PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 23.02.2012

I.

Kwestie organizacyjne:

1. Egzamin: test jednokrotnego wyboru, 50 pytań, wyświetlany na rzutniku, 30-50s na 

odpowiedź

2. Podręczniki:   wykład   dotyczy   prawa   kościelnego   i   nie   ma   go   w   żadnej   książce, 

podręcznik jest lekturą uzupełniającą (wyd. BECK, Prawo Wyznaniowe) + ks prof. 
Krukowski LEXIS NEXIS „Polskie Prawo Wyznaniowe” + Michał Pietrzak LEXIS 
NEXIS „Prawo Wyznaniowe” + teksty prawne (wykaz ze strony zakładu)

3. KONSTYTUCJA + Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego 17.05.1989r 

+ Ustawa  o Gwarancjach Wolności Sumienia i Wyznania 17.05.1989r. + Konkordat 
1993 ratyfikowany w 1998.

4. Materiały pomocnicze (typu tabelki) w dziale „materiały” na stronie zakładu
5. Terminy egzaminów: przedtermin z konsekwencjami 5.06. w godzinie wykładu; 19.06 

i 26.06.; poprawkowa 4.09. i 11.09.

II.

Omawiane tematy:

1. Pojęcie religii, kościoła, związku wyznaniowego, prawa religijnego i kanonicznego
2. Relacje pomiędzy państwem a kościołem
3. Historyczne ujęcie relacji państwo-kościół w Polsce
4. Wolność wyznania w aspekcie indywidualnym, wolność zrzeszania się
5. Aspekt instytucjonalny wolności wyznania
6. Konkordat 
7. Ochrona wolności sumienia i religii
8. Związki wyznaniowe, osobowość prawna związków wyznaniowych
9. Autonomia kościoła i związków wyznaniowych
10. Procedura rejestracji związków wyznaniowych i ich działalność
11. Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych, pomoc społeczna
12. Nauczanie religii w szkołach, uczelnie katolickie etc
13. Prawo małżeńskie
14. Finansowanie kościołów i związków wyznaniowych
15. Prawo kościelne (stolica apostolska, historia wyboru papieża)

III.

Terminologia:

1.

RELIGIA:

 forma świadomości społecznej, która sprowadza się do wiary w istnienie 

sił i istot nadprzyrodzonych; łączy się także z wykonywaniem pewnych praktyk i 
obrzędów; więź jednostki z sacrum; w aspekcie wspólnotowym jest to integrowanie 
się ludzi wokół tego samego systemu wartości i wierzeń;
Funkcje religii: integrująca, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych człowieka, pozwala 
znaleźć odpowiedzi na naurtujące człowieka pytanie egzystencjalne

2.

Podział religii

: cztery różne kryteria

a) historyczne: religie żywe, ożywione (religie które były martwe ale powraca się do 

nich,   np.   ruchy   neopogańskie,   wiara   w   prawa   natury)   i   martwe   (obecnie 
niefunkcjonujące)

b) ze względu na sposób pojmowania istot boskich: politeistyczne i monoteistyczne
c) ze względu na sposób powstania religii: objawione i naturalne [nie ma początku, 

daty, osoby, zdarzenia]

d) ze względu na sposób wyłaniania władzy: religie z władzą wyłanianą przez organy 

kolegialne lub jednostkowe

3.

PRAWO   WYZNANIOWE

:   prawo   państwowe,   odnoszące   się   do   stosunków 

pomiędzy państwem, a kościołem. W Polsce mamy jedno prawo wyznaniowe, które 
funkcjonuje   niezależnie   (choć   równolegle)   do   prawa   kościelnego.   Składa   się 
dwojakiego   rodzaju   przepisów:   wydawanych   od   zera   przez   państwo,   oraz 
przejmowanych   przez   państwo   norm   prawa   kościelnego   i   wprowadzanie   ich   do 
systemu prawnego państwa w drodze legislacyjnej.  Prawo wyznaniowe to nie tylko 
nieliczne   akty   normatywne,   ale   także   te   pośrednio   odwołujące   się   do   regulacji 
stosunków kościelno – państwowych

4.

PRAWO KOŚCIELNE

:  prawo wewnętrzne, innych niż kościół katolicki, kościołów 

i   związków   wynaniowych   np.  Tora,   Koran.   Funkcjonuje   w   trzech   płaszczyznach: 
reguluje   stosunki   pomiędzy   wiernymi   danego   kościoła,   pomiędzy   wiernymi   a 
organami władzy kościoła, pomiędzy organami władzy kościoła (papież z biskupem)

5.

PRAWO   KANONICZNE

:   prawo   wewnętrzne   wyłącznie   kościoła   katolickiego; 

podstawą jest kodeks prawa kanonicznego 1983r i wcześniejszy 1917r

6.

KOŚCIÓŁ 

– odnosi się do organizacji, która ma korzenie chrześcijańskie

7.

ZWIĄZEK  WYZNANIOWY  

–   nawiązuje   do  tradycji   niechrześcijańskich   (co   do 

zasady, ponieważ istnieją wyjątki)

8.

SEKTA  

– brak definicji legalnej; grupa znajdująca się pod silnym wpływem innej 

jednostki/kolektywu,   która   poprzez   techniki   manipulacyjne   wpływa   na   życie 
członków sekty wkraczając we wszystkie obszary jej życia; grupa silnie izolująca się 
od   społeczeństwa;   cele   deklarowane   znacznie   odbiegają   od   celów   rzeczywistych; 
zagrażają   porządkowi   publicznemu   –   z   tego   powodu   organ   rejestrowy   bada 
dotychczasowe formy działalności danego związku gdy ten ubiega się o rejestrację 
jako związek wyznaniowy.

9.

CZTERY KONCEPCJE STOSUNKU NORM PRAWA PAŃSTWOWEGO DO 

PRAWA   WEWNĘTRZNEGO   KOŚCIOŁÓW   I   ZWIĄZKÓW 
WYZNANIOWYCH

:

a) teoria   pozaprawnej   natury   norm   wewnętrznych   kościołów   i   związków

 

  

wyznaniowych:   prawo   może   być   tworzone   wyłącznie   przez   państwo,   normy 
tworzone   przez   kościoły   i   związki   wyznaniowe   mogą   mieć   jedynie   charakter 
moralny lub etyczny

b) teoria   natury   statutowej   norm   wewnętrznych   kościołów   i   związków

 

  

wyznaniowych:  powstała w systemie rozdziału kościoła od państwa i polega na 
traktowaniu kościołów i związków wyznaniowych jako stowarzyszeń prywatnych, 
które to muszą posiadać statut (wiążący wyłącznie członków)

c) teoria   skuteczności   prawnej   norm   wewnętrznych   kościołów   i   związków 

wyznaniowych:  teoria odwrotna do teorii „a” – normy wewnętrzne kościołów i 
związków   wyznaniowych   mają   charakter   powszechnie   obowiązujący   i   wiążą 
wszystkich ludzi

d) teoria   recepcji

 

   –   w   większości   świata   uznawana   za   obowiązującą,   polega   na 

recypowaniu norm wewnętrznych kościołów i związków wyznaniowych w drodze 

legislacyjnej przez państwo i stają się normami państwowymi, skutecznymi wobec 
wszystkich obywateli

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 01.03.2012.

I.

Modelowe stosunki państwo – kościół

1.Aspekt materialny stosunku państwo-kościół – bierzemy pod uwagę zasady 
ustrojowe państwa przy określaniu tych relacji.
Pozwala wyróżnić:

a)   państwa   konfesyjne   (wyznaniowe)  –   łączy   się   elementy   państwowe   i 
religijne   w   jedno.   Dzieli   się   je   na   państwa   o   konfesyjności   otwartej   i 
zamkniętej. 

konfesyjność zamknięta:
 państwa muzułmańskie: 
-Iran, Irak, Arabia Saudyjska;
- istnieje jedna religia państwowa, jeden kościół; 
-państwo   wypowiada   się   co   do   prawdziwości   doktryny   danej   religii 
państwowej; 
-religia jest subwencjonowana z budżetu państwa;
- istnieje formalny zakaz wyznawania innej religii niż państwowa;
- w najlepszym wypadku wyznawcy innych religii są co najwyżej tolerowani; 
-często   prawo   wewnętrzne   kościoła   państwowego,   staje   się   prawem 
państwowym 

konfesyjność otwarta: 
-istnieje  jeden   kościół   narodowy,   uprzywilejowany  wyłącznie   ze   względów 
historycznych, bądź socjologicznych;
- państwo nie wypowiada się co do prawdziwości doktryny kościoła;
- kościół narodowy jest subwencjonowany z budżetu państwa;
- istnieje wolność religijna;
- Wielka Brytania, Norwegia, Grecja. 
- przed II Soborem Watykańskim(1962-1965; rozpoczęty za czasów papieża 
Jan   XXIII,   zamknięty   za   Pawła   VI)   w   Europie   istniało   wiele   państw 
konfesyjnych.   Cel:   otwarcie   się   kościoła   na   współczesność   i   na   wiernych; 
państwa katolickie zaczęły przekształcać się w świeckie

b) państwa świeckie (separowane)  – oddzielenie kościoła i państwa. Istnieją 
trzy modele: o separacji czystej, skoordynowanej i wrogiej (wroga francuska i 
wroga sowiecka)

separacja czysta 
–   ten   model   reprezentują   Stany   Zjednoczone   od   I   poprawki   (1791)   do 
Konstytucji USA z 1789r; 
- państwo nie ma prawa prowadzić kościoła państwowego;
- obywatel jest chroniony pozytywnie i negatywnie: przed przymuszaniem go 
do   uczestniczenia   w   praktykach   religijnych,   oraz   nie   może   być 
dyskryminowany w życiu publicznym ze względu na swoje wyznanie; 

-państwo nie ingeruje w sprawy kościołów działających na terytorium USA, 
oraz nie może zakazać wykonywania praktyk religjnych dopóki nie naruszają 
one przepisów prawa; 
-religia nie jest przedmiotem nauczania w szkole

separacja skoordynowana
-modelowym państwem są Niemcy; Konstytucja Weimarska 1919 (wolność 
sumienia i wyznania jako prawo wynikające  z przyrodzonej godności); 
-nie ma jednego kościoła państwowego; 
-istnieje   zasada   równouprawnienia   kościołów   i   związków   wyznaniowych; 
-związki   wyznaniowe   mają   charakter   publiczno-prawny   (zobowiązania, 
nabywanie praw, osobowość prawna)

separacja wroga
*wersja francuska
- zapoczątkowana rewolucją burżuazyjną, osiąga apogeum w wieku XX- 1905r 
ustawa o separacji kościoła od państwa: związki wyznaniowe mają charakter 
stowarzyszeń prywatnych i nie mają osobowości prawnej
- Francja nie podpisała konkordatu, natomiast Górny Ren, Dolny Ren i Mozela 
mają podpisane coś w rodzaju konkordatu
- charakteryzuje się sprywatyzowaniem kwestii religijności obywateli

*wersja sowiecka
-wersja wzmożona ideologią marksistowsko-leninowską;
- ma charakter stricte antykościelny
-wprowadza ogólnopaństwową ideologię ateistyczną
-1918r Dekret Komisarzy Ludowych – rozdział kościoła od państwa i szkoły 
od kościoła
-1936r   Konstytucja   ZSRR   –   pozbawiła   związki   wyznaniowe   osobowości 
prawnej; mogły one działać jako stowarzyszenia prywatne; państwo przejęło 
także majątek kościelny; laicyzacja nauczania szkolnego; wolność kultu ale 
także prawo do wykonywania praktyk ateistycznych

2. Aspekt formalny  – odnosi się do sposobu regulacji stosunków pomiędzy 
państwem, a kościołem (metody regulacji).
a)   państwa   konkordatowe   –   państwa,   które   zawarły   konkordat   ze   stolicą 
apostolską;   tylko   stolica   apostolska   ma   prawo   zawierania   konkordatu, 
ponieważ   jest   podmiotem   prawa   międzynarodowego,   który   na   zasadzie 
uznania przez pozostałe podmioty uzyskał podmiotowość publiczno-prawną. 
Umów jest około 40.
b) państwa bezkonkordatowe – takie, w których stosunek państwo-kościół jest 
regulowany jednostronnie

II.

