ZAGADNIENIA  OGÓLNE   PUBLICZNEJ   GOSPODARKI 

FINANSOWEJ    I    PRAWA   FINANSOWEGO

PODZIAŁ POTRZEB LUDZKICH:

1) potrzeby zaspokajane indywidualnie(prywatnie)- wymagają starań osobistych 

jednostki związane z działalnością prywatnej gospodarki rynkowej, produkcją, 
popytem i podażą.

2) Potrzeby zaspokajane publicznie- wymagają aktywności państwa lub samorządu; są to 

m.in.

•

obrona kraju

•

bezpieczeństwo wewnętrzne obywateli

•

zapobieganie powodziom

•

zapobieganie katastrofom

•

zapobieganie epidemiom

•

zwalczanie epidemii

•

wymiar sprawiedliwości

•

pomoc społeczna

3) potrzeby zaspokajane w systemie publicznym i indywidualnym- np. edukacja, usługi 

zdrowotne.

Podział nie jest sztywny, ale ELASTYCZNY, sposób zaspokajania zależy od dominującej w 
danym okresie koncepcji dotyczącej :

-roli państwa
-roli samorządu
-roli rynku
-roli jednostki
-znaczenia odpowiednich dóbr w życiu społecznym.

GOSPODARKA FINANSOWA PAŃSTWA- jest to czerpanie, uzyskiwanie środków 
pieniężnych oraz ich podział. Jest to działalność związana z gospodarką pieniężną.

PODZIAŁ ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH- jest to kierowanie środków pieniężnych na 
poszczególne cele i zadania. 

FINANSE- są to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i 
wydatkowaniem środków pieniężnych. Wyrażają: formy, treści, przejawy i rezultaty 
działalności finansowej, w ujęciu szerokim można mówić o finansach każdego podmiotu np. 
państwa, ludności, organizacji społecznych, korporacji) 
DOCHODY + WYDATKI= FINANSE PODMIOTU.

Art. 3. 

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich 
rozdysponowaniem, a w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

1

4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

PRZEDMIOT PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA:
= przymusowe(władcze)  i nieodpłatne przejmowanie dochodów od obcych, prywatnych 
jednostek gospodarczych i dokonywanie wydatków, związane ze świadczeniem usług i dóbr 
zaspokajających potrzeby publiczne. 

CECHY PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA:
1.państwowa, a nie prywatna własność zasobów finansowych;
2. kategoria zaspokajanych potrzeb- publiczne
3. przymus państwowy lub nadrzędność państwa, a nie stosunki oparte na umowach
4. ekonomiczne stosunki podziału- redystrybucja dochodu narodowego, a nie ekonomiczne 
stosunki wymiany;
5. administracyjny, polityczny im parlamentarny, a nie indywidualny proces podejmowania 
decyzji w sprawach finansowych.
6. metoda budżetowa, tzn. usługa świadczona przez podmioty sektora publicznego nie jest 
określona przez zysk, ale w trybie politycznej i administracyjnej procedury, która bazuje na 
wspólnych, społecznych celach. 
METODA BUDŻETOWA= PRZECIWIEŃSTWO ZASADY RYNKOWEJ. 
7. jest procesem ciągłym i stałym oraz niezbędnym elementem danej wspólnoty państwowej.

FUNKCJE 

PUBLICZNEJ 

GOSPODARKI 

FINANSOWEJ

FISKALNA-

Dostarczanie państwu lub 

samorządom terytorialnym 

środków pieniężnych do 

wykonywania ich zadań

REDYSTRYBUCYJNA-

Przejmowanie środków od 

jednych podmiotów i 

przekazywanie innym. Prowadzi 

do odpowiedniego kształtowania 

dochodów 

ODZIAŁYWANIA

NA STOSUNKI SPOŁ. I GOSP.

-poszczególne formy dochodów  np. 

podatki rożne rodzaje i kierunki 

wydatków wpływają na  sytuacje 

finansową  i perspektywy rozwoju 

grup osób

 i sfer gospodarki

2

PODMIOTY PROWADZĄCE PUBLICZNĄ GOSPODARKĘ FINANSOWĄ:

•

państwo tj. jego organy i instytucje

•

wspólnoty terytorialne tj. w szczególności samorząd terytorialny

•

inne podmioty publicznej działalności  finansowej(sytuujące się pomiędzy 
strukturami sektora publicznego a jednostkami ze sfery gospodarki prywatnej Są 
to:
- instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych (zakłady ubezpieczeń 
społecznych, fundusze emerytalne, kasy chorych)
- samorządy zawodowe (np. izby lekarskie)
- związki zawodowe
- związki pracodawców
- niektóre przedsiębiorstwa publiczne
- fundacje
- stowarzyszenia

DECENTRALIZACJA- proces przekazywania zadań i kompetencji w dół do wspólnot 
terytorialnych niższego rzędu, jego podstawowa forma to samorząd terytorialny
CENTRALIZACJA- proces przesuwania zadań i kompetencji w górę do wyższych szczebli 
samorządu i do sfery administracji rządowej.

KONCENTRACJA LUB DEKONCENTRACJA KOMPETENCJI- odnosi się do pozycji 
i znaczenia organów funkcjonujących w ramach danej jednej administracji np. W ramach 
administracji rządowej. Przykładowo: minister finansów(organ centralny) , izba 
skarbowa(organ rządowy pośredniego szczebla), urząd skarbowy (organ rządowy pierwszej 
instancji).
Decentralizacja w zakresie finansów jest możliwa dzięki decentralizacji administracji. 

MAJĄTEK PUBLICZNY- środki jakimi dysponuje państwo w związku z:

1. gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków, 
2. działalnością państwowych banków i przedsiębiorstw, 
3.  zaciąganiem i udzielaniem pożyczek
4. działalnością władz i urzędów

POSTAĆ MAJĄTKU PUBLICZNEGO – 

a) środki pieniężne
b) akcje
c) udziały 
d) wierzytelności
e) budynki
f) drogi publiczne
g) grunty
h) ruchomości(np.: wyposażenie, maszyny, pojazdy, księgozbiory)

Działając w płaszczyźnie majątkowej państwo działa jako SKARB PAŃSTWA.
Skarb państwa- jest osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach majątkowych z OF i 
OP. Jest to złożona, szczególna osoba prawna, składająca się z wielu jednostek 
organizacyjnych, działających na różnych szczeblach zarządzania majątkiem państwowym. 
Zgodnie z art. 218 Konstytucji organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania 
majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa. Skarb Państwa w głównej mierze jest 
reprezentowany przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa i ministra właściwego 
do spraw finansów publicznych. 

3

Skarb państwa działa : 

1. za pomocą metod władczych (np. pobiera podatki i cła)
2. wchodzi w stosunki prywatnoprawne (cywilnoprawne) np. zakładając spółki, 

zawierając umowy

Skarb Państwa posiada :

1. uprawnienia władcze
2. uprawnienia właścicielskie

PROKURATORIA GENERALNA SKARBU PAŃSTWA- powołana na mocy ustawy z 
2005r w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa. Zadania:

-zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed SN, NSA, sądami powszechnymi i 
  administracyjnymi, sądami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych.  
- wydawanie opinii prawnych 

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest obowiązkowe jeżeli wartość przedmiotu sprawy 
przewyższa kwotę 1 000 000 zł.
W sprawach dotyczących ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa, Prokuratoria 
Generalna, na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa wydaje opinie prawne, 
opiniuje projektu umów, których stroną jest lub ma być Skarb Państwa. Czynności sądami, 
trybunałami, i innymi organami wykonują r a d c o w i e Prokuratorii Generalnej.
BANK CENTRALNY- jest składnikiem finansowej działalności finansowej państwa. 
Zgodnie z art.227 Konstytucji centralnym bankiem Polski  jest Narodowy Bank Polski. 

- Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza
- Ustalanie i realizacja polityki pieniężnej
- Odpowiada za wartość polskiego pieniądza 

ROZŁOŻENIE ZADAŃ, WYDATKÓW I DOCHODÓW POMIĘDZY PAŃSTWO A 
SAMORZĄDY TERYTORIALNE 
- jest następstwem podziału zadań (jest czynnikiem wtórnym)
- wynika z prawnego punktu widzenia - z ustaw i innych przepisów regulujących   
   poszczególne dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej
- konieczny jest ustawowo dokonany podział dochodów publicznych, który musi nawiązywać 
   do zadań i ich kosztów
- obowiązuje tu zasada s u b s y d i a r n o ś c i (posiłkowości), która polega na tym, by 
   zadania publiczne powierzyć wspólnocie terytorialnej niższego szczebla, której jednostki i 
   przedsiębiorstwa powinny wykonać tyle zadań, ile są w stanie wykonać s k u t e c z n i e  
   i  e f e k t y w n i e. Takie rozwiązanie zbliża przy tym świadczenie usług publicznych do   
   bezpośrednio zainteresowanych  oraz wzmacnia odpowiedzialność polityczną danej 
   wspólnoty terytorialnej za prowadzoną działalność. 
Zasada subsydiarności ma ogólny charakter i może być jedynie generalną wskazówką co do 
rozkładu zadań między wspólnoty terytorialne. 

POJĘCIE I PRZEDMIOT PRAWA FINANSOWEGO

Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących  funkcjonowanie finansów 
publicznych w danym państwie. Prawo finansowe to regulacje prawne odnoszące się do 
działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji, 
agend i jednostek organizacyjnych. Jest to prawo o kompetencjach Państwa i samorządu, 
państwowych i samorządowych organów i jednostek organizacyjnych w zakresie działalności 

4

finansowej Prawo finansowe ma zapobiegać chaosowi, żywiołowości i niekontrolowanym 
działaniom w zakresie gospodarki finansowej sektora publicznego. 
Systematyka prawa finansowego:

1)   prawo budżetowe (ustrojowe, prawo o wydatkach budżetowych, prawo o 

dochodach budżetowych, w tym prawo podatkowe, prawo o opłatach i 
dopłatach oraz prawo celne)

2)   prawo o pożyczkach publicznych
3)   prawo finansowe samorządu terytorialnego
4)   prawo dewizowe i walutowe
5)   publiczne prawo bankowe
6)   prawo o gospodarce finansowej podmiotów gospodarczych

W ramach prawa finansowego wyróżnić można płaszczyznę:

a) ustrojową- powołują organy finansowe państwa oraz specjalne urzędy zajmujące się 

gospodarką finansową

b) materialnoprawną- szczegółowe konstrukcje prawne poszczególnych instytucji i 

rozwiązań budżetowych, podatkowych, bankowych, dewizowych, z zakresu 
ubezpieczeń społecznych i gospodarki samorządu terytorialnego;

c) proceduralną – umożliwiają funkcjonowanie instytucji prawa materialnego.

Główne dziedziny prawa finansowego to:
1)prawo budżetowe- reguluje gospodarkę budżetową państwa i gospodarkę budżetową gmin. 
Funkcję źródła prawa budżetowego pełni ustawa o finansach publicznych i coroczna ustawa 
budżetowa. PRAWO BUDŻETOWE NIE OKREŚLA W SPOSÓB BEZPOŚREDNI PRAW I 
OBOWIĄZKÓW OF I OP. 
REGULUJE DZIAŁALNOŚĆ ORGANÓW I JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH 
ODNOSZĄC SIĘ DO ICH KOMPETENCJI, ZAKRESU I TRYBU WYDATKOWANIA 
ŚRODKÓW ORAZ SPOSOBU OSIĄGANIA DOCHODÓW. Prawo to określa finansową 
działalność państwa i samorządu terytorialnego.
2) prawo podatkowe- to 2 grupy regulacji:
a) ogólne ustawy podatkowe-wprowadzają pojęcia i zasady dotyczące funkcjonowania 
podatków, są to:  Ordynacja podatkowa z 29 sierpnia 1997r, ustawa o postępowaniu 
egzekucyjnym w administracji z 17 czerwca 1966r,ustawa o kontroli skarbowej, ustawa o 
zasadach ewidencji identyfikacji podatników i płatników.
b)szczególne ustawy podatkowe-  wprowadzają do systemu prawnego różne podatki np.: 
ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, 
ustawa o opłacie skarbowej.itp.

OGÓLNE ZAŁOŻENIA PRAWA FINANSOWEGO RP:

- zgodnie z art. 2 Konst. – RP jest demokratycznym państwem prawa urzeczywistniającym 
zasady sprawiedliwości społecznej
- zgodnie z art. 20 Konst. – społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności 
gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów 
społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP
- zgodnie z art. 21 Konst. RP chroni prawo własności

•

WŁASNOŚĆ PRYWATNA

•

WOLNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

•

GOSPODARKA RYNKOWA

5

-konsekwencją dualizmu w administracji jest dualizm w systemie finansowoprawnym RP

FORMY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ: (podział nie jest ścisły uzupełniają się 
i zazębiają)

•

PRAWNE

•

FAKTYCZNE

•

PRYWATNE

•

PUBLICZNE

A) stanowienie przepisów prawa
B) wydawanie aktów indywidualnych
C) wydawanie uchwał przez organy samorządowe
D) formy prawa prywatnego np. zawieranie umów cywilnoprawnych, zakładanie spółek 

prawa handlowego, emisja obligacji

E) zawieranie porozumień administracyjnych np. między organami samorządu a 

administracji rządowej np. dot. źródła finansowania zadań

F) czynności materialnotechniczne (faktyczne)

ŹRÓDŁA  PRAWA FINANSOWEGO:
I źródła powszechnie obowiązujące:

1.) Konstytucja RP 
2.) Ustawy: w szczególności: 
-ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005r,
- ustawa  o dochodach samorządu
-ustawy podatkowe
-ustawy dotyczące działalności banków i NBP
- ustawy o finansach ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
3.) ratyfikowane umowy międzynarodowe np. z zakresu spraw celnych i podatkowych
4)rozporządzenia (głównie ministra właściwego ds. finansów publicznych)
5)akty prawa miejscowego np. uchwały rady gminy, rady powiatu

II źródła wewnętrzne:
- np. zarządzenia i inne przepisy wewnętrzne wydawane przez Ministra Finansów, Prezesa 
NBP, lub inne organy do tego upoważnione.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE NORM PRAWA FINANSOWEGO

W oparciu głównie o 2 ustawy:
1) ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych z17 grudnia 2004r
2) ustawa kodeks karny skarbowy z 10 września 1999r
( są też inne ustawy które zawierają sankcje za naruszenie regulacji prawnofinansowych 6p.;
Prawo bankowe, ustawa o NBP, ustawa o RIO itp.)

