czas-10.indd

638

Streszczenie

Cel pracy: przedstawienie nowatorskiej terapeu-

tycznej metody postępowania z zębami mlecznymi

dotkniętymi chorobą próchnicową.

Materiał i metody: na podstawie piśmiennictwa

opisano nieinwazyjne metody leczenia próchnicy

zębów mlecznych, zalecane przy braku współpracy

pacjenta, oparte między innymi na przestrzeganiu

prawidłowych zachowań prozdrowotnych. Omó-

wiono również jednoetapową metodę częściowego

opracowania głębokiego ubytku próchnicowego

oraz technikę Hall.

Podsumowanie: nadrzędnym celem decydującym o

wyborze metody leczenia próchnicy zębów mlecz-

nych jest zachowanie pełnego uzębienia, aż do ﬁzjo-

logicznej ich wymiany.

Nowe propozycje leczenia próchnicy zębów mlecznych

– na podstawie piśmiennictwa

New approach to treating dental caries in primary dentition

– review of literature

Tamara Pawlaczyk-Kamieńska

Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecięcej UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. M. Borysewicz-Lewicka

Summary

Aim of the study: To present novel therapeutic

options of managing carious primary teeth.

Material and methods: Non-invasive methods of

treating caries in the primary dentition have been

described here as reviewed in literature. They follow

proper pro-health concepts especially recommended

in treating non-cooperative children. One-step

treatment of deep carious lesions by incomplete

excavation, and the Hall technique have also been

described.

Conclusion: The primary objective which

determines the choice of the right treatment method

when dealing with carious deciduous teeth is to

retain a full set of teeth pending their exfoliation.

Wstęp

Leczenie próchnicy zębów mlecznych nadal

stwarza wiele problemów. Z jednej strony czę-

sto jest ono trudne, ze względu na brak współ-

pracy ze strony dziecka bądź zgody rodziców,

zaś z drugiej na dylematy dotyczące diagno-

styki stanu miazgi oraz wyboru techniki opra-

cowania ubytku, a także metod oraz materia-

łów stosowanych do odbudowy utraconych

tkanek zęba.

Zawsze pierwszym etapem postępowania

stomatologicznego powinno być bardzo do-

kładne badanie podmiotowe i przedmiotowe.

Szczególną uwagę należy zwrócić na okre-

ślenie osobniczego ryzyka próchnicy w opar-

ciu o istniejące czynniki wpływające aktual-

nie, a także możliwe w przyszłości, na rozwój

tej choroby. W wywiadzie uwzględnić należy

takie zachowania prozdrowotne, jak: rodzaj

diety, higiena jamy ustnej, stosowanie związ-

ków ﬂuoru oraz kontrola stomatologiczna. Na

KEYWORDS:

caries treatment, primary teeth, Hall technique,

partial caries removal

HASŁA INDEKSOWE:

leczenie próchnicy, zęby mleczne, technika Hall,

częściowe usunięcie próchnicy

Czas. Stomatol., 2010, 63, 10, 638-644

http://www.czas.stomat.net

639

2010, 63, 10

Leczenie próchnicy zębów mlecznych

podstawie danych uzyskanych w czasie bada-

nia podmiotowego oraz klinicznego ustala się

zindywidualizowany plan leczenia, który po-

winien uwzględniać zarówno potrzeby leczni-

cze dziecka jak i możliwość zaakceptowania

zaproponowanego postępowania [3, 4, 8, 11].

Cel pracy

Celem pracy było opisanie na podstawie pi-

śmiennictwa nieinwazyjnej metody postępo-

wania z zębami mlecznymi dotkniętymi cho-

robą próchnicową.

Materiał i metody

Tradycyjna metoda leczenia próchnicy zę-

bów mlecznych polega na całkowitym usu-

nięciu próchnicowo zmienionych tkanek z na-

stępowym wypełnieniem ubytku materiałem

plastycznym. W przypadku ubytków wielopo-

wierzchniowych bądź zębów leczonych endo-

dontycznie zaleca się odbudowę zniszczonej

korony zęba mlecznego za pomocą prefabry-

kowanej korony stalowej. W celu wykonania

zabiegu w sposób jak najmniej bolesny dla

dziecka można zastosować znieczulenie miej-

scowe [1].

