MATERIA£Y WYK£ADOWE - Podstawy budownictwa 2009 - KONSTRUKCJA I ELEMENTY BUDYNKU

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 4 -

FUNDAMENTY I NOŚNOŚĆ GRUNTÓW

Wiedza  ta  znana  była  juŜ  staroŜytnym,  o  czym  świadczy  chociaŜ  by  jakŜe  znamienna  i  wymowna
przypowieść ewangeliczna „o dobrej i złej budowie”: „… KaŜdego więc, kto tych słów moich słucha
i wypełnia je, moŜna porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. Spadł
deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale
był  utwierdzony.  KaŜdego  zaś,  kto  tych  słów  moich  słucha,  a  nie  wypełnia  ich,  moŜna  porównać  z
człowiekiem  nierozsądnym,  który  dom  swój  zbudował  na  piasku.    Spadł  deszcz,  wezbrały  potoki,
zerwały  się  wichry  i  rzuciły  się  na  ten  dom.  I runął,  a  upadek  jego  był  wielki".  [Ewangelia  wg św.
Mateusza 7,24-7.27]

Dokładne  poznanie  i  określenie  rodzaju  gruntów  zalegających  w  poziomie  posadowienia  wymaga
przeprowadzenia  badań  geotechnicznych.  Brak  takiego  rozpoznania  był  przyczyną  wielu  katastrof
budowlanych.
Poszczególne rodzaje gruntów w skorupie ziemskiej są ułoŜone warstwami. Układ tych warstw moŜe
być  poziomy,  ukośny,  sfałdowany  lub  z  uskokami  zaleŜnie  od  genezy  powstania  gruntów  i
zachodzących  procesów  geologicznych.  Ustalenie  układu  warstw  pod  projektowaną  budowlę
pozwala na określenie sposobu wykonania prac ziemnych oraz sposobu posadowienia budowli.
Dla  budynków  małych  (  np.  domy  jednorodzinne  )  wystarcza  wykonanie  tzw.  „dołów  próbnych”
(z reguły w środku i w naroŜnikach projektowanego obiektu ) o głębokości 2-3 m i na tej podstawie
określenie rodzaju występującego w poziomie posadowienia gruntu.
Dla  duŜych  i  odpowiedzialnych  obiektów  wymagane  są  wiercenia  badawcze.  Na  ich  podstawie
wykonane  są  przekroje  geotechniczne  ukazujące  układ  warstw  poszczególnych  rodzajów  gruntów
pod projektowaną budowlą.

PoniŜej przykładowy przekrój geotechniczny

1 – iły, 2 – glina piaszczysta, 3 – pyły piaszczyste, 4 – piasek drobny, 5 – torf starszy,

6 – utwory torfowe młodsze

Głębokość i sposób posadowienia budynków, zaleŜny jest od:

głębokości przemarzania gruntu,

nośności podłoŜa (połoŜenie warstwy nośnej) i wypierania gruntu,

warunków hydrogeologicznych (poziom wody gruntowej),

wymagań konstrukcyjnych i uŜytkowych budowli,

wymagań uŜytkowych.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 5 -

Głębokość przemarzania gruntu w Polsce jest zróŜnicowana i w zaleŜności od strefy klimatycznej
wynosi [dane dotyczą minimalnej głębokości posadowienia na gruntach spoistych ] :

0,8 m – zachodnia część Polski

1,0 m – centralna i południowa część Polski

1,2 m – wschodnia część Polski oraz wszystkie miejsca powyŜej 500 m npm

1,4 m – północno-wschodnia część Polski (Suwałki, Ełk )

Ogólnie podłoŜe budowlane dzieli się na:

−

podłoŜe skaliste,

−

podłoŜe gruntowe.

W  budownictwie  [w  odróŜnieniu  od  geologii  gdzie  wszystkie  składniki  skorupy  ziemskiej  nazywane
są  skałami]  skałami  nazywamy  skały  lite  odznaczające  się  duŜą  spójnością,  a  grunty  są  ośrodkiem
rozdrobnionym i składają się z okruchów skalnych powstałych na skutek wietrzenia i rozdrobnienia
z ewentualną domieszką cząstek organicznych.
W Polsce przewaŜnie mamy do czynienia z podłoŜem gruntowym. Z podłoŜem skalistym spotykamy
się tylko w regionach górzystych i na niektórych wyŜynach.
Dla  celów  budowlanych  decydującym  czynnikiem  jest  wytrzymałość  i  odkształcalność  podłoŜa.
Podział gruntów w budownictwie prezentuje tabela.

Lp.

Rodzaj gruntów

Podział

magmowe (wulkaniczne)

Skały lite

osadowe

metamorficzne (przeobraŜeniowe)

kamieniste

Grunty mineralne

gruboziarniste (Ŝwiry i pospółki)

drobnoziarniste (piaski, piaski gliniaste, gliny, iły)

grunty próchnicze

Grunty organiczne

namuły

torfy

sztucznie usypane, własności zaleŜą od

Grunty nasypowe

materiału z jakiego zostały usypane oraz od

sposobu usypania

Skały lite - są najbardziej wytrzymałym i najmocniejszym gruntem budowlanym, często równym co
do  wytrzymałości  materiałom  z  jakich  budujemy  fundament.  Do  skał  litych  twardych  zaliczamy
granit,  bazalt,  andezyt,  piaskowce  itp.  Do  skał  litych  miękkich  zaliczamy  margle  i  łupki  ilaste.  W
stanie  rodzimym  nie  naruszonym  mają  one  znaczną  wytrzymałość.  Natomiast  odkryte  i  poddane
działaniu wody szybko wietrzeją. Skały wapienne i dolomity są juŜ gorszym podłoŜem budowlanym
ze względu na swoją rozpuszczalność w wodzie. Stawianie budynków na takich skałach jak anhydryt
i gips oraz sól kamienna, jest niewskazane,  gdyŜ grunty  te pękają i rozpuszczają się pod wpływem
wody.
Grunty  kamieniste  -  do  tej  grupy  zalicza  się  bloki  skał  występujące  w  postaci  zwałów,  bruki
morenowe,  piargi,  rumowiska  oraz  wietrzeliny  skalne.  Są  to  grunty  bardzo  zróŜnicowane  pod
względem  swej  przydatności  jako  podłoŜa  budowlane.  Posadowienie  na  nich  budynku  wymaga
kaŜdorazowo wnikliwego zbadania gruntu.
Grunty  gruboziarniste  [Ŝwiry  i  pospółki]  nie  wykazują  spójności  międzycząsteczkowej  .
Charakteryzują  się  sztywną  strukturą,  małą  chłonnością  i  dobrą  przepuszczalnością  wody  oraz
niewielką odkształcalnością pod obciąŜeniem.  świry i pospółki są dobrym podłoŜem budowlanym.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 6 -

Właściwości  techniczne  tych  gruntów  zaleŜą  głównie  od  ich  uziarnienia  i  nasycenia  wodą.  Woda
stojąca  nie  zmniejsza  ich  wytrzymałości.  Natomiast  przepływ  wody  powoduje  wypłukiwanie
drobnych ziaren i rozluźnienie struktury gruntu, a tym samym zmniejszenie jego wytrzymałości.
Grunty  drobnoziarniste  [piaski]  stanowią  na  ogół  równieŜ  dobre  podłoŜe  budowlane.  Woda  w
niewielkich ilościach nie zmniejsza wytrzymałości gruntów piaszczystych. Natomiast wytrzymałość
piasku  silnie  nawodnionego  jest  o  połowę  mniejsza  od  wytrzymałości  piasku  suchego  lub
wilgotnego.  Grunty  drobnoziarniste  mogą  być  niespoiste  lub  spoiste.  Do  pierwszych  naleŜą  przede
wszystkim drobne piaski. Stanowią dobre podłoŜe budowlane. Jedynie piasek drobny zalany wodą,
znajdującą się pod ciśnieniem, moŜe przejść w stan płynny zwany kurzawką. Wystąpienie kurzawki
uniemoŜliwia prowadzenie robót ziemnych i zmusza do ustabilizowania gruntu poprzez zamroŜenie.
Występowanie kurzawki podnosi znacznie koszt wykonania robót ziemnych.
Drobnoziarniste  grunty  spoiste  odznaczają  się  międzycząsteczkową  spójnością  wzrastającą  w
miarę  ich  wysychania,  znikomą  przepuszczalnością  wody,  zmianą  objętości  w  czasie  wysychania
(kurczą się i pękają), nasiąkania (pęcznieją), zmianą konsystencji  w miarę nasycania wodą oraz duŜą
zdolnością nasiąkania wodą. Najczęściej spotykanymi gruntami spoistymi są gliny, pyły i iły. JeŜeli
grunty te występują w grubych pokładach nie naruszonych, są trudne do odspojenia. Wykazują one
dość duŜą wytrzymałość na obciąŜenie. ZaleŜy ona jednak od stopnia nasycenia gruntu wodą; im jest
ono  mniejsze,  tym  większa  wytrzymałość  gruntu.  Osiadanie  budynku  posadowionego  na  gruncie
gliniastym  lub  ilastym  jest  powolne.  Następuje  ono  na  skutek  stopniowego  wyciekania  wody
zawartej w porach międzycząsteczkowych gruntu. Woda zawarta w porach gruntu spoistego wskutek
powiększenia  objętości  przy  zamarzaniu  moŜe  spowodować  wysadziny  mrozowe.  Dlatego  budynki
posadowione  na  gruntach  gliniastych  powinny  mieć  fundamenty  załoŜone  poniŜej  poziomu
przemarzania gruntu. Występowanie piasku w glinach powoduje zwiększenie wytrzymałości gruntu i
ułatwia jego odspajanie. DuŜa domieszka piasku do glin powoduje zwiększenie zawilgocenia gruntu,
co z kolei zmniejsza wytrzymałość i utrudnia przeprowadzenie robót ziemnych. Gliny piaszczyste z
domieszkami  wapiennymi  nazywamy  marglami.  Margle  w  stanie  suchym  mają  dość  znaczną
wytrzymałość, w stanie zawilgoconym wytrzymałość ich znacznie spada.
Do  gruntów  makroporowatych  (o  duŜych  porach)  zaliczamy  przede  wszystkim  lessy.  Składają  się
one  z  pyłów  kwarcowych  oraz  cząstek  gliniastych  i  wapiennych.  W  stanie  suchym  lessy  nie
sprawiają  Ŝadnych  trudności  przy  robotach  ziemnych,  są  łatwe  do  odspojenia  i  transportu.  Pod
wpływem wody zamieniają się w grząskie błoto, co bardzo utrudnia wykonanie robót ziemnych. Do
posadowienia  budynku  dobre  są  lessy  tylko  w  stanie  suchym.  Zawilgocone  tracą  zupełnie
wytrzymałość  na  obciąŜenie.  Dlatego  tez  stawiając  budynek  na  lessie  naleŜy    zabezpieczyć  od
zawilgocenia fundamenty i grunt znajdujący się pod nimi.
Grunty  pylaste  wymagają  jeszcze  większej  ostroŜności  przy  posadowieniu  budynków.  Do
posadowienia  bezpośredniego  nadają  się  wyłącznie  pyły  suche  i  dobrze  zabezpieczone  od
zawilgocenia.
Grunty  organiczne  są  bardzo  łatwe  do  odspojenia  i  transportu,  ale  ze  względu  na  występowanie
znacznej  ilości  kwasów  humusowych  powstałych  w  wyniku  gnicia  roślin,  zarodników  grzyba
budowlanego  oraz  znikomej  wytrzymałości  na  obciąŜenia  nie  nadają  się  do  bezpośredniego
posadowienia na nich budynków.