6

1)ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych-  tworzy zespół norm prawnych 
wprowadzających zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów 
publicznych= naruszenie norm materialnego prawa finansowego zawartego w ustawach:
- o finansach publicznych
- prawo zamówień publicznych
- o rachunkowości;
ZAKRES PODMIOTOWY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY 
FINANSÓW PUBLICZNYCH:
Odpowiedzialności tej podlegają (7p7.4)
1)osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki 
sektora finansów publicznych
2)jednostki niezliczone do sektora finansów publicznych otrzymujące środki publiczne
3)zarządzający mieniem jednostek sektora finansów publicznych
4)kierownicy jednostek sektora finansów publicznych 
5)pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone 
obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w ustawie o 
zamówieniach publicznych
6)osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do 
sektora finansów publicznych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ JEST PONOSZONA ZARÓWNO ZA UMYŚLNE 
I NIEUMYŚLNE NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB WINNYCH POPEŁNIENIA CZYNÓW (NARUSZEŃ 
WYMIENIONYCH W ART. 5-18 USTAWY

KARY: 

1)upomnienie
2)nagana
3)kara pieniężna (w wys. od 1-krotności do 3-krotności miesięcznego wynagrodzenia osoby)
4)zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od 
roku do 5 lat

POSTĘPOWANIE W SPRAWIE O NARUSZENIE DYSCYPILNY FINANSÓW 

PUBLICZNYCH

JEST DWUINSTANCYJNE

POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE- prowadzi RZECZNIK DYSCYPLINY
POSTĘPOWANIE PRZED KOMISJĄ ORZEKAJĄCĄ-  I instancja , na rozprawie lub 
posiedzeniu w składzie 3 osób. Organami orzekającymi pierwszej instancji są:

1.) resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działem lub działami 

administracji rządowej;

2.) komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
3.) wspólna komisja orzekająca ( dla organów państwa nie należących do administracji 

rządowej, np.: Kancelarii Sejmu, SN, NIK)

regionalne komisje orzekające przy RIO (właściwe w sprawach budżetów jednostek 
samorządu terytorialnego, ich związków, stowarzyszeń, samorządowych jednostek 
organizacyjnych, w sprawach realizacji budżetu wojewody, jednostek podległych i 
nadzorowanych przez wojewodę a także innych jednostek otrzymujących środki publiczne 
przekazane budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub z budżetu wojewody)
POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE- II instancja, przed GŁÓWNĄ KOMISJĄ 
ORZEKAJĄCĄ

7

*Przewodniczącego, zastępcę i członków wspólnej komisji orzekającej powołuje i odwołuje 
PREZYDENT RP;
*Przewodniczących i ich zastępców pozostałych komisji orzekających na wniosek ministra 
właściwego ds. finansów publicznych – PREZES RADY MINISTRÓW
STRONY POSTĘPOWANIA: 
- OSKARŻYCIEL: rzecznik dyscypliny, który występuje z wnioskiem o ukaranie, a w II 
instancji Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych i jego zastępcy
- obwiniony o  naruszenie dyscypliny finansów publicznych

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W SPRAWIE O NARUSZENIE DYSCYPLINY 

FINANSÓW PUBLICZNYCH:

1. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych lub jednostek korzystających ze  

środków publicznych, a także organy kontroli zobowiązane są w razie ujawnienia  
naruszenia dyscypliny finansów publicznych niezwłocznie powiadomić o tym fakcie  
właściwego rzecznika dyscypliny finansów publicznych.

2. Rzecznik ustala, czy informacja ta odpowiada prawdzie i czy istnieją przesłanki do  

wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, a także zebranie lub uzupełnienie materiałów  
służących do sporządzenia wniosku o ukaranie (postępowanie przygotowawcze-  
wzywanie osób składania zeznań, wyjaśnień i opinii)

3. Gdy rzecznik stwierdzi zasadność złożenia wniosku o ukaranie – sporządza go i 

przekazuje do właściwej komisji orzekającej. Oprócz rzecznika wniosek o ukaranie  
mogą złożyć także: Minister Finansów, NIK, prezes RIO

4. Postępowanie wszczyna przewodniczący komisji orzekającej na wniosek.
5. Jeżeli po otrzymaniu wniosku stwierdzi on brak przesłanek do wszczęcia  

postępowania może wydać postanowienie o odmowie jego wszczęcia, na które  
przysługuje zażalenie stronom oraz składającemu wniosek.

6. O wszczęciu postępowania przewodniczący zawiadamia strony oraz podmiot, który  

złożył wniosek o wszczęcie postępowania, a także kierownika zakładu pracy  
obwinionego lub kierownika jednostki nadrzędnej.

7.Rozstrzygnięcie sprawy następuje po przeprowadzeniu rozprawy, która zasadniczo jest  

jawna.   Ograniczenie   jawności   może   następować   wyłączenie   ze   względu   na   ochronę  
tajemnicy   państwowej   lub   z   uwagi   na   zagrożenie   spokoju   i   porządku   publicznego.  
Ogłoszenie orzeczenia o ukaraniu odbywa się zawsze jawnie. W przypadku przypisania  
odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych orzeczenie powinno  
zawierać określenie naruszenia przypisanego obwinionemu, z podaniem sposobu i czasu  
jego popełnienia, wskazaniem naruszonego przepisu prawa oraz przepisu ustawy, pod  
który   naruszenie   to   podpada,   rozstrzygnięcie   co   do   kary   albo   o   odstąpieniu   od   jej  
wymierzenia, z podaniem podstawy prawnej. 

8.  Ponieważ   postępowanie   jest   dwuinstancyjne   od   orzeczenia   komisji   orzekającej  

przysługuje odwołanie do Głównej Komisji Orzekającej.

9.  Na prawomocne orzeczenia i postanowienia Głównej Komisji Orzekającej kończącej  

postępowanie przysługuje skarga do  wojewódzkiego sądu administracyjnego.

10.  Na   orzeczenie   sadu   wojewódzkiego   może   być   wniesiona   skarga   kasacyjna   do  

Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Kary wymierzone przez komisje orzekające mają 

 

 charakter kar administracyjnych. 

 

 

2) ustawa kodeks karny skarbowy z dn. 10 września 1999r.- przewiduje sankcje za naruszenie 
regulacji prawnych z zakresu:
- podatków
- opłat

8

-ceł 
- spraw dewizowych
-spraw dotyczących gier losowych
- prywatyzacji Skarbu Państwa
-dotacji
-subwencji
Prawo karne skarbowe jest w stosunku do prawa finansów publicznych prawem wtórnym. 
K.k.s. składa się z 3 tytułów: Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, Postępowanie 
w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, Postępowanie wykonawcze w sprawach 
o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.
Zakres podmiotowy postępowania  - za przestępstwa lub za wykroczenia skarbowe 
odpowiedzialności karnej skarbowej podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie 
szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 
Przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także 
nieumyślnie jeżeli ustawa tak stanowi. 
Kary –  kara grzywny w stawkach dziennych(za wykroczenia skarbowe kwotowo), kara 
ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności, poza tym stosowane są środki karne (np.: 
przepadek osiągniętych korzyści majątkowych, przepadek przedmiotów) i środki 
zabezpieczające. 
W sprawach przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne np. 
rejonowy albo sądy wojskowe. 
Organami dochodzenia są: 
a)urząd skarbowy
b)inspektor kontroli skarbowej
c)urząd celny
d)Straż Graniczna
e)Policja
f)Agencja Bezpieczeństwa Publicznego
g)Żandarmeria Wojskowa.

POLITYKA FINANSOWA I INSTRUMENTY FINANSOWE. WSPIERANIE 

ROZWOJU GOSPODARCZEGO.

POLITYKĄ FINANSOWĄ – jest dokonywanie wyborów celów i środków w sferze 
działalności finansowej. Polityka deklarowana i polityka rzeczywiście stosowana mogą być 
różne. Publiczną politykę finansową prowadzi: państwo, bank centralny, jednostki samorządu 
terytorialnego, inne zdecentralizowane jednostki sektora finansów publicznych. Z 
ekonomicznego punktu widzenia polityka finansowa realizowana jest w 3 sferach: stabilizacji 
gospodarki, alokacji czynników produkcji, redystrybucji dochodów pomiędzy 
poszczególnymi grupami społecznymi.
ŚRODKI POLITYKI FINANSOWEJ- to sposoby, przy pomocy których dany cel może być 
osiągnięty. W polityce finansowej są 3 podstawowe środki: stanowienie prawa, ustalanie 
planów, praktyczna realizacja prawa i planów. Mogą być one stosowane w różnych 
dziedzinach finansów publicznych, np. można mówić o polityce budżetowej, podatkowej itp.
CELE POLITYKI FINANSOWEJ- 
1.FISKALNE(związane z uzyskaniem przez państwo odpowiedniej sumy środków 
pieniężnych) i POZAFISKALNE(dotyczące kształtowania życia społecznego i 
gospodarczego)
2. KRÓTKOOKRESOWE i DŁUGOOKRESOWE
3. OGÓLNE I LOKALNE
4.których TREŚCIĄ jest ZMIANA lub UTRZYMANIE istniejące stanu rzeczy

9

5. określone odpowiednio do funkcji państwa: GOSPODARCZE, SPOŁECZNE, 
KULTURALNE, OBRONNE.
6. GŁÓWNE i DRUGORZĘDNE.
PUNKTEM WYJŚCIA  jest analiza rzeczywistości społecznej, ważne są: idee, pomysły, 
inteligencja, nowatorstwo itp. pierdoły.
INSTRUMENTY FINANSOWE: dualizm:  1. znajdujące się w rękach rządu 2. znajdujące 
się w rękach samorządu są to np.: specjalne strefy ekonomiczne, partnerstwo publiczno- 
prawne, zwolnienia, ulgi podatkowe itp.

NAUKI FINANSOWE
NAUKA- jest to system sądów o pewnej treści zbudowany logicznie. Każda nauka posiada 
przedmiot badań i metodę 
NUKA FINANSÓW PUBLICZNYCH- przedmiotem nauki finansowej jest całokształt 
stosunków finansowych  jako stosunków społecznych. Tłumaczy ich istotę, charakter 
poszczególnych elementów, wykrywa prawidłowości i powiązania, formułuje zasady 
funkcjonowania, bada przyczyny i skutki poszczególnych zjawisk finansowych. Jej metody są 
związane ze stosowaniem odpowiednich mierników np.: PKB, dochodu narodowego, 
poziomu cen, stopy procentowej itp. W ramach nauk finansowych wyróżniamy: 
-nauki opisowe 
-nauki historyczne
-teoretyczne nauki finansowe
-naukę o polityce finansowej
- naukę prawa finansowego – zawiera sądy (poglądy) dogmatyczne oparte na woli 
ustawodawcy. Jej zadaniem jest systematyczny wykład norm prawnofinansowych 
obowiązujących w danym miejscu i czasie. W nauce prawa finansowego bada się jakie są 
normy regulujące finanse publiczne, JAK POWINNY FUNKCJONOWAĆ FINANSE 
PUBLICZNE.(przedmiot- NORMY) W nauce finansów publicznych natomiast bada się jak 
te FINANSE RZECZYWIŚCIE FUNKCJONUJĄ. (przedmiot- FAKTY).

PRAWO BUDŻETOWE PAŃSTWA

DEF. BUDŻETU:

1. Jako zespół norm prawnych – instytucja finansowo – prawna, służąca planowej 

organizacji zasobów pieniężnych podmiotu publiczno-prawnego ( np. państwa, 
samorządu),

2.  Jako plan finansowy – to podstawowy plan finansów państwa lub jednostki 

samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz 
wydatki, uchwalane przez parlament, zwykle roczne.

DEF. USTAWOWA – zgodnie z ustawą z 30.06.2005 roku o finansach publicznych budżet 
państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów 
uchwalanym w formie ustawy budżetowej, która stanowi podstawę gosp. Finansowej 
państwa. 
BUDŻET PAŃSTWOWY USTANAWIA: ( ZAKRES REGULACJI )
1.Rozmiary
2. Kierunki
3. Granice rocznych dochodów i wydatków rządu i innych władz publicznych
DOCHODY BUDZETOWE:
- podatki
- opłaty
- cła

10

- pożyczki
- dochody majątkowe
WYDATKI :
- ŚRODKI SKIEROWANE NA FINANSOWNIE:- administracji państwowej
                                                                                 - sądownictwa
                                                                                 - prokuratury
                                                                                 - obrony narodowej
                                                                                 - naukę
                                                                                 - kulturę
                                                                                 - szkolnictwo wyższe
                                                                                 - cele gospodarcze.
FUNKCJA BUDŻETU – REDYSRYBUCJA ( podział wydatków i dochodów).
ZASADY BUDŻETOWE –

1. zupełności 

 

 – parlament uchwalając budżet powinien decydować o wszystkich 

dochodach i wydatkach państwowych. Główne naruszenie tej zasady to tzw. fundusze 
celowe.

2. równowagi

 

  – postulat zachowania odpowiedniego stosunku między dochodami a 

wydatkami budżetowymi( wydatki nie powinny przekraczać dochodów).

3. jedności

 

  – występuje jeden budżet, jedna całość organizacyjno- prawna, jeden akt 

prawny.

4. szczegółowości

 

  – budżet musi być szczegółowy, podzielony w uporządkowany 

sposób, związek ze strukturą budżetu, znaczenie ekonomiczne i polityczne.

5. przejrzystości

 

  - 

6. jawności

 

  – gospodarka finansowa państwa jest jawna, wyraża ją: jawność debaty 

budżetowej, opublikowanie ustawy budżetowej oraz sprawozdań z opublikowania 
budżetu, przedstawienie wykazu kwot dotacji udzielanych z budżetu, ogłaszanie 
danych dotyczących długu publicznego

7. uprzedniości

 

  – budżet powinien być uchwalany do końca roku poprzedzającego rok 

budżetowy, zasada nie wiąże bezwzględnie wyjątki:

8. rocznego okresu

 

  – budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy tzn. nie zrealizowane 

kwoty wydatków budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego, nie wiąże 
bezwzględnie wyjątki np. wieloletnie planowanie finansowe.

CHARAKTER PRAWNY USTAWY BUDŻETOWEJ
Podstawa prawna w konstytucji. Cechy podstawy prawnej:
1.- stanowiona w trybie właściwym dla stanowienia ustaw choć ma swe odmienności 
( wyłączność inicjatywy ustawodawczej RM, specjalne terminy, specjalne uprawnienia 
prezydenta, specjalna procedura wykonania ustawy – absolutorium)
2.- ustawa budżetowa ma swoją odrębną materię regulacji,
3.- ustawa budżetowa nie wprowadza podatków, opłat i innych dochodów do 
obowiązującego porządku prawnego,
4.- nie określa szczegółowych konstrukcji prawnych w zakresie wynagrodzeń urzędników 
państwowych ani zasad ustalania zasiłków bądź stypendiów. Wpływa jednak na 
poszczególne ustawy kreując finansowe możliwości ich realizacji,
5.- wydatki budżetowe powinny mieć swą podstawę prawną, wyznaczoną w ustawie 
szczególnej. Ujęte w budżecie wydatki stanowią nie przekraczalny limit, którego 
przekroczenie jest oceniane jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych skutkujące 
odpowiednimi karami,
6.- ujęte w ustawie budżetowej dochody stanowią prognozę ich wielkości, nie mają 
charakteru limitów nie przekraczalnych granic,

11

7.- ustalenia dochodowe ustawy budżetowej nie stanowią podstawy prawnej 
indywidualnych decyzji, stanowią dyrektywę polityczno- prawną dla wykonawców 
budżetu. 
KLASYFIKACJA BUDŻETOWA-
Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody klasyfikuje się według: 
1. działów i rozdziałów określających rodzaj działalności
2. paragrafów określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz rodzaj 

środków

3. paragrafów określających źródło przychodu lub rodzaj rozchodu.

