PRAWO CYWILNE - ZOBOWIĄZANIA

1 |

S t r o n a

PRAWO CYWILNE – ZOBOWIĄZANIA

SKRYPT Z WYKŁADÓW DR A. BIERANOWSKIEGO

CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1) PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

dział prawa cywilnego regulują wymianę dóbr i usług o wartości majątkowej, ale także
ochronę dóbr majątkowych i niemajątkowych

2) ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ:



Konstytucja – promieniuje na całe prawo obligacyjne, wpływa na wykładnię prawa

zobowiązań, wykładnia w duchu Konstytucji



Kodeks cywilny



ustawy szczególne: prawo wekslowe, czekowe



rozporządzenia i akty prawa miejscowego

3) NORMY INTERTEMPORALNE (MIĘDZYCZASOWE)



lex retro non agit
X N
|

_______________

{ x }{ x czy n}



do oceny czynności prawnej stosuje się przepisy obowiązujące w chwili dokonania

(tempus regit actum)



nowe prawo stosuje się do skutków zdarzeń prawnych, które następują pod rządem

nowego prawa i które nie są związane z istotą stosunku prawnego; te skutki to:



zgaśnięcie zobowiązania



zwłoka wierzyciela



przejście praw i obowiązków



skutki związane ze stosunkiem prawnym – stosuje się dawne przepisy



jednak do zobowiązań trwałych stosuje się zasadę bezpośredniego działania nowej

ustawy

4) ISTOTA ZOBOWIĄZANIA



stosunek prawny typu względnego, gdzie jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej

(dłużnika) świadczenia, które druga osoba ma obowiązek spełnić

5) PODMIOT:



uprawniony – wierzyciel



zobowiązany – dłużnik

- podmiot a strona:

]

________

6) PRZEDMIOT ZOBOWIĄZANIA

świadczenie (określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia domaga się wierzyciel)

7) TREŚĆ:



prof. Klein wyróżnia 17 elementów



wierzytelność i dług

Wierzytelność – prawo podmiotowe do domagania się spełnienia określonego

świadczenia

2 |

S t r o n a



konkretne obowiązki i roszczenia związane lub niezwiązane z długiem lub

wierzytelnością, np. wydanie pokwitowania



inne, np.



prawa kształtujące, art. 59 ius ad rem



skarga paulińska



sprzężenie z wierzytelnością prawa bezwzględnego 690 KC



zobowiązanie realne – wzmacniają pozycję wierzyciela poprzez wskazanie
osoby dłużnika, np. stosunki sąsiedzkie, kontraktacja (625), prawo dożywocia,

zbycie rzeczy najętej.



powinność spełnienia określonego świadczenia, a odpowiedzialność wiąże się z

przymusowym zaspokojeniem interesu wierzyciela, ale może istnieć dług bez
odpowiedzialności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ:

1) osobista (majątkowa) – dłużnik odpowiada całym majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia

wobec niego egzekucji;

Ograniczenia:



dłużnik odpowiada z wyodrębnionej masy majątkowej (ograniczenie

przedmiotowe)



dłużnik odpowiada wprawdzie całym majątkiem, ale do ograniczonej wysokości,

np. 1031 §2

2) rzeczowa (podzielone zdania cywilistów):



ponosi każdoczesny właściciel rzeczy

ZOBOWIĄZANIA NIEZUPEŁNE



W nielicznych przypadkach wierzyciel w ogóle pozbawiony jest możliwości

przymusowej realizacji swojego prawa – nie ma kompetencji do dochodzenia
swoich roszczeń w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym, a dłużnik nie ponosi

odpowiedzialności za swój dług

zobowiązania, którym prawo odmawia sankcji przymusowego spełnienia; np.



Pierwszy to zobowiązanie, w którym roszczenie (czy roszczenia) wierzyciela o

spełnienie świadczenia uległo przedawnieniu (art. 117 § 2 KC).



Drugi to zobowiązanie z gry lub zakładu, które nie były zakazane ani nierzetelne,

ale nie były też prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu
państwowego (art. 413 KC)



Ponadto podobne zobowiązanie powstaje na skutek zawarcia umowy
przedwstępnej niespełniającej wymagań, od których zależy ważność umowy

przyrzeczonej (art. 390 KC)

8) TREŚĆ I RODZAJE ŚWIADCZEŃ



Świadczeniem jest takie zachowanie dłużnika, które odpowiada treści konkretnego

stosunku zobowiązaniowego. Powinno ono zostać oznaczone w momencie powstania
zobowiązania. Jeżeli tak nie jest, to muszą być wskazane kryteria umożliwiające jego

oznaczenie najpóźniej przy wykonywaniu zobowiązania. Dłużnik niekoniecznie ma
spełnić świadczenie osobiście, z reguły może skorzystać z pomocy innych osób.



Przy ocenie, czy miało miejsce świadczenie w ramach danego stosunku, rozstrzygające
znaczenie powinien mieć punkt widzenia wierzyciela z tego stosunku: czy może on na

podstawie rozpoznawalnych okoliczności uważać dane działanie za świadczenie
(tak SN w wyroku z 11 września 1997 r., III CKN 162/97, LexPolonica nr 327036, OSNC

1998, nr 2, poz. 31). Wzgląd na bezpieczeństwo obrotu przemawia za akceptacją tego
poglądu.



Świadczenie, będąc zawsze zachowaniem dłużnika, może m.in. dotyczyć rzeczy (tak
jest np. w odniesieniu do świadczenia sprzedawcy, z wyjątkiem jednak sprzedaży prawa).

Na zasadzie więc wyłącznie skrótu myślowego uzasadnione jest określanie rzeczy jako

przedmiotu stosunku zobowiązaniowego. Trafniej jest nazywać rzecz „przedmiotem
świadczenia”.

3 |

S t r o n a



z § 2 komentowanego artykułu wynika, że treść powinnego zachowania dłużnika może

polegać bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu. Przykładem pierwszego z nich jest
świadczenie sprzedawcy, polegające na przeniesieniu własności rzeczy, jej wydaniu, oraz

świadczenie nabywcy w postaci zapłaty ceny (art. 535), ale też i świadczenie wykonawcy
dzieła (art. 627), komisanta (art. 765) czy też przechowawcy (art. 835). Świadczenia

zaniechania polegają z reguły na nieczynieniu. W umowach nazwanych wynikają z

postanowień dodatkowych, np. w ramach stosunku agencji zleceniodawca zastrzega sobie,
że agent będzie prowadził tylko jego sprawy, natomiast zleceniodawca udziela agentowi

wyłączności na danym terenie. Co do świadczenia zaniechania por. też art. 480 § 2.



Celem zobowiązania jest zaspokojenie określonego interesu (potrzeby) wierzyciela.

Bez pełnego zaspokojenia tego interesu (majątkowego lub niemajątkowego) nie ma
należytego wykonania zobowiązania. Świadczeniem więc jest takie powinne zachowanie

dłużnika, które prowadzi do uzyskania przez wierzyciela oczekiwanego przezeń wyniku.

ŚWIADCZENIE – zachowanie się jaki powinien przejawiać dłużnik zgodnie z treścią zobowiązań



może polegać na działaniu, zaniechaniu lub znoszeniu (facere, non facere, pati)



świadczenie powinno być oznaczone, ale w chwili zawarcia musi być oznaczone



możliwe do spełnienia (obiektywna, pierwotna możliwość – w chwili zawarcia –



charakterze nieprzemijającym)

Rodzaje świadczeń:



jednorazowe – treść i rozmiar świadczenia są określone bez odwoływania się do

czynnika czasu (np. wydanie rzeczy)



okresowe – powtarzające się w pewnych odstępach czasu w ramach jednego i tego

samego stosunku prawnego, np. odsetki, renty
szczególne konsekwencje prawne:



krótsze przedawnienie



domniemanie spełnienia, gdy spełni się zobowiązanie główne



ciągłe – stałe zachowanie się dłużnika przez pewien ciąg czasu, który jest
wyznacznikiem rozmiaru świadczenia, np. świadczenie wynajmującego

nie wlicza się – sprzedaż na raty (jednorazowe)



trwałe – to świadczenie okresowe i ciągłe (365

)

Zobowiązanie nie powinno być spełniane wieczyście.

ODSETKI
wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku

lub za opóźnienie zapłaty obliczane według określonej stopy procentowej i czasu
korzystania



zwykłe (kapitałowe)



za opóźnienie



stanowiące świadczenie uboczne – konsekwencje w sferach:



zabezpieczenia (879)



zarachowania na poczet świadczenia (456)



dowodowe (466) – pokwitowanie



509 §2 – dotyczące skutków przelewu



prawo do żądania odsetek – 481 §1



orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna (212 §3)



odsetki:



ustawowe



maksymalne – 4x stopa kredytowa kredytu lombardowego NBP



zakaz anatocyzmu – zakaz odsetek od odsetek – wyjątki:



wierzyciel wytoczy powództwo o zapłatę zaległych odsetek



po powstaniu zaległości płatności odsetek strony zgodziły się na doliczenie odsetek
do dłużnej sumy



pożyczka długoterminowa ( w tym kredyty bankowe) udzielone przez instytucje bankowe

Przedawnienie roszczenia odsetek:



zasada: 3-letnie przedawnienie

4 |

S t r o n a



nowy pogląd – termin przedawnienia wierzytelności głównej (dr B: mylny, bo świadczenie

odsetek wywodzi się z ustawy)

ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE:



przewidziane w KC z 1933 r., również w prawie austriackim, niemieckim



3 główne cechy:



ALTERNATYWNE OKREŚLENIE DŁUGU (tj. obowiązek dłużnika do spełnienia jednego z

różnych świadczeń), np. świadczenie może polegać na wynajęciu lokalu
mieszkaniowego albo lokalu użytkowego, sprzedaż albo leasing;



różna podstawa



różny przedmiot świadczenia – jak daleko mogą się różnić? Rozstrzygają
interesy stron



KONKRETYZACJA ŚWIADCZENIA W DRODZE WYBORU DOKONANEGO PRZEZ
UPRAWNIONEGO; wybór świadczenia:



przez dłużnika



przez wierzyciela



przez osobą trzecią

KC przyjął zasadę, że wybór należy do dłużnika (pozostałe, gdy wynika to z treści czynności
prawnej, ustawy lub okoliczności)

Charakter: prawo kształtujące

Oświadczenie o wyborze w przypadku osoby trzeciej:



adresatem oświadczenia osoby trzeciej jest wierzyciel lub dłużnik (wynika z
wykładni językowej art. 365 §2)



wystarczy, że osoba trzecia uczyni adresatem jedną ze stron, a zawiadomi
drugą



oświadczenie powinno być złożone obu stronom, bo one są w równym stopniu

zainteresowane konkretyzacją



JEDNOŚĆ STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

A. Wielość świadczeń przemiennych

Podstawową cechą zobowiązania przemiennego jest "alternatywne (pluralistyczne)
określenie długu". Oznacza to, że w zobowiązaniu od początku jest możliwych kilka różnych

świadczeń a żadne z nich nie ma charakteru podstawowego i żadne z nich nie jest traktowane jako
zastępcze.

B. Prawo wyboru świadczenia

Dłużnik lub wierzyciel muszą mieć prawo wyboru świadczenia. Oznacza to, że wybór sposobu
spełnienia zobowiązania następuje w drodze decyzji strony i nie jest narzucony przez ustawę

(zob. upoważnienie przemienne).

C. Moc prawna umorzenia wierzytelności
Każde ze świadczeń musi mieć moc prawną umorzenia wierzytelności, co oznacza, że spełnienie

któregokolwiek z nich prowadzi do spełnienia świadczenia i tym samym wygaśnięcia

zobowiązania.

Świadczenie niemożliwe
rozróżnić należy czy i kto uniemożliwia spełnienie świadczenia (odpowiedzialność) oraz przed

czy po skonkretyzowaniu (niemożliwość uprzednia czy następcza)

ZOBOWIĄZANIE Z UPOWAŻNIENIEM PRZEMIENNYM (facultas alternativa)



Zobowiązania przemiennego nie należy mylić z tzw. upoważnieniem przemiennym,

polegającym na tym, że wierzycielowi nie przysługuje prawo wyboru i od dłużnika może
domagać się świadczenia ściśle określonego od początku zobowiązania, natomiast dłużnik

jest uprawniony zamiast tego świadczenia spełnić inne.
Przykładem takiego upoważnienia są art. 391, 533, 897, 938, 966, 1000 § 3.



Uprawnienie dłużnika do zwolnienia się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia
zastępczego może wynikać również z umowy lub z jednostronnej woli wierzyciela

5 |

S t r o n a

(por. orz. SN z 19 stycznia 1957 r., 3 CR 187/56, OSPiKA 1957, nr 2, poz. 36). Istotą

upoważnienia przemiennego jest więc to, że wierzyciel nie może żądać od dłużnika
świadczenia zastępczego. Dlatego też, w razie niemożliwości świadczenia właściwego z

przyczyny od dłużnika niezależnej, zobowiązanie wygasa, chociażby świadczenie

zastępcze było możliwe.



W przypadku upoważnienia przemiennego (facultas alternativa) od początku określone

jest jedno świadczenie, lecz ustawa zezwala wyjątkowo na spełnienie innego
świadczenia, którego wykonanie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Do regulacji

przewidujących taką możliwość zwolnienia się przez dłużnika ze świadczenia należą m.in.:
art. 358 § 1 KC, art. 391 zd. 2 KC, art. 897 zd. 2 KC, art. 974 KC, art. 1000 § 3 KC.



Upoważnienie przemienne należy ściśle odróżnić od zobowiązania przemiennego wg art.
365 KC.



W Niemczech upoważnienie przemienne określa się terminem Ersetzungsbefugnis
(instytucja ta także nie jest uregulowana ustawowo).

NAPRAWIENIE SZKODY:
1) PRZESŁANKI POWSTANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ:

A. zdarzenie, z którym system prawny łączy obowiązek naprawienia szkody; przypadki,

w którym świadczeniem jest odszkodowanie:



z tytułu czynu niedozwolonego



szkoda wyrządzona niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania



powiązania repartycyjno- gwarancyjne



z innych przypadków, np. przekroczenie umocowania

B. powstanie szkody

szkoda – określenie języka potocznego i doktryny



uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych doznany przez
poszkodowanego wbrew jego woli



obejmuje:



szkodę majątkową – strata (damnum emergens) i utracone korzyści (lucrum

cessans)



szkodę niemajątkową, tj. krzywda (ww. nie mylić ze szkodą na mieniu i na

osobie)



podział doktryny niemieckiej: szkoda w granicach umownego interesu ujemnego :



umowa nie dochodzi do skutku



roszczenie naprawienia szkody



szkoda ta obejmuje wszystko, co strona miałaby, gdyby nie podejmowała

działań zmierzających do zawarcia umowy, która ostatecznie nie doszła



do skutku lub okazała się nieważna

np. umowa przedwstępna, rękojmia za wady rzeczy sprzedanej (556 §1 zd.2)

C. związek przyczynowy



teoria obiektywna



teoria adekwatnego związku przyczynowego – w sądzie istnieje, w doktrynie
dominuje; uznaje tylko normalne następstwa



test warunku sine qua non – czy warunek pozostaje w relacji przyczynowej ze
szkodą. Istotę stanowi selekcja następstw i odnalezienie skutków normalnych



w orzecznictwie:



historia inscenizacji bitwy pod Grunwaldem – wybuch, koń się spłoszył,
pytanie kto odpowiada?



historia psychiatry i dziewczynki z rzekomą chorobą weneryczną (wmówił
jej chorobę, ona popełniła samobójstwo – samobójstwo następstwem

działania lekarza)



ocena, czy skutek jest normalny powinna być oparta na całokształcie
okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad

wiedzy naukowej i specjalistycznej; Wyjątki:



odpowiedzialność za sam przypadek (478)

6 |

S t r o n a



gdy ustawodawcza sam konstruuje związki normatywne sensu stricto

(odpowiedzialność podżegacza)



związek przyczynowy może wynikać z umowy

2) USTALENIE WYSOKOŚCI SZKODY – METODA DYFERENCYJNA



istota polega na tym, że wysokość szkody określa się przez porównanie obecnego

stanu majątkowego z tym, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę



najtrudniej określić utracone korzyści – w świetle doświadczenia życiowego utrata
korzyści musi być udowodniona



art. 363 §2



między wyrządzeniem szkody a jej naprawieniem istnieje duży upływ czasu



wysokość cen z daty wyrokowania, chyba że inne chwile



konieczność wliczenia korzyści na poczet szkody (np. korzyść – zapłata z tytułu

odszkodowania), ale przesłanką tożsamość szkody



co do zasady szkoda = odszkodowanie, ale wpływ mają:



związek przyczynowy



odstępstwo z ustawy lub umowy



przyczynienie się poszkodowanego: stosowanie do okoliczności i winy obu stron; ma

zastosowanie we wszystkich przypadkach

PRZYCZYNIENIE SIĘ

KONCEPCJE:

1) Zagadnienie rozpatrywane w ujęciu związku przyczynowego – odrzucony, bo zbyt

szeroko rozpatruje się przyczynienie, np. przyczynienie się poszkodowanego w
wypadku komunikacyjnym obejmowałoby już przejście przez ulicę, w znaczeniu –

przychodził przez jezdnię, więc winny przyczynieniu się;

2) Przyczynienie się zachodzi, gdy stwierdzono winę poszkodowanego w związku

przyczynowym – zbyt wąsko, bo wymaga winy poszkodowanego;

3) Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą i

poszkodowanemu możemy postawić zarzut jego niewłaściwego zachowania – dominuje
w orzecznictwie SN, również doktryna opowiada się za takim rozwiązaniem;

4) Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą oraz

uwzględnia się postawę odpowiedzialności poszkodowanego.



przyczynienie się odnosi się do:



powstania szkody lub/i



zwiększenia rozmiarów szkody.



zależnie od podstawy odniesienia obniża się odszkodowanie wg okoliczności, a
zwłaszcza stopień ryzyka



utrwalone orzecznictwo SN: spożywanie alkoholu z kierowcą oznacza
przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym!



szczególne sytuacje przyczynienia się:



pozory przyczynienia (np. reakcja odruchowa) – nie można zarzucić

nieprawidłowego zachowania;



przyczynienie się osób trzecich (casus: ok 14.00 pracownicy drogowi zrobili

sobie przerwę na piwo i nie wrócili zostawiając nieoznakowany plac
budowy; samochodem jechał ojciec z córką – jemu obniżono z tytułu

przyczynienia się (nie zachował szczególnej ostrożności), jej nie obniżono);



przyczynienie się małoletniego, któremu z powodu wieku nie można przypisać

winy (zachowanie małoletniego skutkuje obniżeniem odszkodowania);



połączenie wysokości odszkodowania z uzyskaną korzyścią (np. świadczenie z

tytułu nieszczęśliwych wypadków zaliczyć do obowiązku naprawienia
szkody o dopiero zmniejszyć o przyczynienie)

Wyjątki:



Art. 440 wprowadza odstępstwo od zasady pełnego odszkodowania wyrażonej w art. 361

§ 2. Miarkowanie wysokości odszkodowania na podstawie art. 440 jest ograniczone.

po pierwsze, stosuje się tylko w stosunkach między osobami fizycznymi;

7 |

S t r o n a

po drugie, miarkowanie jest dopuszczalne ze względu na stan majątkowy

poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę, jeżeli jest to
usprawiedliwione w świetle zasad współżycia społecznego;

po trzecie, przepis ten może być zastosowany wyłącznie do naprawienia szkody

wynikłej z czynu niedozwolonego.



art. 849 §1 - limitacja wysokości –

Art. 894. § 1. Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia
polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.

SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY

1) Ogólne wiadomości:



w common law – naprawienie szkody polega na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej

(restytucja)



w prawie francuskim – naprawienie w pieniądzu, ale według uznania sądu – możliwa

restytucja w naturze – restytucja naturalna



obecnie ustawodawca – poszkodowanemu przysługuje wybór sposobu:



powrót do stanu sprzed naruszenia (restytucja naturalna)



zapłata sumy pieniężnej



(lepsza funkcja kompensacyjna, gdy poszkodowany sam wybierze),



oprócz restytucji naturalnej poszkodowany może żądać zapłaty odpowiedniej sumy

pieniężnej (nie są to alternatywne sposoby).

2) Wybór poszkodowanego podlega ograniczeniom:



poszkodowany poprzestaje na odszkodowaniu pieniężnym, gdy restytucja naturalna
niemożliwa lub pociąga znaczne, nadmierne trudności lub koszty



może również wynikać z przepisu szczególnego (805 – 828)

!!sprawa!!

SN: w toku eksmisji komornik powierzył meble do magazynu. Uległy zniszczeniu w 30%.
Odszkodowania od Skarbu Państwa żąda dłużnik. Jako sposób naprawienia szkody oznaczył

równowartość nowych mebli, a stare meble dla komornika.
- powództwo oddalone

- można było naprawić
- odszkodowanie nie może dotyczyć dostarczenia rzeczy nowej (bo wzbogacenie)

ZWROT NAKŁADÓW I WYDATKÓW

Nakład/ wydatek – dobrowolnie poniesiony uszczerbek w interesie lub na rzecz innej osoby, tj.
ulepszenia, reperacja, opłacenie podatku



ustawodawca niekonsekwentny – pojęcia krzyżują się;



nakłady – zmiany dokonane przedmiotach materialnych



wydatki – ekspensy pieniężne

Nakłady – zwrot:



prowadzi do rozliczeń z drugą



przepisy rozproszone – zlecenie, prowadzenie spraw bez zlecenie (nie tylko w części

ogólnej)



najczęściej odnosi się do nakładów koniecznych, rzadziej do użytecznych,

zbytkownych



następuje w drodze restytucji naturalnej lub zwrotu równowartości



z uprawnieniem do zwrotu nakładów związane jest prawo zatrzymania przedmiotu
– IUS TOLENDI – uprawnienie do zabrania przedmiotu

Adresat roszczenia – zdania w doktrynie podzielone – brak ogólnych reguł o adresacie roszczenia

o zwrot nakładów
Należy wyróżnić:

676 – ulepszenia – podniesienie roszczenia dopiero z momentem zwrotu rzeczy
663 – naprawy konieczne – roszczenie z momentem dokonania nakładu

8 |

S t r o n a

WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW

w stosunku zobowiązaniowym może występować po jednej stronie kilka podmiotów

* ab initio – pierwotnie, od początku istnienia zobowiązania

* następczo

ZOBOWIĄZANIE SOLIDARNE:



KC wyróżnia solidarność:



czynną (wierzycieli) – kilku wierzycieli uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może

doręczyć do rąk jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie go dług wygasa wobec
wszystkich



bierną (dłużników) – istota solidarności dłużników polega na tym, że kilku dłużników
może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części

świadczeń od:



wszystkich,



kilku,



każdego z osobna,

a zaspokojenie choć przez jednego w całości zwalnia pozostałych.