Szczegółowy  opis  przydatności  gruntów  zawiera  PN-86/B-02480  Grunty  budowlane.  Określenia,
symbole, podział i opis gruntów.
Skały i grunty sypkie (Ŝwiry, piaski gruboziarniste) są mało wraŜliwe na zmiany spowodowane
przemarzaniem  i  obiekty  mogą  być  posadowione  niezaleŜnie  od  granicy  przemarzania,  z
uwzględnieniem jedynie wypierania gruntu przez fundament. Natomiast w gruntach ilastych i
pylastych  wskutek  kapilarnego  podciągania  wody  tworzą  się  soczewki  lodu  powodujące
pęcznienie gruntu i wypieranie posadowionych na nim konstrukcji.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 7 -

Na  głębokość posadowienia ma takŜe wpływ nośność gruntu.  Zbyt płytkie posadowienie powoduje
moŜliwość  znacznych  osiadań,  a  takŜe  deformacji  na  skutek  wypierania  gruntu  spod
fundamentu.  Im  głębiej  jest  posadowiony  fundament  tym  prawdopodobieństwo  wystąpienia
zjawiska wypierania będzie mniejsze (ruchowi gruntu przeciwdziała cięŜar gruntu leŜącego powyŜej
poziomu  posadowienia    i  tym  większe  obciąŜenia  moŜe  przejąć  grunt  (im  głębiej  tym  grunt  jest
bardziej zagęszczony ).
Ostatnim czynnikiem mającym wpływ na poziom posadowienia są warunki hydrogeologiczne.
NaleŜy  dąŜyć  do  posadowienia  budowli  powyŜej  zwierciadła  wody  gruntowej,  (ale  nie  zawsze
jest to moŜliwe) gdyŜ wykonywanie robót w wodzie gruntowej:

jest trudne i mniej dokładne a sztuczne obniŜenie poziomu wody gruntowej jest kosztowne,

powoduje zawilgacanie fundamentów i ścian budowli i stosowanie kosztownych i
pracochłonnych izolacji.

Szczególnie niekorzystnym czynnikiem jest zawartość w wodzie gruntowej związków chemicznych
agresywnych  w  stosunku  do  materiałów  budowlanych  z  których  wykonane  są  fundamenty  [kwas
siarkowy,  siarkowodór,  kwas  węglowy]  powodujących  znaczne  przyśpieszenie  procesów
naturalnego zuŜycia.
Uzyskane  na  podstawie  przeprowadzonych  badań  dane  o  właściwościach  geotechnicznych
podłoŜa  gruntowego  pozwalają  na  dokonanie  wyboru  odpowiedniego  sposobu  posadowienia
budowli ( głębokości posadowienia, rodzaju fundamentu).

W zaleŜności od głębokości posadowienia fundamenty dzielimy na:

płytkie

głębokie

Do  fundamentów  płytkich  zalicza  się  te,  które  opierają  się  na  warstwie  nośnej  występującej  na
nieznacznej  głębokości.  Dla  takich  fundamentów  wykonuje  się  otwarty  wykop  bez  specjalnych
umocnień oraz bez stosowania specjalnych technologii.
Dla  posadowienia  fundamentów  głębokich  naleŜy  zabezpieczyć  głębokie  wykopy  i  często  obniŜyć
zwierciadło wody gruntowej, co wymaga duŜych środków technicznych.
Z uwagi na sposób przekazywania obciąŜenia z budowli na podłoŜe gruntowe wszystkie fundamenty
dzielimy na:

fundamenty bezpośrednie

fundamenty pośrednie

Fundamenty bezpośrednie przekazują obciąŜenia na podłoŜe gruntowe wyłącznie poprzez dolną
powierzchnię zwaną podstawą.
Często fundamenty te spoczywają na specjalnie przygotowanej warstwie z chudego betonu, Ŝwiru
albo piasku, która słuŜy do wzmocnienia gruntu w poziomie posadowienia lub do wymiany
słabego miejscami gruntu rodzimego.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 8 -

Podział fundamentów bezpośrednich z uwagi na ich kształt i konstrukcję jest następujący:

−

Ławy fundamentowe  - stosowane pod ścianami budynków lub szeregiem słupów, mają kształt
belek  spoczywających  na  podłoŜu.  Ławy  murowane  z  kamienia  lub  cegły  miały  zastosowanie
przy  budynkach  murowanych  o  3  –  4  kondygnacjach  posadowionych  powyŜej  poziomu  wody
gruntowej  na  jednorodnym  i  nośnym  gruncie.  Obecnie  powszechnie  stosowane  są  ławy
betonowe i Ŝelbetowe.

Ławy betonowe mogą przenosić większe obciąŜenia przy mniejszych gabarytach niŜ ławy
murowane. W przypadku występowania znacznych obciąŜeń lub niejednorodnych gruntów
stosuje się ławy Ŝelbetowe.

−

Stopy fundamentowe – przekazują obciąŜenia ( ze słupów konstrukcji ) na podłoŜe gruntowe.
Podobnie jak ławy fundamentowe wykonywane były jako murowane z kamienia lub cegły.
Obecnie stosowanym materiałem jest beton i Ŝelbet.

−

Fundamenty  rusztowe  –  stanowią  układ  krzyŜujących  się  i  połączonych  ze  sobą  ław
fundamentowych.  Stosowane  w  przypadku  posadowienia  konstrukcji  szkieletowych  gdy
zastosowanie  ław  lub  stóp  fundamentowych  nie  gwarantuje  przeniesienia  obciąŜeń  na
podłoŜe.

1 – ruszt, 2 – chudy beton, 3 – zbrojenie do połączenia ze słupem

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 9 -

−

Płyty fundamentowe – wykonywane przy posadowieniu cięŜkich budowli o małym rzucie
poziomym, a takŜe w przypadku posadowienia na słabych i niejednorodnych
gruntach.Najczęściej są to płyty wzmocnione Ŝebrami.

1 – fundament, 2 – chudy beton, 3 – zbrojenie do połączenia ze słupem

−

Skrzynie  fundamentowe  –  stosowane  przy  budynkach  wysokościowych  albo  w  przypadku
posadowienia na terenach szkód górniczych. Fundament skrzyniowy składa się z płyty dolnej
oraz  płyty  górnej  stropowej  powiązanych  ze  sobą  ścianami  zewnętrznymi  i  wewnętrznymi.
Oprócz  oparcia  dla  budynku  skrzynia  stwarza  moŜliwość  wykorzystania  pomieszczeń  jako
piwniczne.

1 – zbrojenie, 2 – izolacja, 3 – chudy beton

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 10 -

Fundamenty pośrednie, przekazują obciąŜenia z budowli na niŜej zalegające warstwy nośne
poprzez dodatkowe elementy wprowadzone lub uformowane w gruncie w postaci np. pali (5), studni
czy kesonów (6). Na górnych końcach tych elementów układa się potem właściwy fundament, który
połączy się z budowlą.

Przykłady ilustracji układów zarysowań ścian murowanych związanych z jakością gruntu;
a – od nadmiernego osiadania naroŜa budynku spowodowanego soczewką słabego gruntu ,
b – od nadmiernego osiadania naroŜa budynku spowodowanego obciąŜeniem podłoŜa od nowo
wzniesionego budynku,
c – od nadmiernego osiadania środkowej części ściany spowodowanego soczewką słabego gruntu,
d – od pęcznienia gruntu wysadzinowego pod środkową częścią ściany.

1 – grunt nośny, 2 – soczewka gruntu słabego, 3 – budynek istniejący, 4 – budynek nowo
wzniesiony, 5 – obszar nakładania się napręŜeń w gruncie, 6 – obszar pęcznienia gruntu i tworzenie
się wysadziny )

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 11 -

IZOLACJE - są to, posiadające szczególne właściwości, warstwy ochronne, rozdzielające lub
utrudniające wzajemne oddziaływanie określonych, zwykle przeciwstawnych środowisk (układów).

ZaleŜnie od przeznaczenia wyróŜnia się w budownictwie następujące ich rodzaje:

−

elektroizolacje (ochrona przed niebezpiecznym oddziaływaniem urządzeń przewodzących prąd);

−

termoizolacje (rozdzielenie środowisk ciepłego i zimnego, a takŜe bierna ochrona
przeciwogniowa);

−

izolacje akustyczne (przeciwdźwiękowe lub dźwiękochłonne);

−

izolacje antykorozyjne (ochrona elementów budowlanych przed korozyjnym działaniem
ś

rodowiska);

−

hydroizolacje (rozdzielenie środowisk suchego i mokrego, a takŜe funkcja ochronna przed
wilgocią — izolacje przeciwwilgociowe, lub przed wodą — izolacje wodochronne).

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 12 -

Konstrukcje murowe – ściany

Ściany naleŜą do podstawowej grupy elementów budynku, stanowiąc jego pionową obudowę zewnętrzną
(ściany zewnętrzne) lub przegrody podziału wewnętrznej przestrzeni budynku (ściany wewnętrzne).

Ściany konstrukcyjne — ściany, które w załoŜeniach projektowych, przenoszą poza cięŜarem własnym,
pionowe lub poziome obciąŜenia od innych elementów budynku. Uszkodzenie lub usunięcie takiej
ś

ciany, w całości lub w części, powoduje zmianę obliczonych wartości sił wewnętrznych oraz warunki

pracy innych elementów przestrzennej konstrukcji budynku, co moŜe spowodować stan awaryjny.

−

ściana nośna - ściana przenosząca w kaŜdym poziomie i do fundamentu obciąŜenia pionowe z dachu,
ze stropów i cięŜar własny tej ściany usytuowanej powyŜej rozpatrywanego poziomu;

−

ściana samonośna - ściana przenosząca w kaŜdym poziomie i do fundamentu tylko cięŜar własny tej
ś

ciany + ewentualnie obciąŜenie z dachu (stropodachu);

−

ściana usztywniająca - ściana przejmująca obciąŜenia poziome działające na budynek; jej zadaniem
jest zapewnienie przestrzennej sztywności konstrukcji budynku.

Ściany  niekonstrukcyjne  -  ściany,  które  w  załoŜeniach  projektowych,  przenoszą  tylko  cięŜar  własny,
przewaŜnie  w  ramach  jednej  kondygnacji,  a  w  przypadku  ścian  zewnętrznych  równieŜ  bezpośrednie
oddziaływanie  parcia  i  ssania  wiatru.  Podstawową  funkcją  ściany  niekonstrukcyjnej  jest  tworzenie
pionowej przegrody (optycznej, termicznej,akustycznej).

Ogólnie ściany w zaleŜności od ich usytuowania w obiekcie moŜemy podzielić na:

−

przegrody pionowe wydzielające przestrzeń budynku [ściany zewnętrzne],

−

lub dzielące budynek na poszczególne części [ściany wewnętrzne].

ciany zewnętrzne stanowią przegrody izolujące wnętrze budynku od wpływów zewnętrznych

[zjawiska atmosferyczne, hałas], natomiast ściany wewnętrzne dzielą budynek na pomieszczenia
odpowiednio do zaplanowanej dla nich funkcji.