Klasyfikację określa w drodze rozporządzenia minister finansów z uwzględnieniem Polskiej 
Klasyfikacji Działalności. 
CZĘŚCI BUDŻETU
DEF. = nawiązują do organizacji administracji publicznej i struktury organizacyjnej państwa, 
części odpowiadają władzy państwowej organom kontroli, ochrony prawa, sądom i 
trybunałom oraz organom administracji rządowej. W częściach tych ustalone są dochody i 
wydatki tych organów. Da poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów 
nadzorowanych przez Prezesa RM ustala się odrębne części budżetowe. Dział administracji 
rządowej = część budżetu państwa. W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: 

1. rezerwę ogólną 
2. rezerwy celowe
3. obsługę długu skarbu państwa
4. środki własne UE 
5. przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu 

państwa. 

Z części budżetu państwa wynika jakie środki są w dyspozycji danego ministra, kierownika 
Urzędu Centralnego, Wojewody.
DZIAŁY I ROZDZIAŁY BUDŻETOWE
Działy są to jednostki klasyfikacyjne zbudowane przedmiotowo ( rodzaje działalności 
obejmujące jedną lub kilka dziedzin) występujące w ramach części budżetowych np. „nauka”, 
„obrona narodowa”. Działy składają się z rozdziałów, czyli bardziej szczegółowych w 
stosunku do działu jednostek klasyfikacyjnych, zbudowanych według kryteriów 
podmiotowych lub przedmiotowych. Rozdziały nawiązują do szczegółowo określonych zadań 
i jednostek organizacyjnych, są następstwem wprowadzonych zadań i jednostek 
organizacyjnych, np. w dziale kultura i ochrona dziedzictwa narodowego są rozdziały np. 
muzea, biblioteki itd. W rozdziałach ustalone są kwoty dochodów budżetowych ( planowane i 
realizowane w zw. Z funkcjonowaniem odpowiedniego rozdziału budżetowego) i kwoty 
wydatków budżetowych skierowane na finansowanie danego rozdziału – zadania 
budżetowego.
PARAGRAFY 
DEF.= najniższa jednostka klasyfikacji budżetowej występująca w ramach rozdziałów. Są to 
szczegółowo ujęte rodzaje dochodów, przychodów, wydatków i rozchodów wynikające z 
obowiązującego systemu podatków, opłat, dotacji, składek, systemu wynagrodzeń i 
świadczeń, wydatków bieżących i inwestycji, dodatkowo występuje klasyfikacja środków 
związanych z finansowaniem programów i projektów z budżetu UE i źródeł zagranicznych. 
Paragrafy szczegółowo wskazują wynikające z ustaw szczegółowych wydatki , dochody, 
przychody i rozchody np. zakupy leków, żywności, spłaty pożyczek.

PROCEDURA BUDŻETOWA ( ŚCIEŻKA LEGISLACYJNA)

12

1. Inicjatywa ustawodawcza

 

  – art. 118 Konstytucji ad. Ogólnej inicjatywy 

ustawodawczej nie obowiązuje, zgodnie z art.221 Konstytucji inicjatywa 
ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie RM. 

2. Projekt ustawy budżetowej

 

  –. W drodze rozporządzenia minister finansów określa 

szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania wspomnianych materiałów w tym 
wzory formularzy. Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i 
przedkładają ministrowi finansów dysponenci części budżetowych( Ministrowie, 
wojewodowie). Minister finansów przedstawi RM założenia projektu budżetu 
państwa. RM uchwala projekt ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium 
budżetowym ( budżet tymczasowy na krótki okres czasu np. na 3 miesiące ) i w raz z 
uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi do dnia 30 września, zgodnie z art. 222 
Konstytucji najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt 
ustawy budżetowej na rok następny ( czyli najpóźniej do dnia 30 września roku 
poprzedzającego rok budżetowy) w wyjątkowych przypadkach możliwy jest termin 
późniejszy. 

3. Budżetowe prace Sejmu

 

  – zgodnie z art. 119 Konstytucji ustęp 1 Sejm rozpatruje 

projekt ustawy w trzech czytaniach, prawo wnoszenia poprawek przysługuje posłom i 
RM, zaś sposób pracy w Sejmie, w tym w komisjach określa regulamin Sejmu. 
Główną rolę ma tu KOMISJA FINANSÓW PUBLICZNYCH. Marszałek Sejmu może 
odmówić poddania pod głosowania poprawki, która uprzednio nie była przełożona 
komisji. Obowiązuje zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy 
ustawowej liczby posłów ( 230 posłów). W trakcie prac Sejmu musi być respektowana 
zasada, że zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM 
nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż 
przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 

4. Budżetowe prace Senatu 

 

 – ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje 

Senatowi, ten natomiast może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 
dni od dnia jej otrzymania ( czyli termin w porównaniu do prac Senatu nad ustawa 
zwykłą – 30 dni jest o 10 dni krótszy). Senat może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić 
poprawki albo w całości ją odrzucić. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo 
poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa sięga przejętą, jeżeli Sejm nie 
odrzuci jej bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy 
ustawowej liczby posłów. Senat ma 20 dni na uchwalenie poprawek a 30 dni na 
podjęcie uchwały odrzucającej ustawę budżetową. 

Uprawnienia budżetowe prezydenta – po zakończeniu postępowania  w Sejmie i Senacie 
Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę budżetową Prezydentowi, który podpisuje ją 
w ciągu 7 dni. Przed podpisaniem Prezydent może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie 
zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK 
uznał za zgodną z Konstytucją. TK ma na sprawdzenie zgodności z Konstytucją 2 tygodnie. 
Prezydentowi nie przysługuje natomiast prawo przekazania ustawy budżetowej do 
ponownego rozpatrzenia przez Sejm, jak jest w przypadku ustaw zwykłych. Po jej podpisaniu 
zarządza jej ogłoszenie w DZ. U. RP. Istotne znaczeniem regulacja terminu uchwalenia 
ustawy budżetowej, która stanowi, że jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi 
projektu nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 
dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu Projekt ustawy budżetowej do czasu ogłoszenia 
ustawy w dzienniku ustaw nie jest podstawą gospodarki finansowej, ale obowiązuje dopiero z 
dniem wejścia w życie. Ustawa budżetowa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia jednak z 
mocą od dnia 1 stycznia danego roku budżetowego. 
Absolutorium dla RM –RM uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z 
wykonania budżetu i przedkłada w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego 

13

Sejmowi wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone 
sprawozdanie i po zapoznaniu się NIK`U podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia 
Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM absolutorium. 
NIK jako naczelny organ kontroli państwowej kontroluje działalność:
- organów administracji rządowej
- NBP
- Państwowych OP
- innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia:

•

Legalności

•

Gospodarności

•

Celowości

•

Rzetelności wykonania

NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki 
pieniężnej oraz opinie w przedmiocie absolutorium dla RM. Udzielenie absolutorium = 
akceptacja wykonania budżetu, odmowa udzielenia absolutorium = ujemna ocena 
wykonania budżetu lub = wyraz ograniczonego zaufania do RM jako organu kierującego 
wykonaniem budżetu. Odpowiedzialność RM : polityczna, parlamentarna, konstytucyjna 
przed TS. 

WYKONANIE I KONTROLA NAD BUDŻETEM PAŃSTWA

Wykonanie budżetu zapewnia RM, Minister Finansów dysponenci części budżetowych 
( ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie), a także inne państwowe 
jednostki organizacyjne uwzględnione w ustawie budżetowej ( państwowe jednostki 
budżetowe). Środki budżetowe przekazywane są od dysponentów głównych ( dysponenci 
części budżetowych) , otrzymujących środki z centralnego bieżącego rachunku budżetu 
państwa i przekazują je dysponentom wyższego stopnia a ci z kolei dysponentom 
niższego stopnia. Centralnym bieżącym rachunkiem budżetu państwa prowadzonym przez 
NBP zarządza Minister Finansów. 
UKŁAD WYKONAWCZY = szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części 
budżetu, sporządzany przez dysponentów części budżetowych Ministrowi Finansów.
ZASADY WYKONANIA BUDŻETU
1. terminy określone przepisami prawa i harmonogramem ich realizacji
2. w granicach kwot określonych w planie finansowym
3. zgodnie z planowanym przeznaczeniem
4. w sposób celowy i oszczędny
5. po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków albo projektów od dnia 

otrzymania przez komisję europejską stosownego wniosku o dofinansowanie

6. wybór najkorzystniejszej oferty dla zadań zleconych
7. pierwszeństwo obsługi długu skarbu państwa przed innymi wydatkami
8. przeniesienie wydatków na zasadach i zakresie określonych przepisami ustawowymi
9. zwrot dotacji wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem, pobranych nie należnie 

lub w nadmiernej wysokości wraz z odsetkami do budżetu państwa 

WYGASANIE I BLOKOWANIE WYDATKÓW PAŃSTWOWYCH
Mechanizm funkcjonowania budżetu = nie zrealizowane kwoty wydatków budżetowych 
wygasają z upływem roku budżetowego, WYJĄTKI: wydatki, których źródłem finansowania 
są środki zagraniczne i UE, wykaz wydatków, które nie wygasają  ustalonych w drodze 
rozporządzenia RM nie później niż do 15 grudnia.
Blokowanie planowanych wydatków budżetowych = okresowy lub obowiązujący do końca 
roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie 
przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa w przypadku 
stwierdzenia niegospodarności opóźnień naruszenia zasad gospodarki finansowej przez 

14

określoną jednostkę. Podejmuje je MF, dysponenci części budżetowych i RM w drodze 
rozporządzenia w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. 
RACHUNKI BANKOWE BUDŻETU PAŃSTWA:

1. centralny rachunek bieżący budżet państwa ( w jego ramach rachunki dochodów, 

wydatków i środków do sfinansowania potrzeb pożyczkowych skarbu państwa)

2. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych 
3. rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe np. urząd skarbowy
4. rachunki bieżące państwowych funduszy celowych
5. rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek 

pomocniczych

6. rachunki pomocnicze np. sumy na zlecenie, sumy depozytowe.

KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA
KONTROLA CAŁOŚCIOWA -Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. RM 
przedstawia Sejmowi i NIK w terminie do dnia 31 maja roku następującego po upływie roku 
budżetowego roczne sprawozdanie z wykonania budżetu, powinno ono prezentować 
dochody, wydatki oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych, dochody i 
wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa sporządzone według 
szczegółowości i układu ustawy budżetowej. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po 
zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM 
absolutorium. 

1. KONTROLA FINANSOWA

 

  – jest procesem, na który składają się: 

A) Ustalenie stanu prawnego
B) Ustalenie stanu faktycznego ( wykonania)
C) Porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym
D) Wyjaśnienie przyczyn stwierdzonej zgodności lub niezgodności między stanami

Przeprowadzana jest niezależnie od kontroli całościowej w poszczególnych jednostkach 
organizacyjnych sektora finansów publicznych. Jej podstawę stanowią dokumenty pisemne 
np. decyzje, wyciągi bankowe. 
Funkcje kontroli :
- wykrywanie błędów gospodarki finansowej 
- ustalanie odchylenia wykonania w stosunku do regulacji prawnych
- podstawa do wniosków na przyszłość
Kryteria klasyfikacji :
- wewnętrzna( dokonują jej organy znajdujące się wew. Struktury organizacyjnej 
kontrolowanej jednostki np. dział kontroli) i  zewnętrzna( sprawowana przez odrębne i 
niezależne od kontrolowanej jednostki państwowe organy kontroli np. inspektorzy kontroli 
skarbowej, NIK, RIO, organy podatkowe)
- wstępna i następna
- kameralna i wykonywana na miejscu
- faktyczna i dokumentalna
- merytoryczna i formalna
- funkcjonalna i instytucjonalna
- planowa i pozaplanowa
- pełna, odcinkowa, wyrywkowa, ciągła i doraźna
2. AUDYT WEWNĘTRZNY 
Instytucja utworzona w jednostkach sektora finansów publicznych w oparciu o ustawę o 
finansach publicznych, jest pojęciem zbliżonym do kontroli, jednak obecne są w nim także 
aspekty oceny całego systemu funkcjonowania jednostki ( elementy efektywności, 
gospodarności, analizy modelu działalności finansowej). Zadania audytu wewnętrznego 

15

spoczywają na kierowniku jednostki sektora finansów publicznych i specjalnie powołanych 
wewnętrznych komórkach organizacyjnych.

PRAWO BUDŻETOWE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

1. HISTORIA

 

 - w okresie II RP prawo budżetowe samorządu terytorialnego było 

unormowane odrębnie nie tworzyło wspólnej regulacji z przepisami dotyczącymi 
budżetu państwa. Jego źródłem były 2 rozporządzenia:

a) rozporządzenie prezydenta RP o obowiązku i sposobie pokrywania wydatków przez 

związki komunalne

b) rozporządzenie MSW w porozumieniu z MS o sporządzaniu i ustalaniu budżetów 

związków komunalnych.

Budżet komunalny dzielił się na 2 część:

•

administracyjny

•

szpitali, zakładów opiekuńczych, teatrów i przedsiębiorstw komunalnych.

Dochody i wydatki tych budżetów dzieliły się na : na zwyczajne ( związane z normalnym 
funkcjonowaniem administracji lub z działalnością eksploatacyjną przedsiębiorstw) i 
nadzwyczajne ( o charakterze inwestycyjnym). Obecnie przepisy budżetowe dotyczące 
budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego zawarte są w jednej ustawie o 
finansach publicznych, wspólne też są rozporządzenia wykonawcze MF. 

2. POJĘCIE BUDŻETU JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

 

 

Należy powiązać je z uchwałą budżetową. Budżet jednostki samorządu w płaszczyźnie 
prawnej zawarty jest w uchwale budżetowej.
TREŚĆ – stanowią ją ustalenia w zakresie budżetu tj. dochodów, wydatków, przychodów 
i rozchodów. Obok postanowień budżetowych wyrażonych w głównym tekście uchwały 
budżetowej oraz w kilkunastu załącznikach występują także inne ustalenia uchwały 
związane z roczną gospodarką budżetową samorządu np. upoważnienia dla organu 
wykonawczego do dokonywania przeniesień wydatków.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY REGULACJI- ( obligatoryjny)
1. Prognozowane dochody jednostki samorządu terytorialnego według źródeł i działów 

klasyfikacji

2. Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego ( JST) w podziale na działy 

i rozdziały klasyfikacji wydatków z wyodrębnieniem wydatków bieżących 
( wynagrodzenia, dotacje, wydatki na obsługę długu, wydatki tytułu poręczeń i 
gwarancji)  i wydatków majątkowych

3. Źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki BJST
4. Przychody i rozchody BJST
5. Wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem 

wydatków na finansowanie poszczególnych programów 

6. Wydatki na programy i projekty realizowane ze środków budżetowych UE 
7. Plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych 

JB i dochodów własnych JB 

8. Plany przychodów i wydatków funduszy celowych 
9. Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych 

papierów wartościowych

10. Upoważnienia dla organu wykonawczego JST do zaciągania zobowiązań na 

finansowanie wydatków wieloletnich i realizację niezbędnych płatności w roku 
następnym 

11. Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych 
12. Zakres i kwoty dotacji celowych a finansowanie i inwestycji zakładów budżetowych
13. Dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i 

innych zadań zleconych JST ustawami

16

14. Inne dotacje związane z realizacją zadań samorządu 
15. Dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze 

umów między JST

Ponadto może zawierać:
1. Upoważnienie dla organu wykonawczego JST do zaciągania kredytów i pożyczek oraz 

emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku deficytu 
budżetowego

2. Upoważnienie dla organu wykonawczego JST do dokonywania zmian w budżecie w 

określonym zakresie

3. Inne postanowienia dotyczące wykonania BJST
4. Określać wydatki jednostek pomocniczych gminy i uprawnienia jednostki 

pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy 

Budżet jest to akt zarządzania finansowego wydawanym przez organ stanowiący 
samorządu a wykonywanym przez organ wykonawczy i inne JS. BJST nie jest aktem 
administracyjnym, ma formę uchwały budżetowej jest więc specyficznym aktem 
normatywnym wiążącym głównie podmioty działające wewnątrz administracji 
samorządowej. 
PRZESŁANKI:
- BJST jest uchwalany w formie właściwej dla stanowienia aktów prawa miejscowego 
( forma uchwały organu stanowiącego)
- uchwała budżetowa wyznacza granice rocznej działalności budżetowej organów i JS 
gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego 
- uchwała budżetowa skierowane jest do wielu adresatów
- adresaci tej uchwały powinni prowadzić działalność wydatków i dochodów oraz 
przychodów i rozchodów by zrealizować ustalenia uchwały, czynności te muszą się 
mieścić w ogólnych normach ( granicach) budżetu. Za przekroczenie postanowień 
uchwały przewidziane są sankcje przewidziane w ustawie o odpowiedzialności za 
naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz sankcje prawne polegające na 
nieudzielaniu absolutorium organowi wykonawczemu JST
Zamieszczenie w budżecie dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone 
cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań JST wobec osób trzecich ani na 
odwrót. 
3. ZASADY BUDŻETOWE

 

 

Są to postulaty nauki pod adresem budżetu, trwałe cechy, właściwości budżetu dzięki 
którym budżet jest aktem prawnym. Są to:

•

Zasada równowagi budżetowej tj. wydatki są dostosowane do możliwości 
dochodów

•

Zasada zupełności budżetu – obejmuje wszystkie dochody i wydatki JST 

•

Zasada jedności budżetu – jeden budżet, jedna całość organizacyjno-prawna, 
jeden akt prawny

•

Zasada szczegółowości budżetu – szczegółowy podzielony w uporządkowany 
sposobów na szereg pozycji wydatkowych i dochodowych, co ma znaczenie 
ekonomiczne i polityczne

•

Zasada specjalizacji budżetu – wydatki budżetowe przeznaczone na 
szczegółowo ustalone cele w sposób celowy i oszczędny

•

Zasada jawności budżetu – określa ją art.61 ustawy o samorządzie gminnym- 
gospodarka finansowa gminy jest jawna, a wójt lub burmistrz niezwłocznie 
ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania w trybie 
przewidzianym dla aktów prawa miejscowego

17

•

Zasada uprzedniości – budżet jest uchwalany do końca roku poprzedzającego 
rok budżetowy, możliwe są wyjątki w odrębnych przepisach o terminach 
dotyczących uchwalania budżetu

•

Zasada rocznego okresu budżetowego – budżet jest uchwalany na rok 
kalendarzowy, przewidziane wyjątki – elementy wieloletniego planowania 
finansowego np. zadania inwestycyjne

4. KLASYFIKACJA BUDŻETOWA SAMORZĄDU

 

 

- to system jednostek klasyfikacyjnych ( podziałek budżetowych, w ramach których 
ujmowane są poszczególne rodzaje dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów 
i rozchodów) 
Podziałki budżetowe = ( jednostki klasyfikacyjne) to dziedziny działalności publicznej np. 
oświata, grupy jednostek organizacyjnych np. biblioteki, źródła dochodów budżetu np. 
podatek dochodowy, rodzaje wydatków ( np. wynagrodzenia osobowe). Klasyfikacje tę 
stosuje się we wszystkich JST. 
Podziałki budżetowe :
- działy budżetowe i rozdziały budżetowe – jednostki klasyfikacyjne zbudowane 
przedmiotowo, są to rodzaje działalności obejmujące jedną lub kilka dziadzin np. oświata 
i wychowanie, pomoc społeczna. Działy składają się z rozdziałów bardziej szczegółowych 
jednostek klasyfikacyjnych, zbudowanych według kryteriów podmiotowych lub 
przedmiotowych. Rozdziały nawiązują do szczegółowo określonych zadań i kompetencji 
samorządu wynikających z ustaw są następstwem wprowadzanych zadań i jednostek 
organizacyjnych np. w ramach działu „oświata i wychowanie „ występują rozdziały :” 
szkoły podstawowe”, „ gimnazja”, ”dowożenie do szkół”, „licea ogólnokształcące „ i 
„kuratoria oświaty”
- paragrafy – najniższa podziałka w ramach rozdziałów są to szczegółowo ujęte rodzaje 
dochodów, przychodów, wydatków i rozchodów, wynikające z obowiązującego systemu 
podatków, opłat, dotacji, składek, systemu wynagrodzeń i świadczeń, wydatków 
bieżących i inwestycyjnych, specjalny element tzw. klasyfikacja środków związana z 
finansowaniem programów i projektów z budżetu UE i źródeł zagranicznych
OPRACOWANIE PROJEKTU BUDŻETU JEDNOSTKI SAMORZĄDU 
TERYTORIALNEGO

Projekt budżetu przygotowuje wójt( burmistrz , prezydent miasta) przedkłada go radzie gminy 
najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, a ponadto przesyła projekt 
do RIO celem zaopiniowania. Bez zgody organu wykonawczego gminy organ stanowiący 
( rada) nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej gminy zmian powodujących 
zwiększenie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanym dochodach lub zwiększenia 
planowanych dochodów bez jednoczesnego ustanowienia źródeł tych dochodów. Uchwałę 
budżetową organ stanowiący JST uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a 
szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż di dnia 31 marca roku budżetowego 
do czasu uchwalenia uchwały budżetowej. Podstawą gospodarki finansowej jest projekt 
uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu JST. w przypadku nie 
uchwalenia uchwały budżetowej w powyższym terminie RIO w terminie do dnia 30 kwietnia 
roku budżetowego ustala budżet JST w zakresie zadań władnych i zleconych. Do czasu 
ustalenia budżetu przez RIO podstawa gospodarki finansowej jest projekt uchwały 
przygotowany przez wójta ( burmistrza , prezydenta miasta) , zarząd powiatu lub zarząd 
województwa. W ramach budżetu samorządowego opracowywany jest plan finansowy dla 
zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych samorządom ustawami. 
WYKONYWANIE BJST

18

Wykonanie budżetu gminy – wykonawcą jest zarząd gminy, bankową obsługę budżetu gminy 
prowadzi bank wskazany przez radę, ale nie może to być NBP. Rada gminy może wskazać 
więcej niż jeden bank jako sprawujący bankową obsługę budżetu. 
Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne może 
tworzyć bądź likwidować rada gminy.
KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU GMINY
Wykonanie budżetu gminy podlega kontroli rady gminy. Zarząd gminy opracowuje i 
przedkłada radzie gminy roczne sprawozdanie z wykonania budżetu gminy w układzie 
według działów, rozdziałów i paragrafów. Rada gminy rozpatruje sprawozdanie w terminie do 
dnia 30 kwietnia po roku sprawozdawczym i podejmuje decyzję w sprawie udzielenia bądź 
odmowie udzielenia absolutorium zarządowi gminy. Uchwałę w sprawie absolutorium rada 
gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Rada 
gminy rozpoznaje sprawę odwołania zarządu z przyczyny nie udzielenia absolutorium na seji 
zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nie udzielenia 
zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opiniami gminnej komisji rewizyjnej oraz RIO 
w sprawie uchwały rady gminy o nie udzieleniu absolutorium i po wysłuchaniu wyjaśnień 
zarządu rada gminy może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego 
składu rady w głosowaniu tajnym.
ROLA SKARBNIKA GMINY
Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej 
skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy głównego księgowego budżetu 
lub osoby przez niego uprawnionej. Skarbnik gminy, który odmówił kontrasygnaty dokona jej 
jednak na pisemne polecenie zwierzchnika, powiadamiając o tym radę gminy oraz RIO. 
POZYCJA, ZADANIA I ORDANY RIO 
RIO są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej podmiotów 
należących do sfery samorządu terytorialnego. Izby sprawują nadzór nad działalnością JST w 
zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień 
publicznych: 
- jednostek samorządu terytorialnego
- związków międzygminnych
- samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych OP
Izby prowadzą też działalność informacyjną, instruktażową i szkoleniową. Organem Izby jest 
KOLEGIUM IZBY, składa się ono z przewodniczącego ( prezes Izby) oraz członków 
powołanych przez Prezes RM w specjalnym trybie. Połowę składu kolegium izby stanowią 
członkowie powołani spośród kandydatów zgłoszonych przez organy stanowiące JST 
.Członkowie kolegium w zakresie realizacji zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych są 
niezawiśli i podlegają jedynie ustawą . Prezesa izby powołuje po przeprowadzeniu konkursu 
Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Prezes izby 
kieruje jej pracami reprezentuje izbę na zewnątrz jest przełożonym pracowników izby, 
zwołuje posiedzenia kolegium, wyznacza składy orzekające.
WŁAŚCIWOŚCI KOLEGIUM IZBY
- W szczególności ustalanie BJST. W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej do 31 
marca roku budżetowego oraz orzekanie o nieważności uchwał i zarządzeń organów JST 
podejmowanych w sprawach finansowych. Uchwały kolegium izby zapadają bezwzględną 
większością głosów w obecności co najmniej ½ liczby członków kolegium izby. W 
posiedzeniu kolegium izby ma prawo uczestniczyć przedstawiciel podmiotu, którego sprawa 
jest rozpatrywana. W izbie działają składy orzekające złożone z 3 członków kolegium do 
właściwości składów orzekających należy wydawanie opinii w sprawach finansowych:
- o możliwości spłaty kredytu, pożyczki lub wykupu papierów wartościowych

19

- o możliwości sfinansowania deficytu budżetowego oraz prognozy kształtowania się długu 
publicznego 
- o przedkładanych projektach BJST wraz z informacjami o stanie mienia tych jednostek i 
objaśnieniami
- o przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów ( burmistrzów, i 
prezydentów miast) sprawozdaniach z wykonania budżetu
- inne
Zadania kontrolne izby wykonują inspektorzy sporządzają protokoły, które przekazują 
prezesowi izby i podmiotom kontrolowanym. Członkowie kolegium oraz inspektorzy w 
zakresie wykonywanych czynności korzystają z ochrony prawnej przysługującej 
funkcjonariuszom publicznym. 

•

UWAGA !!! Organem działającym przy RIO jest REGIONALNA KOMISJA 
ORZEKAJĄCA W SPRAWACH O NARUSZENIE DYSCYPLINY 
FINANSÓW PUBLICZNYCH

KONTROLA

NADZÓR

ZAKRES 
PRZEDMIOTOWY-
ZGODNOŚĆ 
DOKUMENTACJI Z 
STANEM PRAWNYM I 
FAKTYCZNYM

1. wykonują ją inspektorzy 

ds. kontroli gospodarki 
finansowej w sprawach 
związanych z 
dokumentacją podatkową 
obowiązuje ich tajemnica 
skarbowa z 
przeprowadzonej kontroli 
sporządza protokół, który 
podpisują inspektor, 

1.badaaniu nadzorczemu 
podlegają uchwały i 
zarządzenia dotyczące 
uchwały budżetowej, uchwały 
związanej z procedurą 
uchwalania i wykonywania 
budżetu oraz wydatkami 
budżetowymi, uchwały 
podatkowe dotyczące opłat i 
dotacji , uchwały związane z 

Płaszczyzny 
działalności RIO

Sprawowanie nadzoru

    

                  

( kompetencja kolegium izby 

bada zgodność z prawem 

uchwał i zarządzeń organów 

samorządowych 

podejmowanych w sprawach 

finansowych)

Wykonywanie kontroli

wykonują zatrudnieni w 

izbie inspektorzy do spraw 

kontroli gospodarki 

finansowej 

Wydawanie opinii

20

UPRAWNIENIA 
INSPEKTORÓW

kierownik kontrolowanej 
jednostki oraz skarbnik 
lub ich zastępcy na 
podstawie wyników 
kontroli izba kieruje do 
kontrolowanej jednostki 
wystąpienie po kontrolne, 
które zawiera : źródła i 
przyczyny 
nieprawidłowości ich 
rozmiary osoby 
odpowiedzialne , wnioski 
zmierzające do ich 
usunięcia usprawnienie 
badanej działalności

2. żądanie niezbędnych 
dokumentów, informacji, 
dowodów, wszystkiego 

długiem publicznym i 
przychodami samorządu 
( sprawy kredytów, pożyczek i 
obligacji oraz zarządzenia 
wójta burmistrza prezydenta 
miasta) w sprawach 
finansowych, czyli wójt lub 
burmistrz obowiązany jest do 
przedłożenia RIO uchwał rady 
gminy i zarządzeń wójta 
objętych zakresem nadzoru w 
ciągu 7 dni od dnia ich 
podjęcia izba bada te uchwały 
te niezgodne z prawem są 
nieważne RIO ma na to czas 
nie dłuższy niż 30 dni od dnia 
doręczenia. Rozstrzygnięcie 
nadzorcze powinno zawierać 
uzasadnienie faktyczne i 
prawne oraz pouczenie o 
dopuszczalności wniesienia 
skargi do SA. Orzeczenie o 
nieważności jest aktem 
deklaratoryjnym z mocą ex 
tunc. Odrębną formą 
rozstrzygnięcia RIO jest 
ustalenie przez izbę BJST , 
gdy organ stanowiący nie 
uchwali budżetu w 
przewidzianym w ustawie 
terminie albo gdy RIO 
stwierdziła nieważność ustawy 
budżetowej w całości bądź w 
części ( gdy do 31 marca brak 
budżetu – ustala go izba RIO 
do końca kwietnia)

WYDATKI

1. ZWIĄZEK MIĘDZY WYDATKAMI A ZADANIAMI PAŃSTWA

 

 

Zadania publiczne wywołują odpowiednie zobowiązania państwa a także będące następstwem 
tych zobowiązań wydatki. Zadania zobowiązania państwa nie są tożsame z zobowiązaniami w 
rozumieniu ze zobowiązani mi w rozumieniu prawa cywilnego, nie pociągają za sobą 
roszczeń ze strony uprawnionych, które mogły być dochodzone w drodze sądowej. 
Zobowiązania państwa wobec osób trzecich lub roszczenia osób trzecich wobec państwa nie 
mają swojego źródła w ustawie budżetowej, wynikają z staw szczególnych. Wydatki 
nawiązują do przewidywanych dochodów i są implikowane z zadań i kompetencji państwa i 
zadań publicznych. Wydatki publiczne określone w odnoszącej się do jednego roku ustawie 

21

budżetowej są limitami i co do zasady nie mogą być przekraczane, mogą być ponoszone tylko 
na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej i planie finansowym jednostki 
sektora finansów publicznych. Dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot 
określonych w planie finansowym tej jednostki zgodnie z planowanym przeznaczeniem w 
sposób celowy i oszczędny. Niektóre wydatki np. inwestycyjne powinny być dokonywane 
zgodnie z procedurami prawa o zamówieniach publicznych.

