Liga Narodów - pierwszy system światowego bezpieczeństwa
Dodany przez: Redakcja KNM
Powstanie Ligi Narodów było efektem dąŜenia zmęczonych trudami Wojny Światowej Państw do zapewnienia międzynarodowego
pokoju bezpieczeństwa. Mimo, Ŝe organizacja ta nie spełniła wyznaczonego jej zadania, godnym podkreślenia jest fakt jej wpływu na
rozwój pewnych regulacji i zwyczajów w prawie międzynarodowym. Stanowi to istotny walor, tym bardziej jeŜeli weźmie się pod
uwagę, praktyki i sposoby działania zapoczątkowane przez Ligę Narodów odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych
organizacji międzynarodowych, a w szczególności, Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Pojęcie organizacji międzynarodowej w zasadzie nie było uŜywane do zakończenia I wojny światowej. Mimo upływu wielu lat nie
istnieje regulacja prawna określająca istotę tego terminu. W opracowaniach obserwuje się próby konstruowania jego definicji lecz jak
na razie nie doszło jeszcze do jej powstania. MoŜna jednak wskazać pewne elementy tego pojęcia, które są powszechnie przyjmowane przez naukę. Do
takich elementów zalicza się przede wszystkim fakt, jest to stowarzyszenie państw, osób prawnych lub osób fizycznych, powstające na podstawie umowy
międzynarodowej, która jest najczęściej jej statutem, mające charakter stały oraz działające w celu realizacji określonych zadań płaszczyźnie
międzynarodowej, wskazanych w statucie.
Niewątpliwie taką organizacją była, utworzona przez zwycięskie państwa Ententy, Liga Narodów. Powstała na podstawie paktu uchwalonego 28 kwietnia
1919 roku stanowiącego integralną część traktatu wersalskiego, będąc pierwszą organizacją o zasięgu światowym, której celem było zabezpieczenie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Inicjatorem jej powstania ówczesny prezydent USA Woodrow Wilson. Od samego początku istniały róŜniące
się w sposób zasadniczy koncepcje co do tego, jaki ma być kształt tworzonej struktury. Największe znaczenie miały dwie spośród nich – amerykańska i
francuska. Pierwsza nie przewidywała wyposaŜenia Ligi w autonomiczne siły zbrojne jak równieŜ z załoŜenia nie miała mieć charakteru antyniemieckiego.
Była w opozycji do wizji francuskiej, która widziała w Lidze Narodów gwaranta interesów państw zwycięskich. Przewidywała ona wyposaŜenie Ligi w siły
zbrojne oraz wprowadzenie systemu sankcji, co miało by nadać jej charakter represyjny. Koncepcja ta jednakŜe, mimo wskazywała na istotny element,
jakim była potrzeba zapewnienia znaczenia praktycznego Ligi poprzez wprowadzenie instrumentów bezpośredniego i pośredniego oddziaływania, nie
znalazła znaczącego poparcia ze strony innych państw. Mało tego, nawet w samej Francji wielu znaczących polityków zdecydowanie się jej sprzeciwiało.
Kwestiami dotyczącymi powstającej organizacji zajęła się specjalna komisja (nieoficjalnie znana pod nazwą Komisji Hotelu Crillon) z prezydentem USA
jako przewodniczącym. Jej prace rozpoczęły się 3 lutego, a zakończone zostały przyjęciem przez Konferencję Pokojową Paktu Ligi Narodów (wspomniany
28 kwietnia 1919 roku). się on preambuły i 26 artykułów. Warto wspomnieć, na Ŝyczenie Francji Polska była jednym z państw uczestniczących w pracach
komisji. Na siedzibę Ligi została wybrana Genewa.
Członkowie ratyfikując pakt zobowiązywali się do przestrzegania norm prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych, pokojowego
rozstrzygania sporów, nie uciekania się do wojny, respektowania nienaruszalności terytorium, utrzymywania jawności stosunków międzynarodowych i
przestrzegania sprawiedliwości. Jak widać przytoczonych celów, priorytetem Ligi Narodów było utrzymanie międzynarodowego pokoju. Była to równieŜ
instytucja zajmująca się poprawianiem warunków społecznych i ekonomicznych w skali ogólnoświatowej, i na tym polu funkcjonowała w sposób
efektywny. Pakt zawierał postanowienia dotyczące przeprowadzenia ogólnego rozbrojenia tym celu powołano w 1932 roku Komisję Rozbrojeniową),
stosowania sankcji w przypadku konfliktu państwa z członkiem Ligi (np. wykluczenie ZSRR w 1939 roku), rejestracji porozumień i traktatów
międzynarodowych przez Sekretariat (do czasu dokonania tej operacji nie miały one mocy obowiązującej), rozstrzygania konfliktów między państwami
(postępowanie rozjemcze lub sądowe) czy sposobu zarządzania terytoriami niesuwerennymi (system mandatowy).
Sukcesy Ligi w niektórych dziedzinach schodziły jednak w cień, gdy weźmie się pod uwagę brak efektywności przy rozwiązywaniu konfliktów środkami
pokojowymi. Powodów takiego stanu rzeczy było wiele. Organizacja uwzględniała przede wszystkim interesy wielkich mocarstw (np. utworzenie systemu
mandatowego), natomiast nie posiadała organów wykonawczych, które mogły tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego. Godziło to w interesy takich
państw jak Polska, dla której Liga Narodów miała być gwarantem nienaruszalności granic i integralności terytorium. Poza tym godnym odnotowania jest
fakt, w zasadzie przez większą część czasu swojego funkcjonowania Liga nie skupiała w swoim gronie niektórych najbardziej liczących się ośrodków
władzy na świecie (Stany Zjednoczone, Związek Radziecki (tylko w latach 1934-39), Japonia (do 1933 roku)), nie mogła więc być gwarantem utrzymania
pokoju. Dodatkowo te mocarstwa, które do Ligi przynaleŜały nie potrafiły dojść do porozumienia w kwestiach o niekiedy zasadniczym znaczeniu (było to
wyraźne szczególnie przypadku sporów angielsko-francuskich), co jeszcze bardziej utrudniało jej działanie. Do tego wszystkiego naleŜy jeszcze dodać art.
12 Paktu, który legalizował wojnę traktując ją jako element polityki zagranicznej (zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła dopiero w wyniku podpisania Paktu
Brianda-Kelloga w 1928 roku).
Głównymi organami Ligi było Zgromadzenie, Rada i Sekretariat. Zgromadzenie było zebraniem wszystkich państw członkowskich, zbierało się raz do roku
w Genewie na sesję zwyczajną. KaŜde państwo miało prawo być reprezentowane przez trzech delegatów, posiadających jeden głos przy podejmowaniu
uchwał. Do jego kompetencji wybór nowych członków, podejmowanie uchwał, rezolucji i zaleceń, dokonywanie zmian w Pakcie Ligi, rewizja traktatów,
uchwalanie budŜetu czy ustalanie udziału członków w wydatkach Ligi Narodów. Praca odbywała się komisjach, wybieranych ze składu Zgromadzenia po
otwarciu obrad.
Rada składała się ze stałych członków (Mocarstwa Sprzymierzone Stowarzyszone), którymi miały być USA, Francja, Wielka Brytania, Japonia i Włochy oraz
z niestałych członków. Zostało jej powierzone przygotowanie projektu rozbrojenia, kontrola mandatów, interweniowanie sprawie zapewnienia ochrony
Strona 1 z 3