Klasyfikacja ścian wynikająca z rodzaju materiałów zuŜytych do ich wznoszenia obejmuje:

−

ciany murowane,

−

ciany drewniane,

−

elementy ścienne prefabrykowane.

Pierwsza i druga grupa stosowana jest powszechnie w budownictwie indywidualnym, natomiast
elementy prefabrykowane mają zastosowanie w systemach budownictwa uprzemysłowionego.
Ś

ciany murowane [mury] to kamienie, cegły, pustaki i bloczki ułoŜone w sposób zabezpieczający

stateczność  konstrukcji  zespolone  zaprawą.  Konstrukcje  murowe  charakteryzują  się  stosunkowo
duŜą wytrzymałością  na  ściskanie,  natomiast  niską wytrzymałością  na  rozciąganie  [zginanie]  i
ścinanie. Wytrzymałość ta zaleŜy od dwóch czynników wpływających zasadniczo na wytrzymałość
muru: od wytrzymałości materiałów ściennych [ kamienie, cegły, pustaki] i od wytrzymałości uŜytej
do  murowania  zaprawy.  WaŜnym  warunkiem  wpływającym  na  nośność  muru  jest  spełnienie
wymagań  dotyczących  prawidłowego  wykonania,  na  które  składa  się  zachowanie  właściwego
wiązania  elementów  w  murze,  staranne  wypełnienie  spoin  zaprawą,  utrzymanie  poziomu
poszczególnych warstw i pionu na całej wysokości ściany.

Wiązanie elementów murowanych najogólniej polega na tym, aby kaŜda spoina warstwy dolnej była
przykryta  pełną  płaszczyzną  elementu  warstwy  górnej.  Taki  sposób  wiązania  zapewnia  rozłoŜenie
siły ściskającej mur na coraz większą powierzchnię.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 13 -

Praca muru przewiązanego i nieprzewiązanego : a] praca muru przewiązanego w przekroju poprzecznym i podłuŜnym,
b] rozwarstwienie się pod obciąŜeniem osiowym i przesuniecie pod nierównomiernym obciąŜeniem w przypadku braku
przewiązania, c] rozkład obciąŜenia na poszczególne warstwy muru

Najstarszym

materiałem

stosowanym

wznoszenia

murów

jest

kamień

naturalny.

Najprymitywniejszym  murem  z  kamienia  naturalnego  jest  mur  dziki  układany  często  na  sucho  z
kamienia polnego róŜnych wielkości i kształtów.

Mury dzikie stosuje się jako fundamenty i cokoły w domach jednorodzinnych, jako podmurówki pod
ogrodzenia  itp.  Do  murów  dzikich  zalicza  się  równieŜ  mury  układane  z  kamienia  łamanego
niesortowanego.  Wskutek  nieregularnego  kształtu  poszczególnych  kamieni  trudno  jest tu zachować
wszystkie podstawowe zasady wiązania. Do murowania stosuje się zaprawę cementowo-wapienną i
cementową. Wytrzymałość tych murów jest niewielka i uzaleŜniona od wytrzymałości zaprawy.

Mur dziki

Mur warstwowy

Z kamienia łamanego wykonywane są mury warstwowe. Kamień łamany pochodzi z uwarstwionych
skał i powinien mieć dwie płaskie równoległe powierzchnie i jednakową grubość w kaŜdej warstwie.
Wiązanie poszczególnych warstw kamieni wykonuje się według ogólnych zasad.  Mury z kamienia
łamanego  nadają  się  na  fundamenty  i  ściany  piwnic,  a  w  przypadku  stosowania  porowatych
i miękkich wapieni równieŜ na ściany budynków mieszkalnych. Z kamienia łamanego przycinanego
wykonuje  się  mury  cyklopowe.  Powierzchni  licowe  wykonane  są  z  kamieni  o  kształcie
nieforemnych  wielokątów.  Mur  ten  nie  jest  podzielony  na  warstwy  jednak  podczas  wykonywania
naleŜy przestrzegać zasad wiązania aby spoiny

nie  wypadły  w  jednej  linii  pionowej.    Siatka
nieregularnych  spoin    daje  efekt  cięŜkiej  murowanej
budowli.  Mury  cyklopowe  stosuje  się  najczęściej  w
fundamentach i cokołach.

Mur cyklopowy

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 14 -

Najbardziej  rozpowszechnionym  rodzajem  murów  są  mury  z  cegły  ceramicznej.  W  murach  tych
cegły  warstwy  górnej  zawsze  przykrywają  spoiny  niŜszej  warstwy.  Układy  takie  pospolicie
nazywane są wiązaniami. Wiązanie na powierzchni licowej muru wyróŜnia się właściwym dla niego
rysunkiem spoin. Znane są wiązania pospolite [ kowadełkowe ], krzyŜykowe [ weneckie ], polskie [
gotyckie  ]  i  wielorzędowe.  Najbardziej  rozpowszechnione  jest  wiązanie  pospolite  zwane  teŜ
kowadełkowym.  Nazwa  pochodzi  od  kształtu  kowadełek  jakie  obserwujemy  na  licu  muru.  Mur  o
grubości równej lub większej od jednej cegły składa się z dwóch kolejno przeplatających się warstw
główkowej  i  wozówkowej.  Uzyskuje  się  dzięki  temu    przesunięcie  spoin  pionowych  podłuŜnych  i
poprzecznych w sąsiednich warstwach o ¼ lub ¾ cegły. Wymaga to zastosowania w zakończeniach
muru cegieł „dziewiątek” [trzykwaterówek] o długości równej ¾ cegły.

Wiązanie pospolite; a] mur grubości ½ cegły, b] mur grubości 1 cegły, c] mur grubości 1 ½ cegły,
d] mur grubości 2 cegieł

1 – warstwa główkowa, 2 – warstwa wozówkowa, 3 – cegła dziewiątka, 4 – przesunięcie o ¼ cegły

We  wszystkich  rodzajach  wiązań  istotna  dla  wytrzymałości  muru  jest  grubość  spoin.  Spoiny
poziome  winny  mieć  grubość  12  mm    [  maksimum  15  mm  ],  natomiast pionowe  10  mm  [  max 20
mm].  Mury  z  cegły  stosowane  są  do  budowy  ścian  zewnętrznych  i  wewnętrznych  nośnych  w
budownictwie ogólnym i przemysłowym. W tabeli poniŜej grubości ścian w cegłach w przeliczeniu
na  grubości  w  cm  -  informacja  ta  jest  szczególnie  przydatna  do  identyfikacji  rodzaju  materiału
podczas oględzin obiektu – dane dotyczą ścian surowych bez wypraw i okładzin]

Grubość ściany w cegłach

1 ½

2 ½

3 ½

Grubość muru w cm z cegły długości 27
cm

111

Podobne zasady, co do wykonywania murów z cegły pełnej obowiązują przy wykonywaniu murów
z cegły dziurawki i cegły kratówki oraz z cegieł pełnych cementowych i silikatowych.Mury z cegły
kratówki  i  dziurawki  maja  zastosowanie  do  zewnętrznych  ścian  nośnych,  samonośnych  i
osłonowych z uwagi na lepsze właściwości termiczne.
Kolejnym  materiałem  do  wykonywania  murów  są  pustaki  ceramiczne  pionowo  drąŜone
charakteryzujące  się  korzystniejszymi  właściwościami  termoizolacyjnymi.  Korzystne  właściwości
cieplne  pustaków  pionowo  drąŜonych  wynikają  z  długiej  drogi  przebiegu  strumienia  ciepła,  jaka

stwarzają liczne i wąskie szczeliny w pustaku.

Kierunek i droga przepływu ciepła

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 15 -

Na rynku obecnie dostępny jest cały szereg pustaków ceramicznych od najstarszych szczelinowych
Max  do  nowoczesnych  [pod  względem  izolacyjności  cieplnej  ]  Porotherm.    W  porównaniu  do
murów  z  cegły  mury  z  pustaków  maja  mniejszą  masę,  a  poszczególne  pustaki  znacznie  większe
wymiary w stosunku do elementów tradycyjnych, co umoŜliwia szybsze wznoszenie ścian.
Pustaki ceramiczne mają zastosowanie do zewnętrznych ścian nośnych, samonośnych i osłonowych.
Nie  dopuszcza  się  pustaków  szczelinowych  do  wykonywania  ścian  fundamentowych  i
piwnicznych.  Pustaki  w  murze  naleŜy  układać  drąŜeniami  pionowo  [inne  ułoŜenie  jest
niedopuszczalne !!!].
Ostatni  rodzaj  materiałów  ściennych  to  pustaki  [bloczki  ]  z  betonu  komórkowego,  oraz  bloczki  z
Ŝ

uŜlobetonu i gipsu. Zakres stosowania podobnie jak pustaki ceramiczne.

W konstrukcjach murowych często stosuje się połączenie róŜnych materiałów ściennych przy
wykonywaniu ścian warstwowych. Rodzaje tych ścian zostaną omówione na zakończenie powtórki
przy omówieniu własności termoizolacyjnych poszczególnych murów.

Rodzaje murów:

Następnym rodzajem ścian z uwagi na uŜyty materiał są ściany drewniane, do niedawna bardzo
rozpowszechnione w budownictwie wiejskim, a obecnie przeŜywające renesans.
Ś

ciany drewniane ze względu na konstrukcje dzieli się na masywne i szkieletowe. Ściany masywne

wykonuje się z okrąglaków, połowizn, belek i bali ułoŜonych na podwalinie spoczywającej na
cokole z cegieł lub kamieni.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 16 -

ciana masywna [wieńcowa] 1 – podmurówka, 2 – elementy poziome ściany, 4 – kolki łączące, 5 -

oczep
Ś

ciany szkieletowe wykonuje się z krawędziaków. Szkielet składa się z podwaliny, słupów, rygli i

zastrzałów  stęŜających  konstrukcje  na  działanie  wiatru  i  oczepu.  Dawniej  drewniany  szkielet  był
obustronnie  odeskowany  a  przestrzeń  pomiędzy  odeskowaniem  wypełniała  zasypka  izolacyjna  z
wysuszonego mchu, trocin z domieszką wapna itp. Obecnie w nowoczesnych konstrukcjach ściany
są  wykonane  jako  szkieletowe  wielowarstwowe  ze  słupków  5  x  15  cm,  od  zewnątrz  siding
winylowy, sklejka wodoodporna, wiatroizolacja, izolacja cieplna z wełny mineralnej, paro izolacja z
folii polietylenowej, od wewnątrz płyty gipsowo kartonowe o podwyŜszonej odporności ogniowej, w
pomieszczeniach mokrych wodoodporne

ciana szkieletowa ryglowa- 1 – podwalina, 2 – słupki, 3 – rygle, 4 – oczep, 5 – zastrzały

Zalety ścian drewnianych w porównaniu z murowanymi to dobra izolacyjność cieplna [ ściana o
grubości 13 cm z litych bali odpowiada pod względem przenikania ciepła ścianie z cegły grubości 51
cm ], szybkość wykonania bez względu na porę roku, moŜliwość uŜytkowania bezpośrednio po
wykonaniu.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 17 -

SZKIELETOWE ŚCIANY DREWNIANE
Przykład konstrukcji domu drewnianego (szkieletowy system amerykańsko-kanadyjski).