Niekiedy jednak ograniczona współpraca ze

strony małego pacjenta, a także brak zgody

ze strony rodziców, nie pozwalają zrealizo-

wać przyjętego planu postępowania. W takich

przypadkach, jeżeli badaniem klinicznym nie

stwierdza się objawów patologicznych wyma-

gających natychmiastowej interwencji, celem

postępowania powinno być uniknięcie typo-

wej terapii do czasu, kiedy dziecko będzie

w stanie ją zaakceptować. Zaleca się zatem

postępowanie nieinwazyjne, które umożliwi

stopniowe przyzwyczajanie małego pacjen-

ta do bardziej skomplikowanego leczenia, ja-

kim będzie w przyszłości uszczelnianie bruzd

czy opracowywanie ubytków próchnicowych.

Celem tej metody jest zatem obniżenie ryzyka

wystąpienia próchnicy poprzez wprowadzenie

prawidłowych nawyków dietetycznych, regu-

larnego i efektywnego szczotkowania zębów,

stosowania ﬂuoru w odpowiedniej postaci oraz

regularnych kontrolnych wizyt u stomatologa.

Istotą takiego działania jest ingerencja w bio-

ﬁlm płytki bakteryjnej [3, 4].

Kluczowym elementem nieinwazyjnego

postępowania jest edukacja prozdrowotna.

W tym celu należy rodzicom oraz dziecku

udzielić (dostosowanego do wieku dziecka)

instruktażu higieny jamy ustnej, który obejmie

sposób szczotkowania zębów, a także wybór

odpowiedniej szczoteczki i pasty do zębów.

Poprzez skuteczne szczotkowanie zębów uzy-

skuje się nie tylko usunięcie płytki nazębnej z

powierzchni zębów, ale również wpływ na jej

metabolizm [3, 8, 9].

Niezbędnym elementem proﬁlaktyki choro-

by próchnicowej jest także wykształcenie pra-

widłowych nawyków dietetycznych, w czym

może być bardzo pomocne zastosowanie ka-

lendarza żywieniowego. Pozwoli on na zana-

lizowanie dotychczas stosowanej diety, którą

następnie należy omówić z rodzicami oraz za-

lecić ukierunkowane zmiany w sposobie od-

żywiania.

Metoda nieinwazyjnego postępowania w

przypadku próchnicy zębów mlecznych obej-

muje również wykonywanie w warunkach ga-

binetu stomatologicznego, zabiegów proﬁlak-

tycznych, takich jak: profesjonalne usunię-

cie złogów nazębnych oraz aplikację związ-

ków ﬂuoru (np. w postaci lakieru ﬂuorowego).

Wizyty kontrolne, które mają na celu ocenę

stanu uzębienia oraz higieny jamy ustnej, kon-

trolę stosowanej diety, wykonanie profesjonal-

nych zabiegów higienicznych i proﬁlaktycz-

nych należy wykonywać nie rzadziej niż co

3 miesiące. Celem tych wizyt jest także stop-

640

T. Pawlaczyk-Kamieńska

Czas. Stomatol.,

niowe przyzwyczajanie pacjenta do gabinetu

stomatologicznego i proponowanych proce-

dur proﬁlaktycznych, a w przyszłości leczni-

czych [3, 4, 8].

Program intensywnej proﬁlaktyki może być

stosowany tak długo, jak długo będzie przyno-

sił oczekiwane rezultaty, tzn. dopóki nie wy-

stąpią jakiekolwiek objawy patologiczne bądź

do czasu gdy współpraca pacjenta umożliwi

wykonanie leczenia tradycyjnego. Jest rzeczą

oczywistą, szczególnie u młodszych dzieci,

że w metodzie tej niezbędna jest współpraca i

zaangażowanie rodziców. Należy mocno pod-

kreślić, że powodzenie postępowania zapo-

biegawczego zależy głównie od nich poprzez

dbanie o staranność i systematyczność wyko-

nywania zabiegów higienicznych oraz rygory-

styczne przestrzeganie zasad prawidłowej die-

ty ze szczególnym uwzględnieniem unikania

spożywania produktów kariogennych [3, 8].