Historia relacji państwo-kościół w RP

1. Daty: a) 966 – chrzest polski b)968 powstanie biskupstwa misyjnego c) 
1000r zjazd gnieźnieński
2. Kapituły – wybierały osoby na wyższe stanowiska hierarchii duchowej
3.  Wiek   XVI   –   okres   wojen   religijnych.   RP  udało   się   uchronić   od   wojen 
religijnych z racji swojej tolerancji 
4.   Konferedacja   Warszawska   1573:   jej   postanowienia   wpłynęły   na 
ugruntowanie   pozycji   Polski   jako   kraju   tolerancyjnego;   Polska   była 
postrzegana jako ostoja chrześcijaństwa
5. Konstytucja 3 Maja – wprowadza zasadę państwa o konfesyjności otwartej; 
religia kościoła katolickiego jako panująca; odstępstwo od religii katolickiej 
(apostazja)   była   traktowana   jako   przestępstwo   karane   wg   przepisów   prawa 
karnego
6.   Okres   zaborów   –   prześladowanie   chrześcijan;   w   odniesieniu   do   KK 
dochodziło   do   upośledzenia   komunikacji   między   wiernymi,   a 
duchowieństwem i stolicją apostolską (np. zabór rosyjski)
a) zabór rosyjski – większość to wyznawcy prawosławni; Caryca Katarzyna 
chciała odszczepieńców od religii prawosławnej (grekokatolików) przywrócić 
do   religii   prawosławnej   za   pomocą   dekretów,   który   uprawniał   władzę   do 
użycia   siły   aby   zmusić   grekokatolików   do   powrotu;   wyznawcy   religii 
katolickiej także byli upośledzeni w prawach (np. kontakt z Rzymem, Święte 
Kolegium – celem było zadzorowanie kościołów i związków wyzaniowych 
oraz ograniczanie ich działalności)
b)  zabór  pruski  –  od 1816r  dochodziło  do  likwidacji  majątku  kościelnego, 
który był przejmowany przez państwo; Kościół był ostoją polskości i trzeba 
było się go pozbyć; tylko Luteranie i Kalwini mogli cieszyć się przychylnością 
władzy
c)   zabór   austryjacki   –   dominacja   państwa   nad   kościołem   w   inny   sposób; 
państwo   chciało   wpływać   na   sprawy   wewnętrzne   kościoła,   zwłaszcza 
katolickiego; Cesarz Józef II wydawał akty np. dotyczące tego ile ma być 
wody w kropielnicy; 
7. II RP – po odzyskaniu niepodległości po Pierwszej Wojnie Światowej RP 
odrodziła się ale zalała ją fala biedy i bezrobocia; Ustawa o Opiece Społecznej 
1923   –   opieka   zakładowa   (pomoc   w   ramach   prowadzenia   zakładów,   np. 
sierociniec, dom starców) i pozazakładowa (pomoc bezpośrednia); państwo nie 
było w stanie wywiązać się z tych obowiązków; 75% obywateli wyznawało 
religię   rzymskokatolicką,   więc   KK   wkroczył   i   przy   pomocy   stowarzyszeń 
niósł pomoc zakładową i pozazakładową; konieczne było także ujednolicenie 
prawodawstwa,   najlepiej   poprzez   wydanie   Konstytucji   –   prace   nad 
Konstytucją Marcową – 17.03.1921r. - były długotrwałe i burzliwe także w 
zakresie regulacji stosunków państwo-kościół: dwa poglądy – nawiązanie do 
konstytucji majowej – państwo konfesyjne otwarte, bądź państwo świeckie; art 
114 Konstytucji mówił, że religia rzymskokatolicka ma „naczelne stanowisko 
wśród   równouprawnionych   wyznań”;   Konstytucja:   „Imię   Boga 
Wszechmogącego my naród polski...(...) Tak Mi Dopomóż Bóg(...)”. 
Art 102 Konstytucji gwarantował pociechę religijną: osoby znajdujące się w 
szpitalach,   aresztach,   DPS,   na   koloniach,miały   mieć   możliwość   uzyskania 
opieki duszpasterskiej; gwarantowała także zakaz dyskryminacji ze względu 
na wyznanie i prawo do tworzenia stowarzyszeń, oraz zakazywała korzystania 

ze swojej wolności religijnej w sprzeczności z ustawami; wyjątek: rodzice i 
opiekunowie   mają   prawo   zmuszenia   osoby   podlegającej   ich   władzy 
rodzicielskiej/opiekuńczej do uczestniczenia w obrzędach religijnych; związki 
wyznaniowe   prawnie   uznane   posiadały   osobowość   prawną   i   miały   prawo 
organizowania publicznych nabożeństw i rządzenia się własnym prawem; KK 
cieszył się autonomią, tak jak i inne kościoły uznane prawnie; Konstytucja 
wprowadzała obowiązkową naukę religii dla dzieci i młodzieży do lat 18 w 
szkołach   publicznych;   regulowanie   stosunków   państwo   –   KK   regulowała 
ustawa (którą ostatecznie odrzucono) i konkordat;   związki nieuznane były 
dzielone na tolerowane (mogły liczyć  na przychylność władzy, Adwentyści 
Dnia Siódmego) i nietolerowane (Metodyści, Badacze Pisma Świętego)

Konkordat 10.02.1925r.    - uszczegóławiał i rozszerzał przepisy Konstytucji 
Marcowej:
a)   gwarantował   wolność   wykonywania   swej   działalności   wszystkim 
obrządkom KK
b)   przywrócono   stosunki   dyplomatyczne   pomiędzy   Polską   a   Stolicą 
Apostolską
c)   państwo   zobowiązuje   się   pomagać   Kościołowi   przy   wykonywaniu 
niektórych z jego uprawnień („Świeckie Ramię Kościoła”)
d)   zwolnienie   duchownych   z   obowiązków   nie   do   pogodzenia   ze   stanem 
duchownym: służba wojskowa, ławnik
e)nienaruszalność   obiektów   sakralnych   oraz   swobodę   administrowania 
majątkiem kościelnym
f)   powtórzenie   gwarancji   konstytucyjnych   cd.  nauczania   religii   w  szkołach 
publicznych
g)   Kościół   zobowiązał   się   do   odmawiania   w   niedzielę   i   dzień   3.05.   za 
pomyślność Prezydenta i ojczyzny 
h)   ustępstwo   ze   strony   władzy   kościelnej:   konkordat   przewidywał,   że 
Prezydent   RP   miał   prawo   weta   politycznego   w   stosunku   do   biskupów 
desygnowanych przez Stolicę Apostolską 

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 08.03.2012.

1. Postanowienia  konstytucji  marcowej  zostały prawie   całkowicie  recypowane 

przez Konstytucję Kwietniową z 1935r. Nie przejęto jednego przepisu: dot. 
tzw. pociechy religijnej, oraz inwokacji, co spotkało się z negatywną reakcją 
środowisk katolickich. I przetrwały aż do wydania Konstytucji Rzeczpospolitej 
Polskiej Ludowej w 1952r

2. Okres Rzeczpospolitej Polskiej Ludowej

a) 12.09.1945 - Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej – uchwała: Stolica 
Apostolska   naruszyła   postanowienia   Konkordatu,   więc   przestał   on 
obowiązywać → cel: uwolnienie się od zobowiązań Konkordatu
b) W okresie PRL mieliśmy do czynienia z laicyzacją sterowaną – eliminacja 
elementów religijnych z życia publicznego
c)  W  1961r   -   religia   została   usunięta   ze   szkół   i   przeniesiona   do   punktów 
katechetycznych. W 1989r religia powróciła do szkół.
d) w 1949 r - wydano „dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania” - 
penalizował nadużycia w uzyskiwaniu wolności sumienia i wyznania
e) 1950r – Urząd do spraw wyznań – nadzorowanie kościołów i związków 
wyznaniowych – ukierunkowanie ich działalności w stronę laicyzacji
f) 1950r – likwidacja stowarzyszenia Caritas (aż do roku 1989 – Caritas będzie 
instytucją   świecką)   .   Dopiero   w   latach   90'   Caritas   powrócił   do   tradycji 
przedwojennych
g)1950r – Ustawa o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki - poręczeniu 
proboszczom   posiadania   gospodarstw   rolnych   i   o   utworzeniu   funduszu 
kościelnego.   -   państwo   przejmuje   dobra   kościelne   za   odszkodowania 
(symboliczne albo żadne). Rekompensacie miało służyć utworzenie Funduszu 
Kościelnego (to nie jest Komisja Majątkowa!!!!!!): wg założeń miał czerpać 
środki   z   dwóch   źródeł:   z   budżetu   państwa   i   dochodu   z   przejętych   przez 
państwo   nieruchomości.  Ale:   po   pierwsze   nie   ewidencjonowano   przejętych 
nieruchomości, a po drugie nie oszacowano tych dochodów, które miały być 
przekazywane.   Dlatego   też   fundusz   jest   zasilany   do   tej   pory   wyłącznie   z 
budżetu   państwa,   a   pieniądze   z   funduszu   wydaje   się   na:   ubezpieczenie 
społeczne   duchownych   w   80%,   działalność   humanitarną,   odrestaurowanie 
zabytkowych   obiektów   sakralnych.   Fundusz   działa   na   rzecz   wszystkich 
kościołów i związków wyznaniowych, których nieruchomości zostały przejęte 
na gruncie w/w ustawy.
h)   22.07.1952   –   Konstytucja   Polskiej   Rzeczpospolitej   Ludowej:   forma 
gwarantowała rozdział kościoła od państwa, wolność sumienia i wyznania jako 
prawo obywatelskie (nie nabyte przy urodzeniu), równouprawnienie obywateli 
bez   względu   na   wyznanie   i   wolność   od   przymusu   do   uczestniczenia   w 
praktykach religijnych.
i) w 1953 wydano Dektret o Obsadzaniu Stanowisk Kościelnych:  obsadzanie 
stanowisk kościelnych miało odbywać się za zgodą władzy państwowej.

j) 08.05.1953 – memoriał kardynała Stefana Wyszyńskiego, w którym wyraził 
sprzeciw   KK   wobec   wydania   takiego   dekretu   ==>   ks   kardynał   został 
internowany na 3 lata
k) 1956 – Dekret o Obsadzie Stanowisk Kościelnych – obsadzanie stanowisk 
za porozumieniem
l) 05.04.1989. - obrady Okrągłego Stołu. 17.05.1989r wydano trzy ustawy: 
Pakiet   Ustaw   Majowych.-   Ustawa   O   Gwarancjach   Wolności   Sumienia   i 
Wyznania   [prawo   obywatelskie];   Ustawa   o   Stosunku   Państwa   do   Kościoła 
Katolickiego;   Ustawa   o   Ubezpieczeniu   Społecznym   Duchownych   (już 
nieobowiązująca) 

3.

Źródła Prawa Wyznaniowego:

*System źródeł prawa: uporządkowany zbiór źródeł prawa w sensie 
formalnym, mają różną moc prawną, zależnie od podmiotu wydającego akt;  
tryb uchwalania; przedmiot regulacji
*Akty dzielą się na jednostronne i dwustronne [ konkordaty]
*ustawa szczegółowa deroguje postanowienia ustawy ogólnej

W SENSIE FORMALNYM  [ zewnętrzne formy obowiązywania przepisów  
prawa]:
a) ustawy
b) Konstytucja
c) rozporządzenia
d) umowy ratyfikowane

 

W SENSIE MATERIALNYM [ czynniki, które wpływają na kształt systemu 
prawa, np. zwyczaj, kultura]:

A. KONSTYTUCJA:

a) preambuła: pojawiają się odwołania do religii (natomiast przyjmuje 
się zasadę równouprawnienia względem osób wierzących i 
niewierzących)
b) art 25- Gwarancja Wolności Sumienia i Religii w Aspekcie 
Instytucjonalnym
c) art 53- Gwarancja Wolności Sumienia i Religii w Aspekcie 
Indywidualnym
d) art 48 – religijne wychowanie dzieci
e) art 85 – służba wojskowa
f) art 191 – jeśli jakiś artykuł jest niezgodny z doktryną religijną
g) art 233 – wolność sumienia i religii w stanie nadzwyczajnym (nawet 
stan nadzwyczajny nie jest przyczyną organiczenia)

B. UMOWY MIĘDZYNARODOWE RATYFIKOWANE ZA ZGODĄ 

 

    

   

WYRAŻONĄ W USTAWIE

a) art 89 – dotyczy szczeg. Konkordatu

C. USTAWY

a) O wolności sumienia i wyznania
b) regulujące stosunek państwa do kościołów i związków 
wyznaniowych, jest ich 15. Mają je następujące kościoły: KK, 
Zielonoświątkowy,   Autokefaliczny   Kościół   Prawosławny,   Kościół  
Starokatolicki Mariawitów, Chrześcijan Baptystów, Kościoła 
Polskokatolickiego, Adwentystów Dnia Siódmego, Kościoła 
Ewangelicko – Augsburskiego, Ewangelicko - 
Metodystycznego: nie zostały wydane na podstawie obecnie wiążącej 
Konstytucji
c)Ustawa o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Religijnego, 
Muzułmańskiego Związku Religijnego i Wschodniego Kościoła 
Staroobrzędowego

D. ROZPORZĄDZENIA

a) dotyczące sposobu przeprowadzania zajęć religii w szkołach
b)   w   drodze   rozporządzenia   jednostki   organizacyjne   kościołów   i 
związków wyznaniowych nabywają osobowość prawną

     E.  AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

a)  uchwały dot.  odległości  między punktami  sprzedaży alkoholu,  a  
obiektami sakralnymi

4.

GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA W 
ASPEKCIE 

 

    

   INDYWIDUALNYM – ART. 53.

 

 

a) nieograniczony aspekt podmiotowy
b) wynika  z praw człowieka
c) art 48 – rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z  
przekonaniami, uwzględniając stopień dojrzałości dziecka
d) państwo nie może regulować/wpływać na naszą wolność sumienia i 
religii
e) art 53.2-  katalog uprawnień w zakresie wolności sumienia i religii 
jest otwarty, ten art ma charakter przykładowy
f) ART 53. 6 i 53.7 – aspekt negatywny
g) w ramach tej wolności mieści się także prawo zmiany 
światopoglądu, religii, przynależności do kościoła czy związku 
wyznaniowego, a także odrzucenia wszelkich religii. 
h) zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność do 
kościoła/związku wyznaniowego; wyznanie nie może być przesłanką  
dyskryminującą. Przykład: Prawo Pracy art 18.3a i b – nakaz równego 
traktowania bez względu na wyznanie, religię lub światopogląd 
*wyjątki: katecheta
* dyskryminacja pośrednia – stosowanie pozornie neutralnego 
kryterium, które powoduje jednak dyskryminację pewnej grupy 
pracowników,   np.   szkolenia   są   organizowane   przez   pracodawcę   w  
piątki, co oznacza brak możliwości uczestnictwa dla wyznawców 
islamu.

g) art 18.3.d – jeśli uważamy że nasze prawa zostały naruszone, 
możemy  domagać  się od  pracodawcy  odszkodowania  w wysokości  
min. pensji minimalnej.