Wierzyciel może pozwać jednego, a potem to cofnąć i wybrać innego.



Solidarność wynika z:



ustawy (solidarność dłużników) – przepisy dotyczące solidarności mają charakter:



dyspozytywny – 370 KC



bezwzględnie wiążący (ius cogens) 441 § 1, 1034 § 1, 1055



czynności prawnej – zwłaszcza umowa, także przyrzeczenie publiczne

RELACJE MIĘDZY DŁUŻNIKAMI (SOLIDARNOŚĆ BIERNA):



zasada tzw. reprezentacji na korzyść między dłużnikami:



wynika z istoty solidarności



wzajemna reprezentacja dłużników w Kodeksie cywilnym jest ograniczona tylko do

dwóch zdarzeń prawnych regulowanych w art. 374 KC:
o

po pierwsze, stosownie do art. 374 § 1 KC odnowienie dokonane między

wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych.
Wierzyciel może jednak zastrzec, że zachowuje przeciwko nim swe prawa.

Zastrzeżenie to powinno być zawarte w umowie odnowienia. Do jego
skuteczności nie jest wymagane powiadomienie czy – tym bardziej – zgoda

współdłużników. Umowa zawarta między wierzycielem a jednym z dłużników

solidarnych skutkuje bowiem tylko między tymi podmiotami, nie wpływa zaś na
sytuację współdłużników. Wynikające z nowacji nowe zobowiązanie dłużnika

nadal jest objęte węzłem solidarności;

po drugie, zgodnie z art. 374 § 2 KC zwłoka wierzyciela względem jednego

z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników.



przejawia się w przyznaniu dłużnikom solidarnym możliwości powołania się na

wyrok jeśli zapadł on na korzyść jednego z nich, a uwzględnia zarzuty, które są
wspólne im wszystkim



zasada indywidualizacji pozycji dłużników:



mogą występować różnice pomiędzy sposobami wypełniania zobowiązań
(dłużnicy solidarni mogą świadczyć w różnych miejscach, terminach, po spełnieniu

odmiennych warunków)



zasada reprezentacji na korzyść nie obejmuje zwolnienia z długu (lub zrzeczenia

się długu przez wierzyciela względem jednego z dłużników) – nie ma skutku wobec
pozostałych dłużników



działania i zaniechania dłużnika współsolidarnego nie może mieć skutku wobec
pozostałych



przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego dłużnika
solidarnego nie ma skutku wobec współdłużników



zarzuty przysługujące dłużnikom solidarnym:



osobiste – przysługują określonemu dłużnikowi np. wady oświadczenia woli

9 |

S t r o n a



wspólne – powoływane bez względu na sposób powstania zobowiązania (np.

nieważność umowy sprzedaży) i ze względu na treść (np. nie ma warunku – nie
ma świadczenia)



regres między współdłużnikami – mechanizm rozliczeń:



przesłanka: zaspokojenie wierzyciela przez co najmniej jednego z dłużników w

części przekraczającej roszczenie w stosunku między dłużnikami np. 201



brak regulacji roszczenia regresowego



376 – obciążenie dłużników w częściach równych

SOLIDARNOŚĆ NIEWŁAŚCIWA (IN SOLIDUM):



występuje, gdy dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić
identyczne świadczenie na rzecz wierzyciela – a spełnienie roszczenia zwalnia

pozostałych, a nie zachodzi zobowiązanie solidarne, np. stróż i złodziej



pewne przepisy o solidarności niewłaściwej stosuje się jak regulacje dotyczące

solidarności niewłaściwej, np. 371, 373, nie stosuje się 375 § 2,



roszczenia regresowe – nie ma zastosowania (376), ale doktryna sporna w tym zakresie



pierwszeństwo przepisów szczególnych, np. art. 43 ustawy o ubezpieczeniach
obowiązkowych

ZOBOWIĄZNIE PODZIELNE:



zobowiązania, które mogą być spełnione w częściach bez istotnej zmiany wartości
przedmiotu świadczenia



wierzytelność i dług dzieli się na tyle części, ilu jest dłużników lub wierzycieli



skutki podzielności:



podział na ilość dłużników/wierzycieli



450, 491 § 2.

casus: wierzytelności podzielne wchodzące w skład majątku

wspólnego lub w skład spadku

SN: dochodzi do podziału

Dr B.: Nie dochodzi do podziału, bo z istoty są 1 wierzytelnością!

ZOBOWIĄZANIE NIEPODZIELNE:



wielość dłużników – dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego
odpowiedzialni są za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni, z wyjątkiem: gdy

przekształci się w świadczenie odszkodowawcze to dłużnicy odpowiadają jak za
zobowiązanie podzielne (zobowiązanie zastępcze)



wielość wierzycieli – silniejsza ochrona niż w zobowiązaniu solidarnym czynnym

381 § 2

367 § 2

ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZNIA – zdarzenia powodujące powstanie zobowiązania:

1. czynność prawna tj. umowy lub czynności jednostronne
2. akty administracyjne

3. konstytutywne orzeczenia
4. czyny niedozwolone

5. bezpodstawne wzbogacenie
6. inne np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

RODZAJE UMÓW OBLIGACYJNYCH:



obowiązek świadczenia ciąży na 1 stronie – umowa jednostronnie zobowiązująca



każda ze stron zobowiązania i uprawniona – umowa dwustronnie zobowiązująca



szczególna postać – umowy wzajemne – umowy, w których świadczenie jednej strony
jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony



cechą – więź powodująca adekwatność świadczeń (do ut des), umowy odpłatne
(ale umowy odpłatne nie będące pożyczką – odpłatna pożyczka)



konsekwencje:

10 |

S t r o n a



genetyczne synallagma – nieważność zobowiązania jednej strony powoduje

nieważność zobowiązania drugiej strony (380)



funkcjonalne synallagma – dotyczą wykonania i skutków niewykonania

zobowiązania (380 § 2, 487 – 497)

ZASADY SWOBODY UMÓW:

a) rys historyczny:



w prawie rzymskim – zamknięty katalog umów, stopniowo rozwój zasady swobody

umów



prawo kanoniczne – należy unikać kłamstwa, nawet ustne zobowiązanie powoduje

konieczność wykonania



Kodeks Francuski – umowy legalne przez stronę zawarte tworzą węzeł prawny



XX w. – nauka poszukuje ograniczeń dla zasady swobody umów

b) analiza prawnoporównawcza:



prawo niemieckie i austriackie: nie eksponują expresis verbis zasady swobody umów

(wynika a contrario z przepisów ograniczających – ustawa, dobre obyczaje)



prawo włoskie – wyrażona wprost



prawo polskie – w Kodeksie zobowiązań z 1933 r. przepis regulujący wprost zasadę
swobody umów, nie recypowana do KC z 1964 r. (bo zmiana ustroju!)



obowiązywała a contrario



w 1990 r. art 353

, przepis regulujący wprost zasadę swobody umów –

dyskutowano, czy zachodzi potrzeba wyrażenia wprost, bo obowiązywała a contrario
i wyraźnie określone są ograniczenia tej zasady – ustawodawcza nakazuje

kontrolować treść lub cel, który ma być stronom wiadomy.

c) przejawy zasady

d) ograniczenia:

ustawa – normy ius cogens i semiimperatywne;

zasady współżycia społecznego;

natura stosunku.

!Uwaga na umowy nienazwane (niestypizowane) np. umowa factoringu, do

niedawna również umowa leasingu

WYZYSK:



wadliwość treści, bo:



katalog wad oświadczeń woli ma charakter zamknięty



wykładnia systemowa – nie uregulowano w dziale IV, księgi I



dotyczy umów wzajemnych



przesłanki:



obiektywna – znaczna dysproporcja świadczeń (ocenia się indywidualnie, ale dotyczy

oczywistej dysproporcji)



subiektywna – niedoświadczenie drugiej strony, niedołęstwo (tu: sąd kieruje się

opiniami biegłego)



sankcje wyzysku:



sąd zmniejsza świadczenie, zwiększa należne (modyfikacja świadczenia)



gdy modyfikacja niemożliwa sąd unieważnia umowę (np. świadczenia stron mają

charakter niepieniężny)



termin zawity – 2 lata od dnia zawarcia umowy

WZORCE UMÓW:



termin języka prawnego – występuje w tekstach art. 384 i następne



nie mają charakteru wzorców normatywnych, są nienormatywne



mają postać: wzorów umów, ogóle warunki umów, regulaminy



dlaczego wiąże się drugą stronę?



przyjmuje się, że moc związania bierze się z ustawy



wzorce są czynnikiem ex lege kształtującym treść stosunku cywilnego



teoria automatycznego kształtowania treści stosunku

11 |

S t r o n a



wymóg doręczenia, wyjątki: przewóz masowy



związanie wzorcem



niedozwolone klauzule umowne



umowy zawierane na odległość



umowy konsumenckie:



źródło w prawie wspólnotowym



instrumenty:



ustawowe prawo odstąpienia (złagodzenie pacta sunt servanda)



obowiązki informacyjne przedsiębiorców

UMOWA PRZEDWSTĘPNA:



nie wywodzi się z prawa rzymskiego, po raz pierwszy w Kodeksie austriackim,



nie unormowane w kodyfikacjach europejskich, nie znano konstrukcji również w UK,



w KC – 390:



umowa na podstawie której jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia

w przyszłości innej umowy (tzw. umowy przyrzeczonej)



może mieć charakter jedno- lub obustronnie zobowiązujący



treść:



KC wymaga, by zawierała elementy istotne umowy przyrzeczonej, np. umowa

sprzedaży – określenie ceny i przedmiotu



nie jest konieczne określenie terminu spełnienia (odmiennie niż w KC przed 2003 r. –

wówczas obligatoryjnie oznaczano termin)
spór: określenie jakie umowy mogą być poprzedzone umową przedwstępną:

1. tylko umowy obligacyjne

2. można zobowiązywać do zawarcia każdej umowy – również prawa

rodzinnego, spadkowego:



silne oparcie w wykładnie językowej



ustawodawca nie określił podziału, rodzajów, nie ograniczył zakresu



ustawodawca zrezygnował z terminu:



strona uprawniona do zawarcia umowy przyrzeczonej może określić termin (prawo
kształtujące) – w jednostronnie zobowiązujących



w dwustronnie zobowiązujących – ustawodawca określił, że gdy obie strony są
uprawnione do zawarcia umowy przyrzeczonej – strony wiąże termin wcześniej

wyznaczony (wyznaczenie w taki sposób, by druga strona mogła się z nim zapoznać,

np. A wysyła list z określeniem terminu, B dzwoni z wiadomością, że określa termin, a
kolejnego dnia dochodzi list – wiąże strony termin wyznaczony przez B)



gdy termin nie wyznaczony w ciągu roku od zawarcia umowy
przedwstępnej – uprawnienie wygasa



skutki umowy przedwstępnej:



słabszy  –  umowa  ważna,  ale  wywołuje  tylko  uprawnienie  do  domagania  się
naprawnienia szkody w zakresie ujemnego interesu umownego
np.  S---------K  umowa  przedwstępna  umowy  sprzedaży  nieruchomości  w  zwykłej
formie  pisemnej,  przed  nowelą  w  2003  r.  spór  czy  strony  mogą  zmodyfikować
odpowiedzialność z tytułu skutku słabszego wprowadzając karę umowną, nowela w

2003 r. określiła, że strony mogą odmiennie ukształtować zakres odszkodowania



silniejszy – wywołuje uprawnienie do domagania się zawarcia umowy
przyrzeczonej, bo dochowano szczególnej formy zastrzeżonej dla umowy

przyrzeczonej
np. S---------K umowa przedwstępna umowy sprzedaży nieruchomości w formie
aktu notarialnego.



przedawnienia:



roszczenia przedawniają się z upływem 1 roku od chwili, gdy umowa miała być

zawarta



wytoczone powództwo o zawarcie umowy – termin do odszkodowania biegnie od

chwili, gdy orzeczenie stało się prawomocne

12 |

S t r o n a

_________

__________________________

______________________________

powództwo

wyrok-> zaczyna biegnąć 1 rok przedawnienia

!!Orzeczenie sądu okręgowego z Jeleniej Góry:!!

- sąd uznał, że termin określony w umowie jest terminem końcowym

(BZDURA!)

Dr B.: Termin określony w umowie jest terminem, gdy roszczenie staje się
wymagalne!

- termin końcowy to termin spełnienia świadczenia

DODATKOWE ZASTRZEŻENIA UMOWNE:



ogólna nazwa, którą używa się wobec:



ZADATKU



UMOWNEGO PRAWA ODSTĄPIENIA



ODSTĘPNEGO



KARY UMOWNEJ

ZADATEK:



przedmiotem jest pewna suma pieniężna lub rzecz, jaką druga strona daje;



skuteczność zastrzeżenia zadatku zależna od jego dania;



zadatek to dodatkowe zastrzeżenie umowne o charakterze realnym;



gdy umowa jest nieważna- również zadatek jest taki;



prymat umowy – strony mogą się umówić, że dadzą sobie później zadatek;



SN uważa, że zadatek daje się tylko przy zawarciu umowy!!



skutki prawne:



wynikają z umowy – zasada prymatu umowy;



ustalają zwyczaje – nawet te pomiędzy dwoma kontrahentami, nie musi być
powszechne;



ustawy – 394 § 1 – ostatnie miejsce w hierarchii źródeł.



druga strona może:



dochodzić zawarcia umowy;



odstąpienie od umowy i realizacja uprawnień wynikających z zadatku (utrata,

domaganie się dwukrotnej wysokości).



pozycja uprawnionego do pobrania:



nie musi ponieść szkody;



nie trzeba poprzedzać odstąpienia od umowy określeniem dodatkowych terminów;



gdy przyjął zadatek – może go zatrzymać – nie musi wchodzić w drogę postępowania
sądowego celem egzekucji.



niedopuszczalne dochodzenie odszkodowania przewyższającego zadatek (zadatek
surogatem odszkodowania), ale strony mogą uregulować inaczej (prymat umowy).



ustanie skutków zadatku:



w przypadku wykonania umowy zadatek zalicza się na rzecz świadczenia

kontrahenta, który go dał;



w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty

sumy dwa razy wyższej odpada;



w razie niewykonania umowy na skutek okoliczności, za które nie odpowiada żaden

lub odpowiadają obie strony – zadatek zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwa razy
wyższej odpada.



przedawnienie roszczenia – terminy ogólne dla przedawnienia (art. 118). 390 § 3: umowy
przedwstępne:



poprzednio roszczenia o odszkodowanie – przedawnienie 1 rok;



obecnie roszczenie umowy przedwstępnej – przedawnienie 1 rok.

13 |

S t r o n a

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA



odstępstwo od zasady pacta sunt servanda;



opiera się na postanowieniu umownym (kontraktowym) zastrzegającym dla 1 lub obu

stron prawo odstąpienia, z koniecznym upływem terminu końcowego (wcześniej strona
może myśleć, że kontrahent dokona);



w praktyce – również częściowe odstąpienie;



wykonanie: przez złożenie oświadczenia woli, co stanowi realizację uprawnienia

prawokształtującego;



skutki:



unicestwia stosunek prawny z mocą wsteczną (dotyczy skutków obligacyjnych);



rodzą się ex lege zobowiązania restytucyjne (odszkodowania, kwestie

rozliczeniowe);

kwestia rozliczenia:



zwrot przedmiotu świadczenia:



w zasadzie w stanie niezmienionym (piecza kupującego);



zwrot w stanie zmienionym tylko w granicach niezbędnych do
utrzymania przedmiotu;



niewykonanie rodzi odpowiedzialność z art. 471 i następne;



zwrot nakładów (ulepszenia, naprawy, etc.);



problematyka uregulowana w art. 395 § 2 (część doktryny

uwzględnia kwestię bezpodstawnego wzbogacenia);



biorca przedmiotu może żądać tylko nakładów koniecznych!

(przyjmujący świadczenie liczy się z obowiązkiem zwrotu
i powstrzymuje się od innych nakładów);



zapłata odpowiedniego wynagrodzenia:



gdy świadczenie częściowo spełnione (np. usługa wykonana

częściowo), a odstąpienie działa ex tunc, to na stronie zobowiązanej do
zwrotu ciąży obowiązek zapłaty wynagrodzenia);



korzystanie obejmuje też pobieranie pożytków, więc i
wynagrodzenie obejmuje też pobieranie pożytków.

ODSTĘPNE



zmodyfikowane umowne prawo odstąpienia – konsekwencje:



zapłata odstępnego stanowi dodatkową przesłankę wykonania umownego prawa

odstąpienia (art. 396);



nie wyraża sankcji bezskuteczności zawieszonej;



tj. umowne odstąpienie z jednoczesną zapłatą.

Art. 396. k.c.
Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne),
oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.



Odstąpienie będzie skuteczne tylko gdy zostanie dokonane jednocześnie z zapłatą
odstępnego, czyli z zapłatą oznaczonej z góry sumy pieniężnej.



nie ma znaczenia dlaczego ktoś odstępuje, ale musi zapłacić odstępne. W tym wypadku
odstąpienie od umowy nabiera charakteru realnego, jest to prawo podmiotowe

kształtujące, ale będzie skuteczne jedynie wtedy kiedy strona wpłaci określoną sumę
pieniężną.

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE



uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej stanowi

samoistne źródło zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia;



istnieją teorie powstania;



przesłanki:



uzyskanie korzyści majątkowej (wzbogacenie);



zubożenie;



związek między wzbogaceniem a zubożeniem;



uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej.

14 |

S t r o n a



brak podstawy – gdy uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje uzasadnienia w:



przepisie ustawy,



prawomocnym uzasadnieniu sądu,



prawomocnej decyzji administracyjnej.



zasadą wydanie korzyści w naturze:



gdy niemożliwe – zwrot wartości korzyści (art. 405 KC);



surogacja – art. 405 uzupełniony art. 406, tj. istnienie obowiązku wydania korzyści w

postaci wszystkiego, co uzyskano lub jako naprawienie szkody.



subsydiarność bezpodstawnego wzbogacenia – dopuszczalność zbiegu z innymi

roszczeniami:



z roszczeniami dotyczącymi ochrony własności:

SN i spora część doktryny wyklucza ten zbieg
pozostali – konkurencyjność roszczeń
Bieranowski: gdyby doszło do zbiegu z innymi roszczeniami to

bezpodstawne wzbogacenie pochłonęłoby pozostałe.



z roszczeniami o ochronę spadku:

SN: przyjmuje się zbieg, tj. konkurencyjność



z roszczeniami o odpowiedzialność kontraktowej;



z roszczeniami deliktowymi – 414: ustawa wprost dopuszcza zbieg

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE



szczególny typ bezpodstawnego wzbogacenia;



rodzaje:



brak podstawy świadczenia – 410 § 2 zd. 1:



powtórzenie w przepisie: względem – superfluum;



gdy osoba nie będąc zobowiązanym – spełnia świadczenie.



odpadnięcie podstawy prawnej:



gdy w chwili spełnienia świadczenia – miało ono podstawę prawną, jednakże
później ona odpadła (z różnych przyczyn np. zmiana lub uchylenie wyroku, w

literaturze:

odwołanie

darowizny

wskutek

rażącej

niewdzięczności

obdarowanego – ale nie jest to przykład ścisły, bo dotyczy 898 § 2)

!!sprawa!! dotycząca zaprzeczenia ojcostwa – sąd uznał, że mąż matki nie jest
ojcem dziecka, więc ojciec wystąpił na mocy odpadnięcia podstawy prawnej do

zwrotu kwot wyłożonych – sąd uznał za nieuzasadnione.



nieosiągnięcie zamierzonego celu świadczenia:



gdy ten, kto spełnił świadczenie licząc na jej spełnienie np. złożenie oferty i

zapłacenie świadczenia z niej wychodzącego;



doktryna: zwrot darowizny wskazanej na określony cel.



nieważność czynności prawnej:



gdy spełniona w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się

ważna po spełnieniu świadczenia.



nie można żądać zwrotu świadczenia:



spełniający wiedział o braku podstawy:



nie dotyczy, gdy spełnienie świadczenia z zastrzeżeniem zwrotu;



nie dotyczy, gdy w celu uniknięcia przymusu, np. egzekucji;



nie dotyczy, w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,



gdy czynią one zadość zasadom współżycia społecznego,



gdy czynią one zadość przedawnionemu roszczeniu,



świadczenie spełniono zanim wierzytelność stała się wymagalna.



często stosuje się do rozliczeń między konkubentami (wobec nich nie stosuje się

przepisów KRO czy s.c.)

!!sprawa!! Pani poznała mężczyznę, lat 30, który jej się spodobał. Pracował w dużej spółce w
Zielonej Górze. On wręczył jej 280 000 zł na kupno mieszkania, 50 000 zł na kupno mebli, 100 000
zł na dwa samochody i pieniądze na operację biustu.

Związek się rozpadł, on wystąpił o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości 400 000 zł.