Jeżeli współpraca ze strony dziecka umożli-

wia wykonanie zabiegu leczniczego, pojawiają

się następne pytania – jaką należy zastosować

technikę opracowania ubytku próchnicowego,

czy konieczne jest usunięcie całej próchnico-

wo zmienionej zębiny, a w końcu jakim mate-

riałem odbudować ubytek?

Celem leczenia próchnicy zębów mlecznych

jest utrzymanie w jamie ustnej zęba bez obja-

wów patologicznych, do czasu jego ﬁzjolo-

gicznej wymiany. Uznając to założenie wyda-

je się, że głównie wskazane jest zachowanie

zdrowej miazgi zęba.

Tradycyjna metoda postępowania z chorobą

próchnicową polega na całkowitym usunięciu

zmienionych procesem patologicznym zmi-

neralizowanych tkanek zęba z zachowaniem

zdrowej, dobrze zmineralizowanej zębiny. W

przypadku istnienia głębokiego ubytku próch-

nicowego, całkowite jego opracowanie zwią-

zane jest z ryzykiem obnażenia miazgi. W celu

zminimalizowania wystąpienia takiego powi-

kłania zaleca się tzw. postępowanie dwuetapo-

we. Na pierwszej wizycie ubytek zostaje czę-

ściowo opracowany (z pozostawieniem próch-

nicowo zmienionej zębiny na jego dnie) i wy-

pełniony opatrunkiem leczniczym. Na kolejnej

wizycie (po 6-8 tygodniach), ubytek opraco-

wuje się całkowicie. Liczne badania dowio-

dły, że pod szczelnym wypełnieniem czaso-

wym dochodzi do zmniejszenia liczby bakterii

próchnicotwórczych, remineralizacji pozosta-

wionej zainfekowanej i zdemineralizowanej

zębiny oraz odkładania zębiny reparacyjnej. W

związku z tym uważa się, że ryzyko obnażenia

miazgi podczas drugiego etapu opracowywa-

nia ubytku jest mniejsze [1, 4, 11, 14]. Faiborn

i wsp. [2] dowiedli, że po częściowym usunię-

ciu próchnicowo zmienionych tkanek i zasto-

sowaniu pośredniego pokrycia miazgi znacz-

nie obniża się liczba drobnoustrojów, zarówno

tlenowych jak i beztlenowych. Autorzy leczy-

li zęby mleczne stosując technikę częściowe-

go opracowania ubytku na pierwszej wizy-

cie z aplikacją opatrunku leczniczego (cement

glass-jonomerowy). Po upływie pięciu mie-

sięcy wykonywano drugi etap leczenia, tzn.