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 15.03.2012.

Art. 1. Ustawy o Gwarancjach Wolności Sumienia i Wyznania

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu obywatelowi wolność sumienia i
wyznania.
2. Wolność sumienia i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań
oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo, prywatnie i publicznie.
3. Obywatele wierzący wszystkich wyznań oraz niewierzący mają równe prawa w
życiu państwowym, politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym.

 Art. 7. Ustawy o Gwarancjach Wolności Sumienia i Wyznania

1. Cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej korzystają z
wolności sumienia i wyznania na równi z obywatelami polskimi.

 

2.Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do bezpaństwowców.

Wolność zrzeszania:

 

Art. 2

.

Korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności:

11) zrzeszać się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających

z wyznawanej religii bądź przekonań w sprawach religii;
→ obecnie gwarantuje ją ustawa o stowarzyszeniach
→ stowarzyszenia dzielą  się na zwykłe  i zarejestrowane/rejestrowe  w Krajowym  
Rejestrze Sądowym, z chwilą rejestracji stowarzyszenie nabywa osobowość prawną 
(potrzeba 15 osób). Stowarzyszenie zwykłe są tworzone przez 3 obywateli z pełną  
zdolnością do  czynności prawnych, zgłaszają regulamin stowarzyszenia staroście, gdy 
ten nie zgłasza   uwag   stowarzyszenie   rozpoczyna   działalność,   ale   nie   posiada  
osobowości  prawnej, nie może tworzyć oddziałów etc etc.

4.

Kryteria podziału stowarzyszeń religijnych:

a)  samodzielność organizacyjna: stowarzyszenia posiadające osobowość prawną lub 
działające w ramach kościelnych osób prawnych, które je powołały.
b) podstawa funkcjonowania: działające na podstawie ustawy o gwarancjach wolności 
sumienia   i   wyznania   (art   2   pkt   6   i   11),   działające   na   podstawie   ok.   15stu   ustaw 
indywidualnych
c)  ze względu na podmioty uprawnione do tworzenia stowarzyszeń: stowarzyszenia 
powstałe   z   inicjatywy   jednostek,   powstałe   z   inicjatywy   organów,   kościołów   i 
związków   wyznaniowych,   powstałe     z   inicjatywy   jednostek   z   aprobatą   władzy 
kościelnej.
d) stosunek do ustawy „prawo o stowarzyszeniach”: takie, do których ustawa stosuje 
się w całości, w ogóle nie znajduje zastosowania, stosuje się ją z wyjątkami.

5.

Trzy typy stowarzyszeń (organizacji) religijnych:

a)  świeckie   o   celach   religijnych  –   poza   strukturami   kościołów   i   związków 
wyznaniowych: w całości stosuje się prawo o stowarzyszeniach, np. stowarzyszenia 
katolików działające w duchu katolickim ale nie wykazujące związku z władzami KK 
(art 37 Ustawy o stosunku państwa do KK)
b)  wyznaniowe  –   mogą   być   tworzone   w   siedmiu   kościołach   i   związkach 
wyznaniowych,   na   podstawie   ustaw  indywidualnych,   np.   katolicki   i   prawosławny; 
mogą   być   zakładane   przez   jednostki   [za   aprobatą   władzy   kościelnej]   lub   organy 
władzy kościołów i związków wyznaniowych; łącznikiem może być moderator, czy 
asystent kościelny

*ustawa   państwowa   stosuje   się   z   trzema   wyjątkami:   Kościół   może   cofnąć   swoją 
aprobatę przez władze danego kościoła/związku, które tę aprobatę wcześniej wydały – 
w   takim   momencie   stowarzyszenie   traci   charakter   katolicki   i   staje   się 
stowarzyszeniem świeckim i w pełni stosuje się do niego postanowienia ustawy o 
stowarzyszeniach; art 35.3 pkt 2 - wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie 
stowarzyszenia wymaga uzgodnienia w Komisji Wspólnej; w przypadku likwidacji 
organizacji   katolickiej   lub   innej,   co   do   zasady   [jeżeli   statut   nie   stanowi   inaczej] 
majatek przechodzi na kościelną osobę prawną hierarchicznie wyższą.
* Organizacje katolickie mogą mieć na celu w szczególności zgodną z nauką Kościoła

działalność społeczno-kulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-
opiekuńczą

c) kościelne – powstają w sześciu kościołach i związkach wyznaniowych na postawie 
ustaw szczegółowych; organizacje kościelne mają na celu w szczególności działalność 
na   rzecz   formacji   religijnej,   kultu   publicznego   i   nauki   katolickiej;   mogą     być 
zakładane przez organy władzy kościołów i związków wyznaniowych; organizacje 
zrzeszające osoby należące do Kościoła: 1) erygowane przez biskupa diecezjalnego 
lub w ramach  statutów   zakonnych   przez   wyższego   przełożonego   zakonnego,   a   w 
odniesieniu   do   organizacji   o   zasięgu   ponaddiecezjalnym   –   przez   Konferencję 
Episkopatu   Polski,   2)   założone   przez   wiernych   z   udziałem   proboszcza,   rektora 
kościoła   lub   przełożonego   zakonnego   za   zezwoleniem   władzy   kościelnej;   te 
stowarzyszenia mogą  nabyć  osobowość  prawną  w drodze  rozporządzenia  Ministra 
Administracji   i   Cyfryzacji,   do   organizacji   kościelnych   nie   stosuje   się  prawa   o 
stowarzyszeniach,   w   niektórych   przypadkach   stosuje   się   ustawę   'prawo   o 
zgromadzeniach;   stowarzyszenia   założone   przez   wiernych   nigdy   nie   mogą   nabyć 
osobowości prawnej

6.

Gwarancjami wolności sumienia i wyznania w stosunkach państwa z kościołami i 
innymi związkami wyznaniowymi są

:

a) zasada rozdziału kościołów i związków wyznaniowych od państwa (art 9 ustawy o 
Gwarancjach Wolności Sumienia i Wyznania) – zapobiega wprowadzeniu państwa  
konfesyjnego
b) swoboda pełnienia funkcji religijnych przez kościoły i związki wyznaniowe 
c) równouprawnienie wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych,
bez względu na formę uregulowania ich sytuacji prawnej

7.

Art 25 Konstytucji

 reguluje instytucjonalną wolność sumienia i wyznania:

a)  zasada równouprawnienia  – równość polegająca na tym, że jeśli podmioty mają  
jakąś cechę wspólną to w tym zakresie traktujemy je tak samo. UWAGA: tylko KK ma 
reprezentację międzynarodową w postaci Stolicy Apostolskiej, co nie oznacza że inne 
kościoły/związki wyznaniowe również powinny ją posiadać; dni świąteczne KK w  
pewnym zakresie pokrywają się z ustawą o dniach wolnych o pracy, co nie oznacza że 
wyznawcy innych kościołów nie mogą tych dni świętować.
b)  zasada bezstronności  – art 25.2 – władze RP zachowują bezstronność (ale: nie  
neutralność!)w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, 
zapewniając   swobodę   ich   wyrażania   w   życiu   publicznym   +   brak   uprzedzeń   w  
stosunku do innych wyznań + przedstawiciele władz mają możliwość uczestnictwa w 
obrzędach religijnych
c)  zasada autonomii i niezależności -    autonomia w aspekcie prawnym:prawo do  
rządzenia się własnym prawem w stosunkach wewnętrznych; niezależność dotyczy  
stosunków zewnętrznych i jest najwyższym stopniem autonomii; państwo nie nadaje 
autonomii kościołom i związkom wyznaniowym, państwo ją UZNAJE.

d)  zasada   współdziałania  –   art   25.3-   „stosunki   między  panstwem   a   kościołami   i  
innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich  
autonomii  oraz wzajemnej  niezależności każdego  w swoim zakresie,  jak również  
współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego; zasada partnerstwa państwa i 
kościoła (np. pomoc społeczna, instytucja małżeństwa etc)

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji:
-działania władcze: wpisywanie do rejestru kościołów i związków wyznaniowych;  
wydawanie   rozporządzeń   na   gruncie   których   niektóre   kościelne   jednostki  
organizacyjne nabywają osobowość prawną
-działania niewładcze: notyfikacje (np. zmiany w zakresie statutu stowarzyszenia)
→ zapewnia współdziałanie państwa i kościoła dla dobra człowieka
e) zasada bilateralności stosunków – art 25.4 i 5: „Stosunki między RP a KK określają 
umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską”, „Stosunki między RP a  
innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na  
podstawie   umów   zawartych   przez   Radę   Ministrów   z   ich   właciwymi  
przedstawicielami.”
W przypadku  zawarcia umowy na podstawie  art 25 nie wywołuje   ona  skutków  
prawnych,   dopiero   wydanie   ustawy   takie   skutki   wywołuje.   Każda   zmiana   takiej  
ustawy będzie wymagała powrotu do stron zawierających tę umowę i porozumienia co 
do wprowadzanych zmian.

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 22.03.2012.

1.

Trzy sposoby regulacji stosunków państwo-kościół:

a) jednostronny  - państwo decyduje jak będą wyglądały jego relacje z 
kościołem
b) umowny – decydują umowy pomiędzy stronami, obie strony wpływają na 
kształt stosunków
c) mieszany – ustawowo umowny, w PL dotyczy Kościoła Katolickiego: 
konkordat + ustawa o stosunku państwa do KK

2.

Konkordat:

 

a) musi być zgodny z Konstytucją, Prezydent może wystąpić do TK o zbadanie 
zgodności konkordatu z Konstytucją, później można mówić o domniemaniu 
zgodności konkordatu z Konstytucją
b) w przypadku postanowień sprzecznych, obowiązują postanowienia umowy 
międzynarodowej, czyli Konkordat ma wyższą moc niż ustawy
c) konkordat co do zasady stosuje się bezpośrednio, istnieją dwa wyjątki: art 
10 (wszedł w życie 15.11.1998, poźniej niż cały konkordat) – prawo 
małżeńskie – koniecznym było dostosowanie ustawodawstwa polskiego w tym 
zakresie;art 22 – konieczność powołania Komisji Majątkowej – wymagał 
wydania stosownej ustawy na podstawie której ta komisja została powołana
d)w momencie wejścia w życie konkordatu polepszyła się sytuacja innych 
kościołów i związków wyznaniowych (zasada równouprawnienia), np. 
przepisy prawa małżeńskiego: małżeństwo wywołujące skutek cywilny można 
zawrzeć nie tylko w KK
e) wywodzi się z łac. słowa concordare i oznacza „zgadzać się”
f) 10.02.1925r – przyjęcie konkordatu

g) w sensie szerokim: każda umowa pomiędzy państwem, a Stolicą Apotolską, 
w ujęciu wąskim: uroczysta umowa zawierana na gruncie przepisów prawa 
międzynarodowego pomiędzy Stolicą Apostolską, a danym państwem.
h) KONKORDAT – definicja – dwustronna umowa międzynarodowa, 
odnosząca się do ochrony praw człowieka, której przedmiotem są 
zobowiązania państwa w stosunku do Stolicy Apostolskiej, ale te zobowiązania 
dotyczą stosunków wewnątrz państwa, pomiędzy państwem, a wiernymi i 
strukturami KK w tym państwie.

i) Od 1122r mówimy o erze konkordatów klasycznych (wertykalnych): 

służyły wymianie przywilejów pomiędzy władzą świecką, a władzą 
duchowną, aby zachować pokój religijny

ii) od 1962-65 (II Sobór Watykański) mówimy o konkordatach 

horyzontalnych: do dziś konkordaty gwarantują pewne uniwersalne 
wartości (np. prawo do wolności religijnej) i zagwarantowaniu 
wiernym kościoła pewnej ugruntowanej sytuacji w odniesieniu do 
państwa

      3.

  Konkordat reguluje :

a)stosunki dyplomatyczne pomiędzy Stolicą Apostolską, a danym 
Państwem(nuncjusz apostolski rezydujący w Polsce, Ambasador 
rezydujący w Stolicy Apostolskiej:
b)stosunki pomiędzy panstwem, a wiernymi kościoła
c)między państwem, a strukturami KK w danym państwie

4.

Stronami konkordatu są:

a)  państwo i Stolica Apostolska (nie państwo-miasto Watykan!!!!) i 
jest to umowa międzynarodowa, ale nie międzypaństwowa!

5.

 Konwencja Wiedeńska 

o prawie traktatu z 1969r reguluje zasady 

zawierania konkordatu
a) etap negocjacji (Minister Spraw Zagranicznych lub Premier vs 
Nuncjusz Apostolski (Legat Papieski), który na etapie negocjacji jest 
zobowiązany zasięgnąć opinii Konferencji Episkopatu państwa, z 
którym konkordat ma być zawarty.

b) parafowanie tekstu konkordatu (etap niekonieczny): złożenie parafki 
pod tekstem projektu konkordatu. Oznacza, że tekst jest autentyczny, 
ostatecznie uzgodniony, wyraża chęć nadania uroczystego charakteru 
konkordatowi
c) podpisanie konkordatu: MSZ/Premier i Legat Papieski
d) ratyfikacja 
e) ogłoszenie w publikatorze: (Dziennik Ustaw i Acta Apostolicae 
Sedis)
f) po ratyfikacji występuje wymiana not ratyfikacyjnych pomiędzy 
stronami i po określonym czasie od tej wymiany konkordat wchodzi w 
życie)

6.