15 |

S t r o n a

Sąd okręgowy oddalił powództwo, Sąd apelacyjny utrzymał wyrok.
SA: Doszło do porozumienia, na podstawie którego powód podarował kwoty celem „poprawienia

komfortu spotkań”.

SN: uchylił wyrok SA, z sugestią, że roszczenie zasadne – nie musi być uregulowane zasadą zwrotu
świadczenia – odpadła podstawa, cel świadczenia.

SA: nakazał zwrot 280 000 zł – tylko mieszkanie było celem „poprawienia komfortu spotkań”
Czy owe porozumienie było umową w znaczeniu ustawowym?

Godzi w wolność umów.

CZYNY NIEDOZWOLONE

odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych powstaje w zasadzie poza łączącym

strony stosunkiem obligacyjnym;

jest źródłem powstania nowego stosunku zobowiązaniowego;

świadczenie odszkodowawcze ma charakter pierwotny;

REŻIM ODPOWIEDZIALNOŚCI

KONTRAKTOWEJ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA

Dłużnik wykazuje, że dołożył należytej

staranności

415 – przesłanki:



wierzyciel udowadnia winę (inny
rozkład ciężaru dowodowego),



naprawienie szkody na osobie,



bieg przedawnienia.

Delikt - pojęcie:



czyn niedozwolony;



zawinione działanie ludzkie;



zdarzenia niezależne od ludzi.

Odpowiedzialność za:



czyny własne – 415, 416, 417 i kolejne



czyny cudze – 427, 429, 430



wyrządzenie szkody przez:



zwierzęta 431,



rzeczy 433, 434,



działanie sił przyrody – 435, 436.

415 – generalna reguła deliktu:



odpowiedzialność opiera się na zasadzie deliktu;



przesłanki odp.:



szkoda;



czyn sprawcy;



związek przyczynowy między nimi.

ZASADA WINY – spór cywilistów – ile ma elementów:



dwa elementy:



obiektywny – bezprawność;



subiektywny – wina sensu stricto.

Obecnie rozdzielność elementów.



Subiektywne ujęcie winy - postacie winy:



umyślna – sprawca chce wyrządzić stronie szkodę (dolus directus) albo świadomie
godzi się na jej powstanie (dolus eventualis);



nieumyślna – niedbalstwo, tj. wynik nie dołożenia należytej staranności.



Monistyczne ujęcie – bezprawność, tj. sprzeczność zachowania sprawcy z przepisami

prawa oraz z zasadami współżycia społecznego. Okoliczności wyłączające bezprawność:



obrona konieczna;



stan wyższej konieczności - 424;

16 |

S t r o n a



dozwolona samopomoc 432;



inne wypadki wykonania prawa – 149;



zgoda poszkodowanego;



działanie na własne ryzyko;



działanie mocą specjalnych uprawnień (z ustawy o Policji, ABW, CBA i inne „kamizelki”)



novum – 416 – odpowiedzialność osób prawnych (w związku z teorią organów).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY DOKONANE W ZWIĄZKU Z WYKONYWANIEM WŁADZY
PUBLICZNEJ



geneza:



1956 r. – ustawa o odpowiedzialności za czyny funkcjonariuszy;



4.12.2001 r. – TK porównywał standard ochrony art. 77 Konstytucji z regulacją
kodeksową -> Konstytucja wymaga bezprawności



2004 r. – nowelizacja z 06.2004 r. – nowa konstrukcja odpowiedzialności – władza
publiczna odpowiada za własny czyn, a nie za czyn cudzy.



zakres podmiotowy – opiera się na kryterium funkcjonalnym z uwagi na
wykonywanie władzy publicznej:



Skarb Państwa,



jednostka samorządu terytorialnego.



inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy prawa,



osoba, której zlecono mocą porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy

publicznej.



terminologia:



w KC – organy władzy publicznej,



w ustawie – wykonywanie władzy publicznej.



PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI:



niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej

(tj. w sferze imperium):

bezprawność:



niezgodność z prawem;



cywiliści – niezgodność z prawem i zasadami współżycia społecznego.

dr Bieranowski jest za 2 ujęciem bezprawności (szersze)



szkoda;



adekwatny związek przyczynowy.

Niezgodność – szczególna regulacja:



dotyczy działań ustawodawcy;



dotyczy orzeczeń wydanych przez sąd;

odmiennie regulowana – w trybie odpowiedzialności stwierdzenia niezgodności ( z wyjątkiem

zaniechanie legislacyjnego) – 417 § 4

1. BEZPRAWNE WYDANIE AKTU NORMATYWNEGO:



niezgodność z normą wyższą stwierdza TK;



dotyczy także niezgodności z prawem wspólnotowym (pierwotnym, wtórym) – ale kto ma
stwierdzić niezgodność?



nie TK – nie obejmuje swoim zakresem kompetencji;



2 stanowiska dotyczące wykonywania kontroli:



uzasadnione normatywnie, ale Ets nie rozpartuje skarg, ale wymaga wniosku sądu
krajowego dotyczące wykładni);



korzystniejszy dla poszkodowanego byłby TK.

2. BEZPRAWNE NIEWYDANIE AKTU NORMATYWNEGO - 417 § 4 – sąd sam bada.

3. BEZPRAWNE WYDANIE ORZECZENIA LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ:



orzeczenie:

17 |

S t r o n a



albo stwierdza w odrębnym postępowaniu ze skargi o wydanie orzeczenia niezgodnie z

prawem;



albo ze skargi kasacyjnej.

Decyzja administracyjna:



tryb o wznowienie;



tryb o stwierdzenie nieważności decyzji.

4. BEZPRAWNE NIEWYDANIE ORZECZENIA LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ:



KPC – skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej

zwłoki;

Sytuacje uregulowane odrębnie – 421.



!!sprawa!! W sytuacji procesu między Skarbem Państwa a obywatelem w wyniku
nieimplementowania dyrektywy:



zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorcy;



sprawa we Włoszech, kobieta odstąpiła od umowy – nie zapłaciła za 1 i 2 tydzień
szkolenia;



przegrała, bo prawo włoskie nie przyjęło jeszcze dyrektywy o prawie odstąpienia;



wystąpiła do sądu ze skargą, że gdyby w wymaganym czasie Włochy nie przyjęły

dyrektywy – ona nie zapłaciła

ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU



zaostrzenie odpowiedzialności za niestaranny nadzór;



dotyczy sytuacji, gdy w efekcie podopieczny wyrządzi bezprawnie komuś szkodę;



odpowiedzialność za cudzy czyn;



adresat – osoba sprawująca nadzór:



z mocy ustawy – rodzice;



na podstawie umowy – niania;



osoba faktycznie sprawująca nadzór nad dzieckiem np. partnerki;



przesłanki odpowiedzialności:



na zasadzie winy w nadzorze;



pozycję poszkodowanego wzmacniają domniemania:



domniemanie winy w nadzorze;



domniemanie związku przyczynowego między brakiem nadzoru a szkodą

wyrządzoną przez podopiecznego (poszkodowany udowadnia szkodę i kto ją

wyrządził);



wyjątkowo na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośrednia sprawcy biorąc pod

uwagę sytuację majątkową sprawcy np. wnuczek (z majątkiem po rodzicach) i babcia ze
skromną rentą, a wnuczek wyrządzi szkodę;



nie odnosi się do sytuacji, gdy szkody dozna sam zobowiązany do nadzoru.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POWIERZAJĄCEGO (429):



przesłanki:



fakt powierzenia wykonania czynności drugiemu;



wyrządzenie szkody przez tę osobę przy wykonywaniu czynności (nie obejmuje

czynności dokonywanych przy okazji);



związek przyczynowy;



pozycja poszkodowanego:



domniemanie winy w wyborze (culpa in ....)



możliwość ekskulpacji wykazując alternatywnie:



brak winy w wyborze;



fakt powierzenia wykonania czynności osobie trudniącej się zawodowo

wykonywaniem tego rodzaju czynności.

18 |

S t r o n a

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZWIERZCHNIKA (430):



zaostrzona, bo w porównaniu z 429 nie ma możliwości ekskulpacji;



na zasadzie ryzyka;



przesłanki:



powierzenie wykonywania czynności na własny rachunek osobie podlegającej

kierownictwu powierzającego;



zawinione zachowanie podwładnego przy wykonywaniu czynności;



szkoda;



związek między zachowaniem a szkodą.

SN: próba ukształtowania odpowiedzialności ZOZ jak odpowiedzialności zwierzchnika, ale lekarz
nie podlega kierownictwu – jest samodzielny w swoim działaniu (dr B).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA (431):



nie obejmuje szkód wyrządzonych przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym!



SN: za szkodę wyrządzoną przez dziki odpowiada okręgowe koło łowieckie, tj. SP;



dotyczy zwierząt dziko żyjących, bo dzikie są też w cyrku, dotyczy zwierząt żyjących w
stanie wolnym;



szkody w uprawach – jelenie, sarny, daniele, dziki – reguluje ustawa prawo łowieckie;



przesłanki (uwaga na pojęcia potoczne):



fakt chowania lub posługiwania się zwierzęciem (nie tylko właściciel);



zdarzenie, jakim jest zachowanie się zwierzęcia;



szkoda;



związek między szkodą a zdarzeniem.



na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo);



domniemanie winy w nadzorze;



chowa lub posługuje się zwierzęciem – sprawuje faktyczne władztwo nad zwierzęciem;



roszczenie nie ma zastosowania, gdy zwierzę było narzędziem np. poszczucie psem;



dotyczy, gdy zwierzę działa z własnego popędu (samodzielnego);

!!sprawa!! robiono zdjęcia do filmu, gdzie kluczową jest scena batalistyczna.
Po wystrzale koń się spłoszył, zrzucił jeźdźca, który złamał kręgosłup i zmarł;
zadośćuczynienie – problem czy 431 czy 415 (poszkodowany wykazuje nieprzygotowanie);

SN: zwierzę działa z własnego popędu, ale jest kontrolowane przez jeźdźca (dr B nie zgadza się)



w wyjątkowych sytuacjach, gdy brak jest podstaw do ustalenia odpowiedzialności

chowającego (który przeprowadzi ekskulpację) – wina na zasadzie słuszności;



sama niemożliwość sprawowania nadzoru (bo zwierzę uciekło) nie zwalnia z

odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

SPOWODOWANA

WYRZUCENIEM,

WYLANIEM

SUBSTANCJI

Z POMIESZCZEŃ:



na zasadzie ryzyka;



adresat roszczenia:



podmiot zajmujący pomieszczenie bez względu na podstawę prawną (np bezdomni w
altance);



gdy pomieszczenie zajmuje kilka osób – odpowiedzialność solidarna;



kwestia sporna:



przedmiot wypadnie z części ogólnodostępnej – wszyscy mieszkańcy lub posiadacz
budynku;



odpowiedzialność w przypadku przelania się wody w obrębie budynku (z jednej
kondygnacji na drugą);



nie dotyczy oderwania się szyldu (nie jest wyrzuceniem ani wylaniem z pomieszczenia)

SN: 20 marca 2002 r. art. 433 nie ma zastosowania do stanu faktycznego przelania się wody –
wynika z wykładni językowej „wylania”, a nie „przelania” – również SN 1969, 1971

19 |

S t r o n a

część doktryny (w tym dr B) nie zgadza się ze względów funkcjonalnych powinien mieć
zastosowanie (cel przepisów - ochrona poszkodowanych);



spadnięcie lodu lub śniegu z dachu:



właściciele rzucali gdzie popadnie;



trudno uznać, by miał zastosowanie wyzysk;



nie jest „z pomieszczenia” ale znad pomieszczenia;



dotyczy 415 lub 430.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSIADACZA BUDOWLI (434):



na zasadzie ryzyka;



adresatem jest posiadacz samoistny budowli;



ma zastosowanie w sytuacji:



braku utrzymania budynku w należytym stanie;



wad w budowie.



Budowla – dotyczy budynków oraz innych obiektów i urządzeń (mur, zapora wodna,
wieża);



ekskulapcja przez (okoliczności egzoneracyjne):



siła wyższa (wskutek huraganu odrywa się kawałek dachu);



wyłączna wina poszkodowanego;



wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROWADZĄCEGO PRZEDSIĘBIORSTWO NA WŁASNY RACHUNEK:



przesłanki:



ruch przedsiębiorstwa;



szkoda;



związek przyczynowy między ruchem przedsiębiorstwa a szkodą;



adresat – prowadzący przedsiębiorstwo np. PKP za szkodę wyrządzoną na peronie
niedostatecznie oświetlonym;



zasady odpowiedzialności:



odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;



wyłączyć można odpowiedzialność, gdy szkoda nastąpiła na skutek okoliczności
egzoneracyjnych:



siła wyższa;



wyłączna wina poszkodowanego;



wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący nie ponosi
odpowiedzialności.

SIŁA WYŻSZA



określona precyzyjnie już w prawie rzymskim, w ujęciu obiektywnym przyjmuje się
elementy:



nadzwyczajność,



niemożliwość przeciwstawienia się,



zewnętrzność.

W wyjątkowych sytuacjach za siłę wyższą można uznać działanie władzy publicznej (np. nakazy

policjanta)

ZACHOWANIE POSZKODOWANEGO I OSOBY TRZECIEJ:



musi być zawinione;



stanowi wyłączną przyczynę szkody;



rygorystycznie – stan, gdy winę można przypisać wyłącznie poszkodowanemu lub osobie

trzeciej;



łagodniej – wina poszkodowanego (osoby trzeciej) stanowi element absorbujący (tak

znaczna, że inne mniej ważne).

20 |

S t r o n a

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYPADKI KOMUNIKACYJNE (436):



specyficzna regulacja pod względem techniki legislacyjnej;



przez odesłanie do odpowiedzialności prowadzącego przedsiębiorstwo za pomocą sił

przyrody albo posiadacza pojazdu poruszającego się za pomocą sił przyrody;



zasady odpowiedzialności:



na zasadzie winy;



dotyczy zderzenia się pojazdów – właściwie roszczeń posiadaczy pojazdów (ale nie

pasażerów) poruszających się za pomocą sił przyrody



przewóz z grzeczności (np. autostopowicz) – przewóz, w który nie jest zaangażowany

własnym interesem posiadacz pojazdu;



niekiedy posiadacze bronią się siłą wyższą (ale musi mieć ona charakter zewnętrzny,

nie może dotyczyć więc usterki w silniku, hamulców)

ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI



Zbieg odpowiedzialności zachodzi wtedy, gdy dłużnik nie tylko nie wykonuje lub

nienależycie wykonuje swoje zobowiązania umowne, lecz jednocześnie narusza
nakaz lub zakaz zobowiązujący go niezależnie od istniejącego pomiędzy stronami

stosunku prawnego. Jego postępowanie ma wówczas charakter deliktu cywilnego (tak

SN w wyroku z 28 kwietnia 1964 r., II CR 540/63, LexPolonica nr 315063, OSNCP 1965, nr
2, poz. 32).



Zbieg odpowiedzialności występuje przede wszystkim w razie szkody na osobie, gdyż jej
wyrządzenie stanowi zawsze czyn niedozwolony (por. wyrok SN z 6 lutego 1963 r., 2 CR

96/62, LexPolonica nr 315299, OSNCP 1964, nr 5, poz. 95). Dotyczy to np. lekarza
związanego z pacjentem umową o zabiegi lecznicze lub biura podróży zawierającego z

klientem umowę o wycieczkę (por. wyrok SN z 6 lipca 1966 r., I CR 134/66, LexPolonica nr
319925, OSPiKA 1967, nr 7-8, poz. 183).



W razie zbiegu roszczenia ex contractu z roszczeniem ex delicto wybór przez
poszkodowanego dochodzonego roszczenia może nastąpić także przez samo

wskazanie faktów uzasadniających żądanie pozwu, w razie zaś wątpliwości co do
dokonanego przez poszkodowanego wyboru sąd powinien przyjąć taką podstawę prawną

która jest bardziej korzystna dla poszkodowanego (wyrok SN z 14 lutego 2003 r., IV CKN
1768/2000, LexPolonica nr 377921).

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

Art. 442

. § 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega

przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o
szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy

niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega

przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na
to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z
upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie

obowiązanej do jej naprawienia.
§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może

skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

SZKODA NA OSOBIE



W przeciwieństwie do szkody w mieniu, szkoda na osobie obejmuje uszczerbki
wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia oraz

naruszenia innych dóbr osobistych człowieka (por. uwagi do art. 23).



Uszczerbki te mogą przybrać postać zarówno szkody majątkowej, jak i niemajątkowej
(krzywdy). O ile pojęcie szkody w mieniu obejmuje wyłącznie uszczerbek majątkowy

(polskie prawo cywilne bowiem nie uwzględnia w tym przypadku ewentualnych szkód
niemajątkowych), o tyle pojęcie szkody na osobie obejmuje zarówno szkody majątkowe,

jak i niemajątkowe.

21 |

S t r o n a



Cechą szkody na osobie jest także to, że w szczególny sposób jest ona związana

z człowiekiem, także jeszcze nienarodzonym (por. uwagi do art. 446



Ustawowe wyróżnienie szkód na osobie znajduje swoje konsekwencje w art. 449. Zgodnie

z tym przepisem, roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że
są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym

orzeczeniem. Tylko w tych ostatnio wymienionych sytuacjach roszczenia te tracą już

swoją szczególną, osobistą cechę.



Usytuowanie przepisów o szkodzie na osobie w tytule VI uzasadnia wniosek, że znajdują

one zastosowanie jedynie wtedy, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się
na podstawie deliktowej, a nie kontraktowej.



Naprawienie szkody majątkowej na osobie uregulowane zostało swoiście jedynie

w odniesieniu do dwóch typów przypadków, tj.:

1) uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia,

2) śmierci człowieka.

W przypadkach wymienionych w pkt 1 poszkodowanemu przysługuje:



jednorazowe odszkodowanie na pokrycie wszelkich wynikłych z tego powodu

kosztów (art. 444 § 1);



renta dla wyrównania szkód o charakterze trwałym (art. 444 § 2).

W przypadku śmierci człowieka (pkt 2) należy wyróżnić trzy typy roszczeń zmierzających

do naprawienia szkód majątkowych wywołanych śmiercią, a mianowicie:



roszczenie o rentę (art. 446 § 2);



jednorazowe odszkodowanie (art. 446 § 3);



zwrot kosztów leczenia i pogrzebu (art. 446 § 1).

Naprawienie szkody niemajątkowej (krzywdy) może polegać na:

a) przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 445),
b) zasądzeniu od sprawcy odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

(art. 448).

ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE ZA SZKODĘ NIEMAJĄTKOWĄ



geneza:



historycznie wywodzi się z kar prywatnych;



po rozdzieleniu prawa karnego i cywilnego – kary prywatne tracą na znaczeniu;



szkoła praw natury – pewne przyrodzone prawa, a w razie naruszenia –

naprawienie szkody za doznane cierpienia;



szkoła historyczna – ochrony doznają tylko prawa majątkowe;



regulacje o zadośćuczynieniu:



1924 r. – o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych;



1933 r. – Kodeks zobowiązań, w tym art. 166 – sąd mógł w razie śmierci
poszkodowanego przyznać rodzinie lub instytucji pewną sumę za doznaną krzywdę

moralną;



1945 r. – Prawo małżeńskie (art. 29) – w razie rozwodu zadośćuczynienie dla osoby

niewinnej rozpadowi (gdy druga osoba wyłącznie winna rozpadowi);



1946 r. – Prawo rodzinne – zadośćuczynienie (suma pieniężna) dla matki dziecka

pozamałżeńskiego przez ojca dziecka za niedotrzymanie przyrzeczeń zawarcia
małżeństwa (za szkodę moralną), poszerzenie zakresu;



do 1954 r. – projekt KC, brak regulacji zadośćuczynienia:



wpływ cywilistów na szczątkowe zachowanie instytucji;



zadośćuczynienie w enumeratywnie wymienionych przypadkach (zamknięty

katalog) – w tym zgwałcenie kobiety, mężczyzna nie mógł domagać się
zadośćuczynienia (taka regulacja dopiero w 1996 r.);



1996 r. – zadośćuczynienia dotyczą 3 przepisy:



art. 24 – naruszenie dóbr osobistych, bardziej sposób niż przesłanki;

22 |

S t r o n a



art. 445 – enumeratywnie



art. 448 (dodany w 1996 r.) – do dziś spory:



nie ma legalnej przesłanki

1. bezprawność (obalona przez dr);
2. winy – czyn zabroniony zawiniony – mimo, że brak w KC to taką zasadę

się stosuje.



spór – relacja 448 a 445:



448 – w razie naruszenia dobra osobistego



445 – uszkodzenie ciała, pozbawienie wolności, czyn nierządny
podstępnie



oraz roszczenia z nich wynikające:



445 za doznaną krzywdę – zadośćuczynienie pieniężne;



448 – 2 roszczenia: zadośćuczynienie pieniężne + suma pieniężna na cel
społeczny



3 koncepcje relacji 445 i 448 („Każda z nich zła” – dr B)

1. 445 jako lex specialis – do naruszenia dóbr wymienionych w 445, a w pozostałych

przypadkach stosowano by 448; przeciwko koncepcji stoi:



wykładnia językowa (448 uregulowane w KC dalej);



pokrzywdzenie poszkodowanych – gdy istotniejsze naruszenie – mniej możliwości
dochodzenia roszczeń;

2. uznajemy, że poszkodowanemu przysługuje wybór roszczeń:



wygodne dla poszkodowanych;



ale: np. w razie uszkodzenia ciała w wypadku komunikacyjnym, a kierowcy nie można
przypisać winy (brak winy) – nie daje możliwości dochodzenia roszczeń (brak oparcia dla

poszkodowanych);

3. ogólne postanowienia 448 stosuje się uzupełniająco do 445:



skłania się ku temu wykładnia funkcjonalna;



brak oparcia językowego.



kryteria dotyczące wysokości zadośćuczynienia:



zadośćuczynienie ma funkcję kompensacyjną (podstawowe znaczenie ma rozmiar
szkody niemajątkowej);



o wysokości decyduje np. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich
długotrwałość, nieodwracalność, intensywność;



w orzecznictwie tendencja, by wysokość zadośćuczynienia kształtować w
rozsądnych granicach odpowiadających aktualnych, przeciętnym warunkom i stopie

życiowej;

!!sprawa!! wadliwą diagnozą ustalono, że kobieta ma raka piersi. Usunięto jej piersi i okazało się,
że to nie był rak. Żądała 50 000 zł, a pełnomocnik pozwanych (szpitala) stwierdził, że jej się nie
należą, bo piersi nie są jej potrzebne. Znajomy dr B: temu adwokatowi powinno się obciąć co

nieco, bo przecież nie jest aktorem filmów porno

rozstrzygnięcie: zadośćuczynienie 5 000 zł (sic!) – przy takim uszczerbku!