usunięcie opatrunku leczniczego oraz pozosta-

wionej w czasie pierwszego zabiegu zmienio-

nej próchnicowo zębiny, którą następnie ana-

lizowano pod kątem gatunku oraz liczebności

drobnoustrojów. Wykazano znaczne obniżenie

ich liczby. Podobne wyniki otrzymali również

inni badacze [9, 10]. Maltz i wsp. [10] zaob-

serwowali reminalizację zębiny zajętej próch-

nicą i zahamowanie rozwoju choroby w zębie

mlecznym. Biorąc pod uwagę powyższe wyni-

ki badań oraz cel, którym jest uniknięcie roz-

woju choroby i jej powikłań z jednej strony, z

drugiej zaś skomplikowanego leczenia stoma-

tologicznego (pulpotomia czy pulpectomia),

można powiedzieć, że nie ma konieczności po-

nownego otwierania ubytku w celu jego całko-

witego oczyszczenia. Niezbędnym natomiast

641

2010, 63, 10

Leczenie próchnicy zębów mlecznych

warunkiem jest szczelność materiału odbudo-

wującego. Na tych podstawach opiera się jed-

noetapowa technika „częściowego usunięcia

próchnicowo zmienionych tkanek”. Metoda ta

polega na całkowitym usunięciu próchnicowo

zmienionej zębiny z bocznych ścian ubytku z

pozostawieniem zainfekowanej tkanki na ścia-

nie dokomorowej. Pozostawiona zdeminerali-

zowana, zainfekowana zębina zostaje następ-

nie szczelnie przykryta materiałem odbudowu-

jącym. Podczas opracowywania ubytku należy

szczególnie zwrócić uwagę na usunięcie cho-

robowo zmienionej zębiny ze ścian bocznych,

gdyż pozostawienie w tych miejscach tkanek

próchnicowych mogłoby niekorzystnie wpły-

wać na retencję wypełnienia oraz szczelność

połączenia zmineralizowanych tkanek zęba z

materiałem odbudowującym.

Ważnym etapem, mającym wpływ na po-

wodzenie zastosowanej metody leczenia, ma

także technika aplikacji oraz rodzaj zastoso-

wanego materiału odbudowującego, gdyż nie-

zbędnym warunkiem jest szczelne wypełnie-

nie ubytku, które zabezpiecza przed mikro-

przeciekiem. Uzasadnieniem wprowadzenia

tego sposobu leczenia jest zaobserwowane za-

kłócenie metabolizmu drobnoustrojów próch-

nicotwórczych, które dzięki szczelnemu wy-

pełnieniu obumierają odizolowane od źródła

pożywienia. Udowodniono, że proponowana

jednoetapowa metoda „częściowego usunięcia

próchnicowo zmienionych tkanek” jest techni-

ką mało inwazyjną, nieskomplikowaną i do-

brze tolerowaną przez małego pacjenta. [2, 4,

8-12].

Praca Riberio i wsp. [13] była poświęcona

ocenie i porównaniu wyników dwóch jedno-

etapowych technik opracowania ubytku próch-

nicowego: metody całkowitego opracowania

ubytku oraz metody częściowego usunięcia

próchnicy. U dzieci w wieku 7-11 lat autorzy

leczyli 48 zębów trzonowych mlecznych, w

których rozpoznano głęboką próchnicę. Część

zębów była leczona z zastosowaniem techni-

ki całkowitego, a część za pomocą techniki

częściowego usunięcia próchnicy (całkowite

usunięcie próchnicowo zmienionych tkanek z

połączenia szkliwno-zębinowego i częściowe

z pozostałej jamy ubytku). Po około roku od

zabiegu, tuż przed okresem ﬁzjologicznej wy-

miany uzębienia, 40 leczonych zębów usunię-

to (po 20 z każdej grupy) i oceniono radiolo-

gicznie oraz za pomocą mikroskopu elektrono-

wego pod kątem retencji i szczelności brzeżnej

materiału, a także stanu miazgi. Wyniki badań

nie wykazały istotnej różnicy pomiędzy obie-

ma grupami, tzn. nie stwierdzono różnic po-

między dwoma zastosowanymi metodami le-

czenia [13].

Kolejnym zagadnieniem związanym z lecze-

niem próchnicy zębów mlecznych jest właści-

wa odbudowa zmineralizowanych tkanek zęba

utraconych w wyniku choroby. Stosowane ma-

teriały mają rekonstruować utracone tkanki,

szczelnie wypełnić ubytek, ale przy tym nie

mogą ograniczać ﬁzjologicznego rozwoju

układu stomatognatycznego. Duże trudności

stwarzają przede wszystkim zęby z ubytkami

obejmującymi kilka powierzchni oraz zęby le-

czone endodontycznie. Jak dotąd, w tych przy-

padkach, najbardziej efektywnym, zapewnia-

jącym największą trwałość, choć nieestetycz-

nym sposobem odbudowy zębów mlecznych

są prefabrykowane korony stalowe [1].

Tradycyjne standardy postępowania w przy-

padku stosowania koron stalowych obejmu-

ją: zastosowanie znieczulenia miejscowego

(ze względu na konieczność pracy w okolicy

miękkich tkanek znieczulenie zaleca się rów-

nież przy opracowywaniu zębów leczonych

endodontycznie), usunięcie chorobowo zmie-

nionego szkliwa i zębiny, wypełnienie ubytku

cementem szkło-jonomerowym, odpowiednie

przygotowanie zarówno korony klinicznej jak

642

T. Pawlaczyk-Kamieńska

Czas. Stomatol.,

i korony stalowej oraz osadzenie ich na cemen-

cie szkło-jonomerowym. W pierwszym etapie

preparacji zęba trzonowego należy ściąć po-

wierzchnię żującą o około 1,5 mm, a następ-

nie oszlifować ściany osiowo (przygotowana

korona musi mieć zbieżne ściany, aby możli-

we było osadzenie na niej korony stalowej).

Właściwy jej rozmiar dobiera się na podstawie

szerokości mezjalno-dystalnej opracowanego

zęba. Po odpowiednim docięciu, dopasowaniu

i wypolerowaniu uzupełnienia umocowuje się

je cementem szkło-jonomerowym. Taka odbu-

dowa utraconych zmineralizowanych tkanek

zęba obejmująca dwie lub więcej powierzch-

ni jest trwała. Jednak zabieg jest pracochłon-

ny dla lekarza i wymaga dużej cierpliwości ze

strony pacjenta [15].

Nowatorską, a zarazem mniej skomplikowa-

ną, zmodyﬁkowaną metodą leczenia próchni-

cy trzonowych zębów mlecznych z zastoso-

waniem stalowych koron prefabrykowanych

jest technika Hall. W metodzie tej nie zaleca

się jakiegokolwiek opracowania korony kli-

nicznej zęba. Zmineralizowane tkanki zęba

objęte procesem chorobowym pozostawia się.

Nie preparuje się również ścian korony kli-

nicznej (ani ścian osiowych, ani powierzchni

żującej). Z ubytku należy usunąć resztki po-

żywienia. Metoda polega na osadzeniu za po-

mocą cementu szkło-jonomerowego wcześniej

przygotowanej, w sposób tradycyjny, korony

stalowej. Oczywiście technikę tę można za-

stosować tylko wtedy, gdy dany ząb nie jest

przyczyną dolegliwości bólowych oraz gdy

badaniem klinicznym czy radiologicznym nie

stwierdza się zmian patologicznych.

Aby zminimalizować ryzyko aspiracji koro-

ny stalowej, dziecko podczas zabiegu powinno

przebywać w pozycji siedzącej. Należy przy-

gotować odpowiedni rozmiar uzupełnienia,

tzn. korona stalowa musi pokrywać wszystkie

guzki korony klinicznej, dokładnie przylegać

do jej ścian bocznych, a podczas kontroli w ja-

mie ustnej nie powinna przekroczyć równika

zęba (w tym miejscu powinna nieco sprężyno-

wać, nie osiągając właściwego, ostatecznego

położenia). Jeżeli jednak uzupełnienie zostanie

przypadkowo osadzone, jego usunięcie może

być niemożliwe. W przypadku gdy przestrzeń

pomiędzy zębami jest zbyt wąska i uniemoż-

liwia założenie korony stalowej, wówczas za-

bieg należy odroczyć do następnej wizyty, a

tymczasem zastosować elastyczne separatory

ortodontyczne. Przed zacementowaniem uzu-

pełnienia, zarówno koronę kliniczną jak i ko-

ronę stalową należy opłukać oraz wysuszyć.

W przypadkach, gdy ubytek próchnicowy jest

głęboki, przed osadzeniem korony można go

wypełnić materiałem – cement szkło-jonome-

rowy. Następnie koronę wypełnia się lutują-

cym cementem szkło-jonomerowym i osadza

na zębie prosząc pacjenta o zagryzienie, co

spowoduje prawidłowe wprowadzenie korony

na ostateczne miejsce. Dziecko powinno wy-

konać tę czynność samodzielnie i zdecydowa-

nie. Jeżeli jednak odmawia zagryzienia, powi-

nien osadzić ją lekarz poprzez dociśnięcie pal-

cami. Po związaniu materiału lutującego nale-

ży dokładnie usunąć jego nadmiary. [5-7].

