Deklinacja rzeczowników równozgłoskowych rodzaju męskiego i żeńskiego

Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego

Α) rzeczowniki na – ας (równozgłoskowe)
B) rzeczowniki na – ης (równozgłoskowe)
Γ) rzeczowniki na – ος

Oxytona: µαθητής, φοιτητής, καθηγητής etc.

Paroxytona: κλέφτης, εργάτης, καθρέφτης, ράφτης etc.

Proparoxytona: πίνακας, πράκτορας etc.

W grupie

Α)

, ze względu na miejsce akcentu w dopełniaczu l. mn., wyróżnia się dwie kategorie

rzeczowników:

takie, w których  akcent w gen. pl. pada  na drugą zgłoskę od końca (najczęściej są  to rzeczowniki
wywodzące  się  z  III  deklinacji  (języka  starogreckiego);  należą  tu  proparoxytona  i  paroxytona).
Akcent przesuwa się tylko wtedy, jeżeli rzeczownik jest akcentowany w nom. na trzecią zgłoskę od
końca (proparoxytonon).
takie, w których akcent w gen. pl. zawsze przesuwa się na pierwszą zgłoskę od końca, tj. – ών. Tu
należą  rzeczowniki wywodzące się głównie z I deklinacji  (języka  starogreckiego)  oraz nieliczne z
deklinacji III.

W pozostałych przypadkach akcent pozostaje na tej samej zgłosce, na której stał w nom. sg.
Vocativus jest równy tematowi rzeczownika.

Przykład odmiany rzeczowników z grupy A 1).

ο πίνακας (tablica)

ο χειµώνας (zima)

sg.

Nom. ο πίνακας

χειµώνας

Gen. του πίνακα

χειµώνα

Acc. τον πίνακα

χειµώνα

Voc.

–

πίνακα

χειµώνα

pl.

Nom.

οι

πίνακες

χειµώνες

Gen. των

πινάκων

χειµώνων

Acc.

τους πίνακες

χειµώνες

Voc. –

πίνακες

χειµώνες

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Tak, jak πίνακας odmieniają się m. in.: Έλληνας (Grek), πρόσφυγας (uchodźca), παράγοντας
(faktor), γείτονας (sąsiad), κόρακας (wrona), λάρυγγας (gardło), πρίγκιπας (książe), χάλυβας (stal),
πνεύµονας (płuco), πράκτορας (agent), καύσωνας (upały)etc.

Tak, jak χειµώνας odmieniają się m. in.: αγώνας (walka), συνδετήρας (spinacz do papieru), ήρωας
(bohater), αιώνας (wiek), αναπτήρας (zapalniczka), πατέρας (ojciec), σωλήνας (rura).

Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).

Do tej kategorii należą wszystkie rzeczowniki rodzaju męskiego na – ίας, – ίστας, np. τουρίστας
(turysta), καρχαρίας (rekin), αριβίστας (karierowicz), λοχίας (sierżant), ταµίας (kasjer), oraz
niektóre dwuzgłoskowe rzeczowniki na –ας, jak µήνας (miesiąc), άντρας (mąż), βήχας (kaszel).

sg.

Nom. ο

τουρίστας

άντρας

Gen. του

τουρίστα

άντρα

Acc. τον

τουρίστα

άντρα

Voc.

–

τουρίστα

άντρα

pl.

Nom.

οι

τουρίστες

άντρες

Gen. των

τουριστών

αντρών

Acc.

τους τουρίστες

άντρες

Voc. –

τουρίστες

άντρες

Uw.  Rzeczownik  «ο  µήνας»,  obok  potocznej  formy genetiwu  του  µήνα,  posiada  również formę
genetiwu  «του  µηνός»,  której  często  używa  się  przy  określeniach  daty,  np.  στις  5  του  µηνός
(piątego).  Podobnie  rzeczownik  «ο  πατέρας»  posiada  alternatywną  formę  genetiwu
«πατερός» (forma uczona). Poetycką oraz dialektalną formą genetiwu dla rzeczownika  «ο άντρας»
jest «του αντρός» lub «του ανδρός».