Polski konkordat podpisano 28.07.1993.

a) wymiana dokumentów ratyfikacyjnych nastapiła 25.03.1998., 
b) wszedł w życie 25.04.1998r. 
c) ratyfikacja nastąpiła za zgodą wyrożoną w ustawie
d) składa się z preambuły i 29 Artykułów. Dwa typy wykładni: 
systemowa – miejsce konkordatu w systemie źródeł prawa i 
funkcjonalną – czemu konkordat miał służyć?

e) pięć rodzajów przesłanek:
-polityczne:nawiązują do odzyskania przez PL niepodległości
-socjologiczne: nawiązuje do tego, że religia KK jest wyznawana przez 
dużą część obywateli RP
-historyczna: „rola odegrana przez Kościół w 1000-letniej historii 
państwa (...)”, bulla papieża etc.
-aksjologiczna: (preambuła), odwołuje się do systemu wartości 
wspólnego dla państwa i Stolicy Apostolskiej (prawa człowieka)
- prawna: dążenie do uregulowania stosunków między państwem a KK, 
poszanowanie systemów prawnych, oraz wspólne wartości 
zakotwiczone w prawie międzynarodowych i prawach człowieka
f) klauzule końcowe

nieobecne w konkordacie:
-derogacyjna: nie ma konieczności zawarcia  w polskim 
konkordacie tej klauzuli, ponieważ wcześniejszy konkordat utracił 
wcześniej moc prawną
-temporalna: mówiąca o tym, na jaki czas konkordat został zawarty; 
nasz konkordat jest konkordatem wieczystym, choć w każdej chwili 
może zostac przez strony zerwany
obecne w konkordacie:
-dotycząca zmiany/trybu zmiany konkordatu i trybu wprowadzenia 
nowych przepisów (art 27)
-interpretacyjna – art 28 - „układające się strony będą usuwać na 
drodze dyplomatycznej zachodzące między nimi różnice dotyczące 
interpretacji lub stosowania niniejszego Konkordatu”
-ratyfikacji – art 29 - „Konkordat niniejszy podlega ratyfikacji”
-wejścia w życie – art 29 „(...)wejdzie on w życie po upływie 
jednego miesiąca „od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych”
- języka – art 29 - „Konkordat sporządzono w Warszawie dnia 28 
lipca 1993r, w dwóch egzemplarzach, każdy w językach polskim i 
włoskim, przy czym obydwa teksty są jednakowo autentyczne”

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 29.03.2012.

OCHRONA WOLNO CI SUMIENIA I RELIGII

Ś

1. 4 sposoby ochrony:

a) prawo do sądu
b) Rzecznik Praw Obywatelskich, gdy naruszenia dokonały organy władzy 
publicznej
c) TK – sprawdza konstytucyjność i legalność
    *art 191 Konstytucji: kościół i związki wyznaniowe – podmioty 
      uprzywilejowane
    * skarga konstytucyjna obywatela

d) Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu – warunki: 

naruszenie prawa z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950r; 
po wyczerpaniu drogi sądowej w kraju.

2. Kodeks Karny, rozdz. 24, art 194-196 (obowiązuje do kolokwium i do egzaminu)

a) wymienione 3 przestępstwa są występkami (art 7 KK)
b)alternatywne kary: grzywny, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności 
do lat 3 (nie wykroczenia, bo to KK a nie kodeks wykroczeń)
c) przestępstwa powszechne (=każdy, kto ponosi odpowiedzialność z KK = 
17lat)
d) ścigane z oskarżenia publicznego
e)mogą być popełnione wtłącznie umyślnie
f) mogą być popełnione w zamiarze bezpośrednim (za wyjątkiem art 196 – tam 
zamiar ewentualny)
3. art 194 – Dyskryminacja Religijna
a) dyskryminacja wyznaniowa, religijne przestępstwo
b) przestępstwo skutkowe (musi być skutek do odpowiedzialności)
c) dwie os. w tej samej sytuacji, jedna cecha subiektywna – religijność vs
bezwyznaniowość i dlatego gorzej traktowana jest taka osoba
d) ograniczana w każdych prawach
e) różne formy sprawcze- podżeganie pomocnictwo etc.
4. art 195 – Przeszkadzanie Aktom Religijnym
a) warunkiem odpowiedzialności jest złośliwość działania – zamiar 
bezpośredni ubarwiony
b) również to że przeszkadza publicznemu(dostrzeżonemu przez większą grupę 
osób) wykonywaniu aktów religijnych
c) ochronie podlegają akty wykonywane przez kościoły i związki wyznaniowe, 
które opierają się na wpisie do rejestru i regulacji ustawowej (uregulowana 
sytuacja prawna), oraz pogrzeby, uroczystości żałobne (bez podkreślania 
publiczności), także o charakterze świeckim.
5. art 196 – naruszenie uczuć religijnych:
a) warunek: naruszenie min 2 uczuć
b) przestępstwo skutkowe
c) znieważenie musi mieć charakter publiczny
d) przedmiot czci – kielich, szaty etc
e) spór w doktrynie: czy podmioty też są chronione z art 196? - większość: 
TAK
f) miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania kultu (niekoniecznie 
stałe, przenośne też)
g) przestępstwo nie musi być bezpośrednie: również zamiar ewentualny: 
przewidywał sytuację, a nie odstąpił od planu
h) sąd bierze pod uwagę osobę „przeciętnie wrażliwą” w związku 
wyznaniowym 
6. Dopełnienie ochrony KK: art 118 i 119 (ciężkie kary), art 123 (zabójstwo 
duchownych), art 256, art 257, art 262
7. Ochrona cywilna – KC art 23 i 24
a) dobra osobiste: skuteczne wobec wszystkich erga omnes, niezbywalne, 
niemajątkowe, m.in. prawo swobody sumienia i wolności religijnej
b) art 24 KC – jeżeli dobro obywatelskie jest zagrożone bezprawnym 
działaniem drugiej osoby
naruszenie dóbr osobistych – można żądać usunięcia skutków naruszenia, 
przez osobę która naruszyła, np. oświadczenia zadośćuczynienia pieniężnego 
lub wypłaty sumy pieniędzy na określony cel społeczny 
8. Tajemnica spowiedzi – Kodeks Kanoniczny

a) art 178 KPK : zakaz przesłuchiwania duchownego co do faktów ze 
spowiedzi
b) KPA: w ogólnie nie można wzywać na świadka
c) art 269 par 2 KPC: duchowny ma prawo do odmowy składania zeznań
d) tajemnica obowiązuje: spowiednika, tłumaczy, wszystkich którzy usłyszeli
9. Klauzula sumienia tzw. sprzeciw sumienia
a) zezwala na: odmowę dokonania czynności nakazanych przez prawo, ale 
niezgodnych z sumieniem danej osoby
b) odmowa aborcji: 3 przypadki: podejrzenie przestępstwa, uszkodzenie płodu, 
zagrożenie dla życia matki
c) 3 przesłanki umożliwiające powołanie się na klauzulę sumienia: 

–

lekarz uprzednio pisemnie musi powiadomić przełożonego

–

umieszczenie infomacji w dokumentacji medycznej pacjentki

–

powiadomienie pacjentki o możliwości wykonania zabiegu przez innego 
lekarza/w innym ośrodku
* nie działa gdy śmierć/uszkodzenie wymaga szybkiego działania – wtedy 
lekarz ma obowiązek

10. Administrowanie danymi osobowymi przez kościoły i związki wyznaniowe
a) od kandydatów do seminarium 
b) przez prowadzone przez nie sprawy – katolickie kartoteki parafialne
c) tzw. dane wrażliwe (orientacja seksualna etc) – przetważanie danych 
wrażliwych za zgodoą podmiotu zainteresowanego, we wskazanych w ustawie 
przypadkach, gdy niezbędne do wykonywania statutowych zadań kościołów i 
związków wyznaniowych
d) dane członków kościoła oraz osób pozostających w stałym kontakcie z 
kościołem i muszą być wykorzystywane do działalności statutowej: zbiory 
danych do tego nie podlegają rejestracji u GioDO. GIODO utracił większość 
uprawnień nadzorczych w odniesieniu do tych zbiorów.

PRAWO KO CIELNE I WYZNANIOWE –  WICZENIA 05.04.2012.

Ś

Ć

Zagadnienie dni  wi tecznych w oparciu o prawo kanoniczne.

ś ą

1. Art 9 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania – wolność kultu – 

kościoły i związki wyznaniowe mogą obchodzić swoje dni świąteczne jako 
wolne od pracy.

2. Katalog dni świątecznych:

A. Art. 17. Ustawy państwo – KK:

a) Niedziele i następujące święta katolickie, zwanej dalej "świętami", są dniami
wolnymi od pracy:
b) 1 stycznia – uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (dzień Nowego
Roku),
c) drugi dzień Wielkiej Nocy,
d) dzień Bożego Ciała,
e) 15 sierpnia – uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,
f) 1 listopada – dzień Wszystkich Świętych,
g) 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
h) 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
i) Święto objawienia pańskiego – Święto Trzech Króli (6 stycznia)

B. 1246-48 Kodeksu Prawa Kanonicznego: katalog dni świątecznych 

 

 

nakazanych:
a) wszystkie niedziele
b) 25.12. Boże Narodzenie
c) 06.01. Święto Objawienia Pańskiego
d) Święto Wniebowstąpienia Pańskiego – ruchome, 40 dni po Wielkanocy
e) Boże Ciało – ruchome
f) 01.01. Święto Świętej Bożej Rodzicielki Maryji 
g) 01.11. Święto Wszystkich Świętych
h) 08.12. Niepokalanego Poczęcia NMP
i) 19.03. Święto Św. Józefa
j) 29.06. - Św. Apostołów Piotra i Pawła

+obchodzone w Polsce: Drugi Dzień Wielkanocy i Drugi Dzień Bożego 
Narodzenia
+ nie są ustawowo wolne od pracy

W dni świąteczne nakazane Katolicy mają obowiązek uczestnictwa we Mszy 
Św., oraz powstrzymania się od wykonywania prac niekoniecznych.
Kanon 1246.2: zezwala aby Konferencje Episkopatu poszczególnych krajów za 
aprobatą Stolicy Apostolskiej mogły znieść lub przenieść na niedzielę część dni 
świątecznych nakazanych.
Na mocy dekretu kultu bożego i dyscypliny sakramentów z dniem 30.11.2003. 
w Polsce dniami świątecznymi nakazanymi nie są: Święto Św. Józefa 19.03, 
Święto Św. Apostołów Piotra i Pawła 29.06., oraz 08.12. Święto 
Niepokalanego Poczęcia NMP. Natomiast święto Wniebowstąpienia Pańskiego 
zostało przeniesione na siódmą niedzielę Wielkanocy.
Kanon 1248: obowiązek niedzielnej Mszy Św. można zrealizować w sobotę  
wieczorem
C.

 

Katalog z ustawy o Dniach Wolnych od Pracy 1951r.:

a)wszystkie niedziele
b) 01.01.
c) 06.01.
d) Pierwszy i Drugi Dzień Wielkanocy
e) 01. i 03.05.
f) Pierwszy Dzień Zielonych Świątek
g) Dzień Bożego Ciała
h) 15.08.
i) 01. i 11.01.
j) 25. i 26.12.

*art 42 Ustawy o Gwarancjach Wolnosci Sumienia i Wyznania:”Osoby 
należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta
religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę
uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych
świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.  Zwolnienie od  
pracy, o którym mowa w ust. 1 i 2, może być udzielone pod warunkiem
odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego

wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w 
godzinach nadliczbowych.” - pracodawca musi zostać powiadomiony na 
przynajmniej   7  dni   przed   dniem   świątecznym   i   poinformować   o  sposobie  
odpracowania dnia wolnego na 3 dni wcześniej.
*jeżeli dzień świąteczny dla danego wyznania wypada każdego tygodnia tego 
samego dnia, można wnieść do pracodawcy o ustalenie indywidualnego 
rozkładu czasu pracy, o ile pracodawca ma taką możliwość.
* Kodeks Pracy, rozdział VII:
a) art 151.9: dniami wolnymi od pracy są niedziele i dni określone w ustawie, 
za pracę w dniu świątecznym uważa się pracę od 6 rano w niedzielę do 6 rano 
w poniedziałek.
b) art 151.9a: praca w święta w placówkach handlowych jest niedozwolona  
(także w niedzielę), wyjątkiem są prace konieczne ze względu na użyteczność 
społeczną – zakaz jest omijany przez zatrudnianie na umowę-zlecenie, lub  
pracę właściciela
c) art 151. 10: wymienia dziedziny/czynności, które mogą być wykonywane  
nawet w święto: akcje ratownicze, praca zmianowa, zakłady hotelarskie, 
gospodarka komunalna etc.
d) art 151.12: pracownik pracujący w niedzielę, powinien co najmniej raz na 4 
tyg korzystać z niedzieli wolnej od pracy, wyjątek nie dotyczy osób 
zatrudnionych na weekendy.

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 12.04.2012.

