Publicznoprawna reglamentacja

zawodów prawniczych

Prawo administracyjne – konwersatorium, 

semestr zimowy 2015/2016

mgr Adrian Misiejko

Tło historyczne i aksjologiczne

●

Pojęcie zawodów szczególnych pojawia się już w 
pierwszych organizmach państwowych, doszukiwać się go 

można we słynnym Kodeksie Hammurabiego;

●

Z jednej strony wyróżnieniu wolnych zawodów służyła ich 
specyfika i istotność dla społeczności, z drugiej – formy 

organizacji społecznej (np. grupowanie w korporacje);

●

W Polsce przedwojennej były wyłączone z unormowań 
ustawy Prawo przemysłowe;

●

Wyodrębnienie samorządów zawodowych ma zaś 
uzasadnienie w zasadzie pomocniczości;

Prawne i prawnicze pojęcia wolnych 

zawodów prawniczych

●

Pojęcie „wolnych zawodów” i zawodów zaufania 
publicznego, zob. Krystyna Wojtczak, Co to jest wolny 

zawód, Zeszyty Naukowe WSZiB 1997, nr 1 (2);

●

Subsydiarne normy z m.in. z Kodeksu Spółek Handlowych, 
a także z unormowań prawa europejskiego;

●

Problematyka wykonywania „wolnych” zawodów 
prawniczych dotyczy unormowań zarówno prawa 
administracyjnego, jak i cywilnego oraz karnego (zwłaszcza 

przepisów postępowania). 

Regulacja konstytucyjna

Art. 17. 

1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy 

zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody 

zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym 

wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu 
publicznego i dla jego ochrony. 

2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje 

samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności 
wykonywania zawodu ani ograniczać wolności 

podejmowania działalności gospodarczej. 

Ustawy regulujące wykonywanie

wybranych zawodów prawniczych

- z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych;

- z z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze;

- z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie;

- z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i 

egzekucji;
- z dnia 27 lipca 2001 r. o ustroju sądów powszechnych;

- z dnia 25 lipca 2002 r. o ustroju sądów 

administracyjnych;

Samorząd zawodowy – forma decentralizacji

●

Normy prawa administracyjnego ustrojowego;

●

Tworzenie samorządów zawodowych jest formą 

decentralizacji – mogą one wykonywać niektóre zadania 
publiczne;

●

W przypadku analizowanych zawodów prawniczych, 

przynależność do samorządu zawodowego jest 
obligatoryjna;

●

Samorządy mają zróżnicowane uprawnienia, zależnie od 

specyfiki zawodu; przykładem jest rozpoznawanie przez ich 
organy spraw z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej 

członków;

Reglamentacja dostępu do zawodu

●

Ustawy dedykowane poszczególnym zawodom 
wprowadzają kryteria, które muszą spełnić osoby chcące 

wykonywać dany zawód;

●

W przypadku zawodów prawniczych są przede wszystkim: 
- wymóg ukończenia studiów prawniczych (co do zasady 

jednolitych magisterskich; dla studiów uzupełniających zob. 
interpelacja poselska nr 20324); 
- korzystanie z pełni praw publicznych;

Reglamentacja dostępu do zawodu – 

przykład radców prawnych

●

Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto:
- ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra 
(lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce);
- korzysta w pełni z prawem publicznych;
- ma pełną zdolność do czynności prawnych;
- jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym 
zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania 
zawodu radcy prawnego (wyrok NSA z dnia 7 marca 2013 r., 
sygn. II GSK 1825/12);
- odbył w RP aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski 
(przy czym dostępne są także alternatywne drogi do zawodu);

Przykład radców prawnych - cd

●

Dopuszcza się także odmienną ścieżkę, niż odbycie aplikacji lub 
złożenie egzaminu zawodowego;

●

Różnią się one skalą ułatwienia (wymagania alternatywne):
- zwolnienie z konieczności odbycia aplikacji, ale utrzymanie 
obowiązku zdania egzaminu zawodowego (doktorzy nauk 
prawnych, osoby wykonujące przez 4 lata w okresie lat 6 
określone czynności wymagające wiedzy prawniczej i in.; zob. art. 
25 ust. 1);
- zwolnienie także z obowiązku złożenia egzaminu zawodowego 
(doktorzy habilitowani nauk prawnych, wykonujący zawód 
adwokata albo notariusza lub zajmujące stanowisko sędziego lub 
prokuratora i in.; zob. art. 25 ust. 2;

Przykład radców prawnych – cd 2

●

Osoba spełniająca wymogi musi złożyć wniosek o wpis na 
listę radców prawnych; rada okręgowej izby r.p. podejmuje 

w tej sprawie uchwałę; odmówić wpisu może tylko wtedy, 
gdy wpis naruszałby przepisy o wymogach;

●

Nieprzydatność – zgodnie z art. 37 ust. 2, rada okręgowej 

izby radców prawnych może skreślić aplikanta 
radcowskiego z listy aplikantów, jeżeli stwierdzi jego 
nieprzydatność do wykonywania zawodu radcy prawnego; 

zob. wyroki NSA z dnia 27 września 2011 r., sygn. II GSK 
939/10 oraz WSA w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., 

sygn. IV SA/Wa 1349/13;

Przykład radców prawnych – cd 3

●

Typowa droga do zawodu: odbycie aplikacji radcowskiej i 
złożenie egzaminu zawodowego z wynikiem pozytywnym;

●

Egzamin wstępny na aplikacje jest ustandaryzowany dla całego 
kraju, składa się ze 150 pytań testowych, jednokrotnego wyboru – 
pozytywny wynik otrzymuje się w przypadku poprawnej 
odpowiedzi na 100 z nich;

●

Odbywanie aplikacji jest odpłatne; polega ona na uczestniczeniu 
w zajęciach teoretycznych, praktykach i zdawaniu kolokwiów;

●

Egzamin zawodowy składa się z pięciu części, gdzie zdający 
musi sporządzić pozew, wniosek, apelację albo opinię (w piątej 
części tylko opinię).

Dostęp do innych zawodów

●

Niezbędne jest ukończenie aplikacji, przy czym aplikacja 
sędziowska skonstruowana jest według wyraźnie innych 

zasad (od 2016 wejdą w życie kolejne zmiany, związane z 
powrotem asesorów sędziowskich);

●

Aby wykonywać zawód notariusza lub komornika, konieczne 

jest również powołanie przez Ministra Sprawiedliwości (przy 
opinii odpowiedniej izby); on także określa siedzibę 
notariusza oraz rewir komornika;

●

Sędziowie sądów powszechnych i administracyjnych 
powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej 

Rady Sądownictwa; 

Reglamentacja wykonywania zawodów

●

Ograniczenia mają podstawę ustawową, lecz nie muszą być 
enumeratywnie wyrażone w ustawie;

●

Przykładem zakazu ustawowego jest łączenie wykonywania 
niektórych zawodów prawniczych (zob. np. art. 26 ustawy o 
radcach prawnych);

●

Także samorządy zawodowe na podstawie ustawy mogą 
wprowadzać ograniczenia. Przykładem tego jest 
wprowadzenie kodeksów etycznych przez samorządy 

zawodowe;

Etyka zawodowa

●

Od strony filozoficznej, etyka zawodowa jest szczególnym 
zbiorem norm postępowania, charakterystycznym dla danej 

grupy świadczącej określone usługi;

●

W przypadku „wolnych” zawodów prawniczych, ma ona 
szczególne znaczenie, gdyż reguluje świadczenia usług o 

szczególnym znaczeniu dla klientów – dotyczących życia 
osobistego, dobrego imienia, majątku, wolności itd.;

●

 Przykładowo, samorządy radcowski i adwokacki otrzymały  

uprawnienia w zakresie regulowania wykonywania zawodu – 
ich efektem jest uchwalenie i moc wiążąca kodeksów etyki 

(np. Kodeks Etyki Radcy Prawnego);

Problematyka monopolizacji 

●

Problematyka otwarcia lub zamknięcia dostępu do zawodów 
dotyczy z jednej strony jakości usług świadczonych przez 

ich przedstawicieli, z drugiej – interesów określonych grup;

●

Niekontrolowany dostęp do niektórych zawodów może 
doprowadzić do pauperyzacji, która z kolei zagraża jakości 

świadczenia usług wrażliwych, w tym wypadku przede 
wszystkim obsługi prawnej;

●

Natomiast nadmierne i nieprzemyślane mogą rodzić 

patologie ze strony środowisk już wykonujących dane 
zawody: utrudnianie dostępu osobom spoza „układu”, źle 

pojmowaną rodzinność, wzrost cen.

Proces deregulacji

●

Wskutek aktywności prawodawcy, dostęp do zawodów 
prawniczych stał się bardziej powszechny;

●

Przed 2005 r. kandydaci dostawali się na aplikacje po 
egzaminie przygotowywanym przez samorządy;

●

Przykładowo, w przypadku aplikacji radcowskiej dostęp do 

aplikacji opiera się na obiektywnym kryterium punktów w 
teście zamkniętym. Komisja konkursowa powoływana jest 
wspólnie przez Ministra Sprawiedliwości i okręgowe rady 

Wydaje się, że to rozwiązanie ogranicza zjawisko 
nepotyzmu i związanych z tym patologii;

Informacje do przyswojenia

 (poza zawartymi w niniejszej prezentacji)

●

Podstawowe wymogi kandydata do wpisu lub powołania - 

zawody radcy prawnego, adwokata, notariusza, komornika i 
sędziego (tj. np. bez dostępu z racji tytułu dr hab.);

●

Przepisy zawarte w ustawach (proszę jedynie przeczytać, 

by orientować się w przepisach na kolokwium):

- z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - artykuły od 1 do 

29 oraz od art. 40 do 49 (minus artykuły 22 z indeksami);
- z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze – od 1 do 21 oraz 65 i 

66.
- z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - od 1 do 19a;
- z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i 

egzekucji –  od 1 do 11;