrzymany blankiet „Karty technologicznej”,

–

zeszyt i długopis,

–

literatura.

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia technologii, oraz operacji, czynności

i zabiegu technologicznego?

2) podać jakie dokumenty wchodzą w skład dokumentacji

technologicznej?

3) podać jakie rodzaje rysunku stosowane są w wykonywaniu

dokumentacji technologicznej?

4) wymienić jakie oznaczenia stanu powierzchni i podobne

występują w dokumentacji technologicznej?

5) czytać i rozumieć zapisy i rysunki występujące w karcie

technologicznej, a szczególnie dotyczącej lakierowania?

6) sporządzić Kartę technologiczną operacji lakierowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.14. Dokumentacja techniczna w przedsiębiorstwie

4.14.1. Materiał nauczania

W uproszczeniu możemy każde przedsiębiorstwo podzielić na piony:

–

administracyjny, zwany popularnie „biurem”,

–

produkcyjny lub usługowy, lub jeden i drugi,

–

pomocnicze, np. transportu dalekiego zasięgu do obsługi części produkcyjnej.

W małych firmach można w pierwszym momencie nie rozróżnić tego podziału, bowiem

czynności  charakterystyczne  dla  poszczególnych  pionów  w  dużej  firmie,  może  w  małej
wykonywać  jeden  człowiek.  Mogą  być  instytucje,  które  nie  prowadzą  żadnej  produkcji
środków  materialnych,  lecz  też  będą  miały  swoje  biura,  pod  którym  to  określeniem  będzie
rozpoznawalna cała instytucja lub jeden z działów wewnętrznych.
Każdy  nowo  zatrudniany  pracownik  musi  przejść  „przez  ręce”  urzędników  zatrudnionych
w biurze (dawniej mówiono też w kantorze), więc lepiej lub gorzej pozna ten pion.
4.14.1.1. Biuro

Słowo biuro pochodzi od francuskiego słowa „bureau” – grube sukno. W „biurze” może

pracować  jeden  jak  i  tysiące  pracowników.  Jednak  każde  biuro  jest  już  standardowo
wyposażone w następujący sprzęt biurowy:
–  komputer z drukarką (ploterem),
–  telefon, telefax, zegar,
–  niszczarkę do dokumentów z papieru (rys. 18a), bindownicę do oprawiania dokumentów
(rys. 18c ), termozgrzewarkę (rys. 18b), itd.,
a także do celów socjalno-bytowych pracowników i klientów:
–  czajnik elektryczny, (automat do wydawania napojów zimnych i gorących),
–  mikrofalówka, itp.
Każde z tych maszyn lub urządzeń musi posiadać swoją dokumentację techniczną!

Rys. 17. Urządzenia biurowe: a) niszczarka dokumentów i kosz na ścinki, b) termozgrzewarka dokumentów

(okładki z naniesionym klejem na grzbiecie), c) bindownica i materiały do oprawiania dokumentów.

4.14.1.2. Pion produkcyjny / usługowy przedsiębiorstwa wytwarzającego dobra materialne

Kantory mistrzów, działów obsługujących administracyjnie produkcję i zlokalizowanych na

halach produkcyjnych będą (mogą być), wyposażone w sprzęt jak w biurze.

Zasadnicza część wytwórcza (produkcyjna) przedsiębiorstwa przeznaczona do

pierwotnego wytwarzania, remontu użytkowanych wyrobów lub świadczenia usług na
wyrobach przemysłowych, wyposażona jest zawsze w ruchomości, do których zaliczamy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zgodnie  z  urzędową  Klasyfikacją  Środków  Trwałych (KŚT), wydawaną  przez Główny Urząd
Statystyczny (GUS), grupy:
–   3, Kotły i maszyny energetyczne,
–   4, Maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania,
–   5, Maszyny, urządzenia i aparaty specjalne branżowe,
–   6, Urządzenia techniczne,
–   7, Środki transportowe,
–   8, Narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie.
(Do grup 0, 1 i 2 należą nieruchomości: grunty, budynki i budowle).

Opierając się na definicji „aparatu”, aparat telefoniczny wcale nie jest aparatem, tylko

maszyną, bowiem przetwarza fale głosowe na elektromagnetyczne. Jest więcej takich
przykładów. KŚT ułożona jest wg funkcji danego wyrobu, a nie nazwy, choćby głęboko
zakorzenionej w naszym słownictwie.