!! sprawa!! Dziewczynę zgwałcono, zaszła w ciążę, szpital odmówił dokonania aborcji, a później
nie było takiej możliwości. Wystąpiła o 20 000 zł od szpitala za naruszenie dóbr osobistych.

Sąd w 2006 r. poszukiwał instrumentów prawnych, by sprawę rozwiązać.
Rozstrzygnięcie: podmiot odpowiedzialny za bezprawne uniemożliwienie przerwania ciąży w

wyniku zgwałcenia ponosi odpowiedzialność w granicach w jakich matka potrzebuje do zwykłej
egzystencji.



Kumulacja roszczeń z 448:



wyłączona możliwość w literaturze (pogląd dominujący z uwagi na funkcje

zadośćuczynienia)



SN w 2008 r.: dopuszczalna kumulacja:



oparto się na wykładni językowej – „lub” alternatywą nierozłączną;



cel i funkcje przepisu wskazują inaczej (dr B);

23 |

S t r o n a



zgłoszono 2 zdania odrębne.

Te roszczenia są co do zasady niezbywalne, ale mogą być zbyte, gdy są wymagalne, stwierdzone
na piśmie lub potwierdzone orzeczeniem sądu.

W Kodeksie zobowiązań – przysługuje osobom bliskim;

3.08.2008 r. – nowela KC przyznająca prawo zadośćuczynienia osobom najbliższym.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY:



reżim odpowiedzialności



przesłanki



zasada ryzyka



okoliczności zwalniające



podmioty odpowiedzialne

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ



następuje przez spełnienie świadczenia;



charakter prawny wykonania zobowiązania:



sporne w nauce;



spór dotyczy kwestii czy wykonanie zobowiązania to czynność prawna czy faktyczna;



wg dr B: wykonanie zobowiązania nie ma charakteru jednolitego



może dotyczyć czynności prawnej np. spełnienie świadczenia polegające na

zawarciu umowy przyrzeczonej;



brak przejawu woli – wykonanie czynności faktycznej np. świadczenia

polegające na zaniechaniu.



OGÓLNA DYREKTYWA Z ART. 354 – WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA:



zgodnie z jego treścią,



w sposób odpowiadający:



celowi społeczno- gospodarczemu,



zasadom współżycia społecznego,



gdy ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.



kryteria celu, zasad i zwyczajów mają charakter uzupełniający w stosunku do treści

zobowiązania;



takie zachowanie się dłużnika, które odpowiada wymogom art. 354 zwalnia go

z zobowiązania;



skutki naruszenia powinności przez wierzyciela:



zniweczenia odpowiedzialności dłużnika ex contractu;



powstanie sankcji z 486 (zwłoka wierzyciela);



przyczynienie się do szkody – 362

Przyszły Kodeks Cywilny:

- 354 w nowym brzmieniu: dłużnik wykonuje zobowiązanie zgodnie z jego treścią, z
uwzględnieniem usprawiedliwionych oczekiwań wierzyciela, o których wiedział lub powinien

wiedzieć w chwili powstania zobowiązania, nie naruszając dobrym obyczajów w tym względzie –
uogólnienie regulacji prawa konsumenckiego;

- rozumienie formuły na przykładzie: hodowca koni zawarł z weterynarzem umowę, w której wet
zobowiązuje się wyleczyć konia w 3 dni do gonitwy. Standardowe leczenie, koń wyleczony

dopiero po tygodniu, po gonitwie. Wet – leczenie w 3 dni niemożliwe, ale według nowej regulacji –
nie wykonał prawidłowo zobowiązania, bo nie poinformował, że jest to niemożliwe w 3 dni.

- dłużnik nie kwestionował – nie wykonał prawidłowo zobowiązania.



Przedmiot wykonania zobowiązania:



spełnienie świadczenia w całości;



częściami, dopuszczalne, gdy:



ustawa zezwala (350);



wynika z orzeczenia sądowego (357) – rebus sic stantibus;



wynika z treści zobowiązania.



gdy wierzyciel uchyla się od przyjęcia świadczenia mimo, że nie narusza to jego
interesu to popada w zwłokę wierzyciela.

24 |

S t r o n a

WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW:



istnieją sytuacje, kiedy jeden dłużnik ma kilka długów wobec wierzycieli;



dłużnik decyduje wówczas, który dług chce spełnić;



to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może zaliczyć na świadczenie uboczne
bądź świadczenia główne np. raty;



SN 24.01.2002 r. art. 451 § 1 zd. 2

1. może zdarzyć się tak, że dłużnik nie wskaże , który dług uiszcza. Wówczas

wierzyciel może zarachować dług według swojego uznania, który dług jest

spłacany;

2. jeżeli dłużnik nie wskaże który dług uiści, to uprawnienie przechodzi na

wierzyciela – przejście uprawania do zarachowania;

3. obie strony nie dokonują wyboru – spełnione świadczenie zalicza się na poczet

świadczenia wymagalnego, a jeżeli jest ich kilka – to najdawniej wymagalnego;



zaliczenie stosunkowe – novum mające być wprowadzone w kc przez Komisję

Kodyfikacyjną;



mogą być sytuacje, gdy dłużnik spełnia z dłużnikiem osobistym i dłużnikiem osoby trzeciej

– świadczenie najpierw zalicza się na poczet długu własnego;

Osoby uczestniczące w wykonaniu zobowiązań:

osoby spełniające świadczenie;

co do zasady: wierzycielowi jest obojętne od kogo uzyska świadczenie;

wierzyciel może domagać od dłużnika świadczenia osobistego w 3 przypadkach:



gdy wynika to z treści czynności prawnej;



gdy wynika to z ustawy (art. 738 – dotyczy zlecenia; kiedy przyjmujący zlecenie

może powierzyć spełnienie zlecenia osobie trzeciej) – stosunek oparty na zaufaniu;



gdy wynika to z właściwości świadczenia.

(te wyjątki nie mają zastosowania do świadczeń pieniężnych, o ile roszczenie nie
jest wymagalne);

Osoby przyjmujące świadczenie:



do uprawnionych w pierwszym rzędzie należy wierzyciel;



ale to uprawnienie to może wynikać z ustawy, np. syndyk, komornik;



może również wynikać z woli wierzyciela, np. pełnomocnik, posłaniec, który w imieniu
wierzyciela przyjmują świadczenie;



wyjątki:



pomimo nieprawidłowości świadczenia dłużnik (art. 452 kc);



dłużnik zostaje zwolniony w razie spełnienia świadczenia do rąk osoby okazującej
pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, chyba że zastrzeżono świadczenie do

rąk własnych lub dłużnik był w złej wierze;



świadczenie do rąk wierzyciela, gdy dłużnik nie ma cesji;



świadczenie do rąk osoby mającej postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo
notarialne poświadczenie dziedziczenia;



świadczenie spełnione przez pełnomocnika po wygaśnięciu zobowiązania -105;

MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA



oznaczone w umowie albo



może wynikać z właściwości zobowiązania (np. remont lokalu);



jeżeli powyższe nie mają zastosowania, stosuje się 451, które określa kryteria miejsca

świadczenia;



świadczenie niepieniężne powinno być spełnione w miejscu, w którym w chwili

powstania zobowiązania dłużnik miał miejsce zamieszkania bądź siedzibę;



świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w

siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia,

25 |

S t r o n a



a jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu

zobowiązania – przenosi spowodowane przez tę zmianę nadwyżkę kosztów
przesłania;



wątpliwości, czy można ten przepis stosować w razie cesji – SN: 14.02.2002 r. – w razie
cesji wierzytelności pieniężnej rozstrzygające jest miejsce zamieszkania nabywcy

wierzytelności;



świadczenie pieniężne w formie bezgotówkowej rozstrzyga miejsce prowadzenia
rachunku bankowego wierzyciela;

Zgoda obu stron:



długi oddawcze – dłużnik ma dostarczyć świadczenie wierzycielowi np. czynsz;



dług odbiorczy – wierzyciel ma się zgłosić do dłużnika po odbiór świadczenia
(tylko świadczenia niepieniężne);

TERMIN SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA:



wynika z umowy lub z właściwości zobowiązania;



jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości

zobowiązania – świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania;



z chwilą nadejścia terminu świadczenia – świadczenie jest wymagalne;



jeżeli termin zastrzeżono:



na korzyść dłużnika to jest on uprawniony do wcześniejszego spełnienia
świadczenia, ale nie może wymagać tego wierzyciel – art. 457;



na korzyść wierzyciela – wierzyciel może żądać, aby dłużnik spełnił świadczenie
wcześniej;



na korzyść obu stron – obie strony nie mają obowiązku ani spełnienia ani przejścia
świadczenia przed nadejściem terminu.



Odsetki intertemporalne – od dnia zapłaty do dnia wymagalności – dłużnik może odliczyć
te odsteki, gdy stanowi tak przepis albo umowa.

- wyjątkowa sytuacja, gdy mimo że termin zastrzeżono na korzyść dłużnika – dłużnik
może być zobowiązany do spełnienia świadczenia (458)

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ WZAJEMNYCH



wykonanie zobowiązań z umów wzajemnych podlega szczególnej regulacji;



reguła – świadczenie wzajemne powinno być spełnianie jednocześnie; 4 wyjątki, które

wynikają z:



umowy (wydaje się artykułowanie zbyteczne, bo wynika z autonomii woli stron)



ustawy (lex specialis)



orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej (wynika z kompetencji nadającej)



pochodną jednoczesności świadczeń jest prawo powstrzymania się ze spełnianiem
świadczenia do chwili, gdy druga strona wykona (exceptio non adimpleti contractus –

zarzut niewykonania umowy):



kwestia zarzutu – jest na wypadek naruszenia praw (powinno być w innej

jednostce redakcyjnej);



skutecznie podniesiony zarzut ( w sytuacji, gdy jedna strona żąda od drugiej

świadczenia):



sąd nie oddala powództwa;



sąd wydaje wyrok zasądzający z zastrzeżeniem, że jednocześnie zostanie
spełnione pierwsze świadczenia (powstrzymanie się od spełnienia drugiego

świadczenia do momentu, gdy pierwsze będzie wykonane prawidłowo



spełnienie świadczenia przez drugą stronę wydaje się wątpliwe ze względu na zły

stan majątkowy (również przysługuje zarzut)



zarzut nie przysługuje:



strona wiedziała o złym stanie majątkowym w momencie zawierania umowy
(działała na własne ryzyko);



strona znajduje się w złej sytuacji majątkowej i zaoferuje jednoczesne
spełnienie świadczenia lub udzieli zabezpieczenia.

26 |

S t r o n a

KLAUZULE ADAPTACYJNE:



szczególne znaczenie w międzynarodowym obrocie gospodarczym;



zwane klauzulami siły wyższej;



strony zamieszczają w kontrakcie pojęcie siły wyższej (również przez dokładne
określenie czy wymienienie);



ich struktura jest dwuelementowa:



określa przesłanki stosowania klauzuli – wskazuje okoliczności, których zmiana

wpływa ujemnie na wykonanie zobowiązania);



określa skutki prawne wiążące się ze ziszczeniem przesłanek.



formuła:



ogólna;



szczególna – np. zmiana celu, zmiana stawek podatkowych.



skutki - obowiązek podjęcia renegocjacji co do postanowień umownych, a gdy nie

doprowadzą do porozumienia:



zawieszenie wykonania zobowiązania wynikającego z umowy;



ustalenie treści kontraktacji przez arbitra, eksperta;



wygaśniecie zobowiązania.

PRAWO ZATRZYMANIA



instytucja prawa materialnego, 461, 496, 497.



możliwość zatrzymania cudzej rzeczy



przesłanki zatrzymania:



roszczenie zasadnicze kierowane przeciw retencjoniście;



wymagalne i zaskarżalne roszczenie zabezpieczone prawem zatrzymania (np. o
zwrot nakładów, naprawienie szkody);



faktyczne władztwo nad rzeczą sprawowane przez retencjonistę;



złożenie oświadczenia woli o skorzystaniu z prawa zatrzymania;



realizowane do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń;



wyłączenia (władający nad rzeczą nie może skorzystać z prawa zatrzymania):



gdy obowiązek wydania wynika z czynu niedozwolonego;



gdy dotyczy zwrotu rzeczy:



wynajętych;



wydzierżawionych;



użyczonych.



496: sytuacja, w której ze względu na odstąpienie od umowy każdej ze stron przysługuje

prawo do domagania się zwrotu rzeczy świadczenia wzajemnego;



do momentu zaofiarowania zwrotu świadczenia lub zabezpieczenia (zaofiarowanie –

rzeczywiste i należyte);



497: dotyczy rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej;



charakter prawny prawa zatrzymania – spór w doktrynie:



jako zobowiązanie realne;



dominuje pogląd, że jest to prawo czysto obligacyjne.

DOWODY WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA



wynika z k.p.c., że może być dokonane wszelkimi sposobami dostępnymi w k.p.c.;



w praktyce – pokwitowanie – pisemne oświadczenie wierzyciela poświadczające
otrzymanie świadczenia przez dłużnika na zaspokojenie określonego długu.



dłużnik spełniający świadczenie może domagać się pokwitowania (niekiedy w formie
szczególnej)



co do zasady koszty pokwitowanie ponosi dłużnik, ale strony mogą się inaczej
umówić;



odmowa pokwitowania przez wierzyciela – dłużnik może powstrzymać się ze
spełnieniem świadczenia lub złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego;



z mocy przepisów szczególnych – szczególna rola pokwitowania np. 466



gdy istnieje dokument potwierdzający istnienie zobowiązania – dłużnik może żądać

jego zwrotu.

27 |

S t r o n a

SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
Tzw. „odpowiedzialność kontraktowa”



przesłanki:



niewykonanie

lub

nienależyte

wykonanie

zobowiązania

(naruszenie

zobowiązania) będące następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi

odpowiedzialność;



szkoda;



związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
a szkodą.



okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność:



zachowania noszące znamiona winy,



zachowania osób trzecich, za pomocą których dłużnik wykonał zobowiązanie,



za zachowanie przedstawiciela ustawowego,



inne zdarzenia.



471: Domniemanie odpowiedzialności dłużnika – przeprowadza on przeciwdowód przez:



wykaże, że dołożył należytej staranności;



udowodni rzeczywistą przyczynę naruszenia zobowiązania.



472: Zasada winy dłużnika:



wina umyślna, nieumyślna.
dochowanie należytej staranności – wzorcowy model postępowania

(konstruowany według zobiektywizowanych kryteriów starannego zachowania);



sporne w doktrynie – kwalifikacje do wykonywania



modyfikacje:



wynikające z woli stron (473) – strony mogą rozszerzyć granice

odpowiedzialności, bariery wyznacza 473 § 2;



wynikające z ustawy:



przepisy ograniczają winę dłużnika do winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa



odpowiedzialność za działania lub zaniechania osób trzecich (747)



jak za własne działania lub zaniechania;



oparta na zasadzie ryzyka;



nie zwalnia brak winy w wyborze.



zaostrzenie odpowiedzialności za casus mixtus, w tym za wady rzeczy.



przypadki naruszenia zobowiązania (tj. inne zdarzenia):



niemożliwość świadczenia (pierwotna, następcza) – 475;



opóźnienie;



zwłoka.

OPÓŹNIENIE



wskutek czynności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności;



konsekwencje:



481 – roszczenie o odsetki za czas opóźnienia;



561 – odszkodowanie za opóźnienie;



635 (umowa o dzieło) – odstąpienie od umowy przez zamawiającego;



880 (poręczenie) – zawiadomienie poręczyciela.



Odsetki:



nie można domagać się obniżenia nawet, gdy dłużnik wykaże brak szkody (szkoda nie

ma znaczenia);



są wynagrodzeniem za korzystanie z nieswojego kapitału;



nowy KC utrzymuje regulacje w takim brzemieniu;



wysokość:



gdy nie była oznaczona z góry – odsetki ustawowe;



gdy oznaczone według stopy wyższej niż ustawowe – według wyższej.



zalicza się je na poczet odszkodowania.

28 |

S t r o n a

ZWŁOKA



dłużnika opóźnia się i ponosi za to odpowiedzialność;



zwane opóźnieniem kwalifikowanym;



skutki:



może domagać się spełnienia świadczenia i odszkodowania;



może nie przyjąć świadczenia i domagać się odszkodowania (477);



casus mixtus – odpowiedzialność za przypadek mieszany (478) np. naprawa rzeczy

– w terminie nie naprawiono to ponosi odpowiedzialność za szkody przypadkowe
(np. pożar);



uprawnienie do wykonania zastępczego:



wykonanie zastępcze – sam wierzyciel podejmuje czynności celem zaspokojenia

zgodnie z treścią;



reakcja dłużnika;



stanowi surogat świadczenia;



przypadki:

1. świadczenie rzeczy oznaczonej co do gatunku – alternatywnie (nie

wymagane upoważnienie sądu):



nabycie na koszt dłużnika takiej samej ilości lub



żądanie zapłaty wartości



oraz roszczenie o naprawienie szkody

2. zobowiązanie czynienia:



zobowiązanie czynienia (401) – należy ujmować takie zobowiązanie,

którego treścią jest facere (a już nie dare czy pati);



wierzyciel może dokonać świadczenia, do którego zobowiązany był

dłużnik;



wyjątki: 637, 480 § 3 (wypadki nagłe).



KOSZTY WYKONANIA ZASTĘPCZEGO



We wszystkich wypadkach, o których mowa w poszczególnych paragrafach
omawianego artykułu, wierzycielowi przysługuje w stosunku do dłużnika

roszczenie o zwrot wyłożonych kosztów wykonania zastępczego. Roszczenie to
oczywiście ogranicza się tylko do kosztów uzasadnionych (koniecznych).



W obowiązującym stanie prawnym upoważnienie do zastępczego wykonania
czynności na koszt dłużnika wierzyciel może uzyskać według swego

swobodnego wyboru bądź w drodze procesu (art. 480 § k.c.), bądź w
postępowaniu egzekucyjnym (art. 1049 § 1 zd. 1 k.p.c.).

W związku z tym powstaje pytanie, czy wierzyciel, który w postępowaniu

rozpoznawczym otrzymał na podstawie komentowanego artykułu upoważnienie do

wykonania czynności na koszt dłużnika, może nie wykładać kwoty niezbędnej na
wykonanie zastępcze, lecz zwrócić się do sądu, jako organu egzekucyjnego - na podstawie
art. 1049 § 1 zd. 2 k.p.c. - o przyznanie mu sumy potrzebnej do wykonania tej czynności.
Analogiczne pytanie rodzi się w sytuacji, gdy wierzyciel uzyskał w tytule egzekucyjnym

jedynie samo upoważnienie do zastępczego wykonania, a więc bez jednoczesnej wzmianki,
iż wykonanie to nastąpi na koszt dłużnika. Sąd Najwyższy na tak postawione pytanie
odpowiedział pozytywnie (orz. z 10 maja 1989 r., III CZP 36/89, LexPolonica nr 302196,

OSNCP 1990, nr 4-5, poz. 56).



Niezależnie od obowiązku pokrycia kosztu czynności zastępczej lub kosztów

usunięcia tego, co wbrew zobowiązaniu zostało uczynione, dłużnika obciąża
także stosowny obowiązek odszkodowawczy.



Szczególne uprawnienia w razie zobowiązań wzajemnych:

Art. 491. § 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może
wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego

terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po

jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie

do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty

nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla

niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie
będącej w zwłoce.



alternatywnie:

29 |

S t r o n a



dochodzić wykonania zobowiązania;



od umowy odstąpić i żądać naprawienia szkody.



może być zależne od wyznaczenia dodatkowego terminu, z zagrożeniem, że

bezskuteczny upływ może uprawnić do odstąpienia od umowy; fakultatywnie, gdy
dochodzi wykonania zobowiązania;



nie trzeba wyznaczać terminu:



zadatek;



zastrzeżenie lex comisoria – uprawnienie do odstąpienia od umowy, w razie

niewykonania zobowiązania w określonym terminie;



wykonanie zobowiązania przez jedną stronę po terminie nie ma znaczenia

dla drugiej strony (np. zawarliśmy umowę o pilną operację, umowa o uszycie
sukni ślubnej), w literaturze – gdy dłużnik jednoznacznie odmówił spełnienia

zobowiązania;



konieczności wyznaczania terminu nie będzie w nowym KC, a będzie redukcja

świadczenia lub odstąpienie od umowy (ochrona wierzyciela), ale gdy deklaruje
dłużnik, że spełni świadczenie zgodnie z zobowiązaniem to nie ma możliwości

odstąpienia;



poza terminem – bezskuteczny upływ tego dodatkowego terminu (przesłanką

uprawnienie prawokształtujące)



dominujący pogląd, że odstąpienie powoduje nieważność umowy z mocą

wsteczną (ex tunc);



istnieją silne racje, że odstąpienie nie powoduje nieważności z mocą wsteczną, a

ma moc następczą (ex nunc).



w nowym KC odstąpienie nie ma skutku wstecznego, ma skutek następczy –

ex nunc, bo:



gdyby powodowało nieważność umowy to nie można domagać się kary
umownej;



nie ma przeszkód, by zawrzeć karę umowną na wypadek odstąpienia od
umowy;



nieważność umowy powoduje nieważność łączącego węzła prawnego.



spór co do skutku odstępienia – obligacyjny czy rozporządzający?

Syt. A – sprzedaż samochodu – ocena SN: co do ruchomości ma skutek obligacyjny i
rozporządzający.

Syt. B – sprzedaż nieruchomości – odstąpienie ma skutek obligacyjny; zobowiązanie do zwrotnego
rozporządzenia nieruchomością, nie ma skutku rozporządzającego.

Dr B. – trzeba przyjąć jednolity pogląd (tylko obligacyjny, tj. zobowiązanie do zwrotu).

ZWŁOKA WIERZYCIELA

Art. 486. § 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot

świadczenia do depozytu sądowego.
§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź

odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.



gdy wierzyciel bez uzasadnionej przyczyny:



uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia;



odmawia dokonania czynności bez której świadczenie nie może być spełnione;



oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.



za uzasadnioną przyczynę uznaje się okoliczności niezależne od stron (ale nie

choroba);



skutki:



dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu;

dłużnik może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki;

wyłącza możliwość kwalifikowania jako zwłoki lub opóźnienia dłużnika;

nie przysługuje zarzut powstrzymania się od spełnienia świadczenia.



488 § 2 Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może
powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia

wzajemnego.

30 |

S t r o n a

KARA UMOWNA

Art.  483.  §  1.  Można  zastrzec  w  umowie,  że  naprawienie  szkody  wynikłej  z  niewykonania  lub  nienależytego  wykonania
zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Art. 484. § 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w
zastrzeżonej  na  ten  wypadek  wysokości  bez  względu  na  wysokość  poniesionej  szkody.  Żądanie  odszkodowania
przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§  2.  Jeżeli  zobowiązanie  zostało  w  znacznej  części  wykonane,  dłużnik  może  żądać  zmniejszenia  kary  umownej;  to  samo
dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.



jako zastrzeżenie umowne, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub
nienależytego wykonania świadczenia niepieniężnego nastąpi przez zapłatę

odpowiedniej sumy.



w razie:



niewykonania zobowiązania;



nienależytego wykonania zobowiązania (jakiegokolwiek);



naruszenia zobowiązania w konkretny sposób (określony w umowie).



może być zróżnicowana:



procentowo;



ryczałtowo.



należna, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność (jako zryczałtowane odszkodowanie,

odróżnia od kary gwarancyjnej).



ma charakter wyłączny, chyba że strony postanowiły inaczej, np. gdy kara umowna

nie pokrywa całości poniesionej szkody, zgodnie z wolą stron można domagać się
uzupełniającego odszkodowania.



NOWY KC: DOTYCZY RÓWNIEŻ WYKONANIA ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNEGO, MA
CHARAKTER NIEWYŁĄCZNY.



obniżenie kary umownej:



zobowiązanie w znacznej części wykonano;



kara jest rażąco wygórowana – przez porównanie wartości świadczeń i dochodzonej
kary umownej.



sporne: czy wierzyciel musi udowodnić fakt szkody i jej wysokość?
SN: dochodząc kary nie ma obowiązku wykazać faktu poniesienia szkody ani jej
wysokości.

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI (CESJA)



obecnie nie pojmuje się kostycznie, ale elastycznie;



jako zmiana po stronie wierzytelności



polega na przeniesieniu wierzytelności z cedenta na osobę trzecią (cesjonariusz),



pojęciem nadrzędnym wobec przelewu jest przeniesienie, które obejmuje również
indos (921

)



przelew na podstawie:



umowy o podwójnym skutku (rozporządzająco - zobowiązującym), 510 § 1 – 3

umowy nazwane mocą których może nastąpić przelew: sprzedaż, zamiana,
darowizna oraz inne umowy zarówno nazwane jak i nienazwane.



samoistne czynności rozporządzające, np. w prawie spadkowym – testator
zapisuje osobie wierzytelność (projekt KC przewiduje zapis windykacyjny), ale ona

nie przechodzi póki spadkobiercy nie przeniosą wierzytelności.



do cesji nie trzeba zgody dłużnika



forma przelewu:



Umowa przelewu może być zawarta w dowolnej formie. Strony mogą

postanowić, że czynność prawna przelewu, której mają dokonać, będzie wymagać
formy pisemnej (art. 76). Z mocy samej ustawy, jeżeli wierzytelność będąca

przedmiotem przelewu jest stwierdzona pismem, przelew jej również

powinien być stwierdzony pismem (art. 511). Szczególna forma przelewu
(dokument urzędowy lub prywatny albo z podpisem urzędowo poświadczonym)

wymagana jest w art. 788 § 1 k.p.c. do uzyskania klauzuli wykonalności na rzecz
cesjonariusza w wypadku, gdy przelewu dokonano po powstaniu tytułu

egzekucyjnego lub w toku sprawy przed jego wydaniem.

31 |

S t r o n a



Dla skuteczności przelewu praw i obowiązków z umowy kontraktacji wymagana jest

forma pisemna, której niezachowanie powoduje, że kontraktujący nie jest zwolniony
z obowiązków wobec producenta (orz. SN z 6 listopada 1972 r., III CRN 266/72,

LexPolonica nr 296636, OSNCP 1973, nr 9, poz. 160).



uwaga – 511 – ad probationem (do celów dowodowych).



ograniczenia przelewu:



zasada – dopuszczalność przelewu wszelkich wierzytelności;



3 rodzaje ograniczeń:

1) z ustawy – zakazy ustawowe obejmują:



niezbywalne spółdzielcze prawo do lokalu



niezbywalne co do zasady prawo pierwokupu i prawo odkupu

(niechętnie, bo to prawo kształtujące)

2) z zastrzeżenia umownego – kluczowe dla zagadnienia – wywołują skutek

inter partes i wobec osób trzecich;



ustawodawca – chronić dłużnika czy osobę trzecią?



zasadniczo chroni dłużnika, ale gdy scedowana wierzytelność na

piśmie – chroni osobę trzecią (514), chyba że zła wiara osoby trzeciej



pactum de non cedendo – (zakaz cesji) to zastrzeżenie umowne

wyłączające lub ograniczające możliwość przeniesienia uprawnienia
(wierzytelności) z umowy w drodze przelewu; zakaz interpretuje się

rozszerzająco rozciągając na wszelkie przeniesienie;

3) z właściwości zobowiązania:



gdy ma ona charakter ściśle osobisty np. prawo do alimentacji;



gdy wiąże się ona ściśle z osobą wierzyciela;



gdy ściśle związana z innymi stosunkami prawnymi (np. poręczenia)

! SN: nie ma przeszkód do przelewu wierzytelności przyszłych;
! dyskusyjne: czy przepisy o przelewie stosować wprost czy analogicznie (tu: w razie

wierzytelności przeszłych sensu stricto – gdy dotyczą one przyszłych zobowiązań);



skutki przelewu:

A. sukcesyjna zmiana wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym:



cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie jak w chwili przelewu;



na nabywcę przechodzą również związane z nią prawa (roszczenie o zapłatę
zaległych odsetek lub kary umownej)



nemo plus iuris...



zbywca nie odpowiada za wady prawne, a w ramach przesłanek – również

odpowiedzialność kontraktowa (471 i następne);



516: zbywca nie ponosi wobec cesjonariusza z mocy ustawy

odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika – strony mogą w umowie
postanowić inaczej;

B. skutki w relacji cedent - dłużnik:



dłużnik winien spełnić świadczenie aktualnemu wierzycielowi;



gdy dłużnik nie ma wiedzy o przelewie:



zwolniony z długu, gdy spełni do rąk poprzedniego;



nie wymagana zgoda dłużnika na przelew;



512: chyba że zła wiara dłużnika;



nieważność przelewu (515)



wierzyciel zawiadomi dłużnika;



dłużnik spełni zgodnie z zawiadomieniem;



przelew okazuje się nieważny;



zwolniony dłużnik, chyba że wiedział o nieważności przelewu;

C. skutki w relacji dłużnik – cesjonariusz:



cesjonariusz nabywa prawo w zakresie przysługującym cedentowi;



sytuacja dłużnika na skutek przelewu nie może zostać pogorszona

(niewymagana zgoda);

32 |

S t r o n a



zarzuty dłużnika:



513 – wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili podjęcia
wiadomości o przelewie, np. zarzut nieistnienia dochodzonej wierzytelności, zarzut

przedawnienia, zarzut odroczenia terminu płatności;



513 § 2 – potrącenie wierzytelności względem zbywcy, choćby wymagalna po

zawiadomieniu, ale nie dotyczy to wypadku, gdy wierzytelność przysługująca
względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca

przedmiotem przelewu;



wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela (SUROGACJA USTAWOWA):



następuje ipso iure w przypadkach wskazanych w ustawie;



osoba trzecia nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci

cudzy dług za który odpowiada osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi,
np. poręczyciel – nabywa wierzytelność (np. banku) lub hipoteka;



zmiana pierwszeństwa zaspokojenia – niższa w wyższą;



konwersja długu:



używane w oddalonych sytuacjach;



dotyczy sytuacji, gdy zapłata długu została dokonana przez osobę trzecią za zgodą

dłużnika w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela (sens instytucji w

przykładzie: osoba trzecia jest dzierżawcą nieruchomości, a prowadzone jest
postępowanie egzekucyjne – dzierżawca spłaca długi, by zachować swoje prawo;



przewidziana w ustawach szczególnych, np. regres ubezpieczeniowy – z dniem
zapłaty odszkodowania zakład ubezpieczeń nabywa wierzytelności i ma prawo

regresu od sprawcy (sprawca odpowie za szkodę);



518 § 3 – pierwszeństwo zaspokojenia w razie zapłaty częściowej;

ZMIANA DŁUŻNIKA

Przejęcie długu:



może mieć postać:



umowa za zgodą strony (dłużnika);



bez zgody dłużnika.



teorie:



nowacyjna – umowa o odnowienie między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą

dłużnika;



sukcesyjna – zmiana dłużnika, bez wygaśnięcia zobowiązania;



przejęcie długu – umowa przez którą osoba trzecia wstępuje w miejsce dłużnika, a ten
zostaje z długu zwolniony;



cechy charakterystyczne:



wstąpienie przez przejemcę w dług jako własną powinność;



zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika;



zachowanie tożsamości zobowiązania.



nie podlegają przejęciu długi immamentnie związane z osobą dłużnika;



2 warianty przejęcia:



umowa pomiędzy wierzycielem a przejemcą za zgodą dłużnika;



umowa pomiędzy dłużnikiem a przejemcą za zgodą wierzyciela.



FORMA:



ustawodawca zastrzega formę pisemną zarówno dla umowy o przejęcie długu,

jak i dla zgody wierzyciela na to przejęcie. W takiej samej formie musi być
wyrażona zgoda dłużnika, z tym zastrzeżeniem, że nie pod rygorem nieważności.

Obowiązek tej formy bowiem nie wynika z art. 522, lecz z art. 63 § 2. Skoro bowiem
umowa o przejęcie długu musi być zawarta w formie pisemnej, to stosownie do

art. 63 § 2 w tej samej formie musi być złożone oświadczenie zawierające zgodę
dłużnika. Jest to jednak zastrzeżenie formy pisemnej dla celów dowodowych (art.

74). W razie jej niezachowania zatem fakt wyrażenia zgody przez dłużnika nie będzie
mógł być w sporze udowodniony za pomocą dowodu z przesłuchania świadków lub

stron.

33 |

S t r o n a



wystawienie przez osobę trzecią i wręczenie wierzycielowi weksla własnego nie

czyni zadość wymaganiom formy pisemnej, przewidzianej w art. 522 dla umowy
o przejęcie długu (orz. SN z 17 października 1979 r., III CZP 68/79, LexPolonica nr

296234, OSNCP 1980, nr 4, poz. 67).



wytoczenie powództwa przez wierzyciela przeciwko przejemcy długu jest

równoznaczne z wyrażeniem pisemnej zgody na to przejęcie.



wyrażenie zgody przez wierzyciela (bank) na przejęcie długu może nastąpić także
przez wystawienie bankowego tytułu wykonawczego przeciwko przejemcy (orz. SN z

6 listopada 1997 r., I CKN 295/97, niepubl.).



do czasu wyrażenia zgody przejęcie długu jest czynnością prawną niezupełną;



skutki odmowy zgody:



brak zgody dłużnika – umowa jest nieważna;



brak zgody wierzyciela – konwersja (umowa jest przemieniona w umowę z art 392);



zgoda wierzyciela jest bezskuteczna, jeżeli nie wiedział on o niewypłacalności przejemcy
w chwili przejęcia długu;



istota przejęcia długu – wstąpienie przejemcy w dług;



4 grupy zarzutów:



zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego;



zarzuty wynikające z umów o przejęcie długu (np. niezachowanie formy)



zarzuty wynikające ze stosunku będącego podstawą umów o przejęcie długu;



zarzuty osobiste przejemcy (wynikające z innych relacji łączących przejemcę z

wierzycielem).



zarzuty:



dopuszcza się przeniesienie zarzutów z grupy 1;



przejemca nie może przenosić zarzutów wynikających z czynności prawnej przejęcia

długu, nie może dotyczyć zarzutów, o których wierzyciel wiedział;



kumulatywne przystąpienie do długu:



pomnożenie dłużników;



nikt nie jest zwolniony, natomiast pojawia się kolejny dłużnik odpowiedzialny

solidarnie;



przystąpienie do długu:



ustawowe przystąpienie do długu,



umowne przystąpienie do długu – nie zostało uregulowane w KC, ale jest

dopuszczalne ze względu na swobodę umów.

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA



ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA:



spełnienie świadczenia pierwotnego;



naprawienie szkody związanej z niewykonaniem świadczenia pierwotnego;



świadczenie w miejsce wykonania datio in solutum (art. 453 KC);



potrącenie (art. 498–505 KC);



odnowienie (art. 506–507 KC);



złożenie do depozytu sądowego (art. 467–470 KC).



BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA.



zwolnienie z długu (art. 508 KC);



rozwiązanie umowy (stosunku prawnego) przez strony;



rozwiązanie umowy przez sąd z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 3571

KC);



niemożliwość świadczenia ze względu na okoliczności, za które dłużnik nie

odpowiada (art. 475, 495 KC);



śmierć jednej ze stron w przypadku, gdy zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty;



spełnienie warunku rozwiązującego, dodanego przez strony do treści zobowiązania
(art. 89 KC) lub nadejście przewidzianego w umowie terminu zakończenia stosunku

prawnego.

34 |

S t r o n a

ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYKONANIA:



Zgodnie z art. 453 KC: „Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą
wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia

ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży”.



Instytucja statuowana w cytowanym przepisie odpowiada ukształtowanemu już w prawie

rzymskim modelowi jednego z surogatów spełnienia świadczenia, a mianowicie – datio in

solutum



Instytucja wzorowana na niemieckim KC § 364.



Datio in solutum jest niewątpliwie czynnością złożoną, na którą składają się dwa
elementy: umowa stron o świadczenie w miejsce wykonania (pactum de in solutum

dando) i spełnienie uzgodnionego, nowego świadczenia. Specyfika operacji polega
jednak na łącznym a nawet – co do zasady – równoczesnym występowaniu obu

elementów. Gdyby strony ograniczyły się do uzgodnienia świadczenia zastępczego, ich
umowę należałoby kwalifikować jako umowę modyfikującą istniejące zobowiązanie albo –

przy określonym zamiarze stron – jako odnowienie.



Datio in solutum może być wykorzystane we wszelkiego rodzaju stosunkach

cywilnoprawnych, niezależnie od ich źródła i niezależnie od podstawy
odpowiedzialności dłużnika.



spełnienie na rzecz wierzyciela nowego świadczenia (świadczenie substytucyjne);



np. A (dłużnik) wziął pożyczkę na zakup tv od B (pożyczkodawca, wierzyciel), umową w

celu umorzenia zobowiązania A przenosi własność tv na rzecz wierzyciela – za jego zgodą;

ODNOWIENIE (NOWACJA):



Odnowienie, nowacja (novatio), to instytucja powszechnie kwalifikowana jako jeden

z tzw. surogatów spełnienia świadczenia, prowadzących do wygaśnięcia zobowiązania,
mimo braku powinnego zachowania dłużnika.



Zgodnie z definicją zawartą w art. 506 § 1 KC: „Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania
dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo

świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa
(odnowienie)”.



Ustawodawca polski, zarówno na tle Kodeksu zobowiązań, jak i Kodeksu cywilnego, zajął
stanowisko kompromisowe, zbliżone do przyjętego w prawie austriackim; mimo

odrębnego unormowania zmian podmiotowych zobowiązania, pozostawił też odnowienie,
które jednak – przynajmniej według ustawowego określenia zawartego w art. 506 KC –

prowadzi do umorzenia dotychczasowej więzi przez wykreowanie nowej, różniącej się

przedmiotowo.



przesłanki:



istnienie ważnego zobowiązania;



zaciągnięcie przez dłużnika nowego zobowiązania:



dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiązuje się do innego świadczenia;



dochodzi do zmiany podstawy prawnej świadczenia;



zamiar stron odnowienia dawnego zobowiązania przez zaciągnięcie nowego
zobowiązania (umowa zobowiązująca).

POTRĄCENIE (KOMPENSACJA):



Potrącenie polega na umorzeniu wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie.



Wartość jednej wierzytelności zalicza się na poczet drugiej; żaden z wierzycieli nie
otrzymuje efektywnego świadczenia, ale za to zostaje zwolniony z zobowiązania do

wysokości wierzytelności niższej.



potrącenie:



ustawowe - dokonywane poprzez jednostronną czynność prawną, jest unormowane
w art. 498 i n. KC.



umowne - według powszechnie przyjętego poglądu jest ono dopuszczalne w ramach
swobody umów (art. 353

KC), na warunkach, jakie strony między sobą ustaliły



potrącenie ustawowe – modele:



jednostronne oświadczenie woli (np. Polska);

35 |

S t r o n a



automatyczny (wzajemne wierzytelności ulegają umorzeniu, np. Francja);



w ramach procesu sądowego (np. w krajach systemu anglosaskiego);



można dokonać potrącenia – 513, 883 § 1;



Przesłanki pozytywne potrącenia ustawowego:



wzajemne wierzytelności;



jednorazowe świadczenia;



wymagalność wierzytelności potrącającego;



zaskarżalność wierzytelności potrącającego;



Przesłanki negatywne potrącenia umownego:



podyktowane ochroną interesu wierzyciela,



służące ochronie interesów osób trzecich.



stan potrącalności – tylko gdy zachodzą przesłanki.



Potrącenie pełni trzy funkcje: zapłaty, egzekucji i zabezpieczenia.

ZŁOŻENIE ŚWIADCZENIA DO DEPOZYTU SĄDOWEGO



Art. 467. Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć
przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

1) jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest

wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;

2) jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela

uprawnionego do przyjęcia świadczenia;

3) jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;
4) jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie

może być spełnione.



Art. 468. § 1. O złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik

powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne
do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie.



§ 2. W razie niewykonania powyższego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za
wynikłą stąd szkodę.



Art. 469. § 1. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu

sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.



§ 2. Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do

depozytu uważa się za niebyłe.



Art. 470. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie

świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA:

ZWOLNIENIE Z DŁUGU (508):



W doktrynie polskiej istnieje natomiast wyraźna rozbieżność poglądów co do natury
prawnej zwolnienia z długu, w szczególności nie ma zgody co do klasyfikacji tej czynności

z punktu widzenia kryterium odpłatności i przyczynowości.



Pierwowzorem zwolnienia z długu jest rzymska acceptilatio, która dochodziła do skutku

przez uroczystą wymianę pytania dłużnika i odpowiedzi wierzyciela, będących

przeciwieństwem stypulacji; wierzyciel potwierdzał, że otrzymał to, co było mu
przyrzeczone. W ten sposób strony rozwiązywały łączący je węzeł prawny.



W prawie francuskim zwolnienie z długu (remise de dette) regulowane jest w art. 1282–
1288 KC franc. Pierwszy z przepisów, decydujący dla całej instytucji, przewiduje po

prostu, że dobrowolne zwrócenie przez wierzyciela dłużnikowi oryginału dokumentu
stwierdzającego dług stanowi dowód zwolnienia z długu (libération). Według

utrwalonego stanowiska orzecznictwa i doktryny, dowód przeciwny jest niemożliwy[496].
Samo określenie instytucji nie wiąże się w istocie ze zwolnieniem (libération), lecz właśnie

ze zwrotem (remise) dokumentu.

36 |

S t r o n a



Drugi model zwolnienia z długu występuje w prawie niemieckim na tle § 397 KC niem.

(Erlaßvertrag). Zwolnienie z długu i – regulowane tym samym paragrafem – negatywne
uznanie długu traktowane są jako postaci zrzeczenia się prawa. Niewątpliwie chodzi o

czynności rozporządzające, przez które wierzyciel – zawierając umowę z dłużnikiem –
wyzbywa się przysługującego mu roszczenia. Zwolnienie z długu odrywa się od swojej

przyczyny, zgodnie z obowiązującą w prawie niemieckim zasadą abstrakcyjnego

charakteru rozporządzeń.

! spór: czy zwolnienie może być odpłatne:
doktryna francuska przyjmuje za odnowienie;

Dr B. Opowiada się za poglądem doktryny niemieckiej – możliwe, choć problematyczne, bo trudno
odróżnić od rozwiązania;

! spór: czy jest czynnością kauzalną? –
Dr B. – tak (dawniej uważał za czynność abstrakcyjną);

! spór: czy dopuszczalne zwolnienie z długu w zobowiązaniach wzajemnych:
* jakie skutki dla kwalifikacji tej czynności;

* np. sprzedaję auto, a za 2 dni umowa o zwolnienie z długu – czy staje się darowizną?
* w literaturze nie ma odpowiedzi.



czynność dwustronna:



wierzyciel zwalnia;



dłużnik zwolnienie z długu przyjmuje;



co do przejęcia długu, również w doktrynie – zwolnienie z długu przyszłego



charakter prawny – umowa rozporządzająca,



nie dopuszcza się zwolnienia w zobowiązaniach osobistych.