2. STRUKTURA PRAWNA WYDATKÓW

 

 

Ustawa o finansach publicznych( lex generalia w sferze wydatków) wprowadza OGÓLNE 
MECHANIZMY WYDATKOWANIA, dokonuje ogólnej klasyfikacji wydatków 
budżetowych wskazuje rodzaje, a także formy prawne. 
WYDATKI BUDŻETOWE = FINANSOWO OPISANY KOSZT WYKONANIA ZADANIA 
PUBLICZNEGO OKREŚLONEGO W PRZEPISACH PRAWNYCH. 
CELE WYDATKÓW – (art.97 ustawy)

1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;
2) zadania wykonywane przez administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;
4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi 

Unii Europejskiej”;

7) subwencje dla partii politycznych;
8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu publicznego;

10) finansowanie   programów   i   projektów,   na   realizację   których   uzyskano   środki 

pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „współfinansowaniem”;

11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

KLASYFIKACJA WYDATKÓW

FORMY WYDATKÓW

WYNAGRODZENIA 

PRACOWNIKÓW 

PAŃSTWOWEJ SFERY 

BUDŻETOWEJ

DOTACJE ZE 

SKARBU PAŃSTWA

WYDATKI 

NABYWCZE

22

1. WYNAGRODZENIA PRACOWNIKÓWPAŃSTWOWEJ SFERY

 

  

BUDŻETOWEJ

określane są przez ustawę o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej 
( lex generalis) oraz w ustawach szczególnych np. o policji i rozporządzeniach. Ustawa 
wprowadza specyficzne instytucje : 

- średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń ( są przedmiotem negocjacji w ramach 
TRÓJSTRONNEJ KOMISJI DS. SPOŁECZNO- GOSPODARCZYCH jest podstawą do 
określenia wynagrodzeń w roku budżetowym dla pracowników nieobjętych systemem 
mnożnikowym, ustalony jest w ustawie budżetowej)
- limity zatrudnienia 
- kwoty bazowe ( to prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze 
budżetowej)
Niektórzy pracownicy państwowej sfery budżetowej są objęci MNOŻNIKOWYMI 
SYSTEMAMI WYNAGRODZEŃ np. osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe, 
członkowie korpusu służby cywilnej, prokuratorzy, sędziowie, żołnierze itp. 
2.  DOTACJE ZE SKARBU PAŃSTWA

 

 

A) dotacje bieżące i inwestycyjne , dotacje przedmiotowe i podmiotowe 
B) dotacje inwestycyjne
PRZEZNACZENIE DOTACJI
- dla samorządów
- dla przedsiębiorców
- dla szkół wyższych
- dla zakładów budżetowych
- dla funduszy celowych
- dla agencji rządowych
- dla organizacji pozarządowych ( stowarzyszeń fundacji)
FORMY PRAWNE PRZEKAZYWANIA DOTACJI

1. decyzja administracyjna ( służy skarga do WSA )
2. forma umowy ( możliwość powództwa do sądu cywilnego)
3. czynność materialno- techniczna ( możliwość skargi do WSA )

3. WYDATKI NABYWCZE
Dotyczą finansowania zadań publicznych w oparciu o środki publiczne. Podstawę prawną 
stanowi ustawa z dnia 29 stycznia 2004 prawo zamówień publicznych. Ustawa określa 
( art.1): 

•

zasady i tryb udzielania zamówień publicznych

•

środki ochrony prawnej

•

kontrolę udzielania zamówień publicznych 

•

organy właściwe w sprawach uregulowanych w ustawie 

Zamówienia publiczne to umowy odpłatne zawierane między zamawiającym ( OF, OP, JO nie 
posiadająca osobowości prawnej obowiązano do stosowania ustawy) a wykonawcą ( OF, OP, 
JO nie posiadająca osobowości prawnej, która ubiega się o udzielenia zamówienia 
publicznego, złożyła ofertę lub zawarła umowę w sprawie zamówienia publicznego) , których 
przedmiotem są : 

•

usługi 

•

dostawy

23

•

roboty budowlane

ZASADY REALIZACJI ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO
- jawność
- uczciwa konkurencja
- równe traktowanie
- pisemność

Tryby realizacji: 
- przetarg nieograniczony
- przetarg ograniczony
- negocjacje z ogłoszeniem
- negocjacje bez ogłoszenia 
- zapytanie o cenę 
- zamówienie z wolnej ręki
- licytacja elektroniczna.

Efektem postępowania prowadzonego w określonym trybie jest ZAWARCIE UMOWY 
( stosuje się K.C.) 

KONTROLA UDZIELANIA ZAMÓWNIEŃ – PREZES URZĘDU 
ZAMÓWIEŃPUBLICZNYCH – jako centralny organ administracji rządowej właściwy w 
sprawach zamówień publicznych.

ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ  

•

protest 

 

 –wnosi się w terminie 7 dni od dnia w którym wykonawca powziął lub 

mógł powziąć wiadomość o okolicznościach stanowiących podstawę jego 
wniesienia. Zamawiający rozstrzyga protest w terminie 10 dni od dnia jego 
wniesienia, w przypadku uwzględnienia protestu zamawiający powtarza 
oprotestowana czynność lub dokonuje czynności bezprawnie zaniechanej

•

odwołanie 

 

 -przysługuje od rozstrzygnięcia protestu wnosi się je do PREZESA 

URZĘDU ZAMÓWIEN PUBLICZNYCH w terminie 5 dni od dnia doręczenia 
rozstrzygnięcia protestu lub upływu terminu do rozstrzygnięcia protestu, do 
postępowania odwoławczego stosuje się przepisy K.P.C o sądzie polubownym, 
rozpatruje je zespół 3 arbitrów, którzy mogą nakazać dokonania lub powtórzenia 
czynności zamawiającego albo ją unieważnić

•

skarga do sądu

 

  – przysługuje na wyrok zespołu arbitrów z postępowania 

odwoławczego, obowiązują przepisy K.P.C o apelacji, wnosi się ją do sądu 
okręgowego właściwego dla siedziby albo miejsca zamieszkania zamawiającego.

PROBLEM RACJONALIZACJI WYDATKÓW
- problem legalności, sensowności, trafności wydatków, ma wymiar etyczny 
- istotne znaczenie, kwestia decentralizacji – przekazywanie pewnych wydatków i dotacji w 
ręce samorządów, dlatego kontrola nad nimi 
- problem odpowiedniej legislacji – ustawodawca powinien jasno i klarownie określić zadania 
i kompetencje
- ważna jest przejrzystość, jawność wydatków 

24

BUDŻET ZADANIOWY = podział budżetu na działy, które umożliwiają badanie efektywności 
wydatków ( do czego służy wskaźnik efektywności).

WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
- znaczenie lokalne
- w oparciu o ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym, województwa
- ogólnie wskazane zadania, wynikające z ustaw regulujących różne dziedziny stosunków 
społecznych, ich podział, i finansowe odbicie ich realizacji- wydatki JST 

PODZIAŁ WYDATKÓW :

•

wydatki własne samorządu ( zadania własne- finansowane w oparciu o własne 
dochody oraz subwencje, obowiązkowe, wynikające z porozumienia np. z innymi JST) 

•

wydatki zlecone przez państwo ( finansowane w oparciu o dotacje celowe)

NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ SAMORZĄDOWĄ W DZIEDZINIE WYDATKÓW 
PUBLICZYCH SPRAWOWANY JEST NA PODSTAWIE KRYTERIUM LEGALNOŚCI – 
ZGODNOŚCI Z PRAWEM.

JST WYKONUJEZADANIA SAMODZIELNIEI WEDŁUG WŁASNEGO UZNANIA 
DONIEJ NALEŻY WYBÓR KIERUNKÓW INWESTOWANIA.

WYDATKI WŁASNE JST

 

  :

   

1. bieżące

 

 - dotacje z budżetu samorządowego przeznaczone na 

wynagrodzenia pracowników JST, składki, świadczenia na rzecz OF, 
zakupy towarów i usług 

2. inwestycyjne

 

 

3. osobowe 

 

 

4. dotacje 

 

 – wydatki o celowym przeznaczeniu oparte na podstawie 

prawnej np. przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie zadań 
zleconych jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów 
publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom

5. wydatki na obsługę długu

 

  – obejmują wydatki budżetu 

samorządowego z tytułu oprocentowania i dyskonta od 
samorządowych papierów wartościowych ( obligacji ) , 
oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat 
związanych z udzielonymi przez samorząd poręczeniami i 
gwarancjami 

6. wydatki majątkowe

 

  – obejmują wydatki inwestycyjne SJB oraz 

dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji a 
także wydatki na zakup i objęcia akcji oraz wniesienie wkładów do 
spółek prawa handlowego 

7. wydatki rezerwy celowe

 

  – suma rezerw celowych nie może 

przekroczyć 5 % wydatków budżetu, są one tworzone na wydatki, 
których szczegółowy podział na podziałki budżetowe nie może być 
dokonany w okresie opracowywania budżetu

8. rezerwa ogólna

 

  – nie może być wyższa niż 1 % wydatków budżetu

25

DOCHODY PUBLICZNE I PRAWO PODATKOWE

DEF. DOCHODY = przez dochody publiczne należy rozumieć:

1. daniny publiczne

 

 , do których zalicza się podatki, opłaty, składki oraz inne 

świadczenia pieniężne np. dochody zmienia jednostek sektora finansów publicznych, 
których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa JST oraz innych jednostek 
zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw. 

2. pozostałe dochody

 

  uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych do 

których zalicza się: 

a) środki pochodzące z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych
b) przychody budżetu państwowego lub samorządowego służące finansowaniu długu i 

deficytu budżetowego ( wpływy ze sprzedaży obligacji, przychody z prywatyzacji 
majątku), 

c) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez 

nie własnej działalności np. przychody z działalności zakładów budżetowych

3. pojęcie elementy konstrukcji i funkcje podatku –

 

  podatkiem ( art.6ordynacji  

podatkowej)jest świadczenie:

•

publiczno –prawne

•

nieodpłatne

•

przymusowe

•

bezzwrotne

•

pieniężne

•

na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu, gminy

•

wynikające z ustawy podatkowej.

Wierzyciel i poborca = państwo lub samorząd

            Elementy konstrukcji- są to:

•

podmiot

•

przedmiot- zdarzenie, sytuacja, działalność, okoliczność w związku z 
którymi ustawodawca nakłada obowiązek podatkowy np. otrzymanie 
darowizny

•

podstawa opodatkowania- jest nią przedmiot podatku odpowiednio 
skonkretyzowany ujęty wartościowo ( w jednostkach pieniężnych) lub 
ilościowo ( w jednostkach naturalnych, np. w metrach kwadratowych, 
hektarach, sztukach) np. dochód danej osoby osiągnięty w roku 
podatkowym, obliczony na odstawie prowadzonej ewidencji rachunkowej

•

stawki ( lub skale) podatkowe- mogą być procentowe lub kwotowe. Stawki 
procentowe odnoszą się do podstawy opodatkowania wyrażonej 
wartościowo ( w pieniądzu),  stawki procentowe mogą być ukształtowane 
przez ustawodawcę jako stawki stałe (liniowe), które nie zmieniają się , są 
ciągle na tym samym poziomie np. 20% niezależnie od tego czy kwota 
stanowiąca podstawę opodatkowania rośnie, maleje czy pozostaje bez 
zmian. Stawki procentowe mogą być ukształtowane jako stawki zmienne i 
tworzą wówczas tzw. skalę podatkową. Rodzaje skali podatkowych: 

- progresywna – zbiór, zestawienie zmiennych stawek podatkowych ułożony w 
ten sposób, że w miarę powiększania się podstawy opodatkowania np. dochodu 
rośnie stawka podatkowa im wyższa podstawa opodatkowania, tym większe 
obciążenie podatkowe
- degresywna – im mniejsza podstawa tym niższe stawki 
- regresywna – im mniejsza podstawa tym wyższe stawki 
Stawki kwotowe występują wówczas gdy podstawa opodatkowania wyrażona 

26

jest w jednostkach aktualnych ( np. 0,20 zł od 1 metra kwadratowego 
powierzchni budynku w polskim podatku od nieruchomości

•

zwolnienia – mają podmiotowy (np. zwolnienie od opodatkowania 
określonych kategorii podmiotów np. jednostki budżetowej) lub 
przedmiotowy ( zwolnienie od podatku określonej sytuacji np. stypendium 
naukowe) lub mieszany 

•

ulgi- konstrukcje zbliżone do zwolnień. Zmniejszenie wysokości podatku 
związane ze : 

a) zmniejszeniem podstawy opodatkowania 
b) obniżeniem stawek podatkowych
c) bezpośrednim obniżeniu kwoty podatku 

•

sposoby  i terminy płatności- zależą od charakteru podatku np. podatki 
dochodowe mają roczny charakter i płacone są zaliczkowo w formie 
miesięcznych zaliczek z reguły do 20 dnia danego miesiąca za miesiąc 
poprzedni; płatność dokonywana gotówkowo, bezgotówkowo ( przelew w 
kasie), poprzez zakup znaku opłaty skarbowej lub urzędowego blankietu.

FUNKCJE PODATKÓW : 

1. funkcja fiskalna

 

  – wyraża istotę ekonomiczną podatku w oparciu o gromadzone 

wpływy podatkowe państwo lub samorząd terytorialny mogą realizować określone 
zadania publiczne. Z funkcja ta wiąże się konstrukcja przedmiotu i podstawy 
opodatkowania.

2. funkcje pozafiskalne –

 

  funkcje oddziaływania i wpływania na zachowania 

przedsiębiorców i ludności. Np. ulgi mogą zachęcać ludność do budowy, remontów 
mieszkań.

KALSYFIKACJE PODATKOWE

•

ze względu na zasięg

 

 : 1. podatki państwowe

                                                            2. podatki samorządowe

•

ze względu na przedmiot opodatkowania

 

 : 1. przychodowe tj. od całości 

wpływów z prowadzonej działalności

                                                                          2. dochodowe tj. od nadwyżki 
przychodów nad kosztami ich uzyskania
                                                                          3. majątkowe tj. od przyrostu 
majątkowego mającego postać spadku lub darowizny
                                                                          4. konsumpcyjne będące 
odpowiednio skonstruowaną podatkowa częścią ceny 

•

ze względu na podmiot obciążony

 

  : 1. podatki pośrednie – obciążają dochody 

osób fizycznych lub prawnych pośrednio, w wyniku dokonywania zakupów 
towarów i usług obciążonych podatkiem np. podatek akcyzowy.

                                                                                  2. podatki bezpośrednie

•

ze względu na elementy służące do obliczania podatku

 

 : 

1. w nierozłączny sposób związane z prowadzeniem ksiąg rachunkowych lub 

podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów

2. pozostałe podatki np. wartość rynkowa rzeczy

INNE RODZAJE PODATKÓW:
- podatki realne tj. podatki od obiektów np. gruntów i budynków, który pobierany jest 
niezależnie od tego kto jest aktualnym właścicielem obiektu
- podatki personalne – podatek dochodowy od osób fizycznych

27

DEF. OBOWIĄZEK PODATKOWY – zgodnie z ordynacją podatkową jest to wynikająca z 
ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego 
w zw. Z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie np. otrzymanie spadku.

DEF. ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE –wynikające z obowiązku podatkowego 
zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz skarbu województwa, powiatu lub gminy 
podatku w wysokości w terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa 
podatkowego. Obowiązek podatkowy + konkretyzacja = zobowiązanie podatnika.

DEF. PODATNIK – jest to: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie 
posiadająca OP, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

DEF. PŁATNIK PODATKU – instytucja występuje tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, jest 
to podmiot obowiązany na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania 
od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu np. 
płatnikiem podatku jest zakład pracy.