I. Osobowość prawna Kościoła Katolickiego w trzech aspektach

Teorie dot. nabywania osobowości prawnej:
*teoria   normatywna:   spełnienie   przesłanek   ustawowych   powoduje   nabycie  
osobowości prawnej przez jednostkę organizacyjną
*teoria koncesyjna: wymaga zezwolenia władzy publicznej
*teoria aktów organów państwa:  osobowość prawną jednostki nabywają w  
drodze wydania stosownych aktów – ustawy, rozporządzenia etc.

Uznanie osobowości prawnej Kościoła może mieć charakter całościowy i może 
byc uznaniem o charakterze indywidualnym 

Lata 754-756 uznaje się za datę powstania Państwa Kościelnego
Teoria koncyliaryzmu: wyższość soboru nad papieżem – odpowiedź na 
problemy z legalnością papieża
Papież Pius IX: symbol sprzeciwu wobec idei zjednoczeniowych Włoch; gdy 
Wiktor Emmanuel podbija Rzym, Papież ogłasza się niewolnikiem Watykanu, 
koniec istnienia  państwa kościelnego.  1869-70 na Soborze Watykańskim I  
ogloszono Dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności,  
który pozwolił na przetrwanie papiestwa mimo braku oparcia terytorialnego. W 
1925r podpisano konkordat pomiędzy Polską, a Stolicą Apostolską, co 
świadczy o dalszym funkcjonowniu Stolicy Apostolskiej, które opiera swoje  
funkcjonowaniu   na   uznaniu   swojego   istnienia   przez   inne   podmioty  prawa  
międzynarodowego.

1. KK jako całość na gruncie prawa międzynarodowego

A. Atrybuty podmiotowości prawa międzynarodowego Stolicy Apostolskiej
a) prawo legacji: 
legacja czynna – prawo wysyłania swoich przedstawicieli dyplomatycznych  
akredytowanych przy głowach innych państw (nuncjusz/pronuncjusz)
legacja bierna – przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych innych 
krajów akredytowanych przy Stolicy Apostolskiej
b) ius contrahendi – prawo do zawierania umów międzynarodowych - 
konkordatów
c) prawo do przystępowania do organizacji międzynarodowych
*Konwencja Wiedeńska o stosunkach prawnych i dyplomatycznych: 
nuncjusze apostolscy mogą być dziekanami korpusu służby 
dyplomatycznej (stoi na czele tego korpusu)

B. Państwo-miasto Watykan powstało na gruncie Paktów Laterańskich z 1929r.
[trzy   osobne   dokumenty:   Konkordat,Układ   Finansowy   –   rekompensujący 
papiestwu   zajęcie   Rzymu   przez   Wiktora   Emmanuela,   Traktat   –   media, 
połączenia   kolejowe   itd.   zapewnione   przez   Włochy],   aby   zabezpieczyć 
ciągłość   funkcjonowania   Stolicy   Apostolskiej.   Wyłączną   jurysdykcję   nad 
państwem-miastem Watykan sprawuje Stolica Apostolska. 
C.   Państwo-miasto   Watykan   jest   monarchią   elekcyjną,w     której   władzę 
absolutną   sprawuje  papież.   Obowiązuje   Konstytucja  z   2000r,   która   zaczęła 
obowiązywać w roku 2001.
Władzę   ustawodawczą   sprawuje   Komisja   ds.   Państwa-Miasta   Watykan, 
złożoną z kardynałów mianowanych na 5 lat przez papieża
Władzę   wykonawczą   sprawuje   Przewodniczący   Komisji,   z   Sekretarzem 
Generalnym i jego zastępcą.
Państwo-miasto Watykan nie korzysta z prawa legacji – nie istnieją urzędy 
takie jak np. Ambasador Watykanu.
D. Wakat na Tronie Św. Piotra – gdy nie ma papieża, państwo-miasto Watykan 
nadal   funkcjonuje;   natomiast   Stolica   Apostolska   zamiera,   urzędy 
administracyjne   tracą   swoją   moc   prawną.   Procedurę   Konklawe   reguluje 
Konstytucja   Jana   Pawła   II   Universi   Dominici   Gregis     z   1996r.,   która 
przewiduje   możliwość   zrzeczenia   się   urzędu   przez   papieża.   Do   1059r 
zmieniono sposób wyboru papieża (wcześniej kler&lud) – dekret Mikołaja II – 
jedynymi uprawnionymi do wyboru papieża są Kardynałowie Św. Kościoła 
Rzymskiego. 
*Od   1179r   Papież  Aleksander   IV  postanowił,   że   wystarczy   większość   2/3 
elektorskich głosów przy wyborze papieża. 
*W   1274r   wydano   konstytucję   Ubi   Periculum   („Gdzie   Leży 
Niebezpieczeństwo?”) w których zawarto podstawowe ramy Konklawe („ Pod 
Kluczem”). 
*Ius   Exclusive   –   istniało   do   XX   w.   -   kardynał   udający   się   na   konklawe 
otrzymywał listę nazwisk odpowiednich wg władcy swojego kraju kandydatów 
na   papieża.   Prawa   zakazano   w   1904   r   pod   groźbą   ekskomuniki   dla 
zgłaszającego. 

*W   1970r   wydano   akt,   na   podstawie   którego   papież   stwierdził,   że   grono 
kardynałów nie powinno być większe niż 120 osób, oraz że kardynałowie po 
ukończeniu 80r.ż., są wyłączeni z możliwości uczestnictwa w konklawe.
* Dom św. Marty służy jako miejsce odpoczynku dla kardynałów
*w 2007r papież Benedykt XVI stwierdza, że do samego końca wybór papieża 
odbywa się większością 2/3 głosów.

2. KK jako całość w Polsce

A. W okresie międzywojennym o osobowości prawnej KK mówiła konstytucja 
marcowa i konkordat. Problem pojawił się w momencie zerwanie konkordatu 
w 1945r i nieprzestrzeganiu konstytucji.
B. W latatch 60. SN wydał orzeczenie stwierdzające, że przepisy Prawa 
Kanonicznego nie mogą znaleźć zastosowania w odniesieniu do przepisów  
prawa polskiego. Osobowość prawną będą miały DIECEZJE i SEMINARIA 
DUCHOWNE.
C. Obecnie konkordat mówi o osobowości prawnej KK jako całości (art 4), a 
ustawa o stosunku państwa do KK wymienia poszczególne jednostki.
*osobowość publiczno-prawna: zespół właściwości, poprzez które podmiot ma 
prawo realizacji zadań które pozostają w kompetencji administracji 
państwowej.
D. W ramach osobowości publiczno-prawnej Kościoły: zarządzają 
cmentarzami, nauczają religii, udzielają ślubów.
E. KK reprezentowany jest jako całość przez Konferencję Episkopatu Polski 
(art 6 ustawy o stosunku państwa do KK): w jej skład wchodzi Prezydium [ma 
prawo reprezentować Konferencję w sprawach majątkowych], Rada Główna, 
Sekretariat. W skład  KEP wchodzą Biskupi Diecezjalni i inne osoby zrównane 
w uprawnieniach, Biskupi Tytularni powoływani do wykonania konkretnego  
zadania, Biskupi Koadiuktorzy i Biskupi Pomocniczy. Muszą oni posiadać  
obywatelstwo polskie, ale nie muszą być polskiej narodowości. Nie mogą oni 
także należeć do Konferencji Episkopatu innego kraju, ale mogą należeć do  
Konferencji Episkopatu o zasięgu szerszym niż krajowy, np. CCEE – Rada  
Konferencji Episkopatu w Europie.

3. Osobowość prawna poszczególnych jednostek organizacyjnych KK

A. Art 7-9 Ustawy o Stosunku Państwa do KK: o charakterze 
terytorialnym, personalnym i mieszanym.

Art. 7 
1. Osobami prawnymi są następujące terytorialne jednostki organizacyjne 
Kościoła:

1) metropolie - metropolita
2) archidiecezje - arcybiskup
3) diecezje – biskup diecezjalny, administrator diecezji
4) administratury apostolskie*
5) parafie

2. Osobami prawnymi są również:

1) kościoły rektoralne (rektoraty),
2) Caritas Polska,
3) Caritas diecezji,
4) Papieskie Dzieła Misyjne.

Art. 8.

1. Osobami prawnymi są następujące personalne jednostki organizacyjne 
Kościoła:

1) Ordynariat Polowy – sprawuje jurysdykcję nad wojskiem
2) kapituły: katedralne, kolegiackie i kanonickie na czele z prepozytem 
lub dziekanem
3) parafie personalne (dla osób danego obrządku, posługujących się 
danym językiem etc)
4) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonnych Męskich,
5) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonnych Żeńskich,- 
przewodniczący konsulty
6) instytuty życia konsekrowanego (instytuty zakonne i instytuty 
świeckie)oraz stowarzyszenia życia apostolskiego; te instytuty i 
stowarzyszenia zwanesą dalej "zakonami",
7) prowincje zakonów,
8) opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne,
9) wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne,
10) wyższe i niższe seminaria duchowne zakonne, jeżeli, w myśl 
przepisów danego zakonu, mają charakter samoistny.

2. Organami osób prawnych wymienionych w ust. 1 są:

1) dla Ordynariatu Polowego – ordynariusz polowy,
2) dla kapituły – prepozyt albo dziekan,
3) dla parafii personalnej – proboszcz lub administrator parafii,
4) dla Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonnych – 
przewodniczący (przewodnicząca) Konsulty Wyższych Przełożonych 
Zakonnych,
5) dla zakonów – wyższy przełożony (przełożona),
6) dla prowincji zakonnej – przełożony (przełożona) prowincji,
7) dla opactwa – opat (przełożona),
8) dla klasztoru niezależnego i domu zakonnego – przełożony 
(przełożona),
9) dla wyższego seminarium duchownego – rektor,
10) dla niższego seminarium duchownego – dyrektor.
3. Organy osób prawnych zakonnych mogą używać innych nazw, 
stosownie do tradycji danej osoby prawnej.

Art. 9.
1. Osobami prawnymi są:

1) Katolicki Uniwersytet Lubelski,
2) Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie,
3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu,
4) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu,
5) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz jego dwie 
sekcje:św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli "Bobolanum",

6) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie,
7) kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe kanonicznie 
erygowane.

Ukończenie wyższego seminarium duchownego nie nadaje absolwentowi 
tytułu naukowego uznanego przez państwo polskie, ale księża często studiują 
jednocześnie inny kierunek.

B. Jednostki kościoła katolickiego posiadające osobowość prawną o 
charakterze mieszanym:

Mieszane – kościoły rektoralne – często występują przy domach zakonnych; 
*dyrektor Caritas Polska i Caritas Diecezji, parafialne Caritas nie ma 
osobowości prawnej
*Papieskie Dzieła Misyjne, siedziba w Warszawie, na czele stoi dyrektor
*Kościelne Zakłady Naukowe: Katolicki Uniwersytet Lubelski (rektor i Wielki 
Kanclerz, który reprezentuje uczelnie wobec Stolicy Apostolskiej, oraz Stolicę 
Apostolską wobec uczelni); Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie; 
Wydziały Teologiczne w Poznaniu, Wrocławiu i Warszawie; Wyższa Szkoła  
Filozoficzno-Pedagogiczna   Ignatianum;   uwaga:   Uniwersytet   im   kardynała  
Stefana Wyszyńskiego jest uczelnią państwową!!!!

C. 5 trybów uzyskiwania osobowości prawnej przez jednostki prawne 
Kościoła Katolickiego:

a)Istniejące w chwili wejścia ustawy jednostki wymienione imiennie lub 
rodzajowo w art 6-9 ustawy o stosunku państwa do KK nabyły osobowość  
prawną z chwilą wejścia ustawy w życie.

b)Jednostki organizacyjne KK wymieniono rodzajowo w art 7,8,9 ust 1 pkt 7 
ustawy, które powstały po wejściu w życie tej ustawy, nabywają osobowość  
prawną z chwilą powstania, ale maja obwiązek powiadomienia właściwych  
władz państwowych.: Minister Administracji i Cyfryzacji lub Wojewoda

c)Art 13 ust 1 w stosunku do KK został zmieniony na art 4.2 Konkordatu:
Art. 13:
1. Kościelne jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 7 i 8 oraz art. 9 
ust. 1 pkt 7, nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia właściwego 
organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę  kościelną,  
jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej.

d) art 10 ustawy: Inne jednostki organizacyjne Kościoła mogą uzyskać 
osobowość prawną w drodze rozporządzenia Ministra–Kierownika Urzędu do 
Spraw Wyznań.

e)  Stowarzyszenia   (o  charakterze  katolickim)  zarejestrowane:  wpisane  do  
Krajowego Rejestru Sądowego

f) Fundacje (kościelne)   - uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu dla  
Krajowego Rejestru Sądowego

II. 

Sposoby uzyskiwania osobowości prawnej przez inne niż KK kościoły:

1. Jednostki organizacyjne innych niż KK kościołów i związków 

wyznaniowych, a wymienione w ustawie i istniejące w chwili wejścia 
w życie ustaw, nabyły osobowość prawną w momencie wejścia w życie 
ustaw

2. Jednostki organizacyjne innych niż KK kościołów i związków 

wyznaniowych wymienione rodzajowo, a nieistniejące w chwili 
wejścia ustawy w życie, uzyskują osobowość prawną z chwilą 
powiadomienia organów państwowych (art 13 ustawy)

3. Osobowość prawną dla fundacji i stowarzyszenia można uzyskać 

poprzez rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji, rejestrację 
w KRS – analogicznie do KK.