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Wszystkie  rzeczowniki należące  do grupy B) mają  akcentowany dopełniacz na pierwszej  zgłosce
od  końca,  tj.  –  ών.  Do  grupy tej  należą  paroxytona  oraz oxytona.  W  przypadku  rzeczowników
akcentowanych  w  nom.  sg.  na  pierwszą  zgłoskę  od  końca  akcent  we  wszystkich  przypadkach
pozostaje niezmienny. Tylko w przypadku paroxytona należy pamiętać o przesunięciu się akcentu w
gen. pl. na końcówkę fleksyjną.

Przykład odmiany rzeczowników z grup B)

sg.

Nom.

ναύτης (żeglarz)

καθηγητής (profesor)

Gen.

του

ναύτη

καθηγητή

Acc.

τον

ναύτη

καθηγητή

Voc.

–

ναύτη

καθηγητή

pl.

Nom.

οι

ναύτες

καθηγητές

Gen.

των

ναυτών

καθηγητών

Acc.

τους ναύτες

καθηγητές

Voc.

–

ναύτες

καθηγητές

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Do grupy trzeciej  Γ)  należą  zarówno  oxytona  (ουρανός), paroxytona  (φίλος) jak  i  proparoxytona
(άνθρωπος).  W  przypadku  rzeczowników z  grupy  oxytona  i  paroxytona,  akcent pozostaje  na  tej
zgłosce,  na  której  stał  w  nominatiwie.  Jedynie  rzeczowniki  akcentowane  w  nom.  sg.  na  trzecią
zgłoskę od końca, w dopełniaczu obu liczb oraz bierniku l. mn. przesuwają akcent na drugą zgłoskę
od końca. Odmieniają się zatem tak, jak rzeczowniki deklinacji II (języka starogreckiego).

Przykład odmiany rzeczowników z grup Γ)

sg.

Nom. ο

αδερφός (brat)

φίλος

άνθρωπος

Gen. του

αδερφού

φίλου

ανθρώπου

Acc. τον

αδερφό

φίλο

άνθρωπο

Voc.

–

αδερφέ φίλε

άνθρωπε

pl.

Nom. οι

αδερφοί

φίλοι

άνθρωποι

Gen. των

αδερφών

φίλων

ανθρώπων

Acc.

τους αδερφούς

φίλους

ανθρώπους

Voc. –

αδερφοί

φίλοι

άνθρωποι

Uw. 1. Voc. sg. kończy się na – ε, jednak równie często spotyka się formę wokatiwu na – ο.
Dotyczy to przede wszystkich:
- imion własnych: Πέτρο, Αλέκο, Γιώργο, Παύλο, Χρήστο etc.
- niektórych rzeczowników dwuzgłoskowych, jak γέρος (starzec), διάκος (diakon), δράκος(potwór),
λούστρος (pucybut).
- deminutywów zakończonych na –άκος (φιλαράκος).

Uw. 2. rzeczownik χρόνος (rok) posiada gen. pl. χρονών, który używa się w zwrotach określających
wiek (είµαι 19 χρονών, mam 19 lat). Rzeczownik ten posiada ponadto dwie formy liczby mnogiej:
οι χρόνοι na określenie „czasy, czas gramatyczny” lub τα χρόνια, na określenie „lata”. Por. także ο
βράχος (skała) pl. οι βράχοι, τα βράχια; ο λόγος (mowa, powód, słowo), pl. οι λόγοι (mowy,
powody), τα λόγια (słowa).

Dla  niektórych  proparoxytona  z  tej  kategorii  akcent  we  wszystkich  przypadkach  pozostaje
niezmienny,  np:  καλόγερος  (mnich,  zakonnik),  ανεµόµυλος  (wiatrak),  ανήφορος  (wzniesienie),
αντίλαλος  (echo),  γάιδαρος  (osioł),  δάσκαλος,  κατήφορος  (obniżenie),  παλιάνθρωπος  (drań),
πονοκέφαλος (ból głowy) etc.
Odmiana tych rzeczowników nie jest jednak absolutna!

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Deklinacja rzeczowników równozgłoskowych rodzaju żeńskiego

rzeczowniki na – α
rzeczowniki na – η/ες

Do grupy A) należą oxytona, paroxytona oraz proparoxytona. Ze względu na akcent w dopełniaczu
liczby mn. możemy tu wyróżnić dwie grupy rzeczowników:
A1) takich, w których akcent w dopełniaczu pada na drugą zgłoskę od końca.
A2) takich, które mają dopełniacz l.mn. akcentowany na zgłosce pierwszej od końca.