DEF. INKASENT PODATKU – może być wprowadzony w niektórych sytuacjach( np. w 
zakresie podatku rolnego) jest to podmiot obowiązany do pobrania od podatnika podatku i 
wpłacenia go do organu podatkowego. Inkasent nie oblicza podatku jedynie pobiera go i 
wpłaca do organu podatkowego.

POWSTANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH

W dwojaki sposób:
1. z dniem zaistnienia zdarzenia 
2. z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego 

Organ podatkowy może w drodze decyzji ze względu na ważny interes podatnika lub interes 
publiczny i na jego wniosek odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć na raty zapłatę 
podatku lub zaległości podatkowej. 
Odsetki za zwłokę wpłacane są bez wezwania organu podatkowego, a oblicza je podatnik, 
płatnik, inkasent lub czasem organ podatkowy. Obowiązującą stawkę odsetek ogłasza MF w 
Monitorze Polskim.

WYGASANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH

Zobowiązania podatkowe wygasają w skutek:
- zapłaty podatku
- potrącenia podatku
- zaniechania poboru
- przeniesienia własności rzeczy 
- umorzenie zaległości
- przedawnienie ( art. 59 ordynacji ) 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE

28

Za zobowiązania podatkowe odpowiada całym swoim majątkiem podatnik w określonych 
tylko przypadkach odpowiadać będzie: płatnik, inkasent, spadkobierca itp.

EWIDENCJA PODATNIKÓW – ustawa o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i 
płatników określa zasady ewidencji podatników, płatników podatków, składek na 
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zasady i tryb nadawania NIP. OF, OP i inne 
podmioty będące podatnikami otrzymują NIP i podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu. 
Nadanie NIP następuje w drodze decyzji wydanej przez naczelnika urzędu skarbowego. 
Podatnicy podają NIP na wszelkich dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań 
podatkowych. Utworzona została Krajowa Ewidencja Podatników prowadzona przez MF. 

POSTEPOWANIE PODATKOWE –poborem podatków i ceł zajmują się organy podatkowe i 
organy celne dzielą się na rządowe i samorządowe. Rządowe to : naczelnik urzędu 
skarbowego, naczelnik urzędu celnego, dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej i MF.

ORGANY I INSTANCJI – naczelnicy urzędów skarbowych i celnych w niektórych 
przypadkach dyrektorzy izb skarbowych i celnych.

SAMORZADOWE ORGANY PODATKOWE I INSTANCJI –to wójt, burmistrz, prezydent 
miasta, starosta albo marszałek województwa.

ORGANY ODWOŁAWCZE – dyrektorzy izb skarbowych i dyrektorzy izb celnych w 
niektórych przypadkach MF. 

SAMORZĄDOWE ORGANY PODATKOWE II INSTANCJI – to samorządowe kolegia 
odwoławcze ( SKO). 

KONTROLA SKARBOWA I KONTROLA PODATKOWA – prowadza ją organy kontroli 
skarbowej – minister właściwy ds. finansów publicznych jako naczelny organ kontroli 
skarbowej, GENERALNY INSPEKTOR KONTROLI SKARBOWEJ, dyrektorzy urzędów 
kontroli skarbowej. Jest to z reguły kontrola źródłowa ( prowadzona w miejscu).

KONTROLA PODATKOWA – prowadzona jest niezależnie od kontroli skarbowej. Organy 
podatkowe I instancji ( rządowe i samorządowe) przeprowadzają kontrole podatkową u 
podatników, płatników inkasentów oraz ich następców prawnych. Celem tej kontroli jest 
sprawdzenie wywiązania się kontrolowanych z obowiązków wynikających z przepisów prawa 
podatkowego. Ponadto organy podatkowe I instancji dokonują tzw. czynności 
sprawdzających, które maja na celu sprawdzenie terminowości składania deklaracji 
podatkowych oraz wpłacania podatków, a także sprawdzenie formalnej poprawności 
dokumentów i zbadanie zgodności stanu faktycznego z przedstawionymi dokumentami. 

PODATKI PAŃSTWOWE

 

 

   

   

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG – jest podstawowym dochodem budżetu państwa, 
podatkiem konsumpcyjnym, wchodzi w skład ceny towaru lub usługi. Podstawa 
opodatkowania jest obrót tj. kwota należna z tytułu sprzedaży towarów. Do tej kwoty dolicza 
się kwotę podatku według stawki 22% ( w niektórych przypadkach 7% lub3%). Podatek 
obliczony od kwoty będącej podstawą opodatkowania to tzw. podatek należny. Podatnik ma 
prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego i zapłaconego 

29

przy okazji nabycia potrzebnych do produkcji towarów i usług od dostawców z którymi 
współpracuje. Kwota podatku naliczonego wynika z faktur stwierdzających nabycie przez 
podatnika towarów i usług. Podatnicy obowiązani są składać w urzędzie skarbowym 
deklaracje podatkowe dla podatku od towarów i usług, a także obowiązani są do obliczania i 
wpłacania podatku na rachunek urzędu skarbowego na ogół za okresy miesięczne, w terminie 
do 25 dnia następnego miesiąca. Zobowiązani są do prowadzenia odpowiedniej ewidencji 
podatkowej.

PODATEK AKCYZOWY – jest podatkiem pośrednim zawarty w cenie towaru ma istotne 
znaczenie dla dochodów budżetu państwa. Opodatkowaniu akcyzą podlegają wyroby 
akcyzowe ( 62 pozycje określone w załączniku do ustawy o podatku akcyzowym) są to np. 
ropa naftowa, gaz ziemny, paliwa silnikowe, piwa, wina, czyli napoje alkoholowe, cygara, 
papierosy, perfumy, kosmetyki, broń myśliwska, samochody osobowe i karty do gry. Eksport 
wyrobów akcyzowych jest zwolnionych od akcyzy. 

CŁA – są kategorią dochodów publicznych zbliżoną do podatków pośrednich od wejścia do 
UE regulują je przepisy wspólnotowe i uzupełniająco ustawa prawo celne. Regulujące zasady 
przywozów towarów na obszar wspólnoty europejskiej, obniżone stawki celne itp. 
Konstrukcja taryfy celnej i inne środki taryfowe mogą być stosowane obok środków polityki 
handlowej ( czyli gospodarcze pozataryfowe środki takie jak ograniczenia i zakazy dotyczące 
przywozu i wywozu oraz ochrony rynku. Obowiązuje określona procedura celna, każdy towar 
powinien być zgłoszony do niej w tzw. zgłoszeniu celnym). Odpowiednie przepisy dotyczą 
sposobów ustalania wartości celnej, czyli pewnego rodzaju podstawy opodatkowania. Istotną 
instytucją prawa celnego jest dług celny- powstałe z mocy prawa zobowiązanie do uiszczenia 
należności celnych. 

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH – wprowadzony w 1992 roku, jest 
powszechnym podatkiem dochodowym ma więc obciążać wszelkie dochody osób fizycznych 
( są to: dochody z działalności gospodarczej OF, dochody ze stosunku pracy, emerytury, 
dochody z udziału w zyskach OP, dochody z nieruchomości, inne. Opodatkowaniu podatkiem 
dochodowym od osób fizycznych podlegają dochody osiągnięte ze źródeł przychodów 
wyszczególnionych w ustawie. Podstawą opodatkowania jest dochód osiągnięty w roku 
podatkowym. Od dochodu przed jego opodatkowaniem są lub mogą być odliczone różne 
kwoty np. składki na ubezpieczenia emerytalne. Podatek ten obliczany jest przy zastosowaniu 
skali progresywnej, złożonej z 3 progów podatkowych ( w roku 2007 ze stawkami 19%, 30%, 
40%. Podatnicy obowiązani są do złożenia urzędowi skarbowemu zeznania podatkowego o 
wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym w terminie do 30 kwietnia następnego 
roku. Skala podatkowa podatku dochodowego od osób fizycznych powinna być 
waloryzowana przez MF na każdy rok podatkowy ( do 30 listopada roku poprzedzającego). 

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH – podlegają mu: OP i JO nie mające 
osobowości prawnej. Działalność objęta podatkiem jest bardzo szeroka nie obejmuje tylko 
produkcji rolniczej i leśnej. Podstawą opodatkowania jest dochód podatnika pomniejszony o 
określone kwoty np. Darowizny na cele naukowe – do wysokości nie przekraczającej 15% lub 
10% dochodu podatnika. Uiszczany jest z reguły w postaci miesięcznych lub kwartalnych 
zaliczek narastająco od początku roku podatkowego. Podatnicy zobowiązani są sami obliczyć 
i wpłacić należny podatek ( zaliczki na podatek) w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za 
miesiąc poprzedni, na rachunek urzędu skarbowego właściwego dla siedziby podatnika.

30

PODATEK OD GIER – określa go ustawa o grach i zakładach wzajemnych zgodnie, z którą 
grami losowymi są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od 
przypadku, a warunki gry określa regulamin, zaś zakładami wzajemnymi są zakłady o 
wygrane pieniężne polegające na odgadywaniu wyników sportowego współzawodnictwa, w 
których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty 
wpłaconych stawek – (totalizatory ) i bukmacherstwo. Gry losowe loterie stanowią monopol 
państwa, podlegają opodatkowaniu podatkiem od gier, podstawę opodatkowania stanowi 
m.in. suma wpływów uzyskanych ze sprzedaży losów lub innych dowodów udziałów w grze.

RYCZAŁT OD PRZYCHODÓW EWIDENCJONOWANYCH – określa ustawa o 
zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby 
fizyczne. Ryczałt ten opłacają osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej 
działalności gospodarczej także, gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej 
osób fizycznych, a ponadto przychody osób fizycznych osiągane z tytułu umowy najmu, 
podnajmu itp. Podatnicy opłacają ryczałt, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowym 
uzyskali przychody w wysokości nie przekraczającej określonej kwoty( 25000 euro).

PODATKI I OPŁATY SAMORZĄDOWE

Są to:

•

podatek od nieruchomości – (podstawa opodatkowania budynek, grunt, 
samodzielny lokal) stawki kwotowe za metr kwadratowy określa ustawa, ale 
uwzględnia się także coroczną waloryzację – zmiany na rynku. Prowadzona 
jest ewidencja gruntów i budynków, która ma znaczenie dla wymiaru 
podatków, jest to tzw. kataster. Rada gminy wprowadza coroczne uchwały 
odnośnie stawek podatkowych

•

rolny

•

leśny

•

od środków transportowych

•

opłata skarbowa

•

opłata targowiskowa

•

opłata uzdrowiskowa

•

podatek od spadków i darowizn

•

podatek od czynności cywilnoprawnych

•

opłata eksploatacyjna

•

opłaty za korzystanie z zezwoleń za sprzedaż napojów alkoholowych

•

podatek od posiadania psów 

•

opłata od wzrostu wartości nieruchomości

•

opłata za korzystanie z dróg publicznych.

SAMOOPODATKOWANIE MIESZKAŃCÓW –rada gminy podejmuje uchwałę o 
przeprowadzeniu referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne 
bezwzględną większością głosów swojego ustawowego składu. Uchwała rady gminy o 
przeprowadzeniu referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne 
powinna zawierać wskazanie konkretnego celu lub celów na które przeznacza się wpływy 
samoopodatkowania oraz powinna określać zasady samoopodatkowania np. jakie kategorie 
mieszkańców podlegają samoopodatkowaniu, jaki jest przedmiot samoopodatkowania, co jest 
podstawą obliczenia podatku, wysokości % lub kwotowych stawek podatkowych, terminów, 
trybu płatności, ewentualnych zwolnień.

31

Referendum to jest ważne jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 % uprawnionych do 
głosowania, zaś referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele 
publiczne jest rozstrzygające, jeżeli za samoopodatkowaniem opowiedziało się co najmniej 
2/3 ważnie oddanych głosów. Jeżeli wymóg ten zostanie spełniony rada gminy powinna 
niezwłocznie podając czynności w celu realizacji tej sprawy.

PRAWO O DOCHODACH JEDNOSTEK SAMORZĄDU 

TERYTORIALNEGO

SYSTEMY PODZIAŁU ŹRÓDEŁ PODATKOWYCH POMIĘDZY PAŃSTWO I 
SAMORZĄDY TERYRORIALNE:

1. system konkurencji podatkowej- każdy terytorialny związek publiczno – prawny może 
opodatkować według własnego uznania dowolne źródła podatkowe, co prowadzi do 
zróżnicowanego w poszczególnych częściach kraju obciążenia podatkowego i do 
zróżnicowanego zakresu świadczeń publicznych. W czystej postaci obecnie nie występuje. 
Najbliższy jest mu ustrój finansowy USA i Szwajcarii.
2. system rozgraniczenia źródeł podatkowych- pomiędzy państwo a samorząd – w systemie 
tym występuje rozdzielność źródeł podatkowych między państwem a samorządem. Mają one 
ustawowo przydzielone odrębne źródła podatkowe. Dana wspólnota terytorialna przejmuje 
wpływy z przydzielonego jej źródła podatkowego na własne potrzeby.
3. system dodatków do podatków –polega na tym, że gmina lub inna wspólnota terytorialna 
pobiera dochody w wyniku powiększenia kwoty podatku płynącego na rzecz państwa o 
odpowiedni dodatek, który może przybrać formę:
a) jednakowej, równej dla gmin wysokości
b) o górnej maksymalnej granicy
c) o nieokreślonej górnej graniczy
4. system udziałów podatkowych – wspólnoty terytorialne mają % ustalone udziały we 
wpływach, które pochodzą z danego podatku. Państwo i wspólnoty terytorialne mają więc 
wspólny podatek. System ten ułatwia prowadzenie jednolitej polityki podatkowej.
5. systemy mieszane – jest to połączenie wcześniej omawianych rozwiązań tj. systemu 
konkurencji podatkowej, rozgraniczenia źródeł podatkowych, dodatków do podatków i 
udziałów w podatkach. Współczesny stan stosunków społecznych, gospodarczych i ustrojowo 
– prawnych sprawia, że system wyposażenia finansowego państwa i innych wspólnot 
terytorialnych powinien opierając się na głównych rozwiązaniach: na systemie rozdzielności 
źródeł podatkowych i systemie udziałów podatkowych. Niektóre podatki powinny być 
przydzielone tylko państwu np. cła niektóre tylko gminom np. podatek od nieruchomości. 
Główne podatki ( dochodowe ) powinny być natomiast wspólne i objęte udziałami % państwa 
i wspólnot terytorialnych. 

Dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na: 
- dochody własne – np. podatki 
- subwencje ogólne – przeznaczone są na finansowanie zadań własnych
- dotacje celowe – służą finansowaniu zarówno zadań własnych jak i zadań zleconych

KOMPETENCJE PODATKOWE SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH

Wyróżnia się 3 rodzaje kompetencji jakie mogą przysługiwać samorządowi terytorialnemu.
Są to : 

32

1. kompetencja do przejmowania wpływów z poszczególnych 

podatków

2. kompetencja do stanowienia przepisów prawnych w zakresie 

podatków( stosowanie samoopodatkowania, mogą ustalać 
zwolnienia, rada gminy uchwala uchwały w sprawie stawek 
podatków wg ustawowego ograniczenia na dany rok, ustalanie 
inkasenta, jego wynagrodzenia, ustalanie wzorów formularzy 
podatkowych )

3. kompetencja do administrowania w zakresie poszczególnych 

podatków 

ŹRÓDŁA DOCHODÓW
- ustawa rozdziela je między państwo, a samorząd
- co to jest źródło dochodów? Jest to rodzaj, typ dochodów publicznych podzielony przez 
ustawodawcę na: podatki i opłaty, dotacje i subwencje.
- metoda rozdzielenia podatków na:

•

państwowe-  

 

 na tym powinien opierać  się typ wyposażenia finansowego państwa  i 

innych wspólnot

•

samorządowe-

 

   np.:   podatki   gminne   np.:   opłata   skarbowa(targowa,   miejscowa,   ), 

podatek leśny, rolny, od spadków i darowizn

- ustawa z 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego określa źródła dochodowe 
gminy.
- podatek państwowy + dodatek= typ dodatków do podatków. Dodatek do podatków musi być 
uchwalony przez organ gminy. Brak tego mechanizmu w Polsce. 
DOCHODY SAMORZĄDOWE:

a) dochody własne

- udziały w podatkach, opłaty, dochody z majątku
- z nimi związana jest autonomia finansowa, nie można ich samorządom odebrać.
- niektóre gminy są bardzo silne, więc mają więcej wpływów z dochodów własnych, dlatego 
otrzymują subwencje ogólne
     b) subwencje ogólne
- finansowanie zadań własnych, dla ogółu zadań, bez wyszczególnienia wyjątek- subwencja 
oświatowa
- subwencja wynika ze wzoru- oparta jest na zobiektywizowanych kryteriach
    c) dotacje celowe
-  np.:   na   utrzymanie,   wojskowe,   zasiłki   okresowe   dla   pomocy   społecznej,   na   inwestycję 
szkolną
- przyznawane na wniosek, z uzasadnieniem 
- zadanie zlecone
- samorządowi przysługuje prawo dochodzenia dotacji na cele zlecone w drodze sądowej
- dotacje na dofinansowanie zadań własnych
- porozumienie administracyjne- przekazywanie spraw i kompetencji między jednostkami

A) DOCHODY PUBLICZNOPRAWNE

•

Udziały w podatkach

•

Opłaty

•

Dotacje

33

•

Subwencje

B) DOCHODY PRYWATNOPRAWNE(majątkowe)

•

Mienie- nieruchomości, grunty

•

Czynsze najmu, dzierżawy

•

Sprzedaż

EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO- 
- przyjęta przez Radę Europy
- ratyfikowana przez Polskę w 1993r., np. Francja nie ratyfikowała
- samorządy mają prawo do samodzielności finansowej, do funkcjonowania na rynku.
- polskie ustawy powinny dostosować się do założeń Karty

SUBWENCJE:
- SUBWENCJA WYRÓWNAWCZA: 

•

wskaźnik G- dochody podatkowe gminy podzielone na liczbę mieszkańców

•

wskaźnik Gg- dochody podatkowe wszystkich gmin przez ilość mieszkańców całego 
kraju

•

subwencję wyrównawczą otrzymują te gminy, których wskaźnik G jest mniejszy niż 
92% Gg

- SUBWENCJA RÓWNOWAŻĄCA:

•

silne gminy mogą nie tylko nie dostać subwencji wyrównawczej, muszą oddać opłatę 
na rzecz subwencji równoważącej

•

wpłaty dokonywane są do budżetu państwa, ale pozostają one w obrębie rozliczeń 
finansowych zachodzących między samorządami gminnymi.

•

Kwota uzupełniająca dla gmin- oparta na gęstości zaludnienia w gminie (im mniejsza 
gęstość tym mniejsza kwota)

•

Kwota uzupełniająca dla powiatów – stopa bezrobocia

-SUBWENCJA OŚWIATOWA:

•

Na prowadzenie szkół, co jest samorządowym zadaniem własnym. Istotna jest liczba 
uczniów oraz struktura uczniów (np. niepełnosprawni)

•

Liczba uczniów  i liczba uczniów przeliczeniowych

- DOTACJE CELOWE NA DZIAŁANIA INWESTYCYJNE

•

Kontrakt województwa – umowa między samorządem, a rządem

•

Pieniądze daje głównie rząd, ale samorząd musi też wnieść wkład własny lub z UE 

DŁUG PUBLICZNY PAŃSTWA I SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH

DŁUG PUBLICZNY- jest sumą zobowiązań Skarbu Państwa i innych instytucji sektora 
publicznego. Jest on następstwem stosunku prawnego o złożonym charakterze. Stosunek ten 
powstaje w zasadzie z czynności prawnych (cywilnoprawnych), których stroną jest Skarb 
państwo lub inny podmiot publiczny. Np. z umowy pożyczki, kredytu, czynności 
powodujących nabycie obligacji skarbowej. Skarb państwo i inne instytucje sektora 
publicznego są zobowiązani do zwrotu należności pieniężnych na rzecz banku, 
przedsiębiorstwa i innym podmiotom, które pożyczyły im środki pieniężne. Jest to pojęcie po 

34

części z zakresu prawa cywilnego. (wierzytelność- po jednej stronie mamy dług, a po drugiej 
należność. )
Dlaczego państwo ma długi? Państwo i samorządy mają długi, ponieważ nie zawsze wydatki 
są równe dochodom. Dług jest konsekwencją występowania deficytu budżetowego. 
DEFICYT BUDŻETOWY- to sytuacja prawna, gdy ustalone wydatki są większe od 
planowanych dochodów. 
Skąd państwo bierze środki na pokrycie deficytu?
Wówczas uaktywnia się działalność Skarbu Państwa (samorządu), gdzie zaciąga się pożyczki, 
kredyty- państwo staje się dłużnikiem. A instytucje pożyczające mu środki- stają się 
wierzycielami. Skarb Państwa pożyczając pieniądze na pokrycie deficytu, zobowiązuje się do 
tego, że je odda, oczywiście wraz z odsetkami, by wierzyciel nie czuł się poszkodowany. 
Skarb Państwa pożycza pieniądze w różny sposób: od osób, instytucji, finansowych, 
krajowych i zagranicznych, pożycza pieniądze poprzez emisję i sprzedaż obligacji 
skarbowych-   jest to specjalna technika pożyczania pieniędzy przez Skarb Państwa. Państwo 
emituje obligacje, które nabywane są przez inne podmioty, ze sprzedaży państwo czerpie 
pieniądze, ale jednocześnie ma dług, bo w określonym czasie musi te obligacje odkupić i to z 
% dla tych, którzy je wcześniej od państwa kupili. 
LIMITY ZADŁUŻENIA- są pewne regulacje prawne, które wskazują limity zadłużenia, które 
nie powinny być przez władze przekraczane. Limity wynikające z prawa unijnego:
1)dług publiczny całego sektora publicznego, w tym Skarbu państwa- konkretna kwota długu 
nie może przekroczyć 60% rocznego PKB, który obliczany jest prze GUS(regulacja ta wynika 
również z Konstytucji). Na dzień dzisiejszy jest to ok.51%.
Istnieją również procedury ostrożnościowe i naprawcze(sanacyjne), są to regulacje 
,,życzeniowe” a nie funkcjonalne- nie sprawdzają się w praktyce. 
2)wynika tylko z prawa unijnego-  państwa UE niekoniecznie przestrzegają – wielkość 
deficytu w danym roku nie może być większy niż 3% PKB. 
RELACJE MIĘDZY SKARBEM PAŃSTWA A NBP- wiąże się z dodrukowywaniem 
pieniędzy przez NBP na pokrycie deficytu budżetowego, ustawa zasadnicza zabrania tego- 
deficyt nie może być pokryty przez NBP. W banko spółdzielczym można zaciągnąć kredyt na 
pokrycie deficytu, ale nie w NBP. 

PRZYCHODY- wpływy do budżetu państwa na finansowanie deficytu budżetowego: wpływy 
z obligacji skarbowych, kredytów, pożyczek, wpływy z tytułu prywatyzacji np. sprzedaży 
spółek należących do państwa, wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych. 

ROZCHODY- środki kierowane na opłatę zadłużenia, które przypadają na dany rok, które 
termin uregulowania, spłaty określają na dany rok. 
PRZYCHODY I ROZCHODY SĄ STRICTE ZWIĄZANE Z DEFICYTEM. 

POTRZEBY POŻYCZKOWA BUDŻETU PAŃSTWA- jest to zapotrzebowanie na środki, 
które potrzebne są na pokrycie deficytu danego roku i spłatę pożyczek, kredytów, które 
zostały zaciągnięte we wcześniejszych latach. 

SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCOWE- regulacje zwarte w ustawie o finansach 
publicznych, ustawa wymienia:

a) obligacje skarbowe
b) bony skarbowe.

Emituje je Skarb Państwa, a w imieniu państwa Minister Finansów(emitent). MF musi 
poinformować przyszłych kupujących papiery jakie są wartości papierów, wartości emisji w 

35

danym okresie proponowane, jakie jest oprocentowanie, jakie terminy wykupu. Informacje 
MF jako emitenta muszą być zawarte w liście emisyjnym., z niego nabywcy- inwestorzy, 
dowiadują się jakie papiery są oferowane. Tak naprawdę to NBP zajmuje się sprzedażą 
wyemitowanych przez państwo papierów. 
BONY SKARBOWE- papiery wartościowe opiewające na 10 tys.- kwota nominalna, są 
emitowane, a następnie odkupowane w określonym terminie. Wykup bonów nie może być 
jednak  później niż rok. Są to papiery KRÓTKOTERMINOWE. 
OBLIGACJE SKARBOWE- papiery wartościowe średnio i długoterminowe. (2lata, 5lat). 
Dają możliwość wyższego procentu. Jest jednak możliwość dyskonta- sprzedaży poniżej 
kwoty wykupu. (kupujemy np. za 10 tys. A sprzedajemy za 9 tys.)
Papiery wartościowe nie mają charakteru dokumentów- mają charakter zdematerializowany. 
Są to zapisy na na rachunkach uczestników transakcji. 

SAMORZĄD TERYTORIALNY

JST (gmina, powiat, województwo) również mogą mieć deficyt budżetowy. Mają więc swoje 
źródło przychodów na pokrycie długu publicznego, które stanowią np.: kredyty w bankach, 
pożyczki np. w funduszu ochrony środowiska, bądź pożyczka uzyskana od Skarbu Państwa, 
samorząd również może emitować obligacje samorządowe(komunalne), które mają oparcie 
w ustawie z 1995 r. o obligacjach, a nie w ustawie o finansach publicznych. 
Tryb emitowania obligacji samorządowych jest dwojaki:
1 w trybie publicznym- emituje je do ogółu – każdy może te obligacje kupić. By emisja 
publiczna miała miejsce trzeba złożyć wniosek- prospekt emisyjny- do komisji finansowej- 
komisji papierów wartościowych. Pomaga w tym firma maklerska.
2 emisja niepubliczna- wysłanie propozycji np. listownie do konkretnej osoby, banku, firmy, 
by ta osoba nabyła obligacje gminy, powiatu, czy województwa, nie bierze w niej udziału 
komisja papierów wartościowych, jst same załatwiają sobie klientów, jest to emisja 
ograniczona, gdyż listy te można skierować do nie więcej niż 300 adresatów, a obecne prawo 
mówi o 100 adresatach. 
Samorządy bardzo rozważnie gospodarują finansami i częściej korzystają z drugiego 
rozwiązania – emisji niepublicznej. Bardzo często mają one nadwyżki budżetowe – są one 
traktowane jako przychody i idą na finansowanie deficytu. 
Jakie są granice zadłużenia? Czy można ogłosić upadłość samorządu? Nie, ani Skarb 
Państwa, ani samorząd nie może ogłosić upadłości. Muszą istnieć od strony prawnej. 
Jest kilka granic zadłużenia, o których mówi ustawa o finansach publicznych:

1) kwota przeznaczona na spłaty odsetki kredytów nie może być 

większa niż 15% planowanych dochodów gminy, powiatu, czy 
województwa.

2) Wielkość długu na koniec roku nie może być większa niż 60 % 

dochodów budżetowych gminy, powiatu, czy województwa. 

RIO jest powołana między innymi po to, by badać czy samorządy przestrzegają prawa.  

PUBLICZNE PRAWO BANKOWE.

PRAWO BANKOWE- to całokształt norm prawnych regulujących strukturę, 

organizację i działalność banków, obejmuje zagadnienia cywilnoprawne i zagadnienia 
publicznoprawne w obszarze bankowości. 

36

PRZEDMIOT REGULACJI- stosunki zobowiązaniowe powstające w toku realizacji 
czynności bankowych, zagadnienia tworzenia i likwidacji banków, funkcjonowanie nadzoru 
nad działalnością banków. 
PODZIAŁ: 
A)PUBLICZNE PRAWO BANKOWE- obejmuje normy prawne zawierające ustalenia 
dotyczące zasad tworzenia, organizacji, finansowania, banków oraz sprawowania wobec nich 
kontroli i nadzoru bankowego. Do publicznego prawa bankowego należą też przepisy 
określające status prawny oraz zadania banku centralnego. 
b)PRAWO BANKOWE PRYWATNE- zawiera natomiast regulacje oparte na równorzędnych 
stosunkach banku z klientami, a podstawą do tych stosunków są umowy. 
PODSTAWA PRAWNA: 
a)PRZEPISY POWSZECHNIEOBOWIĄZUJĄCE:

1. ustawa z  29 VIII 1997r. prawo bankowe i przepisy wykonawcze
2.  ustawa z 1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym,
3. ustawa z 1997r o listach zastawnych i bankach hipotecznych,
4. ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych,
5. ustawa z 2000r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych itp.

Polskie ustawy muszą być zgodne z dyrektywami wydanymi przez UE.
b)PRZEPISY WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE- (wewnątrz sektora bankowego)
      1. regulacje wydane przez organy NBP (Prezesa, Zarząd, Radę Polityki Pieniężnej)
      2.regulacje wydane przez organ nadzoru bankowego-  Komisję Nadzoru Bankowego.
Definicja BANK- jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą 
na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, 
obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Bank nie może istnieć bez zezwolenia uprawniającego do wykonywania czynności 
bankowych, a czynności bankowe łączą się z ryzykiem (klient powierza bankowi swe 
pieniądze pod tytułem zwrotnym, ryzyko działalności obciąża bank.)
Bank pozyskuje środki (wkłady) za odpowiednim wynagrodzeniem (oprocentowaniem) 
oraz kieruje zgromadzone kapitały w przedsięwzięcia dające odpowiednie przychody.
Bank posiada także odpowiednie kapitały (fundusze )własne. Kapitały bankowe (własne i 
zgromadzone od klientów) są wykorzystywane w celu udzielania kredytów, na zakup 
papierów wartościowych, inne lokaty. 
Przychodami banku są wpływy z tytułu udzielonych kredytów, odsetki od lokat w papiery 
wartościowe, opłaty i prowizje za czynności usługowe. 
Przychody banku komercyjnego pomniejszone o koszty bankowe= ZYSK BANKU.
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ- czynności bankowe objęte monopolem 
bankowym np. przyjmowanie wkładów pieniężnych i prowadzenie rachunków tych wkładów.
FORMA ORGANIZACYJNO- PRAWNA:
3 FORMY:
- BANKI PAŃSTWOWE:

•

może być utworzony w drodze rozporządzenia RM, gdy zajdzie taka potrzeba;

•

potrzebny jest wówczas: wniosek Ministra Skarbu i opinia ze strony Komisji Nadzoru 
bankowego

•

obecnie w Polsce jest tylko 1 bank państwowy- Bank Gospodarstwa Krajowego

•

do jego kompetencji należy obsługa funduszy i programów państwowych 
utworzonych, powierzonych lub przekazanych temu bankowi na podstawie odrębnych 
umów. Np. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy

•

zadania tego banku to: prowadzenie odpowiednich programów rządowych oraz 
obsługa sektora finansów publicznych.(rządowego i samorządowego).