Zagadnienie termoizolacji przegród budowlanych.
Ocena  energetyczna  i  świadectwa  energetyczne  budynków  są  wprowadzane  we  wszystkich  krajach
Unii Europejskiej zgodnie z Dyrektywą nr 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Unii z dnia
16  grudnia  2002  r.  w  sprawie  charakterystyki  energetycznej  budynków.  Dyrektywa  ta  ma  na  celu
obniŜenie  zuŜycia  energii  związanego  z  uŜytkowaniem  budynków  mieszkalnych  i  uŜyteczności
publicznej.  Jej  główne  postanowienia  dotyczą  wprowadzenia  obowiązującego  standardu
energetycznego  budynków,  wprowadzenie  systemu  ocen  energetycznych  Ocena  energetyczna
budynków ma spełnić dwa zadania:
I  –  stworzyć  sytuacje  pełnej  jawności  (znajomości)  cech  energetycznych  budynków  dla  ich
właścicieli, nabywców i najemców,
II – przyczynić się do stałego zmniejszania zuŜycia energii związanej z uŜytkowaniem budynków.
Dyrektywa ustala Ŝe w chwili budowy, sprzedaŜy lub wynajmu właścicielowi, nabywcy lub najemcy
powinno  być  przedstawione  świadectwo  energetyczne  budynku.  Zgodnie  z  wymaganiami
Dyrektywy świadectwo będzie zawierać:

−

charakterystykę energetyczną budynku, a więc dane dotyczące zapotrzebowania energii na cele
ogrzewania i wentylacji, zaopatrzenia w ciepłą wodę, klimatyzacji oraz oświetlenia,

−

określenie klasy jakości energetycznej budynku w przyjętej skali,

−

wskazania dotyczące moŜliwości wprowadzenia usprawnień, które mogłyby podnieść klasę
jakości budynku.

wiadectwo stanowi zabezpieczenie przed ewentualnymi nieujawnionymi wadami kupowanego czy

wynajmowanego budynku. Ocena budynku i nadanie mu klasy jakości energetycznej będzie waŜnym
elementem w konkurencji rynkowej przy sprzedaŜy i wynajmie, a takŜe przy staraniach o kredyt.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 18 -

W świetle przewidywanych zmian szczególnego znaczenia nabiera termo izolacyjność przegród
budowlanych, w tym w szczególności ścian, przez które przenika najwięcej ciepła. Na przestrzeni
ostatnich lat wymagania ochrony cieplnej budynków w Polsce były stopniowo zaostrzane.

Budynki

budowane

w latach

Podstawowy przepis i data wprowadzenia

Wymagany

współczynnik

przenikania U dla

ściany zewnętrznej

W/m

Przeciętne roczne zuŜycie na

ogrzanie 1 m

energii

bezpośredniej

kWh

energii

pierwotnej

Do 1966 r

Prawo budowlane
A] w środkowej i wschodniej części Polski mur gr
2 cegły
B] w zachodniej części Polski mur 1 ½ cegły

1,16

1,40

240-280

300-350

1,31-1,61

1,76-2,05

1967-85

PN-64/B-03404 od 01-01-1966
PN-74/B-02020 od 01-01-1976

1,16

240-280

1,31-1,61

1986-92

PN-82/B-02020 od 01-01-1983

0,75

160-200

0,88-1,17

Od 1993

PN-91/B-02020 od 01-01-1992

0,55

120-160

0,73-0,88

Prognoza

0,30

50-80

0,29-0,44

Jak wynika z załączonej tabeli uzyskanie niskiego współczynnika przenikania ciepła dla ścian
wymaga znacznego i nieekonomicznego pogrubienia ścian zewnętrznych albo zastosowania ścian
warstwowych.

Na rysunku obok przedstawiono zestawienie grubości ścian zewnętrznych
dla róŜnych materiałów ceramicznych dla osiągnięcia wymaganego w latach
1986-92 współczynnika U < 0,75 W/m

K. Praktycznie nie jest moŜliwe

zastosowanie  obecnie  ścian  jednorodnych  materiałowo  dla  uzyskania
wymaganego  współczynnika  przenikania.  Aby  spełnić  wymagania  zawarte
w Rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w  sprawie  warunków  technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  budynki  i
ich   usytuowanie, dotyczące współczynnika przenikania oraz temperatury na
powierzchni wewnętrznej przegrody, naleŜy odpowiednio kształtować układ
warstw i materiałów w przegrodzie.

Przykładowo ocieplenie istniejących ścian z cegły grubości 51 cm [dwie cegły]
warstwą styropianu grubości 14 cm pozwala na uzyskanie współczynnika U <
0,3 W/m

K. Uzyskanie takiego samego współczynnika przy ścianie jednorodnej

wymagałoby ścian grubości znacznie powyŜej 2 m.

Na sposób rozmieszczania warstw izolacyjnych wpływ ma nie tylko ochrona cieplna ale takŜe
konieczność zachowania dodatnich temperatur na wewnętrznej ściany przegrody [zapobieganie
skraplaniu się pary wodnej ]

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 19 -

Rozkład temperatur w ścianach warstwowych: a – izolacja od zewnątrz, b – izolacja od wewnątrz, c
– izolacja połoŜona centralnie
Optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie warstwy izolacji od zewnątrz zarówno w przypadku
murów nowo wznoszonych, jak teŜ przy ocieplaniu ścian istniejących. Zalety tego rozwiązania są
następujące:

−

eliminacja mostków cieplnych,

−

ograniczenie strefy ujemnych temperatur wewnątrz ściany,

−

zwiększenie stateczności cieplnej ściany [ ściana jest ogrzana i jest akumulatorem ciepła]

−

zwiększenie trwałości ściany poprzez zmniejszenie niszczących wpływów cieplno –
wilgotnościowych.

Dla obiektów istniejących istnieje szereg metod ocieplania ścian zewnętrznych.
Ocieplenie od zewnątrz z obmurowaniem – metoda ta polega na obmurowaniu ściany istniejącej
ś

cianką z gazobetonu lub cegły otynkowana lub spoinowaną z wytworzeniem przestrzeni

wypełnionej  materiałem  izolacyjnym.  Jest  to  metoda  kosztowna  i  nie  zawsze  moŜliwa  do
zastosowania.  Jej  zaletą  jest  duŜa  trwałość.  Następne  metody  ociepleń  to  tzw.  metody  „cięŜkie
mokre”.  Metody  te  polegają  na  wykonaniu  na  istniejącej  ścianie  izolacji  płytami  styropianowymi.
Warstwa izolacyjna zabezpieczona jest przed wpływami atmosferycznymi tynkiem zbrojonym siatką
podtynkową „Rabitza” mocowaną do ściany prętami stalowymi. Odmianą tej metody jest wykonanie
tynku  trójwarstwowego  z  zaprawy  ciepłochronnej.  Najczęściej  stosowanymi  metodami  są  metody
lekkie ociepleń.
Metoda  lekka  mokra  [bezspoinowa]  polega  na  przyklejeniu  i  przymocowanie  kołkami  do  ściany

warstwy  izolacyjnej  ze  styropianu  lub  wełny  mineralnej  na  której
wykonuje  się  cienka  warstwę  fakturowaną  na  siatce  z  włókna
szklanego. Istnieje szereg wariantów i odmian tej metody. Do zalet tej
metody moŜna zaliczyć prostotę wykonania i stosunkowo niski koszt.
Metoda lekka mokra: 1 - styropian, 2 – siatka z włókna szklanego
3- wyprawa, 4 – warstwa fakturowa elewacyjna

Metoda lekka sucha – ocieplenie z płyt z wełny mineralnej mocowane
jest  do  ściany  poprzez  kształtowniki  z  blachy  ocynkowanej.  Warstwę
izolacyjną  osłania  się  od  zewnątrz  warstwą  ochronną  którą  moŜe  być
blacha fałdowana, profile z PCW, siding itp. Odmiana tej metody jest

ocieplenie płytami warstwowymi złoŜonymi z blachy fałdowej i warstwy izolacyjnej ze spienionego
poliuretanu.

Metoda lekka sucha
1-

ciana istniejąca,

izolacja z wełny mineralnej,

element rusztu nośnegoz blachy,

blacha fałdowa, 5 łącznik.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 20 -

Przykłady materiałowo-konstrukcyjnych rozwiązań ścian zewnętrznych

Ściany warstwowe:

Ściana szkieletowa

STROPY

Stropy  —  podobnie  jak  ściany  —  naleŜą  do  podstawowej  grupy  elementów  budynku,  stanowiąc
poziome  przegrody  jego  wewnętrznej  przestrzeni.  W  przegrodzie  stropowej  wyróŜnia  się  część
konstrukcyjną,  determinującą  nośność  stropu  (moŜliwe  obciąŜenie  stropu)  oraz  części  uŜytkowe:
podłogową i sufitową (patrz przykład na rys. a).

1 – konstrukcja nośna; 2 – warstwy podłogowe; 3 – warstwy sufitowe

Podstawowe funkcje stropów

−

zbieranie obciąŜeń pionowych (cięŜar własny, obciąŜenia uŜytkowe) i przenoszenie ich na ściany
nośne,

−

stanowienie poziomej przepony zapewniającej przestrzenną sztywność budynku,

−

zapewnienie właściwej izolacyjności termicznej i/lub akustycznej.

Warstwy podłogowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek b) lub jako podłogi
„podniesione” (patrz rysunek a).

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 21 -

Warstwy sufitowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek a) lub jako sufity
„podwieszone” (patrz rysunki b, c, d ) o róŜnych sposobach sposoby umocowania sufitów – na
rysunkach (b, c, d ) oznaczone jako: sztywne (4), elastyczne (5), wieszakowe(6).

Podział stropów.
1.

Rodzaju zastosowanych materiałów:

Stropy drewniane

Stropy betonowe

Stropy Ŝelbetonowe

Stropy ceramiczne

Stropy staloceramiczne

Typu konstrukcji: belkowe,gęsto Ŝebrowe,rusztowe

Przeznaczenia funkcjonalnego: nad piwnicami, międzypiętrowe, stropodachy.

W dawnym budownictwie najbardziej rozpowszechnione były stropy drewniane z uwagi na łatwość
ich wykonania i stosunkowo niskie koszty. Ze względu na łatwość poraŜenia drewna przez grzyb nie
naleŜy stosować ich nad piwnicami lub innymi wilgotnymi lub mało przewiewnymi
pomieszczeniami. Wadą ich jest takŜe mała ogniotrwałość i mała sztywność. RozróŜnia się kilka
typów stropów drewnianych:

zwykły z legarami ułoŜonymi na polepie (stosowany zwykle jako międzypiętrowy),

1- belka, 2- łata, 3- ślepy pułap, 4- ślepa podłoga, 5- podsufitka, 6- polepa, 7-
izolacja z papy, 8- legar,9- klepka podłogowa

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 22 -

podwójny charakteryzujące się tym, posiadaniem stropu górnego, nośnego i dolnego
samonośnego. Konstrukcja ta polepsza własności akustyczne stropu oraz zabezpiecza przed
zarysowaniem się i odpadaniem tynku,

belkowe – stosuje się przewaŜnie jako stropy poddasza,

nagi – stosowany w budownictwie gospodarczym i wiejskim,

Stropy ceramiczne. Do tej grupy zaliczamy sklepienia stropowe i płyty z róŜnego rodzaju cegieł
pełnych i pustakowych.
W zaleŜności od kształtu powierzchni rozróŜnia się stropy :

sklepienia odcinkowe (stropy odcinkowe Kleina) – jest to sklepienie łukowe o niewielkiej

krzywiźnie. Stosuje się je przewaŜnie nad piwnicami. Sklepienia te opieraj się na odpowiednio
przyciętym gnieździe w murze oraz belkach stalowych.

płyty Kleina – wykonywane są z cegieł pełnych lub dziurawych, zbrojone bednarką lub prętami

stalowymi. Oparcie podobnie jak dla stropów odcinkowych stanowią belki stalowe.

1- belki sufitowe, 2- podsufitka, 3- strop samonośny

1- polepa, 2- ślepa podłoga, 3- podsufitka

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 23 -

Stropy  Ŝelbetowe.  Stropy  te  odznaczają  się  duŜą  wytrzymałością    i  ognioodpornością.  Wadą  tych
stropów  jest  konieczność  stosowania  deskowań  i  rusztowań  przy  jednoczesnym  betonowaniu  „na
mokro”.  Stropy  płytowe  mogą  być  jedno  lub  dwu  kierunkowo  zbrojone.  Nadają  się  do  przekrycia
jedynie  niewielkich  rozpiętości,  przy  większych  rozpiętościach  cięŜar  (grubość)  i  koszt  płyt
powaŜnie wzrastają.

Stropy płytowoŜebrowe stosowane są przewaŜnie w konstrukcjach inŜynierskich. Ze względu na
widoczne Ŝebra nie są stosowane w budownictwie mieszkalnym.

1- podłoga, 2- legar, 3- obetonowanie, 4- płaskownik, 5- tynk, 6- siatka

a) typ A b) typ B

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 24 -

Stropy Ŝelbetowe ze sztywnym zbrojeniem stanowią połączenie konstrukcji stalowej i Ŝelbetowej.
Stosowane są w przypadkach duŜych obciąŜeń [budynki magazynowe ].

Stropy gęstoŜebrowe są to stropy o rozstawie Ŝeber mniejszym od 90 cm z wypełnieniem
przestrzeni miedzy Ŝebrami, skrzynkami, pustakami, blokami.

Strop skrzynkowy – miedzy Ŝebrami stropów wstawiane są na stałe skrzynki drewniane. Strop ten
posiada dwie płyty: dolną i górną.

Strop Ackermana jest powszechnie stosowany w budownictwie mieszkalnym. Wykonany jest
z pustaków ceramicznych, których dolne części tworzą jednolite podłoŜe ceramiczne pod tynk.

1- płyta górna, 2- płyta dolna, 3- Ŝebro, 4- skrzynka stanowiąca wypełnienie

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 25 -

Strop TK znany jest w dwóch odmianach w zaleŜności od wypełnienia. Stosuje się go w postaci
łupin bądź pustaków z betonu Ŝwirowego.

Strop TK z łupinami często stosowany jest w stropodachach,

Strop TK z pustakami stosowany jest w budownictwie mieszkalnym oraz przemysłowym.

Stropy MK są stropami gęstoŜebrowymi wykonanymi przy zastosowaniu dyli gipsowych. Przy
precyzyjnym wykonaniu zbędny jest tynk dolnej powierzchni stropu.

Strop Kontra wykonywany jest przy uŜyciu pustaków o specjalnym kształcie mającym Ŝebra teowe.

1- pustaki, 2- podsufitka

1- pustaki, 2- Ŝebra, 3- stalowe deskowanie

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 26 -

Stropy prefabrykowane składają się z elementów drobnowymiarowych. Stropy te są montowane na
budowie bez deskowań i rusztowań. Istnieje wiele odmian lokalnych tych stropów, takŜe w
zaleŜności od uŜytych materiałów. Reprezentantem tych stropów jest strop DZ-3. Składa się on z
Ŝ

elbetowych prefabrykowanych Ŝeber oraz z pustaków wypełniających.

Strop typu DMS

1 - belka; 2 - pustak; 3 - kształtki Ŝebra rozdzielczego; 4 - beton pachwinowy
Innym rodzajem stropów prefabrykowanych są stropy staloceramiczne. Posiadają one Ŝebra nośne
w postaci przestrzennej kratowniczki z okładziną z kształtek ceramicznych tworzących łącznie z
ceramicznym wypełnieniem pustakami jednorodną dolną powierzchnię stropu.

Przedstawicielem tej grupy stropów są stropy Fert.

widok aksonometryczny

b) przekrój, 1- zbrojenie poprzeczne

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 27 -

Podobne pod względem konstrukcji są stropy typu Teriva, z tym Ŝe zarówno belki jak i pustaki
wypełniające wykonane są z ŜuŜlobetonu (obok waga 1 m

stropu).

Omawiając rodzaje stropów nie moŜna pominąć najstarszych konstrukcji, znanych juŜ w czasach
staroŜytnych  -  sklepień,  obecnie  praktycznie  niestosowanych  w  swej  tradycyjnej  formie  ale  często
występujących w starszych budynkach mieszkalnych i uŜytkowych.
Sklepienia  to  konstrukcje  podlegające  prawie  wyłącznie  napręŜeniom  ściskającym.  Dawniej
elementami  tworzącymi  sklepienia  były  kliny  kamienne  ograniczone  od  dołu  powierzchnią
podniebną,  a  od  góry  grzbietową.  Ze  względu  na  kształt  podniebienia  rozróŜnia  się  sklepienia
łukowe  (odcinkowe,  półkoliste,  eliptyczne,  paraboliczne,  koszowe  i  ostrołukowe)  ponadto  są
stosowane  sklepienia  łukowe  o  podwójnej  krzywiźnie  (klasztorne,  krzyŜowe  i  beczkowe  )  oraz
sklepienia  złoŜone,  stanowiące  połączenia  kilku  rodzajów  sklepień  wymienionych  wyŜej.  W
budownictwie  mieszkaniowym  ogólnym  stosowane  najczęściej  były  sklepienia  odcinkowe  i
półkoliste.

1- kształtka ceramiczna, 2- pręty, 3- krzyŜulce, 4- pręty dodatkowe, 5- beton

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 28 -

Bardzo  istotną  informacją  z    oględzin  obiektu  jest  ustalenie  rodzaju  występujących  na  obiekcie
stropów.
Wstępną orientację o rodzaju stropu daje okres jego wykonania.
Przed  I  wojną  stosowano  prawie  wyłącznie  stropy  drewniane  i  stropy  na  belkach  stalowych
[Kleina],  natomiast  stropy  Ŝelbetowe  [na  ogół  w  postaci  stropów  skrzynkowych]  naleŜały  do
rzadkości.
W okresie międzywojennym upowszechniły się stropy ceramiczne, szczególnie strop Ackermana, a
takŜe  wprowadzono  szereg  stropów  patentowych,  na  ogół  zresztą  o  regionalnym  zasięgu
zastosowania [często juŜ z zastosowaniem belek Ŝelbetowych prefabrykowanych].
Wokresie  powojennym  dominują  w  budownictwie  uprzemysłowionym  stropy  Ŝelbetowe
prefabrykowane; w pierwszym dziesięcioleciu głównie DMS i podobne, ostatnio zaś w postaci płyt
stropowych

prefabrykowanych

większych

rozmiarów,

oraz

stropów

gęstoŜebrowych

prefabrykowanych,  natomiast  stropy  drewniane  i  Kleina  spotkać  moŜna  w  zasadzie  jedynie  w
budownictwie indywidualnym.
O  konstrukcji  stropów  oraz  połoŜeniu  belek  głównych  moŜna  się  często  zorientować  juŜ  na
podstawie  oględzin  zewnętrznych,  po  takich  oznakach,  jak  np.  kotwie  na  fasadach  budynku,
wskazujące  na  połoŜenie  drewnianych  belek  stropowych,  wygląd  tynku  sufitu  wskazujący
charakterystycznym  układem  rys  czy  smugami  na  tynku  przebieg  belek  stropowych  lub  styki
prefabrykatów, grubość stropu, układ otworów okiennych, wysokość nadproŜy itp.
Szczególnie  układ  własnych  rys  tynków,  jak  ich  zabarwienie  –  dostarczyć  moŜe  dodatkowych
informacji potrzebnych do oceny konstrukcji budynku, określenia stanu zachowania konstrukcji pod

a) konstrukcja sklepienia, b) sklepienie odcinkowe, c) sklepienie półkuliste, d) sklepienie eliptyczne, e) sklepienie
paraboliczne, f) sklepienie koszowe, g) sklepienie ostrołukowe

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 29 -

tynkiem  itp.  Zjawiska  te  bowiem  zaleŜą  w  duŜym  stopniu  od  rodzaju  podłoŜa,  na  którym  tynk  jest
połoŜony.  Włoskowate  rysy  tynków  występują  często  wzdłuŜ  linii  rozdzielających  róŜnego  rodzaju
podłoŜa. MoŜna więc często bez odkuć określić układ Ŝeber i pustaków w stropach, układ i wymiary
nadproŜy, rozstaw słupów w murach itp.
Specjalny  rodzaj  zarysowań  tynków  określa  się  mianem  pseudorys.  Są  to  zarysowania  powstałe  w
miejscach,  w  których  między  dwoma  sąsiadującymi  elementami  konstrukcyjnymi  pokrytymi
tynkiem wytworzyła się  szczelina, nie wpływająca na warunki pracy wytrzymałościowej lub nawet
załoŜona  przy  projektowaniu.  NaleŜą  tu  przede  wszystkim  zarysowania  tynków,  które  nie  zostały
przecięte  w  miejscach  dylatacyjnych  szczelin  budynków,  rysy  wzdłuŜ  górnej  krawędzi  ścianek
działowych  nie  połączonych  ze  stropem,  rysy  wzdłuŜ  styków  prefabrykatów  stropowych
występujące  przy  zjawisku  „klawiszowania”,  a  takŜe  prawie  zawsze  występujące  zarysowania
wzdłuŜ  linii  styku  elementów  ściennych  w  budownictwie  wielkoblokowym.Zarysowania  takie
wyglądają  często  bardzo  groźnie,  a  nawet  stanowić  mogą  realne  zagroŜenie  (odpadanie  tynków),
jednak świadczą najczęściej o niewłaściwej konstrukcji budynku z punktu widzenia estetyki, nie zaś
wytrzymałości.

STROPODACH  -    jest  to  strop  nad  ostatnią  kondygnacją  spełniający  jednocześnie  rolę  dachu
płaskiego;  jest  zatem  wykończony  od  zewnątrz  stosowną  warstwą  pokrycia  dachowego.
Szczególnymi  przypadkami  stropodachów  są  tarasy  nad  pomieszczeniami,  wykończone  zwykle
warstwą posadzkową.
Ze względu na strukturę fizyczną, stropodachy dzieli się na pełne (a) i wentylowane (b).

pełne (zamknięte);

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 30 -

b) wentylowane (moŜliwość przewietrzania).

DACHY -

obiektów budowlanych stanowią, na równi ze ścianami zewnętrznymi, elementy obudowy,
chroniąc zabudowane wnętrza przed opadami atmosferycznymi, wiatrem i wahaniami temperatury.

Podstawowymi elementami dachu są:

−

więźba dachowa stanowiącą zespół elementów konstrukcji nośnej,

−

połać dachowa z jej pokryciem,

−

system zbierania i odprowadzania wody opadowej,

−

urządzenia naświetlające przestrzeń poddasza.