III. 

Procedura rejestracyjna kościołów i związków wyznaniowych:

1. Naczelnym organem administracji rządowej zajmującym się rejestracją 

jest Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji – departament wyznań 
religijnych, mniejszości narodowych i etnicznych, tutaj: wydział 
dokumentacji i rejestru

2. Terenowym organem administracji rządowej, któremu powierzono 

sprawy wyznań jest Wojewoda

3. Procedura rejestracji kościołów i związków wyznaniowych jest 

procedurą dobrowolną przeprowadzaną na wniosek, nie z urzędu.

4. Kto może wystąpić z wnioskiem? Przynajmniej 100 obywateli Polski, 

mających pełną zdolność do czynności prawnych

5. Procedurę określają art 30-38 ustawy o gwarancjach wolności sumienia 

i wyznania:
a) deklaracja o utworzeniu kościoła
b) wniosek o wpis do rejestru
c) lista notarialnie poświadczonych podpisów wnioskodawców
d) statut: cele, sposoby wyboru władz, nazwa, sposoby nabycia 
członkostwa, sposoby rozwiązania 
e)wnioskodawcy wybierają spośród siebie min 5-osoby komitet 
założycielski – dobrowolnie
f) Ministerstwo bada złożony wniosek i może wydać trzy rodzaje 
decyzji: o wpisie do rejestru (3 miesiące od dnia zgłoszenia deklaracji 
na jej wydanie) - nabycie osobowości ma miejsce z chwilą wpisu do 
rejestru; obligatoryjne wyznaczenie dwumiesięcznego terminu w 
przypadku stwierdzenia braków we wniosku - decyzja odmowna jeżeli 
w określonym terminie wnioskodawcy nie uzupełnią wniosku; 
stwierdzenie przez organ, że wniosek (statut) zawiera postanowienia 
sprzeczne z przepisami prawa – termin 3 miesiące od daty wszczęcia 
postępowania, postępowanie jest jednoinstancyjne, do tego samego 
organu można wnieść o ponowne rozpatrzenie sprawy, lub skargę do 
Sądu Administracyjnego.

6. Rejestr składa się z dwóch działów:

a) dział A – samodzielne kościoły i związki wyznaniowe  (158)
b) dział B – organizacje międzykościelne; deklarację podpisują władze 
co najmniej dwóch kościołów lub związków wyznaniowych (5)

c)   dla  każdego   działu  prowadzi   się  Księgi  Rejestrowe,  dla  każdego 
kościoła/związku wyznaniowego prowadzone są akta rejestrowe 

7. Kiedy dochodzi do wykreślenia kościołu/związku wyznaniowego z 

rejestru?
a) gdy utraci właściwości warunkujące wpis do rejestru; gdy kościół w 
ciągu 3 lat nie zaktualizował informacji o swojej działalności
b) zaprzestanie działalności – likwidacja
c)   rażące   naruszenie   przepisów   prawa   lub   przepisów   statutu   przez 
kościół  lub  związek  wyznaniowy –  organ rejestrowy lub  prokurator 
występują do  sądu okręgowego  – jeżeli prawomocnym orzeczeniem 
sąd stwierdzi takie naruszenia, to organ rejestrowy wykreśla z rejestru 
kościół czy związek wyznaniowy 
d) jeżeli sytuacja prawna kościoła lub związku wyznaniowego zostanie 
ugruntowana w ustawie indywidualnej
*   majątek   po   rozwiązanym   kościele   lub   związku   wyznaniowym,   w 
drodze   decyzji   organu   rejestrowego   jest   przeznaczany   na   cele 
charytatywno-opiekuńcze, o ile statut nie stanowił inaczej.

Rejestrowanie kościołów i innych związków wyznaniowych

Art. 30.

Prawo wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych, zwanego

dalej “rejestrem”, prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych9),

jest realizowane przez złożenie temu ministrowi, zwanemu dalej “organem

rejestrowym”, deklaracji o utworzeniu kościoła lub innego związku wyznaniowego i

wniosku o wpis do rejestru.

Art. 31.

1. Prawo wniesienia wniosku, o którym mowa w art. 30, przysługuje co najmniej

100 obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych,

zwanych dalej “wnioskodawcami”.

2. Wnioskodawcy składają listę zawierającą ich notarialnie poświadczone podpisy

potwierdzające treść wniosku, o którym mowa w ust. 1, i deklaracji o utworzeniu

kościoła lub innego związku wyznaniowego, imię i nazwisko, datę urodzenia,

miejsce zamieszkania oraz rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości oraz

numer PESEL każdego z wnioskodawców.

3. Wnioskodawcy mogą wybrać spośród siebie co najmniej pięcioosobowy komitet

założycielski reprezentujący ich w postępowaniu w sprawie wpisu do rejestru.

Art. 32.

1. Wniosek, o którym mowa w art. 30, powinien zawierać:

1) listę, o której mowa w art. 31 ust. 2;

2) informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach

działania kościoła lub innego związku wyznaniowego na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej;

3) informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych,

obrzędach religijnych;

4) adres siedziby kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz dane osób

wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych:

a) imiona i nazwisko,

b) datę urodzenia,

c) adres zamieszkania,

d) nazwę, serię i numer dokumentu tożsamości,

e) nr PESEL;

5) statut.

1a. W przypadku wybrania komitetu założycielskiego, o którym mowa w art. 31 ust.

3, wniosek o wpis do rejestru powinien zawierać także podpisany przez

wnioskodawców protokół z wyboru tego komitetu określający datę i miejsce

wyborów oraz następujące dane osób wchodzących w jego skład:

1) imiona i nazwisko;

2) datę urodzenia;

3) adres zamieszkania;

4) rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości;

5) nr PESEL.

2. Statut powinien określać w szczególności:

1) nazwę kościoła lub innego związku wyznaniowego różną od nazw innych

organizacji;

2) teren działania i siedzibę władz;

3) cele działalności oraz formy i zasady ich realizacji;

4) organy, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres kompetencji oraz

tryb podejmowania decyzji;

5) źródła finansowania;

6) tryb dokonywania zmian statutu;

7) sposób reprezentowania na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań

majątkowych;

8) sposób nabywania i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;

9) sposób powoływania, odwoływania oraz kompetencje osób duchownych, o

których mowa w art. 12 ust. 3, o ile kościół lub inny związek wyznaniowy

przewiduje tworzenie takich stanowisk;

10) sposób rozwiązania kościoła lub innego związku wyznaniowego i

przeznaczenie pozostałego majątku.

3. Jeżeli kościół lub inny związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek

organizacyjnych mających osobowość prawną, statut powinien określać ich

nazwy, teren działania, siedziby, zakres uprawnień, zasady tworzenia, znoszenia i

przekształcania tych jednostek, ich organy, zakres kompetencji, tryb

podejmowania decyzji, sposób powoływania i odwoływania tych organów,

sposób reprezentowania na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, a

także przeznaczenie majątku pozostałego po zakończeniu likwidacji osoby

prawnej kościoła lub innego związku wyznaniowego.

4. Jeżeli kościół lub inny związek wyznaniowy stanowi część organizacji o zasięgu

międzynarodowym, w statucie powinny być określone zakres i formy

wzajemnych stosunków.

5. Jeżeli kościół lub inny związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek

organizacyjnych bez osobowości prawnej, w statucie powinny być określone

nazwy, zasady tworzenia, znoszenia i przekształcania tych jednostek.

Art. 33.

1. W trakcie postępowania w sprawie wpisu do rejestru organ rejestrowy może

żądać od wnioskodawców wyjaśnień treści wniosku w zakresie określonym w

art. 32, a także zwracać się do odpowiednich organów państwowych o

sprawdzanie prawdziwości zawartych we wniosku danych.

2. Jeżeli organ rejestrowy w trakcie postępowania w sprawie wpisu do rejestru
stwierdzi braki lub uchybienia w treści wniosku, w zakresie określonym w art.

32, wyznacza dwumiesięczny termin ich uzupełnienia, a po upływie tego terminu

wydaje decyzję o odmowie wpisu do rejestru.

3. Jeżeli wniosek zawiera postanowienia pozostające w sprzeczności z przepisami

ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność

publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób,

organ rejestrowy wydaje decyzję o odmowie wpisu do rejestru.

4. Decyzje, o których mowa w ust. 2 i 3, powinny być wydane w terminie 3

miesięcy od daty wszczęcia postępowania o wpis do rejestru. Na decyzje te może

być wniesiona skarga do sądu administracyjnego.

Art. 34.

1. Jeżeli nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 33 ust. 2 i 3, organ rejestrowy

wydaje, w terminie 3 miesięcy od zgłoszenia deklaracji, decyzję o wpisie do

rejestru.

2. Z chwilą wpisu do rejestru kościół lub inny związek wyznaniowy uzyskuje, jako

całość, osobowość prawną oraz korzysta ze wszystkich uprawnień i podlega

obowiązkom określonym w ustawach.

3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do jednostek organizacyjnych, zakonów i

diakonatów, o których mowa w art. 32 ust. 3.

4. Do kościołów i innych związków wyznaniowych wpisanych do rejestru stosuje

się odpowiednio art. 14.

Art. 35.

1. Zmiany statutu kościoła lub innego związku wyznaniowego wpisanego do

rejestru dokonuje się w trybie obowiązującym przy ich rejestrowaniu.

2. Organ rejestrowy może domagać się aktualizacji danych warunkujących wpis do

rejestru, określonych w art. 32 ust. 1 pkt 2–5.

Art. 36.

1. Wykreśleniu z rejestru podlega:

1) kościół lub inny związek wyznaniowy, którego sytuacja prawna i majątkowa

została uregulowana w odrębnej ustawie;

2) kościół lub inny związek wyznaniowy, który zawiadomił organ rejestrowy o

zaprzestaniu swojej działalności;

3) kościół lub inny związek wyznaniowy, który utracił cechy warunkujące

uzyskanie wpisu do rejestru; dotyczy to w szczególności kościoła lub innego

związku wyznaniowego, który w ciągu 3 lat nie odpowiedział na żądanie

organu rejestrowego i nie zaktualizował wpisów do rejestru w zakresie

określonym w art. 32 ust. 1 pkt 4.

2. Wykreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji organu rejestrowego.

3. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3 oraz art. 36a ust. 2,

wykreślenie z rejestru następuje po przeprowadzeniu likwidacji.

4. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, likwidatorami są członkowie

organu kościoła lub innego związku wyznaniowego uprawnionego do

reprezentowania na zewnątrz i zaciągania zobowiązań majątkowych, jeżeli statut

lub, w razie braku odpowiednich postanowień statutu, decyzja właściwego

organu kościoła lub innego związku wyznaniowego nie stanowi inaczej.

5. Organ rejestrowy, w drodze decyzji, zarządza likwidację i wyznacza likwidatora:

1) w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i art. 36a ust. 2;

2) w razie braku możliwości ustalenia likwidatora, o którym mowa w ust. 4.

6. Przed zniesieniem osoby prawnej, o której mowa w art. 32 ust. 3, kościół lub

inny związek wyznaniowy zarządza jej likwidację i wyznacza likwidatora

informując o tym organ rejestrowy oraz określa przeznaczenie majątku

pozostałego po zakończeniu likwidacji.

7. Do obowiązków likwidatora stosuje się odpowiednio art. 37 ustawy z dnia 7

kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855, z

2003 r. Nr 96, poz. 874 oraz z 2004 r. Nr 102, poz. 1055).

8. Jeżeli statut kościoła lub innego związku wyznaniowego nie stanowi inaczej,

majątek pozostały po zakończeniu postępowania likwidacyjnego kościoła lub

innego związku wyznaniowego albo osób prawnych, o których mowa w art. 32

ust. 3, może być przeznaczony wyłącznie na cele charytatywno-opiekuńcze w

drodze decyzji organu rejestrowego.

Art. 36a.

1. Organ rejestrowy lub prokurator może wystąpić do sądu okręgowego o

stwierdzenie niezgodności działania kościoła lub innego związku wyznaniowego

z przepisami prawa, o których mowa w art. 27 ust. 1, lub ze statutem, o którym

mowa w art. 32.

2. W razie stwierdzenia prawomocnym wyrokiem sądu, że działalność kościoła lub

innego związku wyznaniowego rażąco narusza prawo lub postanowienia statutu,

organ rejestrowy wykreśli z rejestru ten kościół lub inny związek wyznaniowy.

Art. 37.

Minister właściwy do spraw wyznań religijnych10) określa, w drodze rozporządzenia,

zasady i sposób prowadzenia rejestru, dane i informacje podlegające wpisowi, spo-

sób, formę i termin aktualizacji wpisów do rejestru, warunki udostępniania rejestru,

wydawania wyciągów z rejestru oraz sposób wykreślania kościoła lub innego związku

wyznaniowego z rejestru.

Art. 38.

Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do krajowych organizacji międzykościelnych,

jeżeli mają one mieć osobowość prawną. Do utworzenia takiej organizacji

jest wymagana deklaracja podpisana przez władze co najmniej dwóch działających

w Rzeczypospolitej Polskiej kościołów i innych związków wyznaniowych.

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 19.04.2012.

Prawo ma e skie konkordatowe

łż ń

(+przeszkody ma e skie- tabelki ze strony zak adu!!)

łż ń

ł

I.

Historia, informacje wstępne:

1. do roku 1946
→ forma świecka zawarcia małżeństwaw zaborze pruskim
→ forma mieszana wyznaniowa ze skutkami cywilnymi w zaborze austriackim
→   kościelna   forma   małżeństwa   na   kresach   wschodnich   (   z   wyjątkiem   dla 
staroobrzędowców, którzy mogli zawrzeć małżeństwo w formie świeckiej)
→   forma   kościelna   małżeństwa   w   zaborze   rosyjskim(   z   wyjątkiem   dla 
staroobrzędowców, którzy mogli zawrzeć małżeństwo w formie świeckiej)
→forma świecka na podstawie ustawy węgierskiej

2. od 01.01.1946r wprowadzono jednolite prawo małżeńskie: 
jedynym rodzącym skutek cywliny było małżeństwo świeckie, można było  
osobno zawrzeć małżeństwo przed duchownym (w dowolnej kolejności)
3. w latach 1968-1989 nakazane było zawieranie najpierw małżeństwa 
cywilnego, a później kościelnego
4. dowolna kolejność po roku 1989, z wyjątkiem KK, który stoi na 
następującym stanowisku: najpierw małżeństwo cywilne, a później kościelne 
5. od wejścia w życie konkretnych przepisów konkordatu (art 10 – 
15.11.1998r),  dopuszcza się małżeństwa kościelne rodzące skutki 
cywilne dla kościołów działających na podstawie ustaw indywidualnych, ale 
nie wszystkie się na to zdecydowały – z 15stu, 4 zrezygnowały.
6. Kościół Katolicki, Kościół Prawosławny, 3 Kościoły Ewangelicko-
Augsburgskie-,   Ewangelicko-Metodystyczne   i   Ewangelicko-Reformowany,  
Kościół Chrześcijan Baptystów, Adwentystów Dnia Siódmego, 
Polskokatolicki, Zielonoświątkowy, Gminy Wyznaniowe Żydowskie, Kościół 
Starokatolicki dopuszczają małżeństwa wywołujące skutek cywilny
7. Nazwa małżeństwa konkordatowego jest właściwa tylko dla Kościoła 
Katolickiego; inne to wyznaniowe formy małżeństwa cywilnego.
8. Aby małżeństwo w formie wyznaniowej spełniło faktyczny skutek cywilny, 
trzeba spełnić łącznie trzy przesłanki:
a) pomiędzy nupturientami nie mogą istnieć przeszkody wedle prawa 
polskiego
b) przy zawieraniu małżeństwa nupturienci złożą zgodne oświadczenie, że chcą 
aby ich małżeństwo wywoływało również skutek cywilny
c) zostanie utworzony akt małżeństwa – małżeństwo zostanie wpisane do akt 
stanu cywilnego
9. W świetle prawa kanonicznego małżeństwo jest sakramentem, więc jest  
nierozerwalne, w świetle prawa cywilnego jest to umowa, którą można zerwać.
10. Małżeństwo może  być  zawarte  przez  pełnomocnika;  zgoda sądowa ze  
strony władz państwowych i zgoda biskupa ordynariusza miejsca ze strony  
władz kościelnych
11. Duchowny – osoba, która asystuje przy udzielaniu małżeństwa 
(małżeństwa   dokonują   nupturienci);   wyznaczają   go   przepisy   wewnętrzne  
kościołów i związków wyznaniowych. W kk: diakon, kapłan lub biskup 

działający z mocy prawa (z mocy prawa działa ordynariusz miejsca, proboszcz 
parafii lub administrator parafii) lub działają na podstawie delegacji.
12.   Duchowny  który  podpisuje   oświadczenie   o   zawarciu   małżeństwa,   jest  
duchownym   którego   określają   przepisy   prawa   państwowego:   ordynariusz  
miejsca, proboszcz, administrator parafii, wikariusz w zastępstwie proboszcza, 
lub duchowny w zastępstwie proboszcza.

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – ĆWICZENIA 26.04.2012.

prawo ma e skie c.d.

łż ń

I. 

Sytuacja zwyczajna:

1. Czynności związane z procedurą zawarcia małżeństwa

a) czynności poprzedzające 
b)  etap  zawierania   małżeństwa  –  złożenie   oświadczeń   woli   (art   1  kodeksu 
rodzinnego i opiekuńczego) w obecności duchownego, po sporządzeniu przez 
urzędnika USC aktu małżeństwa (małżeństwo jest zawarte od chwili złożenia 
oświadczeń woli)
c)   formalności   dopełniane   po   złożeniu   oświadczeń   woli,   aby   małżeństwo 
wywoływało skutek cywilny

2. Duchowny informuje o doniosłości zawarcia związku małżeńskiego, oraz o 

przepisach   prawnych   związanych   z   zawieraniem   małżeństwa,   oraz   kieruje 
wniosek do kierownika USC właściwego dla miejsca zamieszkania jednego z 
nupturientów.

3. Kierownik   USC:   dowód   osobisty   lub   inny   dokument   tożsamości,   oraz 

skrócony  odpis   aktu   urodzenia   (jeśli   znajduje   się   w   innym   urzędzie);   jeśli 
zawieramy małżeństwo przez pełnomocnika – stosowne dokumenty; musimy 
wykazać że jesteśmy stanu wolnego (akt zgonu współmałżonka etc.)
art   3.2   –   przeszkody   przy   okazaniu   dokumentów   –   sąd   może   zwolnić   z 
obowiązku ich przedstawienia

4. Nupturienci   składają   u   kierownika   USC   pisemne   oświadczenie   o 

nieznajomości przeszkód wedle prawa polskiego, które uniemożliwiałyby im 
wstąpienie w związek małżeński, oraz mogą złożyć oświadczenie dotyczące 
nazwisk, które będą nosić po ślubie oni i ich dzieci; jeśli nie złożą, każdy 
pozostaje przy swoim nazwisku, a dziecko nosi nazwisko matki z dołączonym 
nazwiskiem ojca (dwuczłonowe). 

5. Kierownik   USC   może   odmówić   wydania   oświadczenia   o   braku   przeszkód 

uzasadniając swoją decyzję i przekazując ją nupturientom, a ci mają 14 dni na 
wniesienie sprawy do sądu rejestrowego. 

6. Jeśli   kierownik   USC   nie   ma   wątpliwości   co   do   braku   przeszkód,   wydaje 

zaświadczenie   potwierdzające   brak   okoliczności   wyłączających   zawarcie 
małżeństwa  – ważne trzy miesiące. Powstają  4 kopie zaświadczenia,  jedna 
zostaje u kierownika USC, a trzy są wydawane nupturientom.

7. Z trzema zaświadczeniami udajemy się do kościoła.

→   OBOWIĄZUJĄCE   ARTYKUŁY   KODEKSU   RODZINNEGO   I 
OPIEKUŃCZEGO: art 1, art 3, art 4, art 4.1, art 5, art 6, art 8, art 9, art 23, art 
25, art 88 (1,2,3,4,5,6,8,9,23,25,88)

II.

Ma e stwo zawierane w niebezpiecze stwie  mierci:

łż ń

ń

ś

1. W prawie polskim: art 9. 2 – oświadczenia składane przed kierownikiem 
USC/duchownym   mogą   być   złożone   bez   oświadczenia   o   braku   przeszkód, 
wtedy   nupturienci   składają   tylko   oświadczenie,   że   nie   wiedzą   o   żadnych 
istniejących przeszkodach
2. W prawie kanonicznym: jeśli istnieje podejrzenie, że przynajmniej przez 
miesiąc duchowny będzie nieobecny w danej okolicy – możliwość zawarcia 
małżeństwa   bez   obecności   duchownego,   tylko   przy   świadkach   →   takie 
małżeństwo   wywołuje   tylko   skutek   kanoniczny,   ale   nie   wywołuje   skutku 
cywilnego, bo dla niego konieczna jest obecność duchownego

III.

Przeszkody ma e skie (materia y!!!)

łż ń

ł

1. Prawa polskiego: pokrewieństwo, powinowactwo, bigamia, wiek (18 

lat – sytuacja nadzywczajna – obniżenie wieku kobiety do lat 16 za 
zgodą sądu rodzinnego)

2. Prawa kanonicznego: 

-zrywające [wiek (14 lat kobieta, 16 lat mężczyzna ale w Polsce 18 lat), 
niezdolność płciowa, pokrewieństwo, przywoitość, uprowadzenie 
(chyba że po uprowadzeniu kobieta wyrazi wolę zawarcia 
małżeństwa)]  
-wady zgody małżeńskiej [świadek kwalifikowany – duchowny, oraz 
dwaj świadkowie zwykli muszą być obecni przy składaniu oświadczeń 
woli; dokumenty podpisuje drugi duchowny, upoważniony do tego z 
mocy prawa państwowego, jednocześnie potwierdzając brak wad]. 
Zaświadczenie jest zanoszone do USC przez duchownego (który może 
działać z urzędu [proboszcz, administrator parafii, wikariusz parafii]; 
może działać z delegacji [duchowny w zastępstwie proboszcza, 
zaświadczenie podpisuje proboszcz i to proboszcz je zanosi], lub może 
działać na podstawie licencji [duchowny musi ją uzyskać jeśli udziela 
małżeństwa poza budynkiem kościoła, wtedy podpisuje się na 
zaświadczeniu i zanosi je do USC]) w terminie 5 dni z pominięciem dni 
ustawowo wolnych od pracy do USC właściwego dla miejsca zawarcia 
małżeństwa. Termin może ulec zawieszeniu gdy zachodzi przeszkoda 
w postaci siły wyższej.
*zaświadczenie można zanieść osobiście za potwierdzeniem odbioru, 
zanieść przez posłańca, wysłać listem poleconym 
*jeśli akt małżeństwa nie będzie sporządzone, małżeństwo nie będzie 
istniało
*po 10 dniach należy udać się do USC po akt małżeństwa
*jeśli mimo przekroczenia terminu akt małżeństwa został sporządzony, 
każdy kto ma w tym interes prawny (np. spadkobierca) może wystąpić 
o jego nieważnienie
-brak kanonicznej formy zawarcia małżeństwa

FINANSOWANIE KO CIO ÓW I ZWI ZKÓW WYZNANIOWYCH

Ś

Ł

Ą

 

(doczyta  z podr cznika i ustawy o stosunku pa stwa do KK!!!)

ć

ę

ń

I.

Źródła finansowania:

1. Ustawa o stosunku państwa do KK: prawo do posiadania, zarządzania i 
zbywania majątku (ruchomości i nieruchomości) 
2.   Zasada   autonomii   kościołów   i   związków   wyznaniowych   –   przepisy 
wewnętrzne kościołów (ale pozostające w zgodzie z prawem)
3. Pierwszym źródłem finansowania jest ofiarność wiernych (zbiórki, np. na 
tacę).   Jeśli   zbiórki   są   organizowane   w   miejscach   i   okolicznościach 
zwyczajowo   przyjętych   (kościoły,   kapice,   kościoły)   i   w   obrębie   terenów 
kościelnych, oraz w sposób tradycyjnie przyjęty, a środki uzyskiwane z takich 
zbiórek są przekazywane na cele religijne, kościelną działalność charytatywno-
opiekuńczą,   naukową,   oświatową   i   wychowawczą,   oraz   na   utrzymanie 
duchownych i członków zakonu, to takie zbiórki są wyłączone z obowiązku 
uzyskiwania pozwolenia na zbiórkę publiczną;  a uzyskiwane  w ten  sposób 
środki są zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych i w stosunku 
do uzyskanych kwot nie musi być prowadzona księgowość. 
a) Osoby przekazujące darowizny mogą zyskać na przekazywaniu środków - 
jeśli   przekazują   na   cele   kultu   religijnego,   oraz   działalności   pożytku 
publicznego,   to   dokonane   darowizny   mogą   być   odliczone   od   podstawy 
opodatkowania. Limity:  dla  osób prawnych  10%, dla osób fizycznych 6%. 
Zapis   wynika   z   ustawy   o   podatku   dochodowym   od   osób   fizycznych   i 
prawnych
b)Darowizny   przekazywane   przez   osoby   fizyczne   na   kościelną   działalność 
charytatywno-opiekuńczą są wyłączone z podstawy opodatkowania podatkiem 
dochodowym pod pewnymi warunkami: uzyskanie pokwitowania odbioru od 
kościelnej   jednostki   organizacyjnej,   przekazanie   dowodu   wpłaty,   w   ciągu 
dwóch lat od dnia przekazania darownizny kościelna jednostka organizacyjna 
musi   przedstawić   darczyńcy   sprawozdanie,   że   pieniądze   faktycznie   zostały 
przekazane na rzeczoną działalność, brak granicy odliczenia.
c)   Możliwość   przekazania   1%   podatku   na   rzecz   organizacji   pożytku 
publicznego
4.  Fundusz   Kościelny  –   miał   zrekompensować   przejęcie   przez   państwo 
majątku kościelnego – jedynym źródłem finansowania jest budżet państwa. 
Dotyczy nie tylko KK, ale swoją działalnością obejmuje wszystkie kościoły i 
związki wyznaniowe, które utraciły swój majątek na podstawie ustaw z okresu 
PRL.   Głównym   celem   jest   opłacanie   w   80%   składki   na   ubezpieczenie 
społeczne   i   zdrowotne   osób   duchownych.   Drugim   celem   jest   działalność 
humanitarna kościołów i związków wyznaniowych, trzecim celem jest ochrona 
i   ratowanie   zabytkowych   obiektów   sakralnych   (nie   dotyczy   wystroju). 
Czwartym   celem   (na   dziś   niewykorzystywany)   jest   świadczenie   na   pomoc 
materialną i lekarską dla duchownych, oraz organizowanie dla nich domów 
wypoczynkowych.
*Fundusz kościelny to nie jest komisja majątkowa (nieistniejąca od 2011)!!!!
*Jeżeli kościół był właścicielem faktycznym nieruchomości, z chwilą wejścia 
ustawy stał się on właścicielem prawnym. Ale: nie wszystkie nieruchomości 
były wtedy we władztwie faktycznym, więc powstała komisja majątkowa.