Przykład odmiany rzeczowników z grupy A1).

Według  wzoru  A1)  odmieniają  się  wszystkie  rzeczowniki  na  –  ότητα  oraz  –  ύτητα,  np.:
δυνατότητα  (możliwość),  βαρύτητα (ciężar, ciężkość),  ταυτότητα  (tożsamość, dowód tożsamości),
ταχύτητα  (szybkość,  prędkość)  etc.,  oraz  wiele  rzeczowników  na  –  ίδα,  –  άδα,  np.:  πατρίδα
(ojczyzna), σταφίδα (rodzynek), γαρίδα (krewetka).
Ponadto wiele innych rzeczowników, które  wywodzą  się głównie  z języka starogreckiego i należą
do deklinacji III, np.: ακτίνα (promień), εικόνα (obraz), όρνιθα (kura), κλίµακα (skala, gama muz.),
Ελλάδα, Σαλαµίνα, etc. Pozostałe rzeczowniki odmieniają się częściej według typu drugiego.

sg.

Nom.

δυνατότητα

ελπίδα

Gen.

της

δυνατότητας

ελπίδας

Acc.

την

δυνατότητα

ελπίδα

Voc.

–

δυνατότητα

ελπίδα

pl.

Nom.

οι

δυνατότητες

ελπίδες

Gen.

των

δυνατοτήτων

ελπίδων

Acc.

τις

δυνατότητες

ελπίδες

Voc.

–

δυνατότητες

ελπίδες

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Przykład odmiany rzeczowników z grupy A2).

Rzeczowniki należące do tej grupy wywodzą się głównie z deklinacji I (języka starogreckiego), np.:
άγκυρα (kotwica), αίθουσα (sala), άµυνα (obrona), απεργία (strajk), αχλαδιά (grusza), γέφυρα
(most), δουλειά (praca), έρευνα (badanie naukowe), ιδέα, µέλισσα (pszczoła), γλώσσα (język),
γυναίκα, δίψα (pragnienie) etc.

sg.

Nom.

θάλασσα

γλώσσα

δουλειά

Gen.

της

θάλασσας

γλώσσας

δουλειάς

Acc.

την

θάλασσα

γλώσσα

δουλειά

Voc.

–

θάλασσα

γλώσσα

δουλειά

pl.

Nom.

οι

θάλασσες

γλώσσες

δουλειές

Gen.

των

θαλασσών

γλωσσών

δουλειών

Acc.

τις

θάλασσες

γλώσσες

δουλειές

Voc.

–

θάλασσες

γλώσσες

δουλειές

Rzeczowniki należące do grupy B), podobnie jak rzeczowniki grupy A2), mają dopełniacz l.mn.
zawsze akcentowany na pierwszej zgłosce od końca.

Przykład odmiany rzeczowników z grupy B)

sg.

córka

początek

cukier

Nom.

κόρη

αρχή

ζάχαρη

Gen.

της

κόρης

αρχής

ζάχαρης

Acc.

την

κόρη

αρχή

ζάχαρη

Voc.

–

κόρη

αρχή

ζάχαρη

pl.

Nom.

οι

κόρες

αρχές

ζάχαρες

Gen.

των

κορών

αρχών

–

Acc.

τις

κόρες

αρχές

ζάχαρες

Voc.

–

κόρες

αρχές

ζάχαρες

Uw. Niektóre rzeczowniki z tej grupy nie posiadają dopełniacza l. mn., tak jak wyraz

ζάχαρη.

Należą  do nich m.  in.:  ζέστη  (upał), βράση  (gotowanie, fermentacja), ράχη (grzbiet,  plecy), χάρη
(wdzięczność,  urok),  άνοιξη  (wiosna),  γέµιση  (napełnienie,  zbliżenie  się  księżyca  do  pełni),
δούλεψη  (praca,  robota),  θύµηση  (pamięć),  καλοπέραση  (przyjemność),  κούραση  (zmęczeni),
χώνεψη (trawienie), etc.

Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK