Badania Instytutu Psychologii Zdrowia zdają się potwierdzać rozpowszechniony w literaturze
przedmiotu pogląd, przyjęty przez terapeutów na podstawie praktyki klinicznej, iż dzieci
wychowujące się w rodzinie alkoholowej maja wiele problemów ze sobą w dorosłym życiu. Z
badań tych wynika, ze wśród zgłaszających się na terapię DDA dorosłych dzieci alkoholików
występuje najwyższe nasilenie objawów psychopatologicznych, mierzonych kwestionariuszem
SCL-90, w porównaniu do innych grup badanych. Poniżej zestawiono wyniki dotychczasowych
badań IPZ, uszeregowane w kolejności od najniższego do najwyższego nasilenia objawów
psychopatologicznych w badanej grupie:
1. słuchacze Studium Pomocy Psychologicznej - zatrudnieni w placówkach odwykowych:
psycholodzy, lekarze, pielęgniarki (kobiety i mężczyźni), badani przed rozpoczęciem
szkolenia (N=106)[1];
2. uczestnicy Programu Rozwoju Osobistego - osoby uzależnione po terapii odwykowej z co
najmniej dwuletnia abstynencja lub osoby współuzależnione po terapii współuzależnienia,
(kobiety i mężczyźni), badani w chwili rozpoczynania PRO (N=74)[5];
3. alkoholicy (mężczyźni) przed terapia odwykowa [3];
4. współuzależnione kobiety w różnych fazach terapii współuzależnienia (N=122) [2];
5. alkoholiczki (kobiety) przed terapia odwykowa [3];
6. dorosłe dzieci alkoholików (kobiety i mężczyźni) przed terapia DDA (N=27)[1];
Zestawienie dotychczasowych badań IPZ z zastosowaniem kwestionariusza SCL-90
Średnie arytmetyczne w badanych grupach
Skale SCL-90
Grupy
uczestnicy
SPP
-pracownicy
odwyku
uczestnic
y PRO
alkoholicy
(mezczyzn
i)
kobiety
wspoluzaleznione
alkoholiczki
(kobiety)
DDA
somatyzacja
0,6
0,8
0,9
1,2
1,1
1,4
natrectwa
0,9
1,2
1,4
1,5
1,5
2,2
nadwrazliwosc
interpersonalna
1,0
1,1
1,3
1,3
1,5
1,8
depresja
0,9
1,0
1,3
1,5
1,6
1,9
lek
0,9
1,0
1,3
1,4
1,5
1,9
wrogosc
0,9
0,9
1,1
1,3
1,2
1,7
fobie
0,4
0,4
0,9
0,5
1,1
0,8
myslenie
paranoidalne
0,7
1,0
1,4
1,3
1,5
1,8
psychotycznosc
0,4
0,7
1,0
0,9
1,1
1,4
Interpretując powyższe rezultaty badań zgodnie z koncepcją, jaka legła u podstaw konstrukcji
kwestionariusza SCL-90, można stwierdzić, iż badana grupa dorosłych dzieci alkoholików w
najwyższym stopniu, w porównaniu do innych grup, odczuwała dyskomfort wynikający z
doświadczanych dolegliwości cielesnych, objawów związanych z mięśniem sercowym, żołądkiem,
układem oddechowym oraz innymi narządami autonomicznymi, a także częściej doznawała bólów
pleców, głowy i mięśni, jak również somatycznych objawów lęku. W największym stopniu badana
grupa dorosłych dzieci alkoholików przejawiała zachowania charakterystyczne dla klinicznego
zespołu natręctw: myśli, impulsy i działania przymusowe (które jednostka doświadcza jako nie do
powstrzymania, choć niechciane i nie swoje) oraz zachowania identyfikowane jako ogólniejsze
zaburzenia poznawcze (np. pustka w głowie - wspomnienia problemów, kłopotów). Osoby te miały
także najsilniejsze poczucie nieadekwatności interpersonalnej, niższości, (niskie poczucie własnej
wartości), szczególnie w porównaniu z innymi osobami oraz przejawiały najsilniejsza tendencje do
samodeprecjacji. Odczuwały niepokój i znaczący dyskomfort w relacjach interpersonalnych oraz
miały poczucie wyczulonej samoświadomości i negatywne oczekiwania odnoszące się do
komunikacji interpersonalnej. Ponadto przejawiały szeroka grupę symptomów wchodzących w
kliniczny zespól depresyjny: objawy dysforii, obniżonego nastroju, wycofania, braku
zainteresowania jakakolwiek aktywnością, braku motywacji i braku energii życiowej, miały
poczucie beznadziejności, bezradności i myśli samobójcze. W porównaniu do osób z innych grup,
osoby z badanej grupy dorosłych dzieci alkoholików najsilniej odczuwały niepokój, nerwowość i
napięcie podobne jak objawy somatycznego uzależnienia (np. "drżączka"), uogólniony lek,
stosunkowo najczęściej zdarzały im się ataki paniki oraz przezywanie uczucia dysocjacji.
Przejawiały stosunkowo najwyższy poziom wrogości, przejawiający się uczuciami rozdrażnienia,
irytacji, tendencja do impulsywnego niszczenia przedmiotów oraz częstych i niekontrolowanych
wybuchów złości. Miały tez stosunkowo najsilniejsza tendencje do myślenia projekcyjnego,
podejrzliwości, egocentryzmu, iluzji, braku autonomii, urojeń wielkościowych oraz takich urojeń
jak transmitowanie myśli, kontrolowanie myśli z zewnątrz i nasyłanie myśli, jak również omamów
słuchowych i mniej znaczących psychotycznych zachowań, będących wskaźnikami schizoidalnego
stylu życia.
Nieco rzadziej (na poziomie zbliżonym do alkoholików - mężczyzn) badane dorosłe dzieci
alkoholików przeżywały epizody agorafobii (leki związane z podróżowaniem, otwartymi
przestrzeniami, tłumem czy miejscami publicznymi i pojazdami) oraz nieco rzadziej przejawiały
zachowania związane z fobiami społecznymi.
Ponieważ badana grupa dorosłych dzieci alkoholików nie została wyodrębniona z ogółu populacji
DDA w drodze losowania, lecz zbadano osoby, które poszukiwały pomocy i same zgłosiły się na
terapie, należy sądzić, ze badana grupa nie jest reprezentatywna dla ogółu dorosłych dzieci
alkoholików w Polsce. Można przypuszczać, ze osoby zgłaszające się na terapie DDA są bardziej
świadome swoich ograniczeń i trudności, bardziej aktywne w poszukiwaniu pomocy. Zapewne tez
są bardziej zdeterminowane w tym ze względu na nasilenie doświadczanych objawów, dolegliwości
i problemów. Zapewne te spośród dorosłych dzieci alkoholików, które przejawiają niski poziom
nasilenia objawów psychopatologicznych, nie zgłaszają się na terapie. Z tych przyczyn nie można
otrzymanych rezultatów badań nad grupa dorosłych dzieci alkoholików, które podjęły terapie DDA,
uogólnić na wszystkie dorosłe dzieci alkoholików.
Nie ulega jednak wątpliwości, ze posiadanie rodzica nadużywającego alkoholu wywiera negatywny
wpływ na psychologiczne funkcjonowanie w dorosłym życiu, co potwierdzają także pozostałe
badania IPZ. Wśród badanych współuzależnionych kobiet aż 45% miało rodzica (najczęściej ojca)
nadużywającego alkoholu - znacznie więcej niż to jest szacowane w populacji generalnej. Z badań
Sieroslawskiego [4] wynika bowiem, ze tylko 23,7% mężczyzn w Polsce pije w sposób ryzykowny
(co nie oznacza jeszcze uzależnienia). Porównując te wyniki z odsetkiem współuzależnionych
kobiet posiadających ojca nadużywającego alkoholu uzyskanym w badaniach IPZ, można sądzić, ze
dla dziewcząt posiadanie ojca nadużywającego alkoholu sprzyja ukształtowaniu się w nich takiej
postawy wobec nadużywających alkoholu mężczyzn, która owocuje współuzależnieniem w
dorosłym życiu. Zatem posiadanie ojca nadużywającego alkoholu byłoby dla dziewcząt jednym z
czynników ryzyka wystąpienia współuzależnienia w dorosłym życiu [2].
Współuzależnione kobiety, które posiadały rodzica nadużywającego alkoholu różniły się istotnie od
współuzależnionych kobiet, których rodzice nie nadużywali alkoholu swoja ocena aktualnych
doświadczeń pozytywnych i negatywnych z rodzicami i z innymi ludźmi. Miały mniej doświadczeń
pozytywnych w kontaktach z rodzicami, zaś więcej doświadczeń negatywnych oraz więcej
doświadczeń negatywnych w kontaktach z innymi ludźmi. Różnice miedzy tymi dwiema
podgrupami współuzależnionych kobiet były statystycznie istotne na poziomie istotności p<0,05.
Można przypuszczać, ze doświadczenia w kontaktach z rodzicami maja wpływ na jakość kontaktów
z innymi ludźmi.
Owe podgrupy współuzależnionych kobiet różniły się także w zakresie występowania zachowań
związanych z opieka nad dziećmi. Współuzależnione kobiety, które miały rodzica nadużywającego
alkoholu zaznaczyły z podanej listy dwudziestu zachowań z związanych ze sprawowaniem opieki
nad dzieckiem, (takich jak czytanie dzieciom bajek, przygotowanie ulubionych potraw czy wspólne
zabawy) istotnie więcej zachowań, jakie wystąpiły u nich w ostatnim miesiącu, w porównaniu do
współuzależnionych kobiet, które nie miały rodzica nadużywającego alkoholu. Można by zatem
sądzić, ze żony alkoholików, które same miały rodzica alkoholika, więcej czasu poświęcają
swojemu dziecku, w porównaniu do żon alkoholików, które takiego rodzica nie miały.
Posiadanie uzależnionego rodzica jest czynnikiem, który istotnie różnicuje także uczestników
Programu Rozwoju Osobistego miedzy sobą. Program Rozwoju Osobistego jest zaawansowanym
programem zajęć psychoterapeutyczno - psychoedukacyjnych, których efektem jest m.in. istotne
obniżenie nasilenia objawów psychopatologicznych. Jednakże uczestnicy PRO, którzy
wychowywali się w rodzinie alkoholowej odnoszą mniejsze korzyści z udziału w Programie, w
porównaniu do pozostałych uczestników. Podgrupa uczestników PRO, którzy byli DDA miała
istotnie wyższy poziom fobii po zakończeniu PRO w porównaniu do podgrupy uczestników PRO,
którzy nie byli DDA i różnica ta była statystycznie istotna na poziomie istotności p<0,05. Z kolei
pól roku po ukończeniu PRO, podgrupa uczestników będących DDA miała istotnie wyższy poziom
wrogości, w porównaniu z podgrupa osób nie będących DDA. Różnice te wydają się tym bardziej
istotne, ze wszyscy uczestnicy PRO przeszli terapie odwykowa bądź terapie współuzależnienia i
następnie uczestniczyli w efektywnym, zaawansowanym programie terapeutycznym, jakim jest
PRO uzyskując w zakresie nasilenia objawów psychopatologicznych wyniki porównywalne, a
niekiedy nawet lepsze od pracowników lecznictwa odwykowego [5]. Utrzymywanie się zatem
wśród nich różnic miedzy podgrupa dorosłych dzieci alkoholików a podgrupa osób nie będących
DDA wskazywałoby, ze posiadanie rodzica alkoholika może być bardzo silnym czynnikiem
wpływającym na jakość funkcjonowania psychologicznego w dorosłym życiu.