Komisja   działając   na   wniosek   mogła:   przywrócić   własność   zabranych 
kościołowi   nieruchomości   (gdy   nie   naruszało   praw   osób   trzecich   i   innych 
związków wyznaniowych), oszacować ich wartość i oddać tzw nieruchomości 
zamienne,   lub   przekazywała   środki   finansowe   rekompensujące   wartość 
zajętych   nieruchomości.   W   skład   komisji   wchodzili   przedstawiciele   strony 
państwowej   i   przedstawiciele   kościoła;   głosu   nie   mieli   przedstawiciele 
samorządu   terytorialnego,   co   budziło   kontrowersje,   bo   dysponowano 
majątkiem gminnym.

II. Kwestia opodatkowania jednostek organizacyjnych kościoła
III. Kwestia opodatkowania duchownych
IV. Zasady ubezpieczenia społecznego duchownych

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE – 

Ć

WICZENIA 17.05.2012./ 24.05.2012.

NAUCZANIE RELIGII W SZKOŁACH

1. spełnia dwa cele: dydaktyczny i wychowawczy
2. art   54.3   Konstytucji   –   przedmiot   nauczania   w   szkołach,   o   ile   nie 

narusza wolności sumienia i wyznania

3. wcześniej religia miała charakter obowiązkowy i trzeba było złożyć 

tzw negatywne oświadczenie

4. religia   w   obecnym   systemie   prawnym   nie   może   być   przedmiotem 

obowiązkowego   nauczania,   ale   nie   można   też   zakazać   osobom 
chętnym   uczestnictwa   w   takich   lekcjach:   należy   złożyć   tzw 

pozytywne oświadczenie

5. jeśli nie złożymy żadnego oświadczenia, także takiego o uczestnictwie 

w przedmiocie zastępczym (etyka, religioznawstwo), to nie będziemy 
uczestniczyli   w   żadnym   z   nich;   w   tym   czasie   szkoła   ma   zapewnić 

opiekę dzieciom nie korzystającym z ww zajęć

6. oświadczenie   składamy   dyrektorowi   szkoły/przedszkoła  na  początku 

edukacji w danej placówce i nie trzeba ponawiać go co roku jeśli 
nasza wola się utrzymuje.

7. W każdym momencie możemy zmienić zdanie i złożyć oświadczenie, 

że nie chcemy aby nasze dziecko uczestniczyło w lekcjach religii

8. ocena z religii znajduje się na świadectwie ale nie jest określone o 

jaką religię chodzi (religia/etyka); ocena z religii wpływa na średnią 

ale nie wpływa na promocję do kolejnej klasy

9. liczba godzin religii w szkole: 2h/tyg; za zgodą kościoła lub związku 

wyznaniowego ta liczba może być zmniejszona do 1h/tyg

10.rozporządzenie

 

  wskazuje sposoby organizowania religii: lekcje etyki w 

oparciu   o   programy   dopuszczone   do   użytku   szkolnego,   szkoła   jest 
zobowiązana do zapewnienia opieki dla nieuczestniających, trzy dni 

zwolnienia z zajęć w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych, wtedy 
opiekę   zapewniają   katecheci;   dyrektor   szkoły   ma   obowiązek 

zatrudnienia   katechety   jeśli   znajdzie   się   min   7   uczniów   danego 
wyznania – możliwość organizacji grup ponadklasowych; jeśli zbiorą 

się min 3 osoby, lekcje odbywają się w punktach katechetycznych po 
szkole. Nadzór nad nauczaniem religii sprawuje państwo (kuratorium 

oświaty)   –   związki   wyznaniowe   przekazują   do   MEN   programy 
nauczania   oraz   podręczniki;   nadzór   wewnątrzkościelny   –   sprawują 

władze kościołów i związków wyznaniowych, delegowani są stosowni 
wizytatorzy; katecheci nie mogą być wychowawcami klas.

11.Aby   móc   nauczać   religii   trzeba   spełniać   kryterium:   wykształcenia, 

przygotowania   pedagogicznego,   przygotowania   katechetycznego, 

trzeba otrzymać też misję kanoniczną – imienne pisemne skierowanie 
właściwej   miejscowo   władzy   kościoła   do   nauczania   religii   w 

konkretnej szkole – szczególna kwalifikacja do wykonywania zawodu; 
jeśli taka osoba utraci misję kanoniczną rozwiązuje się stosunek pracy 

bez wypowiedzenia i taka osoba nie może nauczać już w szkole.

12.Nauczyciele:   stażyści,   kontraktowi,   mianowani   i   dyplomowani.   O 

awansie decyduje wyłącznie dyrektor szkoły

KULT PUBLICZNY – SPRAWOWANIE PRZEZ KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI 

WYZNANIOWE 

1.

ustawa   o   stosunku   państwa   do   kościoła   katolickiego   1989r   – 

pierwsze sformułowanie kultu publicznego

2.

kult publiczny – oddawanie czci bogu, głównie poprzez liturgię 

sprawowaną   przez   upoważnione   do   tego   osoby   kościoła   w   imieniu 

kościoła i w sposób zatwierdzany przez władzę kościelną
3. 

prawo  do sprawowania   kultu  publicznego  wynika  z  prawa  do 

autonomii   kościołów   i   związków   wyznaniowych;   nie   przysługuje 
jednostkom; art 25 Konstytucji – instytucjonalne gwarancje wolności 

sumienia i religii
4.

kult   publiczny   jest   sprawowany   w   obiektach   sakralnych   – 

budynki   przeznaczone   do   sprawowania   kultów   religijnych;   miejsca 
konsekrowane; mają walor nienaruszalności – bez zgody kompetentnej 

władzy kościelnej nie mogą być przeznaczone na inny cel; wyjątkiem 
jest   wywłaszczenie   przeprowadzone   zgodnie   z   przepisami   prawa 

międzynarodowego ze słusznej przyczyny i za zgodą władzy kościelnej
5.

obiekty  kościelne  –  budynki,  pomieszczenia,  do  których  tytuł 

własności lub inny tytuł prawny pozwalający na dysponowanie nimi 
(dzierżawa, użytkowanie wieczyste) posiadają kościelne osoby prawne 

= plebania, dom parafialny, budynek kurii, szkoła katolicka
6. 

cmentarze   –   prawo   do   zakładania,   posiadania,   zarządzania   i 

rozszerzania   cmentarzy   grzebalnych;   są   nienaruszalne   bez   zgody 
władzy kościelnej, wyjątek: bez uprzedzenia władze publiczne mogą 

podjąć   działania   jeśli   zaistnieje   konieczność   –   zagrożenie   życia, 
zdrowia lub mienia. Gwarantem pochówku jest państwo, a konkretnie 

gmina.   Obywatele   mają   prawo   do   bycia   pochowanym   zgodnie   ze 
swoim   światopoglądem.   Jeżeli   w   danej   miejscowosci   nie   ma 

cmentarza   komunalnego,   zarząd   cmentarza   wyznaniowego   jest 
zobowiązany do pochowania danej osoby bez dyskryminacji religijnej. 

Jeśli ktoś ma nabyte prawo do grobu na cmentarzy wyznaniowym a 
nie należy do danego związku/kościoła to sytuacja jest analogiczna.

7.

W krakowie jest 5 cmentarzy wyznaniowych, 17 parafialnych, 7 

wojennych etc

8. związki wyznaniowe mają prawo sprawowania kultu publicznego w 
miejscach   publicznych,   a   ten   kult   nie   podlega   przepisom   ustawy 

„prawo o stowarzyszeniach” - ograniczenia tylko na gruncie ustawy i z 
wymienionych przyczyn – katalog zamknięty – wyjątek: sprawowanie 

kultu   na   drogach,   placach   publicznych   i   budynkach   użyteczności 
publicznej   wymaga   uzgodnienia   z   organem   zarządzającym   takim 

budynkiem/placem/drogą. (art 15 ustawy o stosunku państwa do KK). 
Procesje/pielgrzymki   i   inne   uroczystości   o   charakterze   religijnym 

wymagają   uzgodnienia   z   organem   administracji   rządowej   lub 
samorządowej   (art   16   ustawy)   –   zapewnienie   bezpieczeństwa. 

Wyjątek:   kondukty   pogrzebowe   zgodnie   z   przyjętym   lokalnie 
zwyczajem.

ustawa o cmentarzu i chowaniu zmarłych:

1. 

31.01.1959r

2. 

art   1   ust   1,3,5   –   zakładanie   cmentarzy   należy   do   zadań 

własnych gminy, wpisany do planu zagospodarowania przestrzennego
3. 

art 2 ust 2 – utrzymanie cmentarzy wyznaniowych  należy do 

związków wyznaniowych
4.

  art 5 ust 1 – ogrodzony teren, przygotownay sanitarnie, dom 

pogrzebowy lub kostnica
5.

 art 6,7,8 – 40 lat od ostatniego pochówku aby rozpocząć inną 

działalność   na   terenie   cmentarza;   grób   nie   może   być   użyty   do 
ponownego   pochowania   przed   upływem   lat   20;   po   tym   czasie   nie 

może   nastąpić   jeśli   jakakolwiek   osoba   zgłosi   zastrzeżenie   i   uiści 
opłatę;   można   uiścić   opłatę   na   dłuższy   termin     dotyczy   grobów

→

 

ziemnych,   nie   dotyczy   grobów   murowanych   –   podpiwniczonych; 
przyjęcie zwłok następuje po przedstawieniu karty zgonu

6. 

art   9   ust   1,2,3,4,5   –   zwłoki   osób   zmarłych   nie   mogą     być 

chowane   przez   upływem   24h   od   chwili   stwierdzenia   zgonu   –   z 

wyjątkiem osób zmarłych na choroby zakaźne (w ciągu 24h); zwłoki 
należy usunąć z mieszkanie przed upływem 72h. 

7. 

art   10   ust   1,2,3,4,6   –   obowiązek   pochowania   osoby   zmarłej 

posiada   najbliższa   rodzina   –   małżonek,   krewni   zstępni,   krewni 

wstępni, krewni w linii bocznej do 4 stopnia, osoby spowinowacone ze 
zmarłym i osoby dobrowolnie zobowiązujące się; osoby założone dla 

państwa mogą zostać pochowane przez organy państwowe; jeśli nikt 
nie pochowa zwłok mogą one być za zgodą starosty przekazane dla 

uczelni   medycznej;   można   wydać   taką   zgodę   o   wykorzystaniu 
własnego   ciała   do   celów   dydaktycznych   przed   własną   śmiercią. 

Obowiązek pochówku spoczywa także na gminie.
8.

art   11   ust   1,2,4,5,5a   (nowelizacja!!!!),8,9   –   zgon   i   jego 

przyczyna powinny być stwierdzone przez lekarza leczącego ostatnią 
chorobę lub inną osobę wskazaną przez starostę ale koszty oględzin 

nigdy nie obciążają rodziny; w przypadku dziecka martwourodzonego 
bez względu na długość ciąży, nie jest wymagane sporządzenie aktu 

zgonu   w   USC,   chociaż   można   to   zrobić   na   życzenie   osoby 
zainteresowanej)

9.

art 12 (!!!) - groby ziemne,murowane, katakumby, zatopienie w 

morzu.   Szczątki   pochodzące   ze   spopielenia   zwłok   mogą   być 

przechowywane w kolumbariach  – to wszystko może znajdować się 
tylko na cmentarzach.

10.   art   13   –   zwłoki   osób   zmarłych   lub   zabitych   w   miejscach 
publicznych muszą być przewiezione do zakładu medycyny sądowej, 

ew do prosektorium
11.  art 14 – zezwolenia do przewożenia zwłok

12.

art   15   i   16   –   ekshumacja:   umotywowana   prośba   osób 

uprawnionych   do   pochowania   zwłok,   zarządzenie   prokuratora   lub 

sądu, w razie zajęcia  cmentarza przez wywłaszczenie. Zwłoki osób 
zmarłych na choroby zakaźne nie mogą być ekshumowane na wniosek 

zainteresowanych przez okres 2 lat

13.

art   16   –   ciała   osób   zmarłych   na   okrętach   powinny   być 

pochowane przez zatopienie, chyba że statek w ciągu 24h dotrze do 

lądu zgodnie z programem którego się trzyma.
14.

art   18   –   areszt,   grzywna   w   przypadku   złamania   postanowień 

ustawy, na podstawie kodeksu wykroczeń
15.

art   19   –   ekshumacja   i   przewożenie   zwłok   nie   dotyczy   prac 

archeologicznych
16. art 21.1, art 21a.1 – nadzór sprawuje starosta, wójt, burmistrz, 

prezydent   miasta,   minister   do   spraw   gospodarki   przestrzennej   i 
zdrowia

 Przed ogłoszeniem nominacji na stanowisko 

→

biskupa diecezjalnego, 

stolica apostolska w sposób pufny, drogą dyplomatyczną, informuje  

rząd RP o nazwisku nominowanego biskupa   art 7 Konkordatu   

→

←

ale: państwo nie może sprzeciwić się danej kandydaturze.