Więźba dachowa jest to przestrzenny ustrój szkieletowy, kształtujący dach i poddasze. Zasadniczymi
elementami płaskimi więźby w przekroju poprzecznym są wiązary dachowe.
Zasadnicze elementy dachów przedstawia rysunek poniŜej.

elementy dachu czterospadowego, b) ze ścianą szczytową, c) z półszczytem

Dolna  krawędź  połaci  dachowej,  połoŜona  najniŜej,  wystająca  poza  lico  ściany  budynku  tworzy
okap. Krawędź przecięcia się dwóch przeciwległych połaci o linii najwyŜej połoŜonej i równoległej
do okapów to kalenica. Krawędź ukośna do poziomu, powstała z przecięcia dwóch sąsiednich połaci
o  nierównoległych  okapach,  tworzących  kąt  wypukły  –  to  naroŜe, a tworząca kąt wklęsły to kosz,
który  odprowadza  wody  opadowe.  Ograniczenie  połaci  od  pionowego  szczytu  ściany  tworzy

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 31 -

krawędź szczytową.

Pionowa ściana o kształcie trójkąta, zamykająca dach, nazywa się szczytem, a

gdy nie sięga na całą wysokość dachu, lecz jest zawarta między połaciami – półszczytem.

W  zaleŜności  od  stopnia  nachylenia  połaci  dachowej,  są  dachy  strome  lub  płaskie.  Dachy  strome
znajdują zazwyczaj zastosowanie w budynkach niskich.  W budynkach wysokich i wysokościowych
stosowane są z reguły dachy płaskie. Nachylenie połaci dachowej określa się kątem pochylenia (a)
lub  procentowo  stosunkiem  rzutu  pionowego  (h)  określonego  wycinka  połaci  dachowej  do  rzutu
poziomego (a) tego wycinka.

Zaleca się wybrane przykładowo, z normy PN-B-02361:1999, nachylenia połaci dachowych
w zaleŜności od rodzaju materiału pokryciowego:

Forma dachu wraz z nachyleniem jego połaci są uzaleŜnione od warunków klimatycznych, kształtu
rzutu poziomego budynku, rodzaju konstrukcji dachowej, przeznaczenia poddasza. Dachy o
stromych połaciach stosowane są najczęściej w klimacie o duŜych opadach deszczu i śniegu i
odwrotnie dachy o małym nachyleniu stosowane są na obszarach z małymi opadami.

Ze względu na nachylenie połaci rozróŜniamy dachy:

płaskie ( o spadku 6 – 8 %)

spadziste ( < 35 – 40 % )

strome ( > 40 % )

Ze względu na kształt rozróŜniamy dachy:

a) jednospadowy ( pulpitowy ), b) dwuspadowy, c) czterospadowy, d) naczółkowy, e) półszczytowy, f) mansardowy,

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 34 -

Rodzaje więźby dachowych:

Wiązar krokwiowo – belkowy. Jest stosowany w dachach dwuspadowych o rozpiętości do 6 m
między podporami i spadkach 0,6 – 1,25. Składa się on z dwóch krokwi i belki, która spełnia
równocześnie zadanie ściągu. Stosowane są teŜ konstrukcje bez belki i wówczas krokwie opiera się
bezpośrednio na płatwi stopowej zamocowanej w ścianie zewnętrznej.

Więźba krokwiowo - belkowa

Wiązar jętkowy. Wykonuje się w dachach dwuspadowych do rozpiętości około 7,5 m i spadków 0,7
–  1,5.  Jętka  jest  elementem  poziomym,  usztywniającym  kaŜdą  parę  krokwi.  Spełnia  ona  waŜne
zadanie statyczne. Jętki nie stęŜone ze sobą podsufitką pracują na wyboczenie. Aby z tego powodu
zmniejszyć  ich  przekrój,  na  jętkach  od  góry  przybija  się  deskę  stęŜającą.  StęŜenie  więźby  w
kierunku  podłuŜnym  wykonuje  się  za  pomocą  wiatrownic  przybitych  na  całej  wysokości  połaci
dachowej.

Więźba krokwiowo - jętkowa

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 35 -

Wiązary jętkowo-stolcowe. Wykonuje się w dachach dwuspadowych o rozpiętości w świetle ścian
7 – 9 m i pochyleniu połaci 0,7 – 1,5 - gdy jętka podparta jest na jednym stolcu oraz o rozpiętości 9 –
12 m i pochyleniu 0,6 – 1,25 – gdy jętka jest podparta dwoma stolcami. Gdy jętki podparte są
jednym rzędem stolców, nie stanowi to pełnego usztywnienia dachu w kierunku podłuŜnym i dlatego
konieczne jest stęŜenie połaci dachowej wiatrownicami. Dwa rzędy stolców zapewniają pełną
sztywność więźby w kierunku podłuŜnym.

Więźba jętkowo – stolcowa z jednym lub dwoma stolcami

Wiązary płatwiowo – kleszczowe. Stosuje się przy rozpiętości 9 – 12 m i pochyleniu połaci 0,4 –
1,0. Elementami wiązara są dwie krokwie wspierające się na płatwiach pośrednich i stopowych, oraz
dwa słupy, które kleszcze obejmują z obu stron z krokwiami. Płatwie pośrednie połączone są ze
słupami za pomocą mieczy.

Więźba płatwiowo - kleszczowa

Wiązary wieszakowe. Są stosowane jeŜeli rozpiętość przekracza 6 m, gdy nie jest wskazane oparcie
elementów więźby na belkach i stropie. Wiązary wykonuje się w więźbie, w co 4 lub 5 parze krokwi.
RozróŜnia się wiązary jedno i dwuwieszakowe.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 36 -

Pokrycia dachów stanowią zewnętrzną wodoszczelna cześć zabezpieczająca budynki, a przede
wszystkim konstrukcje nośne dachów przed wpływami atmosferycznymi. Prace te zalicza się do
robót stanu surowego budynku, gdyŜ nie moŜna wykonywać robót wykończeniowych bez pokrycia.
Rodzaj pokrycia uzaleŜniony jest od konstrukcji dachu a w szczególności od jego nachylenia.

Dopuszczalne wartości pochylenia połaci dachowych wybranych pokryć przedstawia poniŜsza
tabela.

Sposób pokrycia

Dopuszczalne wartości pochylenia

połaci dachowych

Zalecane

wartości

pochylenia[%]

h/a

[

]

[%]

Dwie warstwy papy asfaltowej, kaŜda o

zawartości masy powłokowej do 1600g/m

klejone lepikiem do podłoŜa betonowego lub

układane na podłoŜu drewnianym

0,20-0,60

11-31

20-60

20-40

Trzy warstwy papy asfaltowej jw.

0,03-0,30

2-17

3-30

3-20

Dwie warstwy papy termozgrzewalnej asfaltowej

lub asfalotowo-polimerowej

>0,01

>0,06

3-20

Powłoka bezspoinowa z mas asfaltowych i

asfaltowo polimerowych na dwóch warstwach pap

asfaltowych, kaŜda o zawartości masy

powłokowej>1600g/m

na podłoŜu betonowym

0,01-0,020

0,6-11

1-20

1-3

Laminat z mas asfaltowych I asfaltowo

polimerowych o grubości > 4mm z wkładka

zbrojąca z tkanin lub włóknin na podłoŜu

betonowych, w pokryciach bez styków

poprzecznych

0,01-0,20

0,6-11

1-20

1-3

Blacha stalowa ocynkowana w arkuszach

0,20

30-60

Blacha falista ze stykiem poprzecznym: stalowa

ocynkowana, nierdzewna I kwasoodporna, blacha

cynkowa i blacha aluminiowa

0,25

>30

Blacha stalowa fałdowa (trapezowa) ocynkowana

oraz ocynkowana I powlekana w pokryciach bez

styków poprzecznych

0,10

>10

Blacha miedziana w arkuszach

0,20

>25

Płyty włóknisto-cementowe płaskie

0,6-1,0

31-45

60-100

Płyty włóknisto-cementowe faliste

0,4-1,0

22-45

40-100

>50

Dachówka ceramiczna karpiówka podwójnie w

łuskę

0,6-1,2

31-50

60-120

70-100

Stosowane od najdawniejszych czasów pokrycia dachowe były zaleŜne od klimatu kraju,
posiadanych surowców i istniejącej techniki.

Pierwsze  pokrycia  to  gałęzie,  trzcina  a  później    słoma,  które  moŜna  jeszcze  spotkać  na  budynkach
wiejskich.  Krycie  słomą  ma  wiele  zalet  i  po  impregnacji  przeciwogniowej  jest  stosowane  równieŜ
współcześnie.

Trwalszym pokryciem są dranice i gonty stanowiące cienkie deseczki przybijane do łat. Pokrycia
dachówkowe stosowane juŜ w staroŜytności, róŜnią się i dzisiaj między sobą wyglądem, sposobem
układania i szczelnością. Blacha miedziana znana była jeszcze przed nasza erą, powszechniej zaczęto

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 37 -

ja stosować od XIII w. do krycia budynków monumentalnych. Od końca XVII wieku stosowano teŜ
pokrycia dachów blachą ołowianą, czego później zaniechano. W XVIII wprowadzono na pokrycia
blachę stalową czarną, a w XIX w. ocynkowana i cynkową.

Papą zaczęto pokrywać dachy od początku XX w. Stosowane jeszcze obecnie pokrycia znane z
przeszłości są mniej szczelne, maja więcej złączy i miejsc naraŜonych na przenikanie wody, dlatego
potrzeba większego nachylenia połaci dachowych, aby szybciej odprowadzić z nich wodę opadową.

Obecne  pokrycia  z  tworzyw  sztucznych,  pap  termozgrzewalnych,  bezspoinowych  powłok
hydroizolacyjnych  czy  samonośnych  systemów  metalowych  paneli  dachówkowych  są  szczelne,
dlatego jest konieczne wentylowanie pokrytych nimi stropodachów i poddaszy.

Pokrycia ze słomy, trzciny i materiału drzewnego

Strzechę słomianą wykonuje się ze słomy Ŝytniej i związanej w snopki „pod włos” i „pod łatę”, którą
dociska się na kalenicy skrzyŜowanymi Ŝerdziami, tzw. wilkami i szpilkami. Trwałość takich pokryć
wynosi ok.15 lat.

Pokrycie deskami, dranicami i gontami mają spadek 0,7 : 1,25. Deski o grubości 25 - 38 mm
układane są równolegle lub prostopadle do okapu. Jako zasadę przyjmuje się układanie desek stroną
prawą (bliŜsza rdzenia) ku górze.

Podwójne pokrycie prostopadłe do okapu jest szczelniejsze, zwłaszcza gdy stosuje się deski
strugane. Trwałość 10 lat, a jeśli są malowane olejno co 3 – 4 lata, do 25 lat. Pokrycie takie stosuje
się jedynie w budynkach podrzędnych o charakterze tymczasowym.

Dranice nakłada się rzędami (warstwami) tak, Ŝe w kaŜdym przekroju mieści się 3 – 5 rzędów.
Pokrycie to jest szczelniejsze od deskowego, mniej paczy się i odkształca i ma trwałość 10 – 15 lat
(budynki w Zakopanem) .

Gonty do pokrywania dachów mają wymiary od 5 x 20 cm do 12 x 90 cm. Im gonty są mniejsze,
tym pokrycie jest szczelniejsze: stosuje się je najczęściej jako pokrycie podwójne: mają trwałość ok.
15 lat, jeśli są malowane – do 30 lat.