Technika Hall jest metodą innowacyjną w

dwóch aspektach: korony prefabrykowane

osadzane są bez konieczności podania znie-

czulenia i bez preparacji zęba, z kolei zmienio-

ne próchnicowo tkanki zęba nie zostają usunię-

te, ale osłania się je cementem szkło-jonome-

rowym oraz koroną stalową, odizolowując je

od środowiska jamy ustnej [5-7].

Technika Hall opiera się na założeniu, że

proces próchnicowy może zostać spowolnio-

ny, zahamowany bądź nawet zatrzymany po-

przez odizolowanie, kolonizujących tkanki

zęba próchnicotwórczych drobnoustrojów od

środowiska jamy ustnej, czyli od aktywne-

go bioﬁlmu płytki nazębnej [2, 8, 11]. Nie

643

2010, 63, 10

Leczenie próchnicy zębów mlecznych

jest zatem wymagane całkowite opracowa-

nie ubytku, usunięcie zainfekowanej zębiny.

Niezbędne jest natomiast założenie szczel-

nego wypełnienia, hamującemu odżywianie.

Powodzenie techniki Hall zależy od zahamo-

wania procesu próchnicowego. Można to osią-

gnąć dzięki dokładanemu osłonięciu pozosta-

wionych tkanek za pomocą korony stalowej.

Oczywiście w przypadku, gdy odbudowa zęba

nie jest szczelna, drobnoustroje mogą się na-

mnażać, zaś proces próchnicowy postępować

[2, 6, 7].

Technika Hall nie wymaga jakiegokolwiek

opracowania zęba mlecznego. Nie redukuje

się również powierzchni żującej (w odróżnie-

niu od tradycyjnej metody osadzania prefa-

brykowanych koron stalowych). W związku

z tym, takie uzupełnienia są przyczyną przed-

wczesnych kontaktów z zębami sąsiednimi,

a przez to również podwyższenia wysokości

zwarcia. Korony stalowe osadzone na dru-

gich zębach trzonowych mlecznych podnoszą

wysokość zwarcia nieco więcej niż korony na

pierwszych zębach trzonowych. Jednakże z

badań Hall, twórcy techniki, wynika, że zwy-

kle w przeciągu miesiąca następuje wyrówna-

nie zwarcia. W badaniach Innes i wsp. [5-7]

wykonano zabiegi z użyciem ponad 120 koron

stalowych stosując technikę Hall. Z wywiadu

ukierunkowanego na występowanie niepożą-

danych objawów, których przyczyną mogły

być zbyt wysokie uzupełnienia, wynikało, że

żadne z dzieci nie skarżyło się na takie niepra-

widłowości, jak zaburzenie zwarcia, trudności

w jedzeniu czy też dysfunkcje stawu skronio-

wo-żuchwowego [5-7]. Badania Evans i wsp.

[cyt. wg 6, 7] oraz Innes i wsp. [5-7] wykazały,

że leczenie z zastosowaniem techniki Hall jest

dobrze akceptowane zarówno przez dzieci jak

i ich rodziców, a także przez wykonujących te

zabiegi lekarzy stomatologów.

Podsumowanie

Obecnie istnieje możliwość wyboru spo-

śród wielu technik postępowania z zębami

mlecznymi objętymi chorobą próchnicową.

Niezależnie, która z metod leczenia zostanie

wybrana, zawsze niezbędna jest współpraca

rodziców, gdyż to w dużej mierze od nich za-

leży powodzenie leczenia. Konieczne są re-

gularne wizyty kontrolne, których celem bę-

dzie ocena stanu uzębienia (ze szczególnym

uwzględnieniem stanu i szczelności wypełnień

czy uzupełnień), higieny jamy ustnej oraz edu-

kacja prozdrowotna rodziców i dziecka. Takie

postępowanie przyczyni się do obniżenia ryzy-

ka próchnicy zębów i jej powikłań. Pozwoli na

uniknięcie skomplikowanych zabiegów, czę-

sto nieprzyjemnych i bolesnych, a także umoż-

liwi wzrost akceptacji przez dziecko leczenia

stomatologicznego.

