1
System operacyjny
1. Czym jest system operacyjny.
System operacyjny (ang. OS - Operating System) jest programem, który działa jako po
ś
rednik mi
ę
dzy
u
Ŝ
ytkownikiem a sprz
ę
tem komputerowym. Zadaniem SO jest tworzenie
ś
rodowiska, w którym u
Ŝ
ytkownik mo
Ŝ
e
wykonywa
ć
programy w wygodny i wydajny sposób, oraz mo
Ŝ
e korzysta
ć
z urz
ą
dze
ń
takich jak drukarki, skanery,
no
ś
niki danych, urz
ą
dzenia multimedialne itd.
2. Najwa
Ŝ
niejsze funkcje systemu operacyjnego:
•
zarz
ą
dzanie pami
ę
ci
ą
operacyjn
ą
komputera,
•
nadzorowanie pracy wszystkich uruchomionych pod jego kontrol
ą
programów,
•
tworzenie ujednoliconej struktury dysków, tzw. folderów (katalogów) i plików dla programów,
•
nadzorowanie współpracy wszystkich dost
ę
pnych w systemie komputerowym urz
ą
dze
ń
,
•
zapewnienie komunikacji u
Ŝ
ytkownika z komputerem,
•
sygnalizowanie bł
ę
dów.
Informacja w komputerze mo
Ŝ
e zosta
ć
zapisana na dysku twardym, dyskietce lub te
Ŝ
no
ś
niku optycznym
typu CD-ROM lub DVD. Jednak z punktu widzenia u
Ŝ
ytkownika, zdecydowanie najwa
Ŝ
niejszym no
ś
nikiem
danych jest dysk twardy. To wła
ś
nie na nim znajduje si
ę
zwykle system operacyjny, który zarz
ą
dza zasobami
programowymi i sprz
ę
towymi komputera. Nawet najlepiej wyposa
Ŝ
ony i optymalnie skonfigurowany komputer, nie
b
ę
dzie zwykle do niczego przydatny, je
Ŝ
eli nie posiada zainstalowanego systemu operacyjnego. System
operacyjny jest podstawowym rodzajem oprogramowania komputerowego. Instalowanie oprogramowania w
komputerze rozpoczyna si
ę
zawsze od zainstalowania w nim systemu operacyjnego.
3. Krótka charakterystyka popularnych systemów operacyjnych
DOS – głównie tryb tekstowy, polecenia z klawiatury, jednozadaniowy, jednou
Ŝ
ytkownikowy, istniej
ą
nakładki np.:
Norton Commander, Windows 3.11. System wychodz
ą
cy z u
Ŝ
ytku.
Windows 9x - rodzina systemów do pracy w domu, multimedia, gry, słabe zabezpieczenia, wielozadaniowy,
obsługuje du
Ŝą
liczb
ę
urz
ą
dze
ń
. System cz
ęś
ciej spotykany ni
Ŝ
DOS, ale równi
Ŝ
wychodz
ą
cy z u
Ŝ
ytku.
Windows NT - (NT, 2000, XP, 2003) rodzina sieciowych systemów, dla wydajnych komputerów dla zastosowa
ń
w biznesie, postawiona na niezawodno
ść
i bezpiecze
ń
stwo. Wyj
ą
tek XP HOME – do zastosowa
ń
domowych
(jednak wspólne j
ą
dro z Professional).
UNIX - wielozadaniowy, wielodost
ę
pny, powstał na pocz
ą
tku lat 70 do dzi
ś
rozwijany, głownie na serwery, system
dojrzały i niezawodny, rozwijany przez najwi
ę
ksze firmy komputerowe (Solaris – Sun Mic., AIX – IBM, Irix –
Silicion Graph.)
2
Linux – nowoczesny, wielozdaniowy, powstały na bazie UNIX’a wg. idei otwartego kodu. Zarówno interfejs
tekstowy jak i graficzny, rozpowszechniany w wi
ę
kszo
ść
za darmo, pocz
ą
tkowo tylko dla komputerów PC obecnie
j
ą
dro mo
Ŝ
na spotka
ć
w komórkach, kamerach cyfrowych i wielkich serwerach.
Novell NetWare - bezpieczna, niezawodna platforma do prowadzenia e-biznesu - tworzenia i uruchamiania
aplikacji WWW, aplikacji biurowych, aplikacji DOS, serwer plików, baz danych.
