plik

Maturzyści! W poniedziałek wydrukowaliśmy specjalny raport o punktach na studia - ile

trzeba ich zdobyć, aby dostać się na wymarzony kierunek. Znajdziecie go na stronie

Gazeta.pl/edukacja. Od dziś do soboty drukujemy przykładowe arkusze maturalne dla

poziomu podstawowego. Na początek - język polski. Jutro - angielski i niemiecki

Matura z polskiego

przykładowy test dla poziomu podstawowego

Czas 170 min

Część I. Rozumienie czytanego tekstu

Przeczytaj uwaŜnie tekst, a następnie wykonaj polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie

tekstu i tylko własnymi słowami, chyba Ŝe polecenie wymaga cytowania. Udzielaj tylu

odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

MojŜesz przewraca się w grobie

Aleksandra Krawczyk

1. W kwietniu na stołecznych billboardach pojawiły się hasła: „Nie zabijaj”, „Nie wkręcaj

bliźniego”, „Nie donoś”. Po jakimś czasie do tych haseł dołączyły mniej wyrafinowane

slogany: „Nie zabijaj... dechami, tylko kup panele za 19,99 zł/m2”, „Nie donoś… tylko

kup przyczepkę”, „Nie bujaj… tylko kup huśtawkę”. Sprawa stała się jasna. To reklamy

marketu pt. „10 przykazań dla domu na 10. urodziny Praktikera”.

2. Nieco wcześniej archidiecezja warszawska ogłosiła konkurs na cykl plakatów

promujących 10 przykazań. Wybrano ascetyczny projekt Janusza Płachny, który na

plakacie umieścił treść przykazania z krótkim komentarzem. Billboardy zawisły na

warszawskich ulicach po Wielkanocy i od razu wzbudziły zamieszanie, zwłaszcza w

zestawieniu

„przykazaniową”

kampanią

Praktikera.

3. Dekalog (z gr. dekalogos – „dziesięć słów”) jest zbiorem najwaŜniejszych nakazów

moralnych, obowiązujących najpierw wyznawców judaizmu, potem teŜ chrześcijan, dla

których stał się podstawowym kanonem wiary. Odstępstwo od przykazań to grzech cięŜki,

za który trzeba odpokutować. Na dowód, Ŝe nakazy są wieczne i nienaruszalne, zostały

wyryte przez samego Jahwe na kamiennych tablicach i przekazane MojŜeszowi na górze

Synaj. Potem zamknięto je w Arce Przymierza, która miała zachować je dla następnych

pokoleń. Dzięki temu sama Arka stała się jedynym dozwolonym, fizycznym obiektem

kultu w judaizmie.

4. Dziś te najświętsze przykazania trafiają na billboardy. Ich wykoślawione wersje

rozsyłane są w Ŝartobliwych e-mailach, powielane na stronach internetowych,

wykorzystywane w reklamach. Zagubiliśmy się juŜ kompletnie w tym, co waŜne.

5. Kampania marketu budowlanego to nie pierwszy pomysł komercyjnego wykorzystania

formy dekalogu. W 2005 roku w Polsce pojawiły się plakaty firmowane przez władze

lokalne, StraŜ PoŜarną i Lasy Państwowe, z hasłem: „STOP! Nie wypalaj – nie zabijaj!”.

Chodziło o nagłośnienie niebezpieczeństwa płynącego z wypalania traw. Cel był więc

zboŜny, ale czy nie strzelano z armaty do komara?

6. Jeśli intencje twórców tej akcji jakoś usprawiedliwiają formę, to„przykazania”

rozsyłane przez Internet są juŜ czystą profanacją. A to „10 przykazań szczęśliwego

człowieka”, a to „10 przykazań – jak wychować rasowych chuliganów”. Rady typu

„Kochaj swe łóŜko jak siebie samego” czy „Co masz zrobić dziś, zrób pojutrze” weszły

juŜ na stałe do języka potocznego. Pewną oryginalnością wykazali się twórcy

„10 przykazań nastolatka”... głównie dzięki podtekstom, np.: „Nie będziesz podbierać

pieniędzy rodzicom (wszyscy wiedzą, Ŝe babcia ma ich znacznie więcej)”.