Pokrycia drewniane: a) dranicami, b) gontami

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 38 -

Pokrycia z papy

Pokrycia z dobrej papy na dobrym podkładzie, systematycznie konserwowane mogą przetrwać 30 –
a w szczególnych przypadkach – i więcej lat. Wadą pokrycia papowego jest nieestetyczny wygląd.
Dlatego teŜ zaczęto stosować papy z posypką kolorową albo kolorowym natryskiem z tworzyw
sztucznych.

Krycie papą na deskowaniu.

MoŜe  być  pojedyncze  –  stosowane  na  budynkach  podrzędnych  lub  tymczasowych  oraz  podwójne
lub potrójne – na budynkach stałych. Stosuje się papy smołowe lub asfaltowe, zarówno podkładowe
(lub  izolacyjne)  jak  i  wierzchniego  krycia  (obustronnie  powlekane  z  posypką  mineralną  na
wierzchu).  Jest  zasadą,  Ŝe  do  papy  smołowej  stosuje  się  lepiki  smołowe,  a  do  asfaltowej  –  lepiki
asfaltowe.  Podkład  z  desek  przybija  się  do  krokwi,  które  mogą  być  elementami  drewnianej  lub
stalowej konstrukcji dachu.

Krycie pojedyncze wykonuje się papą wierzchniego krycia, przyklejając lepikiem tylko zakładki
arkuszy i przybijając je gwoździami. Krycie pojedyncze w karo bywa stosowane w okolicach gdzie
wieją silne wiatry, gdyŜ wykazuje większą odporność na odrywanie od połaci.

Krycie pojedyncze papą : a) równolegle do okapu, b) w karo

Krycie  podwójne  równoległe  do  okapu  wykonuje  się  w  pierwszej  warstwie  z  papy  podkładowej
przyklejonej na zakładkach i przybitej gwoździami papowymi. Drugą warstwę, z papy wierzchniego
krycia  układa  się  na  posmarowanej  lepikiem  dolnej  warstwie  oraz  zakładkach  i  tylko  górne  brzegi
kaŜdego  arkusza  przybija  gwoździami.  Kalenica  dachu  moŜe  być  przykryta  papą  na  zakład  lub
dodatkowym  daszkiem.  Kosze  kryje  się  poczwórnie  przez  wzajemne  nakładanie  papy  z  sąsiednich
połaci.  W  pokryciu  podwójnym  krzyŜowym  pierwszą  warstwę  układa  się  pasami  prostopadle  do
okapu, a warstwę wierzchnią układa się pasami równolegle do okapu, przyklejając ją do spodniej. W
kryciu prostopadłym obie warstwy papy układa się pasami prostopadle do okapu, przy czym arkusze
powinny zachodzić co najmniej 20 cm za kalenicę dachu.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 39 -

Podwójne krycie papa w układzie: a) krzyŜowym, b) prostopadłym do okapu

Pokrycie  dachówkami  bitumicznymi  (gontami  bitumicznymi).  Swoim  kształtem  i  wyglądem
przypominają  tradycyjne  dachówki  ceramiczne.  Dachówki  bitumiczne,  są  to  arkusze  specjalnie
przyciętej  papy  biumicznej  wzmocnionej  wewnątrz  warstwą  welonu  z  włókna  szklanego,
nasyconego  specjalnym,  nieszkodliwym  dla  zdrowia  bitumem.  Chropowata  powierzchnia  warstwy
górnej  jest  wykonana  z  posypki  łupków  naturalnych,  które  nadają  dachówkom  poŜądany  kolor.
Pokrycia  arkuszami  dachówki  bitumicznej  są  stosunkowo  lekkie(około  12  kg/m2),  ognioodporne,
estetyczne  i  elastyczne  –  co  umoŜliwia  pokrycie  dachów  o  dowolnym  kształcie.  Zaletą  jest  teŜ
prostota wykonania, gdyŜ kaŜdy arkusz jest tak wykonany, aby idealnie pasował do pozostałych. Na
podłoŜa stanowiące pełne deskowanie o grubości nie mniejszej niŜ 25 mm lub sklejkę o grubości co
najmniej  12  mm  układa  się  najpierw  papę  podkładową  lub  izolacyjną.  Poszczególne  arkusze
dachówki  bitumicznej  przybija  się  gwoździami  papiakami  wzdłuŜ  samoprzylepnych  pasków  do
powierzchni dachu, co sprawia, Ŝe kaŜdy pas jest dwukrotnie przybity gwoździami. Trwałość takiego
pokrycia jest oceniana na około 20 lat.

Krycie papą na betonie.

Wykonuje się przewaŜnie w dwóch warstwach. Wcześniej naleŜy wykonać tynkowanie kominów i
wystających ścian, wyprowadzić wywietrzniki nad dach. Mocny, równy i gładki, dobrze wysuszony
i oczyszczony podkład naleŜy zagruntować emulsyjnym lub asfaltowym roztworem gruntującym,
wskutek czego podłoŜe staje się bardziej podatne do przyklejania papy. Po bardzo dokładnym
wyschnięciu podłoŜa, na całej powierzchni przykleja się do siebie poszczególne warstwy papy, bez
uŜycia gwoździ, stosując papy i lepki smołowe.

Zasady pokrywania są tu podobne jak przy kryciu na podkładzie desek .Warstwy dolne wykonuje się
z pap podkładowych, a górną z papy jedno-lub dwustronnie powlekanej, z posypką mineralną na
wierzchu. W pokryciu dwuwarstwowym pasy warstw powinny być względem siebie przesunięte o
połowę szerokości arkuszy, a w trójwarstwowym – o 1/3 szerokości arkuszy.

Pokrycia papa zgrzewalną naleŜą do nowoczesnych. Osnowę arkuszy rolowanych stanowi włóknina
poliestrowa lub z włókien szklanych – powleczona obustronnie termoplastyczną masą asfaltowo –
polimerową. Grubość warstwy hydroizolacyjnej pod osnową wynosi nie mniej niŜ 2,5 mm, a nad
osnową 1,5 mm. Arkusze papy wykańczane są od spodu cienką folią poliesterową, zabezpieczającą
przed sklejaniem w rolce, natomiast z wierzchu posypane są drobnoziarnistym piaskiem
kwarcowym.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 40 -

Krycie papą blach fałdowych.

Wykonuje  się  po  uprzednim  wykonaniu  izolacji  cieplnej.  Termoizolację  mogą  stanowić  np.  płyty
Izopol,  które  smaruje  się  gorącym  lepikiem  i  natychmiast  dociska  do  górnych  powierzchni  fałd.
UłoŜone  płyty  muszą  być  od  razu  pokryte  trzema  warstwami  papy  na  gorącym  lepiku.  Blachy
fałdowe mogą, na górnej powierzchni, mieć przyspawane blachy płaskie, co usztywnia i wyrównuje
podkład.

Konstrukcja nośna z blachy fałdowej pokryta wielowarstwowo papą z izolacją

Pokrycia z powłok bezspoinowych.

Pokrycia  z  powłok  bezspoinowych  wykonywane  są:  z  mieszanek  asfaltowych,  asfaltowo  –
lateksowych,  tworzyw  sztucznych  i  cyklolepu.  Powłoki  asfaltowe.  Wykonuje  się  na  wyrównanych,
wysuszonych  i  oczyszczonych  podłoŜach  betonowych,  które  powinny  spełniać  takie  same  warunki
jak  pod  pokrycia  papą.  Na  połaciach  o  pochyleniu  3  –5  %  pokrycia  bitumiczne  wykonuje  się  co
najmniej na 2 warstwach papy podkładowej .

A  na  połaciach  o  pochyleniu  1  –  3%  oraz  w  korytach  i  koszach  dachowych  –  podkład  powinien
zawierać  dodatkową  warstwę  papy  asfaltowej  na  tkaninie  technicznej  lub  papy  zgrzewalnej,  albo
powinien  być  wykonany  tylko  z  dwóch  warstw  papy  zgrzewalnej.  Na  tak  przygotowane  podłoŜe
nanosi  się  gorącą  mieszankę  (asfaltu  z  róŜnymi  frakcjami  kruszywa  i  mączki  mineralnej  jako
wypełniacza).  Grubość  powłoki  powinna  być  nie  mniejsza  niŜ  5  mm  (mierzona  po  wyschnięciu
pokrycia).  Powłoki  asfaltowo  –  lateksowe  wykonuje  się  warstwami  na  dachach  o  pochyleniu  do
10%,  ze  względu  na  moŜliwość  ściekania  niezwiązanej  emulsji  przy  większym  nachyleniu  połaci.
Czterokrotny natrysk emulsji i narzuty włókna szklanego w warstwie nośnej, czyni powłokę bardzo
wytrzymałą i trwałą. Powłoki anionowe moŜna wykonywać na starym lub nowym podkładzie z papy
przyklejonej  do  podłoŜa.  Powłoki  z  emulsji  kationowej  moŜna  wykonać  na  podkładzie  nowym  lub
starym  a  takŜe,  w  wypadku  wykonania  renowacji  starego  podkładu  papowego  –  w  niepełnym
składzie warstw. Łączna grubość pokrycia po odparowaniu wody powinna wynosić nie mniej niŜ 3,5
mm.  Powłoki  z  tworzyw  sztucznych  nanosi  się  warstwami  na  oczyszczone,  wyrównane  i
zagruntowane podkłady. Stosowanymi preparatami są:
-

tworzywa winylowe, z których powłoki wykonywane są najczęściej w trzech warstwach i
zawierają wtopiony welon z włókna szklanego w celu wzmocnienia pokrycia:

ywice poliestrowe i epoksydowe nanoszone pędzlami lub wałkami malarskimi, a powłoka o

grubości 0,5 – 1,0 mm najczęściej jest wzmacniana włóknem szklanym:

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 41 -

twarde pianki poliuretanowe natryskiwane najczęściej w pięciu warstwach, z których powłoka o
gr. około 40 mm wykazuje dobre właściwości izolacyjne:

tworzywa akrylowe itp., z których wykonywane są świetliki lub całe pokrycia
ś

wiatłoprzepuszczalne.

Pokrycia z blachy.

Pokrycia  z  blachy  są  lekkie  i  estetyczne.  W  sprzyjającym  środowisku  –  pozbawionym  związków
siarkowych  i  kwaśnych,  prawidłowo  wykonane  pokrycia  z  blachy  są  równieŜ  trwałe,  np.  blacha
cynkowa  o  gr.  0,6  mm  osiąga  trwałość  ok.  30  lat,  a  miedziana  ok.  300  –  po  właściwym
spatynowaniu.  Dachy  pokrywa  się  blachą  gładką,  falistą,  fałdową  (trapezową),  panwiową  lub
imitującą  dachówki.  Podkład  pod  pokrycia  płaską  blachą  ocynkowaną  lub  cynkową  powinien  być
wykonany  z  desek  obrzynanych  o  gr.  nie  mniejszej  od  25  mm  i  szerokości  12  –  15  cm.  Łączenie
arkuszy blach wykonuje się na rąbki stojące lub leŜące, zwoje oraz zakłady luźne.