Ruchomości (fabrycznie nowe lub używane) trafiają do przedsiębiorstwa poprzez ich

zakupy od firm zewnętrznych, ale mogą też być w nim wytworzone.

Dokumentem zakupu jest faktura, a własnego wytworzenia ruchomości – faktura

wewnętrzna  lub  protokół  przekazania  do  eksploatacji.  Nie  są  to  dokumenty  techniczne
a finansowe (księgowe). Jednakże mają po wielu latach eksploatacji zakupionych maszyn duży
wpływ na informację techniczną o nich, gdy brak jest dokumentów technicznych.
Brak na fakturze:
–  pełnej nazwy maszyny i  podanego typu, (odmiany),
–  numeru fabrycznego,
–  roku budowy, (który nie musi się pokrywać z rokiem zakupu),
powoduje,  że  nie  przenosi  się  tych  danych  na  tzw.  druk  „OT”  (przyjęcie  środka  trwałego  do
eksploatacji).  Jest  to  ważny  moment,  bowiem  nie  od  daty  zakupu,  przy  dużej  inwestycji
ruchomość  może  być  magazynowana  i  parę  miesięcy,  a  od  daty  przekazania  ruchomość
zaczyna  żyć  w  przedsiębiorstwie  i  od  tej  chwili  naliczane  są  odpisy  amortyzacyjne.  Na
podstawie  tego  dokumentu  sporządza  się  zapisy  w  księdze  inwentarzowej  (obecnie
prowadzonej  przeważnie  w  formie  elektronicznej)  w  dziale  księgowości.  Kopia  OT  powinna
trafiać  do  działu  bezpośrednio  eksploatującego  daną  ruchomość,  działu  utrzymania  ruchu lub
głównego mechanika w zależności od ustalonej organizacji firmy.

Zbiór dokumentów danej maszyny, oprócz wymienionych już finansowo-księgowych, musi

zawierać dokumenty techniczne, do których należą:
– Dokumentacja Techniczno Ruchowa (DT-R). Zgodnie z polskim prawem powinna być

sporządzona w języku polskim (przetłumaczona na język polski);

– Instrukcje:

–  stanowiskową,
–  technologiczną,
–  bezpiecznej obsługi i higienie pracy (bhp.),
–  zapobiegającą pożarowi (p. poż.), i inne w razie potrzeby.

(Zapoznanie się z DT-R i innymi instrukcjami pracownik powinien potwierdzić podpisem).

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa składa się z czterech części, wg normy

międzynarodowej  przyjętej  obecnie  za  krajową.  Norma  przewiduje  dla  każdej  części
odpowiedni  kolor okładki, ale w praktyce nie jest to zawsze przestrzegane. Podział na części
jest następujący:
–  transport i montaż (magazynowanie),
–  eksploatacja (w tym Instrukcja bezpiecznej obsługi),
–  naprawy,
–  katalog części zamiennych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na karcie tytułowej powinny znajdować się dane:
–  data wydania DT-R,
–  typ maszyny, i jej odmiana (jeśli istnieje),
–  numer fabryczny maszyny, i inne niezbędne dane ją identyfikujące.
(Jeśli wszystkich danych nie naniósł producent, to dane te powinien uzupełnić użytkownik).

Jest to istotne, bowiem często DT-R sporządzana jest przez producenta dla typoszeregu

lub  paru  odmian  maszyny  różniącej  się  szczegółami  konstrukcyjnymi,  istotnymi  podczas
zamawiania części lub usuwaniu awarii. Praktycznie dane dotyczące innych typów lub odmian
należy  przekreślić  w  tekście  DT-R  w  chwili  jej  otrzymania  z  maszyną.    Wówczas,  po  czasie
w trakcie  eksploatacji,  a  szczególnie  w  trakcie  awarii,  (gdy  ludzie  pracują  w  stresie),  nie
dojdzie do pomyłek, (często drogich lub opóźniających jej usunięcie, co też przynosi straty, bo
traci się bezpowrotnie czas produkcji).