7. W Sieci krąŜą teŜ powaŜniejsze zalecenia, np. „10 przykazań dla rodziców", które

zawierają wcale niegłupie rady: „1. Spokój: niezaleŜnie od tego, co zrobi dziecko, nie

pozwól mu się wyprowadzić z równowagi”. W ten nurt wpisuje się wydana niedawno

ksiąŜka Urszuli Nuber „10 przykazań dla silnych kobiet”. Przez recenzentów nazywana

„małym dekalogiem” dla kobiet sukcesu, w istocie jest poradnikiem asertywności.

8. „Zapomnijmy o frytkach, zawiesistych sosach i polewaniu ziemniaków tłuszczem” –

radzą autorzy artykułu „Przykazania dla łakomczuchów” w portalu Interia.pl. Słowa

„przykazanie” i „porada” zdają się mieć tutaj takie samo znaczenie.

9. Klasę samą w sobie stanowią „przykazania branŜowe” typu: „Pamiętaj, Ŝe pierwszym

przykazaniem marketingowców jest: nasz klient – nasz pan” czy „Przykazanie PR-owca

to: nie iść na wojnę z mediami”. Powstały teŜ „Przykazania dla dobrego nauczyciela

matematyki” („Staraj się czytać w twarzach uczniów, dostrzegać ich oczekiwania

i trudności”), „Przykazania Google’a” („Skup się na uŜytkowniku. Wszystko inne

przyjdzie samo”) czy „10 przykazań SEO”, czyli główne zasady marketingu

internetowego w wyszukiwarkach. Czy naprawdę zbiór porad dla twórców stron WWW

zasługuje na miano Dziesięciu Przykazań? Na szczęście, oprócz kultury niskiej,

masowej, mamy jeszcze nurt kultury wyŜszej, która przykazania traktuje tak, jak na to

zasługują.

10. „Dekalog” Krzysztofa Kieślowskiego to cykl 10 filmów nakręconych w jednym tylko

1988 roku.

11. W pierwszej części bohater, przekonany o swojej nieomylności naukowiec, oblicza

komputerowo grubość pokrywy lodowej na jeziorku, która wydaje się wystarczająco

gruba na ślizgawkę dla dzieci. Hierarchia wartości naukowca załamuje się jednak wraz

z lodem, pod który wpada grupa młodych łyŜwiarzy... To komentarz Kieślowskiego

do przykazania: „Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną”.

12. Za jedną z najlepszych części cyklu uchodzi „Dekalog V”, szczegółowa anatomia

morderstwa i motywów jego sprawcy, przejmująca ilustracja do przykazania

„Nie zabijaj”. KaŜdy z dziesięciu filmów opowiada jakąś historię, wplatając posągowe

przykazania w zwykłe Ŝycie późnego PRL-u. „Te nakazy istnieją kilka tysięcy lat, nikt

nigdy nie spierał się z nimi, a jednocześnie codziennie, od tysięcy lat, wszyscy łamiemy te

przykazania” – komentował swoje motywy reŜyser filmu.

13. Filozof Leszek Kołakowski w miejsce 10 Przykazań przedstawił 17 własnych

( sformułował je Jacek śakowski). Kołakowski odwraca się w nich plecami do tego

wszystkiego,

uwaŜamy

synonim

sukcesu:

młodości,

atrakcyjności

i bezkompromisowości. Jego przykazania zaczynają się od stwierdzenia: ,,Po pierwsze:

przyjaciele. A poza tym: chcieć niezbyt wiele”.

14. Własne 12 przykazań, znanych jako ,,Kodeks Miłości”, sformułował takŜe wybitny

filozof włoskiego renesansu Giovanni Pico della Mirandola. Opierał się on głównie

na neoplatońskim przekonaniu, Ŝe miłość stanowi główną siłę we wszechświecie, dlatego

naleŜy jej się całkowicie poddać, a ukochaną osobę otoczyć uwielbieniem, wręcz kultem:

,,Kochać jedną tylko osobę i nigdy nie zdradzać”.

15. Dekalog to uniwersalny sposób na przekazanie tego, co uwaŜamy za waŜne. Jednak

jak kaŜda formuła równieŜ i ta, przesadnie eksploatowana, moŜe się zuŜyć.

Focus, sierpień 2007

ZADANIA DO TEKSTU

1. Jaką funkcję pełnią w tekście ak.1 i 2 ? 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

2. Czemu słuŜy przywołanie definicji i genezy Dekalogu? 0-2pkt

…………………………………………………………………………………………………

3. Jaką tezę, dotyczącą Dekalogu, stawia A. Krawczyk w ak. 4? 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

4. Czym uzasadnisz ujęcie w cudzysłów słowa „przykazania” w ak. 6? 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

5. Wyjaśnij pojęcia: 0-2pkt

komercyjny - ……………………………………………………………………………

profanacja - ……………………………………………………………………………...

asertywny - ……………………………………………………………………………

uniwersalny - ………………………………………………………………………….

6. Wypisz z ak. 5-9 cztery przykłady działań potwierdzających opinię autorki, Ŝe „Dekalog

nie oparł się kulturze masowej”. 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………...

7. Wyjaśnij sens ostatniego zdania ak. 9, wykorzystując ak. 10-12. 0 lub

2pkt

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………...

8. Jakie znaczenie dla rozwaŜań autorki ma przywołanie „Dekalogu” K. Kieślowskiego?

0-1pkt

a) ilustruje tezę zawartą w ak. 9

b) jest antytezą wcześniejszych rozwaŜań

c) uatrakcyjnia wypowiedź

d) wprowadza nową myśl

9. Jak rozumiesz komentarz K. Kieślowskiego do I przykazania (ak. 10-11)? 0 lub

2pkt

…………………………………………………………………………………………………

10. Artykuł A. Krawczyka zalicza się do tekstów: 0-1pkt

a) popularnonaukowych

b) naukowych

c) publicystycznych

d) socjologicznych

11. Zacytuj zdanie kluczowe dla rozwaŜań Kieślowskiego o „Dekalogu”. 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

12. Podaj synonimy do słowa „przykazanie”. 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

13. W tytule artykułu „MojŜesz przewraca się w grobie” A. Krawczyk wykorzystał: 0-1pkt

a) peryfrazę

b) hiperbolę

c) frazeologizm

d) metaforę

14. Uzasadnij, Ŝe Dekalog jest źródłem inspiracji. Odpowiedz na podstawie ak. 10-14. 0-1pkt

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

15. Jaka jest wymowa akapitu 15. w kontekście całego artykułu? 0-2pkt

…………………………………………………………………………………………………

Część II

pisanie własnego tekstu

Temat 1. T. Borowski i G. Herling-Grudziński wobec „moralności obozowej”. RozwaŜ

problem, dokonując analizy podanych fragmentów opowiadań i „Innego świata”.

Odwołaj się do całości utworów.

Fragment I

Wbrew namiętnościom wojny Ŝyliśmy w innym świecie. MoŜe dla tego, który

nadejdzie. Jeśli są to zbyt śmiałe słowa – wybacz. A to, Ŝe teraz tu jesteśmy – to chyba teŜ dla

tego świata. Czy myślisz, Ŝe gdyby nie nadzieja, iŜ ten inny świat nadejdzie, Ŝe wrócą prawa

człowieka – Ŝylibyśmy w obozie choć jeden dzień? To właśnie nadzieja kaŜe ludziom

apatycznie iść do komory gazowej, kaŜe nie ryzykować buntu, pogrąŜa w martwotę. To

nadzieja rwie więzy rodzin, kaŜe matkom wyrzekać się dzieci, Ŝonom sprzedawać się za chleb

i męŜom zabijać ludzi. To nadzieja kaŜe im walczyć o kaŜdy dzień, bo właśnie ten dzień

przyniesie im wyzwolenie. Ach, i juŜ nawet nie nadzieja na inny, lepszy świat, ale po prostu

na Ŝycie, w którym będzie spokój i odpoczynek. Nigdy w dziejach ludzkich nadzieja nie była

silniejsza w człowieku, ale nigdy teŜ nie wyrządziła tyle zła, ile w tej wojnie, ile w tym

obozie. Nie nauczono nas wyzbywać się nadziei i dlatego giniemy w gazie.

Patrz, w jakim oryginalnym świecie Ŝyjemy: jak mało jest w Europie ludzi, którzy nie

zabili człowieka! I jak mało jest ludzi, których by inni ludzie nie pragnęli zamordować(…)

- A, to ty? Potrzebujesz czegoś? Jak masz jabłka…

- Nie, jabłek nie mam dla ciebie – odrzekłem przyjaźnie. Nie umarłeś jeszcze,

Abramek? Co słychać?

- Nic ciekawego. Czeski my zagazowali.

- To wiem i bez ciebie. A osobiście?

- Osobiście? Jakie u mnie moŜe być „osobiście”?

Komin, blok i znowu komin? Albo ja mam tu kogo? A, chcesz wiedzieć – osobiście:

wykombinowali my nowy sposób palenia w kominie. A wiesz jaki?

Byłem bardzo uprzejmie ciekaw.

- A taki, Ŝe bierzemy cztery dzieciaki z włosami, przytykamy głowy do kupy i

podpalamy włosy. Potem pali się samo i jest gemach.

- Winszuję – rzekłem sucho, bez entuzjazmu.

Roześmiał się dziwnie i popatrzył mi w oczy:

- Te, fleger, u nas, w Auschwitzu, my musimy bawić się, jak umiemy. Jak by szło

inaczej wytrzymać?

I wsadziwszy ręce w kieszeń, odszedł bez poŜegnania. Ale to jest nieprawda i groteska, jak

cały obóz, jak cały świat(…)

T. Borowski, U nas, w

Auschwitzu…

Fragment II

- A zabijałeś ludzi? A wieszałeś ich na słupku za głupią ukradzioną kostkę margaryny

albo za bochenek chleba?

- Wieszałem złodziejów.

- Beker, mówią, Ŝe jest na kwarantannie twój syn.

Ręce Bekera kurczowo ujęły trzon od łopaty, a wzrok jego począł uwaŜnie obejmować

mój tułów,

szyję , głowę.

- Ty, puść tę łopatę, nie patrz tak bojowo. MoŜe to nieprawda, Ŝe to syn kazał ciebie

zabić za tamtych z Poznania?

- Prawda – rzekł głucho. – A drugiego syna powiesiłem w Poznaniu, ale nie za ręce,

tylko za szyję, bo ukradł chleb.

- Bydlę! – wybuchnąłem(…)

- Czego stoisz jak głupi pies? – wrzasnął kapo na mnie. – Andrej ma zrobić z nim

porządek.

Los!

Poleciałem ścieŜką.

- Andrej, onczak ich! Kapo kazał!

Andrzej chwycił kij i uderzył na odlew. Grek zasłonił się ręką, zaskowyczał i upadł.

Andrzej połoŜył mu kij na gardło, stanął na kiju i zakołysał się.

Odszedłem prędko w swoją stronę. (…)

Dzień na Harmenzach

Fragment III

- Słuchaj, Henri, czy my jesteśmy ludzie dobrzy?

- Czemu się głupio pytasz?

- Widzisz, przyjacielu, wzbiera we mnie zupełnie niezrozumiała złość na tych ludzi, Ŝe

przez nich muszę tu być. Nie współczuję im wcale, Ŝe idą do gazu. śeby się ziemia pod nimi

wszystkimi rozstąpiła. Rzuciłbym się na nich z pięściami. PrzecieŜ to jest patologiczne chyba,

nie mogę zrozumieć.

- Och, wprost przeciwnie, to normalne, przewidziane i obliczone. Męczy cię rampa,

buntujesz się, a złość najłatwiej wyładować na słabszym. PoŜądane jest nawet, abyś ją

wyładował. (…)

Proszę państwa do gazu

Fragment IV

(…) - Jewriej.

W czerwcu 1945 roku zderzyłem się z nim prawie w Rzymie, wychodząc w południe z

redakcji pisma wojskowego, w którym podówczas pracowałem.

- Dowiedziałem się, Ŝe tu pracujesz - powiedział nieśmiało - i przyjechałem z Florencji, Ŝeby

cię zobaczyć...

- Ale skąd, skąd ty tutaj?

- Och, to dłuŜsza historia - odpowiedział z uśmiechem - chodźmy gdzieś na kawę.(…)

- W tej historii - zaczął ostroŜnie - jest pewna sprawa, którą przemilczałem i którą chciałbym

ci teraz powiedzieć. Nie mówiłem o niej dotąd z nikim, bo prawdę powiedziawszy, nie

miałem z kim. Kiedy wróciłem do Polski, nie znalazłem przy Ŝyciu nikogo, dosłownie nikogo

z mojej bliŜszej i dalszej rodziny. Ale przez tyle bezsennych nocy marzyłem o tym, aby

spotkać kogoś, kto mógłby mnie zrozumieć, kto był takŜe w obozie sowieckim... Nie Ŝądam

od ciebie niczego, nie proszę o nic. Zmieniłem po wojnie nazwisko i za parę miesięcy, moŜe

za rok, rozpocznę w Ameryce nowe Ŝycie. Ale zanim to się stanie, chciałbym, abyś

wysłuchawszy mojej opowieści, powiedział tylko jedno słowo: rozumiem...

- Mów - zachęciłem go, dolewając do szklanki wina - siedzieliśmy przecieŜ w jednej celi. (…)

- Nie tak łatwo utrzymałem się na stanowisku dziesiętnika w brygadzie budowlanej. W Rosji,

jak wiesz, trzeba za wszystko płacić. (…)W mojej brygadzie pracowało czterech Niemców

(…) Pracowali doskonale: nie miałem im nic do zarzucenia, chyba to tylko, Ŝe unikali jak

ognia rozmów na tematy polityczne. ZaŜądano ode mnie, abym złoŜył zeznanie, Ŝe słyszałem

ich rozmawiających po niemiecku o bliskim nadejściu Hitlera. (…) Oficer NKWD nie

ukrywał przede mną, Ŝe jeśli odmówię, wrócę na ogólne roboty, do lasu... Miałem więc do

wyboru własną śmierć lub śmierć tych czterech...(…)

- I wybrałem. Miałem dość lasu i tego przeraźliwego, codziennego wywijania się od śmierci -

chciałem Ŝyć. ZłoŜyłem zeznanie. Rozstrzelano ich za zoną w dwa dni potem.(…)

- Gdybym to powiedział komukolwiek z ludzi, wśród których teraz Ŝyję - podjął cicho -

nie uwierzyłby lub uwierzywszy, nie podałby mi ręki. Ale ty, ty przecieŜ wiesz, do czego nas

doprowadzono. Powiedz tylko to jedno słowo: rozumiem...

Poczułem, jak krew uderza mi do skroni, a wraz z nią cisną się przed oczy dawne obrazy,

wspomnienia. Ale o ileŜ bardziej były zatarte wówczas, gdy tłumiłem je siłą, by uratować

wiarę w ludzką godność, niŜ teraz, gdy nareszcie uspokojony - spoglądam na nie

jak na ostygłą przeszłość! MoŜe wymówiłbym bez trudu to jedno słowo nazajutrz po

zwolnieniu z obozu. MoŜe... Miałem juŜ jednak za sobą trzy lata wolności, trzy lata

wędrówek wojennych, udziału w bitwach, normalnych uczuć, miłości, przyjaźni,

Ŝyczliwości... Dni naszego Ŝycia nie są podobne do dni naszej śmierci i prawa

naszego Ŝycia nie są równieŜ prawami naszej śmierci. Wróciłem z takim trudem między ludzi

i miałbym teraz od nich dobrowolnie uciekać? Nie, nie mogłem wymówić tego słowa. (…)

G. Herling – Grudziński, Inny świat, Wydawnictwo Literackie

Temat 2. Czas jako siła niszcząca. Porównaj sposób funkcjonowania tego motywu w

poezji D. Naborowskiego („Krótkość Ŝywota”) i Ch. Baudelaire’a („Portret”). Odwołaj

się do załoŜeń epoki baroku i modernizmu.

Śmierć i choroba czynią garść popiołu

Z tego płomienia, który dla mnie płonął.

Z oczu ognistych i czułych pospołu,

Z tych ust, na których jam tak sercem tonął,

Z tych pocałunków mocnych jak balsamy,

Z uniesień Ŝywszych od promieni słońca -

Okropnie, duszo moja! - cóŜ dziś mamy?

Co pozostało? Szkic, kartka niknąca,

Która wraz ze mną samotnie zamiera

I którą starzec złośliwy, Czas srogi,

Z dniem kaŜdym cięŜkim skrzydłem swym zaciera...

Morderco chmurny, Ŝyciu, sztuce wrogi,

W pamięci mojej nie zatrze twa siła

Tej, co mym szczęściem i chlubą mą była!

Ch. Baudelaire, Portret (1857)

Godzina za godziną niepojęcie chodzi:

Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.

Krótka rozprawa: jutro - coś dziś jest, nie

będziesz,

A Ŝeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;

Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt -

Ŝywot ludzki słynie.

Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,

Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,

Z którego spadł niejeden, co na starość godzi.

Wtenczas, kiedy ty myślisz, juŜeś był, nieboŜe;

Między śmiercią, rodzeniem byt nasz, ledwie

moŜe

Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom

była

Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.

D. Naborowski, Krótkość Ŝywota

(1593)