Przedmiotem umowy zwolnienia długu jest przysługująca wierzycielowi wierzytelność wobec
dłużnika. Chodzi o wierzytelność cywilnoprawną, niezależnie od jej źródła (umowa, ustawa,

orzeczenie sądowe), niezależnie od przedmiotu świadczenia, niezależnie od jej wymagalności.

Rozwiązanie umowy:



koncepcje dotyczące skutków umowy rozwiązującej:

1. Umowa taka pozbawia skutków prawnych umowę pierwotną tak, jakby jej nie

zawarto, tj. strony rozwiązują = pozycja wyjściowa;

2. Umowa rozwiązująca pozbawia bytu umowę pierwotną, ale dla osiągnięcia skutku

rozporządzającego konieczna jest odrębna umowa, tj. rozporządzająca;

3. Umowa rozwiązująca zobowiązuje do zwrotu świadczeń otrzymanych i zwolnienia z

długu co do świadczeń niespełnionych;

SN w składzie poszerzonym 30.03.1994 r. (7 osób): umowa rozwiązująca wywołuje skutek
wyłącznie obligacyjny, tj. zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy.

!!Sprawa!! Strony rozwiązały umowę rozporządzającą, rzeczy nie wydano jeszcze, a
następnie jedna ze stron ogłosiła upadłość, w świetle ww. koncepcji:

przedmiot wraca do sprzedawcy, nie wchodzi do masy upadłości;

przedmiot wchodzi do masy upadłości;

przedmiot nie wraca do sprzedawcy;

teoria SN: stała się elementem masy upadłości; nie wróciła do sprzedawcy.

SKARGA PAULIAŃSKA:



w starożytnym Rzymie jako delikt;



w porządkach prawnych:



system romański – w kodeksach;



system germański – odrębne ustawy;



zagadnienie odpowiedzialności osoby trzeciej – mechanizm uzasadniający ingerencję

osoby trzeciej w ważność czynności – TEORIE:

1. negujące odpowiedzialność osoby trzeciej – teoria egzekucyjna – skarga jako

specyficzny środek egzekucyjny (odrzucone w RP);

37 |

S t r o n a

2. uznające istnienie zobowiązania osoby trzeciej – teoria zobowiązania

wynikającego z ustawy (527 i następne) – teoria deliktowa;

!!sprawa!! Dresdner Bank udzielił kredytu pewnej parze. Żyli ponad stan, a gdy zorientowali się,
że grozi im bankructwo, przekazali synowi w darowiźnie willę we Francji. Bank pozwał syna. Sąd

francuski ustala właściwość miejscową – we Francji – teoria deliktowa, a w Niemczech – teoria
egzekucyjna. Sąd zwrócił się do ETS z ustaleniem charakteru skargi pauliańskiej. ETS ulokował ją

w sferze obligacyjnej, a nie jako prawo quasi rzeczowe.



przesłanki skargi:



obiektywne - dokonanie czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela;

POKRZYWDZENIE (527 § 2) – dłużnik stał się stale niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym

stopniu niż przed dokonaniem czynności;



subiektywne:



działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (po stronie dłużnika)
– ulega złagodzeniu w dowodzeniu wierzyciela przez istnienie domniemania

działania ze świadomością pokrzywdzenia (529);



wiedza osoby trzeciej lub możliwość dowiedzenia się przy zachowaniu należytej

staranności o takim charakterze działania – ulega złagodzeniu w dowodzeniu
wierzyciela przez:



domniemanie spełnienia przesłanki w sytuacji, gdy osoba trzecia pozostaje
w bliskim stosunku z dłużnikiem;



domniemanie świadomości, gdy osobą trzecią jest przedsiębiorca będący w

stałych stosunkach z dłużnikiem;



uzyskanie bezpłatnie korzyści majątkowej od dłużnika (nabycie bezpłatne

nie podlega ochronie)



realizacja skargi:



w drodze powództwa (527 § 1) – bezskuteczność względna;



zarzut wobec osoby trzeciej, np. dłużnik sprzedał auto, ale nie wydał go, a jego

wierzyciel skierował do postępowania egzekucyjnego, wówczas wierzyciel podnosi
zarzut wobec osoby trzeciej;



osoba trzecia może zwolnić się z długu przez:



zaspokojenie wierzyciela;



wskazanie składników majątku dłużnika, z którego można zaspokoić.



uznanie czynności prawnej za bezskuteczną można podjąć w ciągu 5 lat od dnia

dokonania czynności;

!! sprawa!! Osoba trzecia dokonała dalszego zbycia. Czy wierzyciel może występować
bezpośrednio wobec osoby, której sprzedano przedmiot?
TAK, o ile ta osoba wiedziała o okolicznościach

A jak nie wiedziała
- rozszerzono ochronę wierzyciela – w przypadku odpłatnego rozporządzenia można żądać

zwrotu korzyści za ten przedmiot (tj. żąda od osoby trzeciej zwrotu korzyści, a od dłużnika
naprawienia szkody).

USTAWA Z 1997 R. O USŁUGACH TURYSTYCZNYCH



Co do zasady organizator turystyki ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub
wadliwe wykonanie umowy. Zgodnie z art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o

usługach turystycznych (t.jedn.: Dz. U. 2004 r. Nr 223 poz. 2268) organizator może w
nielicznych przypadkach podjąć próbę zwolnienia się od odpowiedzialności. Katalog

przyczyn uzasadniających takie zwolnienie jest jednak bardzo wąski, a zawarte w
nim wyliczenie ma charakter zamknięty, tzn. że organizator może powołać się tylko na

zawarte w nim przyczyny i na żadne inne.

38 |

S t r o n a



Organizator nie poniesie odpowiedzialności, gdy niewykonanie lub nienależyte

wykonanie umowy nastąpiło wskutek :

1) działania lub zaniechania samego klienta,

2) działania lub zaniechania osób trzecich, nieuczestniczących w wykonywaniu

usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można

było przewidzieć ani uniknąć, albo

3) siły wyższej.



Dodatkowo, by organizator mógł powołać się na którąkolwiek z powyższych przyczyn,

musi ona być wyłączną przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.



A zatem jeżeli organizator w jakikolwiek sposób przyczynił się do tego, że nie doszło

do wykonania umowy lub została ona wykonana wadliwie, nie będzie mógł powołać się na
powyższe okoliczności.



Trzeba także pamiętać, że nie stanowi okoliczności zwalniającej od
odpowiedzialności brak winy organizatora. Nawet jeżeli dołożył on staranności by

umowa została zrealizowana należycie, a jednak tak się nie stało, nie zwolni go od
odpowiedzialności udowodnienie, że podjął wszelkie kroki ku temu, by impreza „się

udała”. Organizator nie poniesie odpowiedzialności, jeżeli udowodni istnienie jednej
z wymienionych wyżej przyczyn, a także wykaże, że była ona wyłączną przyczyną

niewykonania (złego wykonania) umowy.



KC nakłada na utrzymujących zarobkowo hotel, obowiązek za rzeczy wniesione



Rzecz wniesiona – rzecz, która w czasie korzystania z usług hotelu znajduje się w tym

hotelu lub poza nim, a została powierzona osobie utrzymującej hotel, pracownikowi
hotelu lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.



rzecz, która w krótkim okresie poprzedzającym albo następującym po tym jak gość
korzystał z usług hotelu, została powierzona osobie utrzymującej hotel,

pracownikowi lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.



Odpowiedzialność na podstawie ryzyka,



Hotel może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli okaże się, że szkoda wynikła:



z właściwości rzeczy (przedmioty kruche, nietrwałe),



z działania siły wyższej, której nie można było przewidzieć, zapobiec jej,
powstrzymać (powódź),



z winy klienta lub jego gościa.



Odpowiedzialność hotelu za utratę lub uszkodzenie rzeczy wniesionej jest ograniczona w
stosunku do 1 gościa do wysokości 100-krotnej należności za dostarczoną usługę

(cena pokoju za dobę), jednak odpowiedzialność za każdą rzecz nie może przekraczać
50-krotnej wysokości tej należności.



Nie stosuje się ograniczeń odpowiedzialności za utratę lub uszkodzenie rzeczy
wniesionych przyjętych na przechowanie (depozyty hotelowe) lub gdy hotelarz

odmówił przechowania (a miał obowiązek je przyjąć).



Odpowiedzialność jest też nieograniczona, gdy szkoda wynikła z winy lub rażącego

niedbalstwa hotelarza lub osoby u niego zatrudnionej.



Hotelarz ma prawo odmówić przechowania, gdy rzecz jest za duża lub jeśli jest zbyt

wartościowa, choć to zależy od kategorii hotelu. Bądź też jeśli wniesione rzecz stanowi
zagrożenie, jest niebezpieczna.

39 |

S t r o n a



obejmuje poszczególne rodzaje umów;



nowe zjawisko w obrocie gospodarczym – związki umów:



powstają w efekcie skomplikowanych relacji;



odróżnia się od jednej kompleksowej umowy;



to szereg umów powiązanych;



odrębna umowa (tzn. nie są związkami umów):



dr B.: w ujęciu skutkowym – z uwagi na wolę stron w stworzeniu jednego lub
wielu stosunków prawnych;



kryterium formalne: jeden stosunek ujęty w jednym dokumencie (ale uwaga np.
umowa najmu i umowa o rozliczenia nakładów z tytułu najmu – jak ją zaliczyć?)

albo w jednym dokumencie ujęto wiele stosunków;



związek umów:



różnie unormowane;



ujęcia:



wąskie (sensu stricto) – kluczową rolę pełni zależność umów od siebie;



szeroka (sensu largo) – akcentuje się wspólny przedmiot i cel umowy; wywołują

one inne skutki prawne, niż te, które rodzą się w izolacji (bardzo poznawcze ujęcie,
oddzielnie wywołują odmienne skutki niż globalnie);



rodzaje związków umów:


łańcuchy umów – obejmują sukcesywnie zawierane umowy np. najem, podnajem;



zespół umów – cechuje je wspólny cel umowy, dzielony na:



! równorzędny zespół – uzupełniają się np. koasekuracyjne;



! nierównorzędny zespół – umowa główna i jej podporządkowane np.
najem i umowa o usługi porządkowe;



powiązania między związkami występują w wielu płaszczyznach:



skuteczności (np. pod warunkiem zawieszającym – strona zawiera umowę pod

warunkiem, że zostanie zawarta inna umowa);



ważności – umowy dławiące (wierzyciel zawiera umowy zabezpieczające dławiąc

dłużnika, który nie może prowadzić normalnej działalności)



wykładni oświadczenia woli – gdy umowa znajduje się w związku umów jest

rozumiana z uwzględnieniem pozostałych umów;



wygaśnięcia – roszerzenie skutków odstąpienia od innej umowy np. odstąpienie

od umowy kupna pralki powoduje wygaśnięcie umowy o kredyt konsumencki

(jedno odstąpienie, dwa wygaśnięcia).

Umowy obligacyjne – typy według charakteru świadczenia i jego funkcji

UMOWA SPRZEDAŻY



essentialia negotii (535):



przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;



zapłata ceny i odbiór rzeczy;



umowa:



odpłatna,



wzajemna,



konsensualna.



nie można rozumieć, że niewydanie rzeczy powoduje zmianę umowy, wydanie jedynie ma
znaczenia dla realizacji umowy, a nie jej kwalifikacji;



obowiązki sprzedawcy:



przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;



546 – udzielenie potrzebnych informacji o skutkach faktycznych i prawnych
dotyczących rzeczy (np. obciążenie) i wydanie dokumentów;



obowiązki kupującego - zapłata ceny i odbiór rzeczy;



obowiązek wydania rzeczy – zapewnie całość, nienaruszalność np. zapakowanie;

40 |

S t r o n a

orzecznictwo – czy wydanie rzeczy może nastąpić przed zapłatą?
!!sprawa!! przyszły kupujący nieruchomość zabudowaną (pałacyk) odebrał ją od ANR, potem

zawarto umowę. Po kilku tygodniach włamano się i podpalono budynek. Kupujący powoływał się

na nieważność zawartej umowy, bo wydanie rzeczy nastąpiło przed zapłatą.



548 – z chwilą wydania rzeczy kupujący ponosi obciążenia i korzyści, gdy strony nie

postanowiły inaczej – przechodzi również ryzyko utraty lub uszkodzenia rzeczy;



SN 8 lipca 2005: wydanie rzeczy może nastąpić również przed zawarciem umowy;



28 lipca 1999: liberalne rozumienie wydania rzeczy – wydanie jako zapewnienie
posiadania oraz możliwość jej odebrania (dr B się nie zgadza);



szczególna regulacja dotycząca sprzedaży konsumenckiej;

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej:



ustawodawca wyróżnia rękojmię za wady (556):



fizyczne;



prawne.



wady fizyczne (556 § 1):



zmniejszają wartość lub użyteczność rzeczy;



rzecz wydana w stanie niezupełnym;



ocena wady – względy funkcjonalne określone w umowie albo z przeznaczenia rzeczy
np. rzecz wykonano z półproduktów gorszej jakości;



obejmuje rzeczy nowe i używane, ale w używanych nie uwględnia się wad
wynikających z normalnego używania rzeczy;



sprzedawca nie odpowiada za wady fizyczne, które ujawniły się wskutek
przypadkowego uszkodzenia;



wady prawne:



sprzedawca jest odpowiedzialny:



rzecz stanowi własność osoby trzeciej (umowa ważna, ale bezskuteczna);



rzecz obciążona prawem osoby trzeciej (np. hipoteką, prawem najmu);



w razie sprzedaży prawa sprzedwaca odpowiedzialny za istnienie prawa np. osoba
jest udziałowcem spółki z o.o., a w spółce dokonano w międzyczasie wykupu i

umorzenia udziału, zaś udziałowiec sprzedał innej osobie udziały;



uprawnienia z tytułu rękojmi:



do odstąpienia od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą

na wolną od wad albo niezwłocznie usunie wadę:



dominuje pogląd, że to uprawnienie prawokształtujące;



kontruprawnienie sprzedawcy: wymieni rzecz lub usunie wadę niezwłocznie;



po wymianie uprawnienie do odstąpienia nie doznaje ograniczeń, chyba że wada

jest nieistotna;



do obniżenia ceny – w takim stosunku w jakim pozostaje wartość przedmiotu bez

wad do wartości przedmiotu z wadą;



gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do gatunku – kupujący może żądać

dostarczenia bez wad;



gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do tożsamości, a sprzedawcą

wytwórca rzeczy – kupujący może żądać usunięcia wady z oznaczeniem terminu z
zagrożeniem odstąpienia od umowy;



zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej jest przesłanką dochodzenia roszczeń z
tytułu rękojmi:



w ciągu 1 miesiąca od wykrycia wad;



w stosunkach między przedsiębiorcami przedsiębiorca powinien rzecz obejrzeć



i niezwłocznie poinformować o wadzie (ale nie traci uprawnień, gdy sprzedawca
zapewni o braku wad bądź zatai istnienie prawa);



wady prawne:

41 |

S t r o n a



zachowanie uprawnień z tytułu rękojmi za wady prawne nie jest uzależnione od

poinformowania sprzedawcy;



jednak na kupującym ciąży obowiązek staranności, gdy osoba trzecia dochodzi

roszczeń (zawiadomienie sprzedawcy o roszczeniach osoby trzeciej);



terminy wygaśnięcia uprawnienia (zawite):



za wady fizyczne (licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu):



po upływie 1 roku;



za wady budynku – po upływie 3 lat;
(568 § 2: upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady

podstępnie zataił);



zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący
przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;



za wady prawne:



z upływem 1 roku od chwili, gdy kupujący dowiedział się o wadzie;



jeżeli dowiedział się o wadzie na skutek powództwa osoby trzeciej – termin
biegnie od momentu uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w tym zakresie;



upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady podstępnie
zataił;



zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący
przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;

GWARANCJA JAKOŚCI:



udzielenie jej stanowi czynność prawną – zazwyczaj przez wręczenie dokumentu
legitymacyjnego;



zawiera zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedmiotu, określenie gwaranta,
okresu gwarancji oraz zakładu gwarancyjnego;



zasada – udzielana na 1 rok;

Gwarancja

Rękojmia

Źródło:

Odpowiedzialność gwaranta wynika z

umowy

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi

wynika z ustawy

Przedmiot

Obejmuje wady fizyczne

Obejmuje wady fizyczne i prawne

Zakres

uprawnień

O ile strony nie postanowią inaczej:

* wymiana rzeczy;
* usunięcie wady;

(nie może odstąpić)

Można

korzystać

rękojmi

niezależnie od uprawnień z tytułu
gwarancji (nie dotyczy obrotu

między konsumentami)

SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY:



pojęcie szczególnych rodzajów sprzedaży:



nie są szczególnymi elementami umowy sprzedaży;



obejmuje instytucje uregulowane w dziale IV tj. sprzedaż na raty, sprzedaż na próbę,
itp.

SPRZEDAŻ NA RATY:



elementy charakterystyczne:



stroną jest przedsiębiorca (profesjonalista w zakresie przedsiębiorstwa) i osoba

fizyczna (kupujący) – konsument;



przedmiot – tylko rzecz ruchoma;



cena płatna w ratach;



rzecz jest wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny;



idea ochrony kupującego – Dopuszczając tę ochronę, ustawodawca obwarował ją kilkoma
warunkami. Naruszenie bodaj jednego z nich jest zaopatrzone sankcją nieskuteczności

zastrzeżenia. Tak więc:

1. zastrzeżenie musi być wprowadzone do umowy najpóźniej w chwili jej zawarcia,

kupujący zatem może wziąć je pod uwagę przy podejmowaniu decyzji zakupu na
raty,

42 |

S t r o n a

2. zastrzeżenie musi mieć formę pisemną (forma ad eventum),

3. kupujący musi być w zwłoce (art. 476); zauważyć jednak trzeba, że przyjęte w

kodeksie (art. 471) domniemanie winy kontraktowej, przesuwające ciężar dowodu

(ekskulpacji) na dłużnika, wywiera skutki także w omawianej tu sytuacji - to

kupującego obciąży dowód, że uchybienie terminowi zapłaty rat było następstwem
okoliczności nie objętych jego odpowiedzialnością (tak też M. Safjan w: Kodeks, s.

95),

4. zwłoka dotyczy zapłaty co najmniej dwu rat (choć nie muszą to być kolejne raty);

5. łączna suma zaległości przekracza 1/5 umówionej ceny.



zastrzeżenie własności:



powszechne w Niemczech;



sprzedawca zastrzega sobie własność aż do zapłacenia ceny pod warunkiem

zawieszającym (strony mogą ustalić inny charakter zastrzeżenia własności);



obejmuje rzeczy ruchome (nieruchomości nie można z zastrzeżeniem warunku lub

terminu);



gdy rzecz wydana – powinno zastrzeżenie być stwierdzone pismem z datą pewną (ad

eventum)



skuteczne wobec wierzycieli – pismo z datą pewną, by nie antydatować własności;

SPRZEDAŻ NA PRÓBĘ (z zastrzeżeniem zbadania rzeczy):



poczytuje się za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna za dobry
przedmiot (warunek potestatywny);



czas próby – określony w umowie, w przeciwnym razie sprzedawca wyznacza
kupującemu termin;

SPRZEDAŻ Z ZASTRZEŻENIEM PRAWA ODKUPU:



prawo odkupu – wywodzi się z prawa rzymskiego;



konstrukcja wyjaśniana teoriami:



teoria oferty – zastrzeżenie odkupu to oferta zawarcia umowy sprzedaży;



teoria umowy przedwstępnej – najbardziej racjonalna, ale zastrzeżenie to element

definitywnej umowy sprzedaży (pierwotnej);



teoria opcji – szerokie pojęcie;



teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży;



konsekwencje zastrzeżenia:



na okres najwyżej 5 lat (dłuższy ulega skróceniu);



wykonane po złożeniu oświadczenia sprzedającego;



prawo niezbywalne, niepodzielne;



zgodnie z teoriami:



teoria oferty – przechodzi automatycznie z chwilą oświadczenia
sprzedającego;



teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży – z chwilą wykonania
uprawnienia wynikającego z prawa odkupu powstaje zobowiązanie do

zawarcia umowy rozporządzającej (brak skutków automatycznych);



koncepcja M. Safjana – powstaje zobowiązanie do zwrotnej sprzedaży;



działa w sferze obligacyjnej;



SN poszukuje środków ochrony – próbował konstrukcji art. 59 ius ad rem;

PRAWO PIERWOKUPU:



polega na zastrzeżeniu dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy, na
wypadek gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej;



wyróżnia się:



wynikające z czynności prawnej;



ustawowe – przysługuje gminie na wypadek sprzedaży niezabudowanej na rzecz
Skarbu Państwa lub gminy;



może być ustalone:



w oddzielnej umowie;



jako klauzula umowna;

43 |

S t r o n a



uprawnienie prawokształtujące – realizacja uzależniona od inicjatywy zobowiązanego i to

pod warunkiem, że uprawniony nie wykona prawa pierwokupu;



zobowiązany z tytułu pierwokupu powinien poinformować;



informacja:



co do nieruchomości można wykonać w ciągu 1 miesiąca;



co do innych rzeczy – w ciągu 1 tygodnia od dnia zawiadomienia o sprzedaży;
( kwestia problematyczna:



ruchomości – 7 dni to za dużo nawet, ale



prawa majątkowe (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) – 7 dni to

za mało;



wykonuje się przez oświadczenie zobowiązanemu;



forma:



nie jest wymagana szczególna forma, ale



gdy dla czynności wymagana jest forma szczególna wówczas oświadczenie
również w formie szczególnej;



przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku umowa tej samej treści jak
między osobą trzecią:



umowa sprzedaży traci skutek



postanowienia umowy z osobą trzecią mające na celu obejście zastrzeżenia – są

bezskuteczne wobec uprawnionego;



sprzedaż osobie trzeciej bez zawiadomienia:



zobowiązany ponosi odpowiedzialność wobec osoby trzeciej w granicach
ujemnego interesu umownego;



gdy prawo pierwokupu przysługuje gminie lub jednostce oragnizacyjnej Skarbu
Państwa – umowa jest nieważna;

SN: art. 59 „ius ad rem”
- żądanie uznania za bezskuteczną

- dr B: nie powinno uprawnienia z prawa pierwokupu wtłaczać w uprawnienia

roszczeniowe;



prawo pierwokupu:



niezbywalne (ale spór teoretyczny);



niepodzielne – nie może być wykonywane co do części przedmiotu

ZAMIANA (603-604)



umowa na podstawie której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę
własność rzeczy lub inne prawo majątkowe w zamian za zobowiązanie się do

przeniesienia własności rzeczy lub innego prawa majątkowego



cechy:



odpłatna,



konsensualna;



wzajemna;



świadczenia stron nie mają charakteru pieniężnego;

DAROWIZNA:



umowa przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na koszt
swego majątku;



funkcja gospodarczo-społeczna – definitywne przesunięcie majątku;



cechy:



umowa jednostronnie zobowiązująca;



kauzalna (causa donandi);



charakteru bezpłatności nie odbiera nałożenie polecenia na obdarowanego;



darowizny nie stanowią (889):



gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia uregulowano innymi przepisami, np.

bezpłatne przechowanie;

44 |

S t r o n a



kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył np. zrzeczenie się dziedziczenia;



zawarcie darowizny:



ustawa nie stanowi, kto ma być drugą stroną umowy,

spór – obdarowany (dominuje w doktrynie)
osoba trzecia – prof. Stecki (UMK)



forma – oświadczenie darczyńcy w formie aktu notarialnego, oświadczenie
obdarowanego – dowolna;



akt notarialny – ma umocowanie w tym, że jest precyzyjnym oświadczeniem woli
darczyńcy, a umowa darowizny ma być przemyślaną decyzją;



bez aktu – ważne, o ile przyrzeczone świadczenie spełniono (w tym wydanie

rzeczy, inni – liczy sie skutek: umowa zawarta bez skutku rozporządzającego
otrzymuje potem ten skutek), ale możliwość sanowania nie jest możliwa, gdy

przepisy wymagają dla całej umowy formy szczególnej;



rygor co do formy obowiązuje w większości porządków prawnych;



umowa zawarta w przepisanej prawem formie rodzi obowiązek jej wykonania;



bezpłatność łagodzi charakter skutków odpowiedzialności darczyńcy;


darczyńca odpowiada za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego
wykonania umowy, tylko gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące

niedbalstwo;



gdy przedmiotem darowizny suma pieniężna – darczyńca zobowiązany do zapłaty

odsetek dopiero od dnia wytoczenia powództwa;



z tytułu wad prawnych i fizycznych darczyńca odpowiada jedynie za szkody, o

których darczyńca ma pozytywną wiedzę o istnieniu (nie powstaje, gdy
obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć);

POLECENIE:



darczyńca może włożyć (nałożyć) na obdarowanego obowiązek działania lub zaniechania
nie czyniąc nikogo wierzycielem:

SN: zobowiązanie niezupełne – jest wierzytelność, brak odpowiedzialności

Nie powinno się interpretować literalnie
Nie ma wierzytelności, nie ma odpowiedzialności

Ale dr B: istnieje pewna odpowiedzialność cywilna, nie tylko moralna
Reasumując – jest wierzytelność, zawężony krąg podmiotów



polecenie:



zwykłe – interes obdarowanego np. daruję pieniądze na leczenie;



kwalifikowane – na rzecz osoby trzeciej lub darczyńcy np. postawić nagrobek
darczyńcy



darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny może domagać
się spełnienia polecenia, chyba że ma ono na celu wyłącznie korzyść obdarowanego (po

śmierci darczyńcy mogą domagać się spadkobiercy darczyńcy);



odmowa wypełnienia (895):



istotna zmiana stosunków;



zwolnienie z wypełnienia polecenia (chyba że wypełnienia żąda organ

państwowy);



darowizna obciążliwa – nierecypowana wprost do kc instytucja, ale dopuszczalna

wyrokiem SN: Mimo że kodeks cywilny nie przejął przepisu art. 354 § 2 kz, darczyńcy
wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia

oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzycielem
obdarowanego.



odwołanie darowizny:



nie stosuje się, gdy czyni zadość zasadom współżycia społecznego;



przyczyny:



niedostatek darczyńcy;



rażąca niewdzięczność obdarowanego;



sposób:

45 |

S t r o n a



odwołanie darowizny niewykonanej – jeśli po zawarciu umowy stan

majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że nie może być wykonana bez
uszczerbku dla jego uzasadnionych potrzeb albo obowiązków alimentacyjnych

(ustawowych);

! jedynie do chwili całkowitego wykonania, a także w razie rażącej
niewdzięczności;

! przysługuje jedynie darczyńcy;



odwołanie darowizny wykonanej:

! tylko w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego (przestępstwo wobec
darczyńcy, odmowa pomocy);

! niemożliwe, gdy darczyńca przebaczył;
! wygasa w terminie roku od dnia dowiedzenia się o niewdzięczności;



odwołać mogą spadkobiercy darczyńcy:
! gdy darczyńca w chwili śmierci miał uprawnienie do odwołania;

! obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia albo przyczynił się do
pogorszenia zdrowia ze skutkiem śmiertelnym;



tryb i skutki odwołania darowizny:



przez oświadczenie darczyńcy na piśmie (uprawnienie prawokształtujące);



skutki:

! SN: odwołanie wywołuje tylko skutki obligacyjne – przedmiot darowizny nie wraca
automatycznie do majątku darczyńcy, ale na obdarowanym ciąży obowiązek przeniesienia
zwrotnego własności przedmiotu



stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu;



podjęto uchwałą o mocy zasady prawnej;



ale w przypadku, gdy przedmiot wszedł do majątku wspólnego (nie ma w
majątku wspólnym udziału na przedmiocie) – SN: okoliczność taka nie

stoi na przeszkodzie odwołania darowizny tylko w stosunku do jednego
małżonka, a przedmiot wchodzi w skład majątku odrębnego małżonka –

kłóci się to z zasadą, że odwołanie nie ma skutków rozporządzających, bo
w tym przypadku ma!



rozwiązanie niejednolite, ale praktyczne (doktryna różni się opiniami)



rozwiązanie darowizny przez sąd:



sąd chroni interesy darczyńcy, bo ma prawo rozwiązać umowę darowizny;



przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązanie umowy

dokonanej przez tę osobę przed jej ubezwłasnowolnieniem;



darowizna ze względu na wartość świadczenia i uzasadnionych pobudek jest

nadmierna;



nie można żądać w terminie 2 lat od jej wykonania;

UMOWY O UŻYWANIE RZECZY LUB PRAW

46 |

S t r o n a

NAJEM

DZIERŻAWA

UŻYCZENIE

LEASING

Essentialia

negotii

659:
- oddać najemcy rzecz do
używania;
- płacenie czynszu;

693:
- używanie rzeczy i
pobieranie pożytków;
- płacenie czynszu;

710: zezwolenie na
bezpłatne używanie
rzeczy oddanej
drugiej stronie
(bezpłatna i realna!)

709

- nabyć rzecz i oddać
korzystającemu;
- płacenie
wynagrodzenia;

przedmiot

Rzeczy (ruchome i
nieruchome)

Co do zasady: rzeczy i
prawa (709)

Rzeczy (ruchome i
nieruchome)

Rzeczy

podmioty

Wynajmujący
(zobowiązuje się oddać
rzecz do używania) i
najemca

Wydzierżawia-jący i
dzierżawca

Użyczający i biorący
do używania
(„użyczenio-biorca”)

Finansujący i
korzystający

Oddanie

innej osobie

Najem w ogólności: 668 §
1: dopuszczalność
podnajmu w braku
odrębnego zastrzeżenia
umownego;
Najem lokalu: wymagana
zgoda wynajmującego na
oddanie lokalu

Wymagana zgoda
wydzeirżawiają-cego

Wymagana zgoda
użyczającego

Wymagana zgoda
finansującego

SN: 20 lipca 2006 r. na gruncie przepisów o poddzierżawie:



zakończenie stosunku dzierżawy nie powoduje stosunku prawnego dla poddzierżawcy (nie

rozwiązuje ex lege rozwiązania poddzierżawy);



w przypadku dzierżawy ustawa nie statuuje wprost skutku dla poddzierżawy;



skoro brak konsekwencji określonych w ustawie, a reguluje tryb ustanowienia dzierżawy
(wymagana zgoda) – 694 – odpowiednie stosowanie przepisów o najmie;



było pole do zastosowania 668 § 2: rozwiązanie umowy najmu powoduje, iż umowa z
podnajemcą rozwiązuje się najpóźniej z chwilą stosunku najmu;

NAJEM:



umowa wzajemna przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do

używania, a najemca płacić umówiony czynsz;



przedmiot umowy najmu:



rzeczy (ruchome i nieruchome);



również części składowe rzeczy (np. ściana budynku na baner reklamowy);



wynajmujący nie musi być właścicielem, może być również użytkownikiem



do głównych obowiązków wynajmującego należy:



oddanie rzeczy w stanie przydatnym do użytku (ustawa o ochronie praw lokatorów –

art. 6 i następne)



utrzymanie rzeczy w takim stanie przez czas trwania najmu (nie dotyczy drobnych
nakładów połączony ze zwykłym używaniem rzeczy, jeśli powstały one wskutek

zdarzenia, za które wynajmujący odpowiedzialności nie ponosi);



charakterystyczne regulacje dotyczące najmu:

1) skutki zbycia rzeczy najętej:



najem nie ogranicza wynajmującego w rozporządzaniu rzeczą;



z chwilą zbycia nabywca wstępuje w stosunek najmu (wstąpienie ex lege);



678: nabywca ma prawo wypowiedzieć stosunek najmu z zachowaniem
ustawowych terminów wypowiedzenia; uprawnienie nie przysługuje (wyjątki):



rzecz najęta na czas oznaczony w formie pisemnej z datą pewną, a rzecz

została wydana;



nie stosuje się do najmu lokali;



prawo najmu może być ujawnione w księdze wieczystej (wzmacnia pozycję
najemcy) – skuteczne wobec każdoczesnego nabywcy rzeczy;

2) 680

– idea ochrony mieszkania rodzinnego:



obligatoryjna i przymusowa;

47 |

S t r o n a



małżonkowie bez względu na stosunek między nimi są najemcami lokalu celem

zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny;



wspólność tego najmu może znieść tylko sąd;



nawet, gdy mają rozdzielność majątkową, albo wspólność z wyrównaniem
dorobków;



uzasadnienie:
a) tylko najem lokalu będzie objęty wspólnością majątkową (hybryda

małżeńskich ustrojów majątkowych) – dr B.: nie!

b) małżeństwo jako pierwotny stosunek, który uzasadnia najem;



ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania stosunku najmu nie powoduje
ustania najmu, ale sąd może rozwiązać umowę najmu z ważnych powodów;

3) skutki śmierci najemcy lokalu:



nie jest dziedzicznym prawem (sukcesja syngularna);



691: wstąpienie „osób bliskich” w stosunek najmu (znane z prawa
przedwojennego);



małżonek niebędący współnajemcą;



dzieci najemcy i ich współmałżonek;



inne osoby objęte świadczeniem alimentacyjnym;



osoba będąca faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą



jeżeli stale zamieszkiwali w lokalu z najemcą do chwili jego śmierci (ex lege);



pewne prawa przechodzą na osoby nie będące nawet spadkobiercami (tj.

spadkobiercami testamentowymi);

4) skutki śmiercy jednego ze współnajemców 691 § 5:



wstąpienie osób bliskich nie działa, w razie śmierci jednego z współnajemców

W----------N

(+N

) np. W----------Mąż (+) - Konkubina Żona

Czyli mąż rozstał się z żoną (współwynajmującą), która wyniosła się z mieszkania, nie było

orzeczenia rozwodu ani separacji, a mąż zamieszkał w wynajmowanym mieszkaniu z konkubiną.
Zgodnie z poprzednią regulacją konkubina i żona byłyby współnajemcami (sic!), co byłoby

niezgodne z zasadami współżycia społecznego;



nie określa co działa – ustalono, że działają zasady dziedziczenia;

5) oddanie rzeczy w podnajem:



rzeczy – można, bez ograniczeń;



lokale – wymagana zgoda wynajmującego;



czy nie jest dopuszczalny przelew wierzytelności z tytułu najmu – wierzytelność ta
nie podlega cesji;

Umowa, w której jedna strona oddaje drugiej osobie rzecz w bezpłatne używanie i pobieranie
pożytków:
o

nie jest użytkowaniem ani najmem;

to umowa nienazwana;

Skutki zbycia rzeczy użyczonej – nie ma zastosowanie do użyczenia (678);

UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE DO ŚWIADCZENIA USŁUG:

Usługa – specyficzne świadczenie



brak definicji w kc;



375: za świadczone usługi lub korzystanie z rzeczy;



czynności (działania) na rzecz innej osoby;



mogą mieć różny kształt;



przedmiot usługi:



czynność prawna;



czynność faktyczna;

48 |

S t r o n a



inne;

ZLECENIE:



kontrakt – wzór (podstawa dla określenia reżimu prawnego innych umów);



strony:



przyjmujący zlecenie,



dający zlecenie;



essentialia negotii – zobowiązanie przyjmującego do dokonania czynności prawnej na
rzecz dającego zlecenie;



kształt zlecenia:



przedstawicielstwo;



domniemanie pełnomocnictwa (734 § 2) – dla nabycia nieruchomości – akt notarialny
(nie uchybia przepisom o pełnomocnictwie);



przyjmujący zlecenie działa w imieniu własnym, ale na rachunek dającego (koncepcja
przedstawicielstwa pośredniego);



skutki – właścicielem przyjmujący, ale ciąży na nim zobowiązanie do przeniesienia
nabytej własności (740); udziela potrzebnych informacji;



jeśli wykonanie wymaga wydatków – powinność wypłacenia zaliczki przez dającego
zlecenie;



essentialia negotii:



zobowiązanie do dokonania pewnej czynności prawnej;



odpłatność – zależne jednak od woli stron, ale ustawodawca przyjął domniemanie
płatności (735);

736 – osoba trudniąca się zawodowo załatwianiem czynności dla innych osób (np.
radca prawny) zawiadamia niezwłocznie o „niechęci” podjęcia sprawy;

!!sprawa!! duża firma farmaceutyczna Y zawarła umowę o doradztwo z X, za wynagrodzeniem, na
czas nieokreślony, z możliwością wypowiedzenia umowy przez obie strony, z zastrzeżeniem, że Y

tylko wtedy, gdy X będzie łamał zasady poufności i konkurencji – za 3-miesięcznym

wypowiedzeniem;
żona X przystąpiła do konkurencji Y, w związku z tym Y wypowiedział umowę zlecenia X mocą

746 § 1;
(746 § 3 – zakaz zrzeczenia się prawa do wypowiedzenia umowy zlecenia)

stanowiska stron:
o

X – Y nie może wypowiedzieć, bo nie ma do tego podstaw;

Y – istnieje 746 § 1 (możliwość wypowiedzenia w każdym czasie) i § 3 (nie można prawo
wypowiedzenia zrzec się)

sąd – jaki charakter mają 746 § 1 i 3:
o

§ 3 jako ius cogens

§ 1 – ma charakter względnie wiążący;

SN: w umowie o świdczenie usług, do których stosuje się przepisy o umowie zleceniu

dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia, także z ważnych powodów.
Zasada dopuszczalności wypowiedzenia może być określona wolą stron, zaś jej granice wyznacza

746 § 3.



stosunek zlecenia jest stosunkiem zaufania już w prawie rzymskim;



wspólne zlecenie:



kilka osób zleciło lub przyjęło zlecenie – ich odpowiedzialność jest wspólna ze
względem drugiej strony solidarnie;



następstwa śmierci zleceniodawcy – zlecenie nie wygasa (747);



następstwa śmierci zleceniobiorcy – zlecenie wygasa;

Umowy o doradztwie:



przepisy o zleceniu, ale nie tylko;
Do umów o świadczenie usług nieuregulowanych w innych przepisach stosuje się przepisy

o zleceniu;



Korepetycje – nieuregulowane normatywnie, stosuje się przepisy o zleceniu.

49 |

S t r o n a

PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA



wywodzi się z prawa rzymskiego;



dokonanie pewnych czynności w cudzym interesie bez tytułu prawnego;



przesłanki:



negotiorum gestor prowadzi cudzą sprawę bez zlecenia (w interesie własnym i
cudzym np. współwłasność również);



z korzyścią dla osoby, której sprawę prowadzi tj. korzyść, a nie zamiar, zgodnie z
prawdopodobną wolą zainteresowanego);



wymóg identyfikacji nie jest potrzebny – 753 (w miarę możliwości zawiadomić stronę
o prowadzeniu sprawy bez zlecenia);



zachować należytą staranność;



przedstawić rachunek;



wydać nabyte przedmioty;



prawa negotiorum gestora – żądanie zwrotu wydatków i nakładów;



skutki działania – w sposób altruistyczny;



754 – skutki działania wbrew woli zainteresowanego – przywrócić stan poprzedni

UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG

UMOWA O DZIEŁO:



stronami umowy są przyjmujący zamówienie i zamawiający



jest to umowa wzajemna -> zamawiający musi zapłacić wynagrodzenie

Art. 628 KC – wysokość wynagrodzenia za wykonanie można określić przez wskazanie podstaw

do jego ustalenia lub poniesione nakładu pracy



przyjmujący zamówienie nie musi wykonać osobiście „dzieła”, ale taki obowiązek może

wynikać z umowy lub okoliczności



sposób wykonania określa umowa, wskazówki zamawiającego nie wiążą przyjmującego



Wady:

1) Usuwalne – zamawiający może domagać się:



naprawy



może powierzyć wykonanie innej osobie na rzecz przyjmującego

2) nieusuwane:



zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są istotne



obniżenie wynagrodzenia za wady istotne

Umowa o skorzystanie ze skrytki bagażowej



umowa o najem (PKP udostępnia nam pewną powierzchnię do wykorzystania – co do

zasady)



SN – zostawienie kurtki w restauracyjnej szatni – umowa o przechowanie, zawarta w

sposób dorozumiany

Podwyższenie umówionego wynagrodzenia kosztorysowego



Zawarte w tym przepisie unormowanie ogranicza możliwość podwyższania przez

przyjmującego zamówienie wynagrodzenia kosztorysowego przez dodanie prac nie
planowanych wówczas, gdy do niego należało sporządzenie zestawienia czynności

niezbędnych do wykonania dzieła. Przeciwdziała to uzyskiwaniu zamówień przez
oferowanie zaniżonych kosztorysów, by następnie zwiększać wynagrodzenie już w toku

wykonywania dzieła.



Odmienna jest sytuacja, gdy podstawy obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego zostały

przygotowane (np. przed przetargiem) przez zamawiającego i w toku prac okazały się

niekompletne.



Ze względu na charakter tego przepisu, podstawą żądania wyższego wynagrodzenia nie

mogą być także przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

50 |

S t r o n a

UMOWY O FUNKCJI KREDYTOWEJ:

POŻYCZKA



Dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą

samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy, tego samego gatunku i tej samej jakości.



Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna (bo obowiązek zwrotu nie
jest odpowiednikiem świadczenia dającego pożyczkę – może być oprocentowana)



obowiązek dającego pożyczkę na przeniesienie własności na biorącego pożyczkę
(wydanie przedmiotu pożyczki)



Dający pożyczkę może odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest
wątpliwy z powodu złego stany majątkowego drugiej strony.



Przedawnia się z upływem 6 m-cy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany



Dający pożyczkę zobowiązany jest do naprawienia szkody, jeżeli wiedząc o wadach nie

powiadomił o nich (pozytywna wiedza o wadach).

Zwrot przedmiotu pożyczki



Termin zwrotu może być określony w umowie, jeżeli nie jest oznaczony to dłużnik
zobowiązany jest w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę

UMOWA KREDYTOWA

(art. 69 Ustawy prawo bankowe)



Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie

kwotę środków pieniężnych na określony cel.



Kredytobiorca zobowiązuje się:

a) Korzystania z kredytu w sposób oznaczony w umowie
b) Zwrócić kwotę kredytu wraz z odsetkami

c) Zapłacić prowizję od udzielonego kredytu



Tryb udzielania kredytu:

1. Złożenie wniosku o kredyt przez kredytobiorcę
2. Bank ocenia zdolność kredytową (zdolność kredytowa przyszła- bank wymaga

dodatkowego zabezpieczenia kredytu)

3. Rokowania co do treści zawartej umowy.

4. Udzielenie kredytu



umowa zawarta na piśmie (co do zasady treść jest określona z góry przez bank)

KREDYT OD POŻYCZKI RÓŻNI SIĘ TYM, ŻE KREDYT JEST UDZIELANY NA OKREŚLONY CZAS!



Prawa i obowiązki banku.



OBOWIĄZKI:



oddanie od dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty pieniężnej (wypłata

bezgotówkowa)



Prawa i obowiązki kredytobiorcy.



UPRAWNIENIA:



korzystanie z udzielonego kredytu w wysokości i terminie ustalonym w umowie



OBOWIĄZKI:



obowiązek zwrotu wykorzystanej kwoty kredytu wraz z odsetkami



zapłata prowizji (wynagrodzenie banku zw. z udzieleniem kredytu)



prowizja przygotowawcza – od wykorzystanego kredytu



prowizja dodatkowa – od niewykorzystanego kredytu

UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO



Definicja: Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza
rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków

pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń
pieniężnych.