Od dnia wejścia Polski do Unii Europejskiej (UE), obowiązują inne przepisy niż do tego

czasu. Każda maszyna musi spełniać warunki nadania jej znaku bezpieczeństwa „CE” i fakt ten
powinien  być  umieszczony  na  maszynie  lub  jej  tabliczce  fabrycznej.  Pisemną  „Deklarację
zgodności  z  wymogami  UE  dla  maszyn”  użytkowanych  na  rynku  UE.  (Również  swoje
deklaracje  muszą  posiadać  maszyny  przeznaczone  do  wbudowania  w  inną  maszynę).
Deklaracje  wystawia  producent,  który  bierze  na  siebie  odpowiedzialność  prawną  za
wprowadzoną maszynę do użytkowania.
Powinny być przechowywane dla eksploatowanej maszyny - dokumenty dotyczące bezpiecznej
jej pracy i obsługi wystawione:

– po wejściu do UE:

– deklaracje zgodności UE dla maszyn,
– deklaracje z badań maszyn na minimalne wymagania bezpieczeństwa, dla maszyn

eksploatowanych w kraju bez znaku CE.

– przed wejściem do UE:

– certyfikaty na znak „B”,
– stwierdzenia Komisji państwowej, zjednoczenia lub wytwórcy o dopuszczeniu na rynek

maszyny spełniającej wymogi bezpieczeństwa.

Z wyrobami powszechnego użytku – sprzętu AGD, stosowanego m. innymi w biurze

i domu oraz podobnego, zamiast DT-R wydawana jest tylko „Instrukcja obsługi”, (powinna
być w języku polskim). Znak „CE” umieszczony jest bezpośrednio na wyrobie lub na jego
tabliczce fabrycznej.

Inną grupę znajdujących się w przedsiębiorstwie dokumentów technicznych będą

dokumenty eksploatacyjne, do których zalicza się:
–  techniczna karta informacyjna, tzw. paszport maszyny, (dane techniczne i fotografia),
–  dziennik obsługi maszyny, (parametry pracy, wymiany części, itp.),
–  dziennik smarowania maszyny, (może być połączony z dziennikiem obsługi),
–  protokóły  awarii  i  napraw, oraz  badań  zerowania  maszyny, (innych elektrycznych),
–  protokół likwidacji maszyny, który jest ostatnim dokumentem.

Dokumenty te mogą się częściowo różnić nazwami w różnych przedsiębiorstwach. Będą

występowały inne zapisy z eksploatacji, itp., jednakże nie chodzi tu o formę, a o istotę rzeczy
– zapisy eksploatacyjne muszą być dokonywane i archiwizowane póki maszyna jest
w eksploatacji.

Używane w przedsiębiorstwie dźwignice (żurawie, suwnice, dźwigi, itp.) i zbiorniki

ciśnieniowe  (w  tym  kotły)  stanowią  grupę  tzw.  urządzeń  poddozorowych,  czyli  objętych
urzędowym  dozorem  przez  Urząd  Dozoru  Technicznego  (UDT),  który  wydaje  decyzję  (!)
o  dopuszczeniu  do  dalszej  eksploatacji.  Bez  uzyskania  urzędowej  decyzji  nie  wolno  danego
urządzenia eksploatować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla tych urządzeń wymagana jest odpowiednia dokumentacja techniczna sporządzona wg
wymagań UDT i przechowywana przez użytkownika danego urządzenia.

Powyższy tekst w dużej mierze dotyczył dokumentacji maszyn produkcyjnych. Jednakże

na  tych  maszynach  wytwarzane  są  wyroby  /  produkty.  Aby  je  wykonać  musi  przed  tym
powstać  ich  dokumentacja.  Dlatego  też  w  przedsiębiorstwie  będzie  znajdował  się  cały  zbiór
dokumentacji  wytwórczej  konstrukcyjno-technologicznej.  Zbiór  ten  będą  stanowić
dokumentacje:
–   konstrukcyjna, (rysunki złożeniowe),
–   wykonawcza, (rysunki wykonawcze części),
–   technologiczna z rysunkami:

– produkcyjnymi, operacyjnymi, zabiegowymi i czynnościowymi,

–   montażowa,
–   ochrony środowiska,
–   wysyłkowa i inna niezbędna dla procesu produkcyjnego.

4.14.1.3. Piony pomocnicze – usługowe dla pionu wytwórczego

Działy usługowe mogą posiadać taką strukturę organizacyjną jak pion wytwórczy oraz

biuro,  i  być  wyposażone  w  podobne  maszyny  i  środki  transportu.  Posiadać  więc  będą  taką
samą dokumentację lub jej część, jak w opisanych już poprzednio dwóch pionach.
4.14.1.4. Identyfikacja maszyn, urządzeń i środków transportowych
Praktycznie nie ma przedsiębiorstwa, w którym nie byłoby choć jednej maszyny, urządzenia
lub  pojazdu,  a  w  tym  choć  jednego  pojazdu  samochodowego  z  grupy  samochodów
osobowych, ciężarowych czy specjalistycznych.

Rys. 18. Przykłady tabliczek i naklejek fabrycznych, a) ze statku rzecznego, b) z samochodu.

Do różnych celów niezbędna jest ich identyfikacja. Człowiek jest identyfikowany poprzez

dowód  osobisty  ze  zdjęciem,  odciski  palców,  siatkówkę  oka,  mowę  i  zapach;  a  maszyny
i pojazdy identyfikujemy poprzez:
–  Dokumentację Techniczno – Ruchową lub Instrukcję obsługi,
–  dokumenty formalno-prawne i finansowe: kartę gwarancyjną, książkę pojazdu, fakturę,
–  tabliczkę fabryczną lub znamionową umieszczoną na maszynie,
–  pole  numerowe  –  wybity  numer  fabryczny  maszyny  na  jej  głównej  części  np.  ramie,  itp.

Numer musi być wklęsły lub wypukły, brak lub naddatek materiału w korpusie,
w zależności od techniki wykonania.

Tabliczka fabryczna oraz pole numerowe powinno być utrzymane w nienagannym stanie
technicznym, czyste i czytelne, (nie zamalowywane), bez ingerencji osób trzecich w jej
oznakowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykłady tabliczek fabrycznych statku – umieszczonej na nadbudówce i samochodu

– umieszczonej na nadwoziu pokazano na rys.19.

Patrząc na pole numerowe lub tabliczkę fabryczną, przy pewnej wprawie widać już gołym

okiem, czy nastąpiła ingerencja w pole numerowe i oznaczenie (fałszerstwo) czy nie.
Wszystkim się wydaje, że np. z „1” łatwo zrobić „4” itd. Najczęściej zmieniane oznaczenia cyfr
i liter można sprawdzić. Przez lupę o powiększeniu x 5, widać prawie wszystko.

Cyfry zmieniane są przeważnie następująco:

z: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

↓

na: 4 8 8

9 6

9 9

8 9

Fałszowanie tabliczek fabrycznych / znamionowych polega na:
–

zamianie oryginalnej tabliczki fabrycznej na inną – odpowiednio spreparowaną,

–

zmianie dat produkcji lub numerów,

–

zatarciu (zniszczeniu) na oryginalnej tabliczce np. numeru lub roku budowy,

–

całkowitym usunięciu tabliczki fabrycznej z maszyny.

Kupując w przyszłości do (swej) firmy maszyny na rynku wtórnym („z drugiej ręki”),

np. sprężarkę,  urządzenia  do  lakierowania,  odkurzacz  przemysłowy,  itp.,  trzeba  dokładnie
przyjrzeć  się  tabliczce  fabrycznej  i  innym  dokumentom.  Gdyby  oznaczenia  lub  tabliczka
maszyny  wzbudziły  podejrzenie,  to  najlepiej  na  tę  okoliczność  zasięgnąć  opinii  specjalisty
(eksperta).

4.14.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wymień kilka podstawowych urządzeń biurowych.
2.  Rozszyfruj skróty KŚT i DTR. Opisz, co określają?
3.  Z jakich części składa się DTR?
4.  Co oznacza znak „CE”, i jakie ma znaczenie?
5.  Rozszyfruj skrót organizacji UDT, i podaj czym się ona zajmuje?
6.  Bez jakiego dokumentu nie można eksploatować urządzenia podlegającego UDT?

4.14.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Praktyczne posługiwanie się :

a) instrukcją obsługi, lub
b) Dokumentacją Techniczno-Ruchową (DT-R).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować dowolną instrukcję obsługi np. telewizora, lub DT-R maszyny,
2) sprawdzić, czy wszystkie informacje w nich zawarte zgadzają się ze stanem faktycznym,

czy dokumentacja urządzenia/maszyny i maszyna posiada wszystkie wymienione funkcje,

3) sprawdzić, czy znajdują się w niej ostrzeżenia / instrukcje o właściwej obsłudze,
4) czy znajduje się znak CE lub deklaracja producenta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zapisać w zeszycie spostrzeżenia i uwagi dotyczące:

–  różnic w instrukcji obsługi ze stanem faktycznym,
–  sposobie napisania instrukcji, czy jest zrozumiała,
–  zawartych w niej ostrzeżeniach,

6) inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi maszyny lub urządzenia,

−

urządzenie, którego dotyczy instrukcja obsługi,

−

zeszyt i długopis.

−

literatura.

Instrukcjami i urządzeniami należy się wymieniać między uczniami w grupie.

Ćwiczenie 2

Dokonaj identyfikacji maszyny / urządzenia / samochodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować maszynę (urządzenie) samochód, posiadające tabliczkę fabryczną,
2)  sprawdzić jej zamocowanie i umiejscowienie,
3)  sprawdzić, czy maszyna (urządzenie) posiada także pole numerowe,
4)  spisać  nazwę  maszyny,  producenta,  typ,  numer  fabryczny  i  wszystkie  pozostałe

informacje umieszczone na tabliczce fabrycznej,

5) spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie:

– o ilości i rodzaju oznakowań na maszynie (urządzeniu),
– o stanie tabliczki fabrycznej, ilości danych na niej, i możliwości jej odczytania

(uszkodzenia, czytelność tekstu),

– inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia.

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

maszyna / urządzenie / samochód z tabliczka fabryczną,

−

lupa o powiększaniu x5,

−

zeszyt i długopis,

−

literatura.

4.14.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozszyfrować skrót dokumentacji DT-R i opisać do czego służy?

2) rozszyfrować skrót KŚT i wymienić czego dotyczą jej grupy?

3) określić na jakich maszynach i gdzie znajduje się znak „CE”?

4) podać czym się zajmuje UDT?

5) posługiwać się instrukcja obsługi i DT-R maszyny i pojazdu?

6) zidentyfikować urządzenie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.15. Technika komputerowa w zakresie informacji technicznej

4.15.1. Materiał nauczania

4.15.1.1. Powielanie (kopiowanie) rysunków i tekstów

W przedsiębiorstwach, aby ułatwić sobie pracę stosuje się powielanie rysunków za pomocą

różnych urządzeń. Łatwiej jest edytować gotowy rysunek, niż tworzyć go od początku.
Metodami przestarzałymi i nie komputerowymi, ale jeszcze ciągle stosowanymi są:
– naświetlanie rysunków z kalki na papier światłoczuły z użyciem amoniaku w procesie

technologicznym,

– stosowanie technologii kserograficznej (ksero), której możliwości kończą się na

kopiowaniu z papieru na papier lub folię, aczkolwiek można zwiększać i zmniejszać
przenoszoną treść. Kserografy przemysłowe mogły kopiować także duże formaty.
Technika komputerowa wiąże się z wprowadzaniem i wyprowadzaniem tekstu (pisanego

i rysunkowego) za pomocą oprzyrządowania peryferyjnego do komputera, w którym ten tekst
zostaje przetworzony wg naszych potrzeb za pomocą odpowiedniego programu.
Podstawowym i powszechnie stosowanym urządzeniem jest skaner, który odczytuje tekst
/ rysunek (zapis na papierze) i przenosi go do komputera, czyli przekształca tekst z zapisu na
papierze w zapis elektroniczny do pliku w komputerze.

Dodatkowo niektóre skanery wyposażone są w przystawkę do skanowania slajdów,

zatem obraz można pobrać bezpośrednio z wywołanej kliszy fotograficznej.

Istnieją skanery stacjonarne jak i ręczne. Pierwsze używamy do skanowania

z wydrukowanej strony, a drugie, gdy skanowany obiekt nie da się umieścić w skanerze np.
wzór na ścianie.
4.15.1.2. Przechowywanie dokumentacji rysunkowej w wersji elektronicznej

Najpopularniejszym jeszcze parę lat temu sposobem na przechowywanie plików była

dyskietka  (z  zapisem  magnetycznym  treści).  Obecnie  już,  gdy  pliki  mają  duże  rozmiary,
a zdjęcia wykonywane są w rozdzielczości nawet 10 Mega Pixeli dyskietka stała się nośnikiem
praktycznie  bezużytecznym.  Lepszym  nośnikiem  jest  płyta  CD,  której  pojemność  jest  prawie
500 razy większa od dyskietki, a jeszcze lepszym płyta DVD, której pojemność jest większa 7
razy od płyty CD lub dyski przenośne, których pojemność jest jeszcze większa niż płyt.

Aby zachować dowolny plik (tekst, rysunek zdjęcia) na płycie CD lub DVD należy

posiadać nagrywarkę CD lub DVD oraz program nagrywający np. NERO. Za pomocą tego
programu można nagrać pliki z dysku komputera lub z innej płyty (CD, DVD) na nowy nośnik.

Nagrany nośnik należy opisać na zewnętrznej stronie płyty i przechowywać w opakowaniu,

ewentualnie  w  specjalnej  kopercie,  a  te  razem  w  odpowiednim  pojemniku,  aby  nie  uległ
uszkodzeniu  mechanicznemu  lub  elektronicznemu.  Płyty  powinny  być  przechowywane  w
temperaturze      4  –  20

C w pozycji stojącej (jak książki). Nie należy pisać na nich ołówkiem

lub długopisem, jedynie przeznaczonymi do tego celu markerami po stronie do tego
przeznaczonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.15 .2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Podaj przestarzałą nazwę metody powielania rysunków?
2.  Do czego służy kserograf?
3.  Podaj różnicę między skanowaniem a kserowaniem?
4.  Kiedy przydatny jest skaner ręczny?
5.  Jaka pojemność mają: dyskietka, płyta CD i płyta DVD oraz dyski przenośne?
6.  Co jest potrzebne, aby zarchiwizować pliki na płycie CD lub DVD?
7.  Czy można przechowywać płyty w pozycji leżącej?
8.  Jaka temperatura jest odpowiednia do przechowywania płyt CD i DVD?

4.15.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Powiel dokument w kilku wariantach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  posiadać dostęp do kserografu,
2)  przygotować dokument A4 do kserowania,
3)  kserować dokument tak jak oryginał,
4)  kserować dokument pomniejszony o 50% i przyciemniony,
5)  spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie przedmiotowym:

–  dokładności pracy kserografu,
–  czytelności kopii dokumentu,
–  zmianie czytelności dokumentu po pomniejszeniu i ściemnieniu,

6) inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kserograf,

−

zeszyt i długopis,

−

dokument do kopiowania,

−

papier A4,

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Skopiuj (zeskanuj) przy pomocy komputera i skanera swoje zdjęcie typu legitymacyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko komputerowe ze skanerem,
2)  przygotować własne zdjęcie do obróbki w komputerze,
3)  zeskanować zdjęcie do komputera w trzech różnych rozdzielczościach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) za pomocą programu Paint występującego w systemie operacyjnym Windows

zmodyfikować zdjęcie,

5) spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie przedmiotowym:

–  o różnicy w zdjęciu przy zastosowaniu różnych rozdzielczości skanowania,
–  o możliwościach edycji zdjęcia w programie Paint,
–  inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia..

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko komputerowe ze skanerem,

−

zeszyt i długopis,

−

własna fotografia, literatura.

Ćwiczenie 3

Archiwizacja danych na płycie CD lub DVD.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko komputerowe z nagrywarką płyt CD lub DVD,
2)  przygotować pliki do zapisania na płycie CD lub DVD,
3)  nagrać płytę za pomocą odpowiedniego programu,
4)  spostrzeżenia i uwagi zapisać w zeszycie przedmiotowym:

–  o szybkości nagrywania,
–  o stanie płyty CD lub DVD  przed nagraniem,
–  inne spostrzeżenia wynikające z przeprowadzonego ćwiczenia,

5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolne stanowisko komputerowe z nagrywarką CD lub DVD,

−

zeszyt + długopis,

−

płyta CD lub DVD,

−

literatura.

4.15.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) kserować dokument na kserografie?

2) zmienić wygląd kopii podczas kserowania?

3) zeskanować fotografie lub dokument do komputera?

4) edytować obraz w komputerze?

5) zarchiwizować pliki na płycie CD lub DVD?

6) przechowywać poprawnie płyty CD i DVD?