MacOS – system operacyjny przeznaczony dla komputerów firmy Macintosh. Interfejs graficzny, system
wielozadaniowy, dobrze sprawdzaj
ą
cy si
ę
w zastosowaniach multimedialnych.
4. Podział systemów operacyjnych
Stosowane obecnie systemy operacyjne posiadaj
ą
przyjazny dla u
Ŝ
ytkownika interfejs graficzny, za pomoc
ą
którego u
Ŝ
ytkownik mo
Ŝ
e si
ę
komunikowa
ć
z komputerem. Aktualnie najpopularniejszym z systemów
operacyjnych dla komputerów klasy IBM PC jest system Windows XP firmy Microsoft. Innym systemem
zdobywaj
ą
cym z dnia na dzie
ń
coraz wi
ę
ksz
ą
popularno
ść
jest darmowy Linux. Jednak jeszcze do połowy lat
dziewi
ęć
dziesi
ą
tych, standardowym systemem operacyjnym na komputerach PC był system operacyjny DOS
(Disk Operating System) firmy Microsoft. Sposób komunikowania si
ę
z komputerem w tym przypadku był ró
Ŝ
ny
od tego z jakim mamy do czynienia obecnie. System DOS wymagał znajomo
ś
ci całego szeregu komend, za
pomoc
ą
których u
Ŝ
ytkownik mógł wykonywa
ć
okre
ś
lone polecenia. Niektóre z nich s
ą
nadal u
Ŝ
ywane w nowych
wersjach Windows.
Ze wzgl
ę
du na interfejs (czyli sposób komunikowania si
ę
z u
Ŝ
ytkownikiem) systemy operacyjne dzielimy na:
−
tekstowe (DOS, UNIX/Linux)
−
graficzne (Windows, UNIX/Linux, MacOS)
Innym kryterium podziału systemów operacyjnych jest ilo
ść
mo
Ŝ
liwych do uruchomienia w tym samym czasie
programów. Mówimy wtedy o systemach:
−
jednozadaniowych – jeden proces w tym samym czasie (DOS),
−
wielozadaniowych – wiele procesów w tym samym czasie (Windows, UNIX/Linux, MacOS, Novell
NetWare)
Jak wida
ć
wi
ę
kszo
ść
z dzisiejszych systemów operacyjnych jest wielozadaniowa. Cecha ta pozwala
u
Ŝ
ytkownikowi wielozadaniowego systemu operacyjnego na np. jednoczesne przegl
ą
danie stron internetowych,
słuchanie muzyki i drukowanie dokumentów. W systemie jednozadaniowym, aby uruchomi
ć
nowy program
nale
Ŝ
ało zako
ń
czy
ć
działanie poprzedniego.
Kolejnym kryterium podziału systemów operacyjnych mo
Ŝ
e by
ć
jego przeznaczenie, czyli gdzie i do czego
b
ę
dzie wykorzystywany. W tym przypadku mo
Ŝ
emy wyszczególni
ć
trzy podstawowe kategorie:
−
zastosowania domowe/biurowe (Windows XP Home, Linux, MacOS)
−
stacja robocza w sieci komputerowej (Windows 2000/XP Professional, UNIX/Linux)
−
serwer w sieci komputerowej (Windows 2000/2003 Server, UNIX/Linux, Novell NetWare)
Stacja robocza – komputer podł
ą
czony do sieci komputerowej, na którym pracuje u
Ŝ
ytkownik. Najcz
ęś
ciej
komputer ten korzysta z zasobów udost
ę
pnianych przez serwer takich jak pliki, aplikacje, drukarki.
3
Serwer - komputer udost
ę
pniaj
ą
cy swoje zasoby w sieci, z reguły maszyna o wi
ę
kszej mocy obliczeniowej ni
Ŝ
stacje robocze. Udost
ę
pnianymi zasobami najcz
ęś
ciej s
ą
pliki (serwer plików), drukarki (serwer wydruku),
programy (serwer aplikacji). Bezpo
ś
rednio na nim nie pracuje zwykły u
Ŝ
ytkownik.
Istnieje oczywi
ś
cie wi
ę
cej kryteriów podziału systemów operacyjnych jednak, aby móc o nich mówi
ć
nale
Ŝ
y szerzej zapozna
ć
si
ę
z cechami, zasad
ą
działania i architektur
ą
systemów operacyjnych. Jest to tematem
oddzielnych opracowa
ń
dotycz
ą
cych poszczególnych systemów operacyjnych.