51 |

S t r o n a



Umowa rachunku bankowego została wyodrębniona w kodeksie cywilnym jako umowa

nazwana. Zawiera ona cechy umowy o depozyt nieprawidłowy (art. 845) i umowy zlecenia
(art. 734).



Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, ale nie umowa wzajemna (art.
487 § 2). Z reguły jest to umowa odpłatna, może być zawarta na czas oznaczony lub nie

oznaczony. Ponieważ jedną z jej stron może być tylko podmiot mający odpowiednie

kwalifikacje - status banku (por. uwagę 2), zalicza się ją do tzw. umów kwalifikowanych.



W zasadzie jest umową adhezyjną; do jej zawarcia dochodzi przez przystąpienie klienta

banku do warunków przedstawionych przez bank.

RENTA



W umowie o rentę jedna ze stron zobowiązanej się do oznaczonych świadczeń

okresowych w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku.



Za wynagrodzeniem (np. w zamian za przeniesienie własności nieruchomości)



- wzajemna (stosujemy przepisy o sprzedaży – jeżeli odpłatna, jeżeli nieodpłatna
stosujemy przepisy o darowiźnie)



stwierdzona pismem ad probationem



Na czas oznaczony lub dożywotnio



PRAWO DO RENTY  prawo podmiotowe, nie ulega przedawnieniu



ROSZCZENIE DOMAGANIA SIĘ RENTY  przedawnia się w terminie 3 lat od momentu

wymagalności



Renta wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego.



Zobowiązanie do renty może również wynikać z:

- orzeczenie sądu

- zapisie w testamencie stosuje się przepisy o rencie umownej



Jeżeli obowiązek płacenia wynika z ustawy to w razie zmiany stosunków, strony mogą

żądać zmiany wysokości lub czasu trwania świadczeń.

UMOWA O DOŻYWOCIE



Umowa wzajemna przez którą właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej

własność na nabywcę, a nabywca w zamian za to zobowiązanie się zapewnić zbywcy lub
osoby jej bliskiej dożywotnie utrzymanie.



6 cech charakterystycznych:

1) Zbywcą własności może być tylko os. fizyczna

2) Nabywcą może być każdy
3) Dożywocie może być ustanowione:

a) Dla zbywcy wyłącznie
b) Kumulatywnie dla zbywcy i os. bliskich

c) Wyłącznie na rzecz os. bliskich

4) Przedmiotem zbycia może być własność każdej nieruchomości

5) Umowa o dożywocie pełni funkcję alimentacyjną (zaspokojenie potrzeb

egzystencjonalnych dożywotnika)

6) Umowa zawarta w formie aktu notarialnego (bo przeniesienie własności)



Treść dożywocia

Umowa określa jakie obowiązki spoczywają na nabywcy własności nieruchomości.

SN: treść powinna być na tyle szeroka, aby dożywotnik nie musiał szukać innych źródeł
utrzymania.

Jeżeli umowa nie precyzuje to art. 908 § 1 KC:
- przyjęcie dożywotnika jako domownika

- dostarczenie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału
- pielęgnacja w chorobie

- sprawienie mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym



Dodatkowo:



użytkowanie części nieruchomości (np. ogródek)

52 |

S t r o n a



służebność mieszkania lub inna służebność osobista



uprawnienie do powtarzających się świadczeń należących do treści prawnej
dożywocia



Zobowiązanie realne  przeniesienie własności nieruchomości następuje

z jednoczesnym obciążeniem tej nieruchomości prawem dożywocia – stosuje się przepisy
o ograniczonych prawach rzeczowych.



Interesy dożywotnika dodatkowo wzmocnione są tym, że w razie zbycia nieruchomości
nabywca ponosi osobistą odpowiedzialność za świadczenie objęte tym prawem, chyba że

stały się one wymagalne kiedy nieruchomość nie była jego własnością.



Skutek  w razie zbycia nabywca wstępuje ex lege w miejsce poprzedniego właściciela
będącego kontrahentem dożywotnika.



Prawo dożywotnika jest niezbywalne i gaśnie wraz z jego śmiercią.

Zmiana dożywocia na rentę (art.913 KC)

1) Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między zobowiązanym a dożywotnikiem

takie stosunki, aby nie można było wymagać, aby pozostali w bezpośrednim stosunku, sąd
na żądanie jednej ze stron może zmienić wszystkie bądź niektóre uprawnienia na

dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych świadczeń (nie ma znaczenie po której
stronie leżą przyczyny uzasadniające rozwiązanie)



z żądaniem takim może wystąpić kontrahent dożywotnika lub dożywotnik

2) W razie zbycia nieruchomości dożywotnik może żądać zmiany prawa dożywocia na

dożywotnią rentę odpowiadające wartości tego prawa (art. 914 KC)

Rozwiązanie umowy



w przypadkach wyjątkowych sąd może rozwiązać umowę o dożywocie (przysługuje

nabywcy i dożywotnikowi, który zbył nieruchomość)



Uprawnienie to ma charakter ściśle osobisty



Wyrok działa ex tunc (na przyszłość)



Uznanie umowy za bezskuteczną:



KC łagodzi przesłanki wobec osoby uprawnionej do obowiązku alimentacyjnego (art. 916
KC)



Nie można żądać po upływie 5 lat od daty zawarcia tej umowy.

CZYNNOŚCI ZABEZPIECZAJĄCE WIERZYCIELA:

1. zabezpieczenie rzeczowe

2. zabezpieczenie osobiste

Ad. 1) zabezpieczyciel odpowiada określonym składnikiem majątkowym (np. zastaw, hipoteka)
Ad. 2) zabezpieczyciel odpowiada całym swoim majątkiem

Źródła powstania:



umowne – z mocy prawa



przymusowe – np. decyzja administracyjna -> hipoteka przymusowa



ustawowe – ex lege

*zastrzeżenie kary umownej – wzmacnia pozycję prawną wierzyciela

PORĘCZENIE:



Zabezpieczenie typu osobistego



Umowa nazwana, konsensualna



Strony umowy: wierzyciel i poręczyciel, nie jest wymagana zgoda dłużnika



Przez umowę poręczenia, poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać

zobowiązanie.



może być zawarta pod warunkiem

53 |

S t r o n a



można poręczyć za dług przyszły -> ale wymóg określenia terminu (art. 878 KC)



zawisłość zobowiązania poręczyciela od innego stosunku prawnego określonego
jako zobowiązanie główne



Cechy, które świadczą o akcesoryjności:

a) Przedmiotem może być dług wynikający z ważnej czynności prawnej

b) Zakres zobowiązania poręczyciela co do zasady, co do zasady, każdoczesna

rozciągłość zobowiązania dłużnika.

c) Poręczyciel zobowiązany jest świadczyć od chwili, gdy dług główny staje się

wymagalny

d) Poręczyciel może podnieść przeciw wierzycielowi zarzuty jakie służą dłużnikowi

głównemu:



mające źródło w uprawnieniach dłużnika głównego



zarzuty przysługujące mu osobiście



Poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem
wierzyciela -> wyjątek od zasady tożsamości (art. 481).



Zabezpieczenie poręczyciela wygasa wraz z wygaśnięciem stosunku głównego.



Odpowiedzialność poręczyciela:



Odpowiada tak jak współdłużnik solidarny (w braku innego uregulowania).



Różnice od solidarności biernej:

1) Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia odnosi skutek względem

poręczyciela.

2) Działania lub zaniechania dłużnika głównego mogą prowadzić do pogorszenia

sytuacji poręczyciela.

3) Wyrok korzystny dla dłużnika działa bezpośrednio na rzecz poręczyciela.
4) Zwolnienie z długu dłużnika głównego zwalnia również poręczyciela.

5) Spełnienie świadczenia przez poręczyciela powoduje wstąpienie poręczyciela w

pozycję zaspokojonego wierzyciela.



Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spłatą kredytu, to wierzyciel powinien zawiadomić o

tym poręczyciela:

1) Zawiadomienie stanowi obowiązkową przesłankę wymagalności

2) Roszczenie wobec powierzyciela , zawiadomienie jest to jedynie oświadczenie wiedzy

GWARANCJA BANKOWA



zobowiązanie zaciągnięte przez gwaranta (np. bank) na zlecenie innej osoby w myśl
którego, gwarant zobowiązany jest do zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji po

spełnieniu przez niego określonych przesłanek.



Poręczyciel <-> Gwarant

1) Poręczyciel odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny

Odpowiada bez ograniczenia

2) Gwarant ponosi odpowiedzialność samodzielną

Zakres jest określony do pewnego pułapu.

Gwarant nie może podnosić zarzutów ze stosunku podstawowego łączącego
dłużnika z beneficjentem stosunku

54 |

S t r o n a

RODZAJ

UMOWY

DEFINICJA

FORMA

ZAWARCIA

STRONY

ESENTIALIA NEGOTII

TYP UMOWY

PRZEDMIOT

SPRZEDAŻ

Przez  umowę  sprzedaży  sprzedawca  zobowiązuje  się
przenieść  na  kupującego  własność  rzeczy  i  wydać  mu
rzecz,  a kupujący  zobowiązuje  się  rzecz  odebrać
i zapłacić sprzedawcy cenę. (art. 535 k.c.)

DOWOLNA

chyba, że przepisy

szczególne zastrzegają

formę szczególną

1) sprzedający
2) kupujący

a) zobowiązanie się sprzedawcy do

przeniesienia na drugą stronę
własności rzeczy oraz wydania
rzeczy,

b) zobowiązanie się kupującego do

zapłaty ceny,

c) świadczenie jednej ze stron ma być

odpowiednikiem

świadczenia

drugiej

konsensualna

odpłatna

wzajemna

zobowiązująca

1) rzeczy (a ściślej - prawo własności

rzeczy)

oznaczone

bądź

indywidualnie,

bądź

jedynie

rodzajowo

2) energie: elektryczna, wysokich

ciśnień, gazowa, wodna, cieplna

3) prawa

majątkowe

zbywalne

(zarówno

bezwzględne,

np.

rzeczowe czy autorskie, jak i
względne, np. wierzytelności) oraz

4) zespoły rzeczy i praw

ZAMIANA

Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się
przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za
zobowiązanie się do przeniesienia własności innej
rzeczy. (art. 603 k.c.)

Art. 604. Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.

konsensualna

odpłatna

wzajemna

zobowiązująca,

art. 155 § 1 -

skutki

rozporządzające

1) mogą być rzeczy (a właściwie -

prawo własności rzeczy) i ich
zbiory,

2) inne prawa majątkowe, jednakże

nie pieniądze (chyba że chodziłoby
o numizmaty)

DAROWIZNA

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do
bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku. (art. 888 § 1 k.c.)

darczyńca –

AKT NOTARIALNY

obdarowany -

DOWOLNA

1) darczyńca

2) obdarowany

zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego
świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku

konsensualna

nieodpłatna

zobowiązująca

1) prawa majątkowe, nawet nie

mające  wartości  obiegowej,  jeżeli
tylko  mają  jakąś  wartość  dla  stron
umowy  (mogą  tu  wchodzić  w  grę
dla przykładu takie przedmioty, jak
listy lub też fotografie).

NAJEM

Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się
oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony
lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić
wynajmującemu umówiony czynsz. (art. 659 § 1 k.c.)

DOWOLNA, co do

zasady

Art. 660. Umowa najmu

nieruchomości lub

pomieszczenia na czas dłuższy

niż rok powinna być zawarta

na piśmie. W razie

niezachowania tej formy

poczytuje się umowę za

zawartą na czas nie oznaczony.

1) wynajmujący

2) najemca

1) zobowiązanie się wynajmującego

oddania rzeczy do używania przez
czas oznaczony lub nieoznaczony

2) zobowiązanie się najemcy do

płacenia umówionego czynszu

konsensualna

odpłatna

wzajemna

1) rzeczy (ruchome i nieruchome)

DZIERŻAWA

Przez umowę dzierżawy  wydzierżawiający  zobowiązuje
się  oddać  dzierżawcy  rzecz  do  używania  i pobierania
pożytków  przez  czas  oznaczony  lub nie  oznaczony,
a dzierżawca

zobowiązuje

się

płacić

wydzierżawiającemu umówiony czynsz. (art. 693 § 1
k.c.)

wydzierżawiają
cy

2) dzierżawca

1)zobowiązanie się wydzierżawiającego

do oddania rzeczy do używania
i pobierania pożytków przez czas
oznaczony lub nie oznaczony,

2) zobowiązanie się dzierżawcy do

płacenia

wydzierżawiającemu

umówiony czynsz

konsensualna

odpłatna

wzajemna

1) rzecz przynosząca ze swej natury

lub przeznaczenia pożytki

2) prawo,

którego

wykonywanie

przynosi pożytki

UŻYCZENIE

Przez  umowę  użyczenia  użyczający  zobowiązuje  się
zezwolić  biorącemu,  przez  czas  oznaczony  lub nie
oznaczony,  na  bezpłatne  używanie  oddanej  mu  w  tym
celu rzeczy. (art. 710 k.c.)

DOWOLNA

1) użyczający
2) biorący w

użyczenie

realna

nieodpłatna

55 |

S t r o n a

LEASING

Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w
zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć
rzecz

oznaczonego

zbywcy

warunkach

określonych  w  tej  umowie  i  oddać  tę  rzecz
korzystającemu do używania albo używania i pobierania
pożytków  przez  czas  oznaczony,  a  korzystający
zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych
ratach  wynagrodzenie  pieniężne,  równe  co  najmniej
cenie  lub  wynagrodzeniu  z  tytułu  nabycia  rzeczy  przez
finansującego. (art. 709

k.c.)

Forma pisemna po

rygorem nieważności

(ad solemnitatem)

1) finansujący
2) korzystający

1) zobowiązanie się finansującego do

nabycia rzeczy – od oznaczonej
osoby i na warunkach określonych w
umowie

2) zobowiązanie się finansującego do

oddania

nabytej

rzeczy

korzystającemu do używania albo
używania i pobierania pożytków,
przez czas oznaczony

3) zobowiązanie się korzystającego do

zapłaty

finansującemu

uzgodnionych  ratach  wynagrodzenia
pieniężnego,  które  jest  co  najmniej
równe  cenie  nabytej  rzeczy  lub
wynagrodzenia z tytułu jej nabycia

konsensualna

odpłatna

1) Przedmiotem

umowy

leasingu

(świadczenia  finansującego)  mogą
być  tylko  rzeczy.  Rzeczy  -  to
zarówno  rzeczy  ruchome,  jak  i
nieruchomości

(lege

non

distinguente).  Z  istoty  umowy
leasingu  wynika,  że  oznaczenie
rzeczy  (ruchomej)  powinno  być
zindywidualizowana.

UMOWA

ZLECENIA

Przez

umowę

zlecenia

przyjmujący

zlecenie

zobowiązuje się do dokonania określonej czynności
prawnej dla dającego zlecenie. (art. 734 § 1 k.c.)

DOWOLNA

chyba, że zlecenie

łączy się z

pełnomocnictwem, dla

którego wymagana jest

forma szczególna

1) dający zlecenie
2) przyjmujący

zlecenie

zobowiązanie

się

przyjmującego

zlecenie do dokonania określonej
czynności prawnej dla dającego zlecenie

konsensualna

odpłatna lub

nieodpłatna

UMOWA O

DZIEŁO

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie
zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła,
a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. (art. 627 k.c.)

Forma podlega

ogólnym regułom,

które odnoszą się do
czynności prawnych

1) przyjmujący

zamówienie

2) zamawiający

1) zobowiązanie się przyjmującego

zamówienie

wykonania

oznaczonego dzieła,

2) zobowiązanie się zamawiającego do

zapłaty wynagrodzenia

Świadczenia te są ze sobą powiązane w

ten sposób, że umowa przybiera
znaczenie umowy wzajemnej.

konsensualna

odpłatna

DOŻYWOCIA

Jeżeli

zamian

przeniesienie

własności

nieruchomości  nabywca  zobowiązał  się  zapewnić
zbywcy  dożywotnie  utrzymanie  (umowa  o  dożywocie),
powinien  on,  w  braku  odmiennej  umowy,  przyjąć
zbywcę  jako  domownika,  dostarczać  mu  wyżywienia,
ubrania,  mieszkania,  światła  i  opału,  zapewnić  mu
odpowiednią  pomoc  i  pielęgnowanie  w  chorobie  oraz
sprawić  mu  własnym  kosztem  pogrzeb  odpowiadający
zwyczajom miejscowym. (art. 908 § 1 k.c.)

AKT NOTARIALNY 1) dożywotnik

2) nabywca

konsensualna

odpłatna

DOSTAWA

Przez  umowę  dostawy  dostawca  zobowiązuje  się  do
wytworzenia  rzeczy  oznaczonych  tylko  co  do  gatunku
oraz  do  ich  dostarczania  częściami  albo  periodycznie,
a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do
zapłacenia ceny. (art. 605 k.c.)

Forma pisemna dla

celów dowodowych

1) dostawca

2) odbiorca

konsensualna

odpłatna

56 |

S t r o n a

KONTRAKTACJA

Przez  umowę  kontraktacji  producent  rolny  zobowiązuje
się  wytworzyć  i  dostarczyć  kontraktującemu  oznaczoną
ilość  produktów  rolnych  określonego  rodzaju,  a
kontraktujący  zobowiązuje  się  te  produkty  odebrać  w
terminie  umówionym,  zapłacić  umówioną  cenę  oraz
spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa
lub  przepisy  szczególne  przewidują  obowiązek
spełnienia takiego świadczenia.

Forma pisemna dla

celów dowodowych

1) producent

rolny

2) kontraktujący

konsensualna

odpłatna

RACHUNKU

BANKOWEGO

Przez  umowę  rachunku  bankowego  bank  zobowiązuje
się  względem  posiadacza  rachunku,  na  czas  oznaczony
lub  nieoznaczony,  do  przechowywania  jego  środków
pieniężnych  oraz,  jeżeli  umowa  tak  stanowi,  do
przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.
(art. 725 k.c.)

PRAWO BANKOWE

forma pisemna dla

celów dowodowych

1) bank

2) posiadacz

rachunku

konsensualna

odpłatna lub

nieodpłatna

AGENCYJNA

Przez  umowę  agencyjną  przyjmujący  zlecenie  (agent)
zobowiązuje  się,  w  zakresie  działalności  swego
przedsiębiorstwa,  do  stałego  pośredniczenia,  za
wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na
rzecz  dającego  zlecenie  przedsiębiorcy  albo  do
zawierania ich w jego imieniu. (art. 758  § 1 k.c.)

KOMISU

Przez  umowę  komisu  przyjmujący  zlecenie  (komisant)
zobowiązuje  się za  wynagrodzeniem  (prowizja)  w
zakresie  działalności  swego  przedsiębiorstwa  do  kupna
lub  sprzedaży  rzeczy  ruchomych  na  rachunek  dającego
zlecenie  (komitenta),  lecz w  imieniu  własnym.  (art.  765
k.c.)

PRZEWOZU

Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w
zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do
przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. (art.
744 k.c.)

SPEDYCJI

Przez  umowę  spedycji  spedytor  zobowiązuje  się za
wynagrodzeniem  w  zakresie  działalności  swego
przedsiębiorstwa  do  wysyłania  lub  odbioru  przesyłki
albo  do  dokonania  innych  usług  związanych  z  jej
przewozem. (art. 794 § 1 k.c.)

UBEZPIECZENIA

Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje
się,  w  zakresie  działalności  swego  przedsiębiorstwa,
spełnić  określone  świadczenie  w  razie  zajścia
przewidzianego  w  umowie  wypadku,  a ubezpieczający
zobowiązuje się zapłacić składkę. (art. 805 § 1 k.c.)

PRZECHOWANIA

Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje

57 |

S t r o n a

się zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą
oddaną mu na przechowanie. (art. 835 k.c.)

SKŁADU

Przez

umowę

składu przedsiębiorca

składowy

zobowiązuje się do przechowania, za wynagrodzeniem,
oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. (art. 853 § 1
k.c.)

SPÓŁKA

Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez
działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez
wniesienie wkładów. (art. 860 § 1 k.c.)

PORĘCZENIE

Przez  umowę  poręczenia  poręczyciel  zobowiązuje  się
względem  wierzyciela  wykonać  zobowiązanie  na
wypadek,  gdyby  dłużnik  zobowiązania  nie  wykonał..
(art. 876 § 1 k.c.)

Forma pisemna pod

rygorem nieważności

1) poręczyciel

2) wierzyciel

konsensualna

odpłatna lub

nieodpłatna

PROWADZENIE

CUDZYCH

SPRAW BEZ

ZLECENIA

Kto  bez  zlecenia  prowadzi  cudzą  sprawę,  powinien
działać  z  korzyścią  osoby,  której  sprawę  prowadzi,  i
zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu
sprawy  obowiązany  jest  zachowywać  należytą
staranność. (art. 752 k.c.)

UGODA

Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w
zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w
tym  celu,  aby  uchylić  niepewność  co  do  roszczeń
wynikających  z  tego  stosunku  lub  zapewnić  ich
wykonanie  albo  by  uchylić  spór  istniejący  lub  mogący
powstać. (art. 917 k.c.)

PRZYRZECZENIE

Kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za
wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest
przyrzeczenia dotrzymać. (art. 919 § 1 k.c.)

PRZEKAZ

Kto

przekazuje

drugiemu

(odbiorcy

przekazu)

świadczenie  osoby  trzeciej  (przekazanego),  upoważnia
tym  samym  odbiorcę  przekazu  do  przyjęcia,  a
przekazanego  do  spełnienia  świadczenia  na  rachunek
przekazującego. (art. 921

k.c.)

POŻYCZKA

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się
przenieść na własność biorącego określoną ilość
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość
pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku
i tej samej jakości. (art. 720 § 1 k.c.)

Powyżej 500 zł

forma pisemna dla

celów dowodowych

1) dający

pożyczkę

2) biorący

pożyczkę

konsensualna

odpłatna lub

nieodpłatna