7) wymienić różnice między skanowaniem a kserowaniem?

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test  zawiera  22  pytań  dotyczących  dobierania  materiałów,  narzędzi  i  metod  do

posługiwania się dokumentacją techniczną. Pytania: 1 do 12, i 21–22, są to pytania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Pytania: 12 i 13 to pytania
z luką, a w pytaniach: 16 do 20 należy udzielić krótkiej odpowiedzi, (czynności należy
określać krótko 1 – 3 słowa). Pytanie 15 to zadanie rysunkowe.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

–  w pytaniach   wielokrotnego wyboru zaznacz   prawidłową odpowiedź znakiem
„X”,  (w  przypadku  pomyłki  należy  błędną  odpowiedź  zaznaczyć  kółkiem,  a  następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),
–  w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,
–  w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy lub oznaczenia rysunkowe,

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 15–21, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia.

Materiały dla ucznia:

–  instrukcja,
–  zestaw pytań testowych,
–  karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rysunek techniczny objęty jest Polskimi Normami, których stosowanie jest:

a) obowiązkowe,
b) obowiązkowe w zakresie pisma technicznego,
c) obowiązkowe dla rysunków umieszczanych w DTR,
d) dobrowolne.

2. Format arkusza 210 x 297 mm jest:

a) formatem podstawowym, w szeregu A,
b) formatem podstawowym, w szeregu B,
c) formatem pochodnym A3,
d) nie jest formatem typowym..

3. Ploter służy do kreślenia mechanicznego rysunków o formacie:

a) 210 x 297,
b) ograniczonych szerokością maszyny i o długości paru metrów,
c) dowolnym,
d) A3 do A0.

4. Pisma technicznego zgodnie z PN możemy używać w dwóch odmianach:

a) łacińską i cyrylicę,
b) arial i times,
c) proste i pochyłe,
d) proste blokowe i pochyłe w lewą stronę.

5.  Perspektywa zbieżna ma zastosowanie:
a) w rysunku technicznym,
b) w rysunku maszynowym,
c) w malarstwie i architekturze,
d) liternictwie.

6.  Do narysowania zarysu zęba koła zębatego używamy linii krzywej:
a) okręgu,
b) owalu,
c) elipsy,
d) ewolwenty,

7.  W rzutowaniu prostokątnym, ilość wszystkich płaszczyzn rzutni wynosi:
a) 2,
b) 6,
c) 3,
d) 8.

8.  Linie wymiarowe oprócz zakończenia grotem, mogą być także zakończone:
a) okręgiem o średnicy 3 mm,
     b) kropką o średnicy 1mm lub kreską pochyłą pod kątem 45

c) dwoma kreskami skośnymi,
d) bez zakończenia lecz z liczbą wymiarową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9.  Zaczerniamy zamiast kreskowania pola przekroju:
a) cienkich elementów metalowych, np. blach,
b) elementów drewnianych, np. krokwi,
c) odlewów z żeliwa, np. pokryw przekładni,
d) ścian żelbetowych.

10.  Symbolem graficznym na rysunku technicznym jest:
a) pismo techniczne,
b) tabliczka rysunkowa,
c) numer rysunku,
d) znak umowny.

11.  Uproszczenia rysunkowe w rysunku maszynowym wg Polskiej Normy dzielą się na:
a) 2 stopnie,
b) 3 stopnie,
c) 5 stopni,
d) nie dzielą się.

12.  Szkic kojarzy się z:
  a) rysunkiem odręcznym,
  b) rysunkiem technicznym,
  c) obrazem olejnym,
  d) akwarelą.

13.  Uzupełnij  tekst:  Dokumentacja  technologiczna  składa  się  z  następujących  dokumentów:

planu operacyjnego, karty ............ i karty czynności oraz karty sprawdzenia
....................., i rysunku ............................... .

14. Uzupełnij tekst: Wraz z maszyną powinna być dostarczona .........................................

..................................................................(DT-R), a dokumentem zakupu maszyny jest
............... , przyjęcia jej jako środka trwałego do eksploatacji, tzw. druk .........