37

- BANK SPÓŁDZIELCZY:

•

może być utworzony z zachowaniem trybu określonego przepisami prawa 
spółdzielczego, na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w 
uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek założycieli.

•

Założyciele- OF, a ich liczba nie może być mniejsza niż 10, 

•

W Polsce jest ich ok. 600

•

Prowadzą działalność na terenie powiatu (bank lokalny np. : rolników)

•

Zobowiązane są do łączenia w strukturę banku zrzeszającego (jest to 2-gi szczebel 
bankowości spółdzielczej)

-BANKI W FORMIE SPÓŁEKAKCYJNYCH:

•

Może być utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, z 
zachowaniem trybu określonego w przepisach Kodeksu spółek handlowych o 
spółkach akcyjnych;

•

Ok. 60 obecnie w Polsce;

•

Są to duże banki komercyjne, objęte przez kapitał zagraniczny;

•

Bank o polskim kapitale to PKO BP s.a.

a)BANKI ZAGRANICZNE- czyli o kapitale pochodzącym z państw nie należących do UE, 
powstają w trybie specjalnej procedury, za zgodą KNB
b)BANK ZAGRANICZNY- (2GIE ZNACZENIE)- posiada siedzibę w UE, tu dla utworzenia 
nie jest potrzebna zgoda KNB
inne banki:
- banki hipoteczne- aktualnie w Polsce nie występują , są to banki lokalne 
- parabanki: podmioty prowadzące działalność podobną bankowej np.: spółdzielcze kasy 
oszczędnościowo- kredytowe, pracownicze kasy zapomogowo- pożyczkowe
  
KOMISJA NADZORU BANKOWEGO:
- organ administracji rządowej;
- powstał w 1997r., wcześniej organem nadzoru był Prezes NBP,
- funkcje: 
a) wydawanie zezwoleń na utworzenie banku;
b) kontrola i nadzór w stosunku dzbanków;
c) wydawanie decyzji, zgody np. kto może być prezesem banku, członkiem zarządu 
d) jest organem właściwym w sprawach przekształcania, połączeń , kapitałów 
- może kontrolować banki, także karać np., kary finansowe
 

NBP- bank centralny
- zgodnie z art. 227 Konstytucji przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza (tj. znaków 
pieniężnych – banknotów i monet) oraz prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej 
(np.: poprzez ustalanie rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, oprocentowania 
kredytów refinansowych, politykę otwartego rynku). 
- NBP ponosi konstytucyjną odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza 
- NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym 
- NBP jest bankiem banków i bankiem rządu;
- celem działalności jest utrzymanie stabilnego poziomu cen  przy jednoczesnym wspieraniu 
polityki gospodarczej rządu 

38

- do zadań NBP należy: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki 
rezerwami dewizowymi i działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu 
państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków 
dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, 
opracowywanie bilansu płatniczego.
 - organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd
- bank wykonuje zadania przez centralę, oddziały okręgowe i inne równorzędne komórki 
organizacyjne.
- PREZES- jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP, kadencja- 
6lat, jest równocześnie przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, 
- RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ-  ma 9 członków + Prezes jako przewodniczący, 
członkowie powoływani są w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta z pośród 
specjalistów z zakresu finansów. Rada Polityki Pieniężnej ustala coroczne założenia polityki 
pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z projektem RM ustawy 
budżetowej; rada w ciągu 5 miesięcy od zakończenia budżetowego przedkłada Sejmowi 
sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej, ustala wysokość stóp procentowych, ustala 
stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania, ustala zasady operacji 
otwartego rynku, zatwierdza plan finansowy NBP.
- ZARZĄD- kieruje działalnością banku centralnego, realizuje uchwały Rady, podejmuje 
uchwały w sprawach należących do jego kompetencji, m.in. realizowanie zadań z zakresu 
polityki kursowej, ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych, nadzorowanie operacji 
otwartego rynku, określanie zasad gospodarki funduszami NBP.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ STOSOWANE PRZEZ NBP :

1. REZERWY OBOWIĄZKOWE BANKÓW KOMERCYJNYCH W NBP- 

 

 NBP 

gromadzi na swych rachunkach określoną część wkładów innych banków tzw. 
rezerwy obowiązkowe, jest to ustawowy obowiązek NBP, sens- poprzez ustalanie ich 
wysokości można pobudzać lub hamować działalność kredytową banków

2. KREDYT REFINANSOWY UDZIELANY PRZEZ NBP- 

 

 udziela tego kredytu 

bankom komercyjnym w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych w oparciu o 
umowę kredytową, 

3. DYSKONTO I REDYSKONTO WEKSLI STOSOWANE PRZEZ NBP

 

 

4. OPERACJE NBP NA RYNKU FINANSOWYM

 

 

USTRÓJ PIENIĘŻNY

•

Regulują ustawy np.: o denominacji złotego, KC, prawo bankowe, prawo 
dewizowe

•

Pieniądz- prawny środek płatniczy,

•

Zgodnie z art. 1 ustawy o denominacji złotego obowiązującą w Polsce jednostką 
pieniężną jest złoty, który dzieli się na 100 groszy, 

•

Prawne znaczenie pieniądza

 

 - polega na nadaniu mu przez państwo przymusowej 

mocy umarzania zobowiązań poprzez przeniesienie wartości ekonomicznej z 
majątku dłużnika do majątku wierzyciela

•

pieniądz jest prawnym środkiem płatniczym, 

39

•

zasada nominalizmu- wykonanie zobowiązania pieniężnego przez dłużnika 
następuje przez zapłatę sumy nominalnej w znakach pieniężnych, regulowana 
przepisami KC

•

zasada walutowości- obowiązek stosowania waluty polskiej na obszarze RP przy 
określaniu zobowiązań pieniężnych (art. 358 KC)

•

złoty polski jest walutą wymienialną

•

wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych przysługuje bankowi 
centralnemu

•

emisja banknotów i monet oraz właściwe funkcjonowanie pieniądza w obrocie 
prawny jest podstawowym zadaniem władz publicznych.

•

Pieniądz występuje w 2 formach: gotówkowej i bezgotówkowej

•

Ogólna kondycja (wartość ) pieniądza jest funkcją stanu gospodarczego kraju oraz 
siły gospodarczej i politycznej państwa.

SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I 
ZDROWOTNYCH

Ubezpieczenia głównie społeczne i zdrowotne – to trzeci obok rządowego i samorządowego 
sektor finansów publicznych. Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Dotyczą 
pracowników, OF, i OF prowadzących działalność gospodarczą. Osiągnięcie wieku 
emerytalnego, choroba, wypadek, śmierć, powodują że dalsze świadczenie pracy lub 
wykonywanie działalności staje się niemożliwe. W skutek tych zdarzeń nie może być 
uzyskiwane wynagrodzenie za pracę. Aby rozwiązać te powszechne sytuacje życiowe 
funkcjonuje system ubezpieczeń społecznych z jego finansowymi konstrukcjami, które 
określa ustawa z 13. października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepisy 
ustawy obejmują ubezpieczenia: 

a) emerytalne
b) rentowe
c) chorobowe
d) wypadkowe.

Finansowanie świadczeń w ramach ubezpieczeń społecznych prowadzonych przez zakład 
ubezpieczeń społecznych odbywa się metodą repartycyjną, która polega na bieżącym 
finansowaniu świadczeń bezpośrednio z gromadzonych składek. Składki są przeznaczone od 
razu na świadczenia. Pokolenie osób pracujących, które aktualnie opłaca składki umożliwia 
finansowanie emerytur i innych świadczeń dla pokolenia osób starszych, które jest 
uprawnione do uzyskania emerytur i rent. Składki na ubezpieczenia emerytalne finansują z 
własnych środków i w równych częściach ( po połowie) ubezpieczeni pracownicy i płatnicy 
składek ( pracodawcy). Podstawą wymiaru składek jest przychód osoby fizycznej, o którym 
mówią przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wynagrodzenie 
ze stosunku pracy i inne przychody. Stopy % składek wynoszą: 

a) 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia emerytalne
b) Od 2007 roku – 10% , a od 1 stycznia 2008 roku – 6% podstawy wymiaru – na 

ubezpieczenia rentowe

c) 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia chorobowe 
d) Od 0,67 % do 3,60 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia wypadkowe.

40

Do czasu wprowadzenia nowego systemu składki na ubezpieczenia społeczne pracowników 
finansowane były w całości ze środków pracodawcy. Wspomniane składki obliczają, 
rozliczają i przekazują co miesiąc do ZUS płatnicy składek ( pracodawcy). Roczna podstawa 
wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika nie może być wyższa w 
danym roku od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego na ten rok 
kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, określonego w 
ustawie budżetowej. Od nadwyżki ponad ten limit składki nie są pobierane, kwotę 
ograniczenia ( limitu) rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i 
rentowe ogłasza Minister Pracy i Polityki Socjalnej. W2007 roku limit rocznej podstawy 
wymiaru składek na ubezpieczenia wynosi 78 480 złotych, a sens merytoryczny ograniczenia 
podstawy wymiaru składek jest związany z tym, żeby nie obciążać składkami wysokich 
przychodów, by obliczona w oparciu o te składki przyszła emerytura nie była nadmiernie 
wysoka. 

ZUS prowadzi konta ubezpieczonych, konta płatników składek, centralny rejestr 

ubezpieczonych, centralny rejestr płatników składek, centralny rejestr członków otwartych 
funduszy emerytalnych. System indywidualnych kont umożliwia powiązanie wysokości 
przyszłej emerytury z sumą wniesionych składek emerytalnych. ZUS jest państwową JO , 
posiada osobowość prawną. W skład ZUS’u wchodzi centrala i terenowe JO (oddziały, 
inspektoraty). Plan finansowy FUS ( fundusz ubezpieczeń społecznych) ma centralny charter, 
jednakże realizują go liczne jednostki organizacyjne zakładu. Do zakresu działania zakładu 
należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczenia społecznego, ustalanie 
uprawnień doświadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, 
wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, 
fundusz pracy inne fundusze, prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek. 

Organy ZUS
- Prezes zakładu, 
- Zarząd z Prezesem zakładu jako przewodniczącym, 
- Rada nadzorcza zakładu

FUS – powołany został w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. 
Przychodami funduszu są głównie składki na ubezpieczenia społeczne. Ze środków funduszu 
finansowane są wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i 
wypadkowego. W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:
- emerytalny
- rentowy
- chorobowy
- wypadkowy
- rezerwowe. 
Ustawa z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych traktuje fundusz 
ubezpieczeń społecznych jako państwowy fundusz celowy, powołany w celu realizacji zadań 
z zakresu ubezpieczeń społecznych, którego dysponentem jest ZUS. Przystosowanie 
wysokości rent i emerytur do rosnących zarobków i cen – czyli waloryzacja jest 
koniecznością. Wzrost ( waloryzacja) świadczeń postępuje w nawiązaniu do wzrostu cen lub 
obu tych elementów. Prawny wyraz zagadnienia płynności wypłat emerytalnych tworzenia 
rezerw na cele emerytalne znajduje się w przepisach o Funduszu Rezerwy Demograficznej. 
Ustawa ustala, że środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na uzupełnienie niedoboru 
funduszu emerytalnego, który wynika z przyczyn demograficznych.

41

OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE

Są elementem systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce ( tzw. II filarem), określa ustawa z 
28 VIII 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych zgodnie z ustawą 
fundusz emerytalny jest OP, jest związany z kapitałową metodą funkcjonowania ubezpieczeń 
emerytalnych. Polega na tym, że środki pochodzące ze składek są inwestowane w celu 
zgromadzenia kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne. Oszczędności te są realną sumą 
środków pieniężnych danej osoby. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie 
środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po 
osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Gromadzenie składek i ich lokowanie zostało 
powierzone otwartym funduszom emerytalnym, natomiast wypłacanie tak zgromadzonych 
środków finansowych – zakładom emerytalnym. Organ nadzorczy nad funduszami 
emerytalnymi wydaje zezwolenie na utworzenie funduszu emerytalnego. Lokowanie 
( inwestowanie) środków pochodzących ze składek emerytalnych może mieć istotne 
znaczenie dla rozwoju gospodarczego. 
I filar – to waloryzacja, czyli podwyższenie emerytury ze względu na podniesienie cen, a 
obniżenie płac. 
II filar – polega na przymusowym oszczędzaniu, OF przekazują swoje składki do tzw. 
otwartych funduszy emerytalnych, gdzie są lokowane, inwestowane, by ich wartość się 
powiększała. Są one uwalniane, gdy OF osiągnie wiek emerytalny.
- można mieć emerytury z I i II filaru. 
- podmiotami działającymi w II filarze są otwarte fundusze emerytalne jest ich 16 , a składki 
są obowiązkowe. Wysokość tej składki to 7,3 % wymiaru przychodu z czego 1/3 idzie do 
ZUS. OFE to masa pieniędzy , masa finansowa( majątkowa) posiada osobowość prawną . 
PTE ( POWSZECHNE TOWARZYSTWO EMETYTALNE) to podmiot zarządzający tą 
masą. 

METODA KAPITAŁOWA – oszczędności mają być pomnażane, lokowane.

III filar 

•

Dobrowolny

•

Każdy maże przystąpić

•

Gromadzone są pieniądze „na starość”

•

Są 2 elementy gdzie państwo wkracza 

- pracownicze programy emerytalne- zakład pracy pracodawca, związki zakładowe 
decydują czy taki próg wprowadzić, tu składkę płaci pracodawca w oparciu o umowę 
zakładową między pracodawcą a pracownikami
- IKE – indywidualne konta emerytalne – gromadzą środki w banku np. zakup obligacji 
skarbowych, państwo popiera gromadzenie takich środków, tu od odsetek nie trzeba płacić 
podatku ( a na kontach w banku tak) .

UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE- TO FINANSOWANIE USŁUG SŁUŻBY 
ZDROWA. Służba zdrowia jest finansowana na 3 sposoby:
1. ( do 1998) model budżetowy – szpitale, przychodnie – jednostki budżetowe 

finansowane z budżetu państwa – np. z podatków

2. model ubezpieczeniowy ( od 1998) – potencjalny pacjent jest ubezpieczony i wnosi 

składki pobiera je ZUS i przekazuje do kasy chorych, która ma zapewnić usługi 
medyczny, zawiera umowy lekarzami na usługi medyczne, określa warunki refundacji 

42

leków. Kasy chorych zniesiono, a utworzono NFZ ( Narodowy Fundusz Zdrowia), jest 
on bardziej scentralizowany składka obecnie wynosi 9% przychodu.

3. model rynkowy ( komercyjny) funkcjonuje też w Polsce ( jego elementy to rynek, 

umowy oparte o stosunek cywilnoprawny, nie każdy jest w stanie zapłacić za usługę 
medyczną, czyli prywatne gabinety, dlatego rola drugoplanowa).

43