Przy podejmowaniu decyzji o wyborze me-

tody leczenia próchnicy zębów mlecznych na-

leży pamiętać, że nadrzędnym celem postę-

powania jest zachowanie pełnego uzębienia

mlecznego, bez jakichkolwiek objawów pa-

tologicznych, aż do okresu ﬁzjologicznej jego

wymiany.

Piśmiennictwo

1. Cameron A C, Widmer R P: Stomatologia

dziecięca. Wydanie pierwsze polskie pod

red. U. Kaczmarek. Wydawnictwo Medyczne

Urban&Partner, Wrocław 2005.

2. Faibourn D R, Chabeneau G T, Loesche W J:

Effect if improved Dycal and URM on bacte-

ria in deep caries lesion. JADA 1980, 100, 4:

547-552.

3. Foley J, Evans D, Blacwell A: Partial caries

removal and cariostatic materials in carious

primary molar teeth: a randomized controlled

clinical trial. Br Dent J 2004, 197, 11: 697-

-701.

644

T. Pawlaczyk-Kamieńska

Czas. Stomatol.,

4. Foley J: Alternative treatment strategies for

carious primary teeth: an overview of the evi-

dence. Eur Arch Paediatr Dent 2006, Jun, 7,

2: 73-80.

5. Innes N P, Evans D J, Stirrups D R: The Hall

technique. Br Dent J 2008, 23, 205, 4: 167-

-168.

6. Innes N P, Evans D J, Stirrups D R: The Hall

Technique; a randomized controlled clinical

trial of a novel method of managing cario-

us primary molars in general dental practice:

acceptability of the technique and outcomes

at 23 months. BMC Oral Health 2007, 20:

7-18.

7. Innes N P, Stirrups D R, Evans D J, Hall N,

Legatte M: A novel technique using perfor-

med metal crowns for managing carious pri-

mary molars in general practice – a retrospec-

tive analysis. Br Dent J 2006, 200, 8: 451-

-454.

8. Kidd E A: How “clean” must be a cavity be-

fore restoration? Caris Res 2004, 38, 3: 305-

-313.

9. Kreulen C M, de Soet J J, Weerheijm K L,

van Amerogen W E: In vivo cariostatic effect

of resin modiﬁed glass ionomer cement and

amalgam on dentin. Caries Res 1997, 31, 5:

384-389.

10. Maltz M, Olivieira E F, Fontanella V,

Carminatti G: Deep caries lesions after in-

complete dentine caries removal: 40-month

follow-up study. Caries Res 2007, 41, 6: 493-

-496.

11. Marchi J J, de Araujo F B, Froner A M,

Sraffon L H, Nor J E: Indirect pulp capping in
the primary dentition; a 4 year follow-up stu-
dy. J Clin Pediatr Dent 2006, 31, 2: 69-71.

12. Pretty I A, Edgar W M, Higham S M: Detection

of in vitro demineralization of primary teeth
using quantitative light-induced ﬂuorescen-
ce (QLF). Int J Paediatr Dent. 2002, 12: 158-
-167.

13. Riberio C C, Baraterii L N, Perdigao J,

Baratieri N M, Ritter A V: Aclinical, radio-
graphic and scanning electron microscopic
evaluation of adhesive restorations on carious
dentin in primary teeth. Quintesence Int 1999,
309: 591-599.

14. Thomson V, Ronald G, Curro F, Green W,

Ship J: Treatment of deep carious lesion by
incomplete excavation of partial removal. J
Am Dent Assoc 2008, 139, 6: 705-712.

15. Żurowski M: Korony ze stali nierdzewnej –

jako metoda leczenia próchnicy uzębienia
mlecznego. Pozn Stom 1995-96, 23: 137-
-142.

Adress: 60-812 Poznań, ul. Bukowska 70
Tel.: 61 8547053
Fax: 61 8547059
e-mail: tamara_pawlaczyk@wp.pl

Paper received 20 October 2010
Accepted 5 December 2010