15. Zadanie rysunkowe:

Naszkicuj w rzutach prostokątnych oraz w dowolnym rzucie aksonometrycznym ołówek.
Nanieś linie wymiarowe w rzucie prostokątnym:

16. Wstaw oznaczenie lakierowania wskazanego miejsca na rysunku przedmiotu. Dowolne

oznaczenie lakieru, emalii, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Podaj które dwa z czterech wymienionych pojęć są istotne dla lakiernika i dlaczego?

a) tolerancja, b) pasowania, c) chropowatość powierzchni, d) kierunkowość struktury
powierzchni.
Istotne dla lakiernika są: ...............................................................................................

..........................................................................................................................................

....................................................................................................................................

18. Jaką dokumentacją Twoim zdaniem posługuje się lakiernik podczas wykonywania swej

pracy zawodowej:

...............................................................................................................................

.................................................................................................................................

................................................................................................................................

19. Podaj sposoby archiwizowania dokumentacji technicznej:
a) w formie papierowej, (w tym określ szeregi papierów i ich opakowań),
b) elektronicznej (podaj rodzaje nośników i sposób ich przechowywania).

– .................................................................................................................................

20. Podaj z ilu części składa się DT-R i jakie dane powinny znajdować się na jej stronie

tytułowej. Podaj dwie nazwy części.
– DT-R składa się z ....... części.

– Na stronie tytułowej DT-R powinno być podane:

.....................................................................................................................................
...............................................................................................................................

21. Oznaczenia na pojeździe niezbędne do jego urzędowej identyfikacji, to:

a)  tabliczka fabryczna,
b)  numer na polu numerowym i tabliczka fabryczna,
c)  numer na polu numerowym i tablice rejestracyjne,
d)  tabliczka fabryczna i dowód rejestracyjny.

22. Płyty CD z materiałem archiwalnym oznaczamy:

a)  markerem, na stronie do tego przeznaczonej,
b)  ołówkiem po stronie zapisu,
c)  długopisem, po stronie do tego przeznaczonej,
d) markerem po dowolnej stronie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl kółkiem poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania, wykonaj rysunek,
udziel krótkiej odpowiedzi

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

19.

20.

21.

22.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bablick M.: Roboty malarskie i lakiernicze. Praktyczny poradnik w pytaniach

i odpowiedziach. Wyd. Instalator Polski, Warszawa 1999.

2.  Konferencja N.T. Lakiernictwo samochodowe XXI wieku. Łódź 26-28.04.2000 r.
3.  SIMP-ZORPOT Łódź 2000.
4.  Korozja samochodów i jej zapobieganie. Poradnik. WN-T, Warszawa 1991.
5.   Leksykon naukowo-techniczny, WNT, Warszawa 1989.
6.   Pokrycia ochronne i dekoracyjne. Poradnik .WNT Warszawa 1967.
7.  Poradnik ceramiczny. Arkady. Warszawa 1963.
8.  Powłoki malarsko-lakiernicze. Poradnik. WNT Warszawa 1983.
9.  Rączkowski B.: BHP w praktyce. Poradnik, ODDK, Gdańsk 1997.
10.  Sobierajska  G.,  Neumann  Zb.:    Lakiernictwo  samochodowe.  SIMP-ZORPOT    Ośrodek

Rzeczoznawstwa, Szczecin 2006.

11.  Tomsia Z., Zapytkowski B.: Technologia przemysłu emalierskiego. WGH, Katowice 1960.
12.   Wolski Z., Roboty malarskie, WSiP, Warszawa 1997.
13.   Zawadzki J.: Lakierowanie samochodów. WNT, Warszawa 1988.
14. Periodyki – czasopisma techniczne:

a)  Lakiernictwo przemysłowe. Dwumiesięcznik. Wyd. Goldmann, Tczew.
b)  Lakiernik. Magazyn reklamowy dla lakierników i blacharzy.
Miesięcznik. Wyd. Troton, Sp. z o.o. Ząbrowo k / Kołobrzegu.
c)  AutoMoto Serwis. Miesięcznik. Wyd. Instalator Polski, Warszawa.
d)  Nowoczesny Warsztat. Miesięcznik. Wyd. Goldman, Tczew.
e)  Warsztat blacharsko-lakierniczy. Periodyk (3 x w roku). Wyd. Goldman, Tczew.

15. Materiały promocyjno-reklamowe dotyczące wyrobów lakierniczych i pomocniczych

zamieszczane w Internecie przez producentów krajowych i zagranicznych.