Rąbki  stojące  podwójne  mają  wysokość  25  –  45  mm  i  są  stosowane  w  szwach  prostopadłych  do
okapu.  Na  kalenicy  i  naroŜach  arkusze  łączy  się  równieŜ  na  podwójne  rąbki  stojące,  lecz  o
wysokości  35  –  45  mm.  Rąbki  leŜące  stosowane  są  w  szwach  równoległych  do  okapu.  Gdy
pochylenie  połaci  dachu  wynosi  20  stopni  i  więcej,  stosuje  się  rąbki  leŜące  pojedyncze.  Przy
pochyleniu połaci mniejszym niŜ 20 stopni stosuje się rąbki leŜące podwójne.

Krycie blachą płaską ocynkowaną  - wykonuje się na  rąbki leŜące  w połączeniach równoległych do
okapu,  i  na  rąbki  stojące  podwójne  w  połączeniach  prostopadłych  do  okapu.    Na  połaciach
dachowych  arkusze  blach  układa  się  krótszymi  bokami  równolegle  do  okapu.  Arkusze  naleŜy  tak
przycinać, aby szwy równoległe do okapu nie wypadały nad szczelinami w deskowaniu. Sąsiadujące
ze sobą arkusze blachy powinny być przesunięte względem siebie o co najmniej 10 cm.

Krycie blachą cynkową - jest podobne do krycia blachą ocynkowaną. PoniewaŜ blacha cynkowa jest
krucha i łamliwa na mrozie oraz wykazuje znaczne zmiany wymiarów pod wpływem róŜnicy
temperatury, tnie się w poprzek arkusze handlowe na 2 lub 3 równe części . Krycie blachą miedzianą
wykonuje się według zasad pokrycia blachą cynkową. Stosuje się blachę o grubości 0,5 mm. Złącza
prostopadłe do okapu wykonuje się na podwójne rąbki stojące, a złącza równoległe do okapu – na
podwójne rąbki leŜące. Gwoździe i łapki do mocowania arkuszy powinny być miedziane.

Fragment pokrycia dachu blacha gładką

Blachy trapezowe i panwiowe układa się na podkładzie w ten sposób, aby szersze dno bruzdy
znalazło się na spodzie. Zakłady powinny być pojedyncze lub wyjątkowo podwójne, ułoŜone
zgodnie z kierunkiem przewaŜających wiatrów.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 42 -

Przy pochyleniu połaci mniejszej niŜ 55% moŜna stosować wąskie uszczelki bitumizowane z pianki
poliuretanowej. Zakłady podłuŜne łączy się blacho-wkrętami.

Oprócz blachy ocynkowanej, stosowana jest równieŜ na pokrycia połaci profilowana blacha
aluminiowa panwiowa i fałdowa.

Dla wszystkich rodzajów pokryć kalenice przykrywa się specjalnie ukształtowanymi gąsiorami
blaszanymi dostosowanymi do materiału i profilu zastosowanej blachy.

Pokrycia blachą dachówkową, tzw. szwedzką blachą dachówkową stalową lub aluminiową są
stosowane u nas juŜ od kilku lat. Charakteryzuje je łatwy i szybki montaŜ, lekkość, estetyczny
wygląd, wytrzymałość, szczelność pokrycia i trwałość. Arkusze blach stalowych o gr. 0,4 – 0,6mm,
szerokości 1 – 1,1m, długości 1,05 – 10 m mają modułowo wytłoczony wzór dachówek falistych.

Blachy są ocynkowane na gorąco i pokryte warstwami chroniącymi, antykorozyjnymi oraz powłoką
ograniczoną w dowolnym kolorze. Blachę szwedzką kładzie się prawie z reguły na jednokrotnym
pokryciu papowym, do którego przybija się łaty prostopadłe do okapu (kontrłaty), do nich mocuje
się co 30 – 46 cm (zaleŜnie od gr. blachy) blachę.

Fragment pokrycia dachu blachą panwiową

Pokrycia dachówkami.

Pokrycia dachówkami ceramicznymi naleŜą do jednych z najbardziej estetycznych. Są ogniotrwałe,
odporne  na  warunki  atmosferyczne  i  trwałe.  Charakteryzuje  je  jednak  znaczny  cięŜar,
pracochłonność wykonania i konieczność wykonania konstrukcji dachu o duŜym spadku połaci. Od
strony  poddasza  dachówki  dawniej  uszczelniało  się  zaprawą  wapienną,  a  obecnie  podlepianie
dachówek  prawie  nie  jest  stosowane,  gdyŜ  kładzie  się  je  na  pokryciu  papowym,  tak  jak  blachę
szwedzką.

Krycie dachówką karpiówką pojedynczo jest stosowane tylko na budynkach gospodarczych,
podrzędnych. Dachówki kaŜdego rzędu powinny być przesunięte w stosunku do niŜej leŜących o pół
szerokości dachówki.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 45 -

Pokrycie dachówką holenderką (zwaną teŜ esówką) charakteryzują styki prostopadłe do okapu, które
tworzą linie proste na całej długości pasa dachówek. PoniewaŜ kaŜda dachówka ma ścięte dwa
przeciwległe naroŜa, na styku czterech dachówek tylko trzy nakładają się na siebie.

Pokrycie  dachówką  mnich-mniszka  jest  stosowane  obecnie  przede  wszystkim  na  remontowanych
budynkach zabytkowych i rekonstruowanych. Mniszki zaczepia się noskami bezpośrednio o łaty , a
mnichy  opiera  się  o  wycięcia  na  krawędziach  mniszek.  Pokrycie  jest  cięŜkie  i  mało  szczelne  przy
mniejszych pochyleniach połaci.

Fragmenty pokrycia dachówką: a) holenderką, b) mnich - miniszka

Oprócz  wyrobów  ceramicznych,  są  produkowane  równieŜ  w  kraju  cementowe  gąsiory  oraz
dachówki  karpiówki  i  zakładkowe.  Pokrycie  podwójne  karpiówką  cementową  jest  cięŜkie  i  mniej
trwałe  w  rejonach  o  duŜym  stęŜeniu  gazów  agresywnych.  Krycie  wykonuje  się  podobnie  jak
karpiówką  ceramiczną.  Dachówki  w  rzędach  poziomych  układa  się  na  5  mm  warstwie  zaprawy,
dociskając je do dachówek niŜej leŜących. Pokrycie dachówką zakładkową cementową wykonuje się
tak  samo  jak  z  dachówki  ceramicznej.  Dachówki  układa  się  na  sucho,  uszczelniając  sznurem
konopnym styki prostopadłe do okapu. Gdy spadki połaci są mniejsze niŜ 35 stopni, styki poziome
uszczelnia się zaprawą od strony poddasza.

Pokrycia płytami z tworzyw sztucznych.

Płyty  profilowane  z  tworzyw  sztucznych  są  stosowane  na  pokrycia  niektórych  wiat,  pawilonów,
kiosków,  magazynów,  daszków  nad  wejściami  itp.  Pochylenie  połaci  dla  tego  rodzaju  pokrycia
wynosi  12  –  30  stopni.  Płyty  produkowane  są  w  kilku  kolorach  jako  nieprzepuszczające  lub
przepuszczające  światło.  Charakteryzuje  je  odporność  na  czynniki  atmosferyczne,  wilgotność  i
korozję.

Najczęściej  są  stosowane  płyty  faliste  produkowane  z  Ŝywicy  poliestrowej  wzmocnionej  włóknem
szklanym,  dlatego  Ŝe  wykazują  znaczną  wytrzymałość  mechaniczną.  Mają  grubość  1  –  1,5  mm.
Mogą  wykazywać  przezroczystość  do  85%  i  wówczas  nadają  się  na  świetliki.  Są  odporne  na
temperatury  do  +80  stopni  C,  ale  charakteryzuje  je  brak  odporności  na  działanie  ognia,  pękają  w
niskich  temperaturach  przy  silniejszych  porywach  wiatru.  Dlatego  muszą  być  szczególnie
prawidłowo mocowane do podłoŜa.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 46 -

Pokrycia z płyt azbestowo-cementowych.

Pokrycia płytami azbestowo-cementowymi nie są juŜ stosowane ze względu na przeciwwskazania
Państwowego Zakładu Higieny, choć były ogniotrwałe, szczelne, a takŜe stosunkowo lekkie i trwałe.
Pokrycia wykonywano z płytek płaskich i płyt falistych. W latach 60 i 70 ubiegłego wieku były
najbardziej rozpowszechnionym materiałem niepalnym do pokrycia dachów spadzistych. Ocenia się
ze w połowie lat 80 około 80 % budynków wiejskich mieszkalnych i inwentarskich miało pokrycie z
płyt azbestowo-cementowych.

Wyroby azbestowo – cementowe stosowane w budownictwie są produkowane z azbestu [ włókniste
materiały mineralne z grupy amfiboli i serpentynów ] oraz cementu portlandzkiego z dodatkiem
włókna bazaltowego i barwników. Szkodliwe oddziaływanie wyrobów zawierających azbest jest
ś

ciśle związane z obecnością w powietrzu pyłów azbestowych zawierających włókna tzw.

reopirabilne, odrywające się od matrycy cementowej wskutek osłabienia jej struktury. Pyły
powstające podczas uŜytkowania wyrobów zawierających azbest naleŜą do najbardziej groźnych
zanieczyszczeń powietrza.

Włókna  azbestu  rozpylone  w  powietrzu  i  wdychane  przez  człowieka  powodują  schorzenia  układu
oddechowego,  z  których  najpowaŜniejsze  to  międzybłoniak  opłucnej  i  otrzewnej,  rak  płuc  oraz
pylica  azbestowa  [azbestoza].  NaleŜy  podkreślić,  Ŝe  azbest  jest  niebezpieczny  tylko  w  postaci
włókien  rozpylonych  w  powietrzu.  Sama  obecność  azbestu,  o  ile  jest  on  całkowicie  i  trwale
odizolowany nie stanowi zagroŜenia.

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 47 -

SCHODY

rozwiązanie  techniczne  ułatwiające  pokonywanie  przez  ludzi  wszelkich  róŜnic
poziomów.  Pierwotnie  wykonywane  jako  schody  zewnętrzne  (stromizny  terenowe,
zikkuraty,  wejścia  do  monumentalnych  budowli),  z  czasem  zaczęły  być  powszechnie
równieŜ  stosowane  jako  schody  wewnętrzne,  tzn.  sytuowane  wewnątrz  obiektów
budowlanych.

1 - STOPNIE TWORZ

CE BIEG SCHODÓW;

2 - BELKI POLICZKOWE;
3 - BELKA SPOCZNIKOWA;
4 - PODEST (W POZIOMIE KONDYGNACJI);
5 - SPOCZNIK (MI

DZYPI

TROWY)

Rodzaje stopni schodowych:
a) prostok

tne; b) trójk

tne; c) k

towe; d) a

urowe

1 - STOPNICA
2 - PODSTOPNICA

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 49 -

NajwaŜniejszym podziałem jest klasyfikacja schodów ze względu na budowę, a ściślej mówiąc
kształt w rzucie poziomym schodów.

−

Schody jednobiegowe. Są one najprostsze w wykonaniu, ale mogą sprawiać kłopot

uŜytkownikom, ze względu na duŜą ilość stopni i brak spocznika.

−

Schody dwubiegowe zwykłe. Są równie proste w wykonaniu, jak schody jednobiegowe,

jednak duŜo bardziej od nich popularne ze względu na lepszy komfort korzystania z nich i
fakt, iŜ zajmują naprawdę mało miejsca.

−

Schody trójbiegowe. NaleŜą do grupy schodów niewątpliwie wygodnych, jednak zajmują

sporo miejsca.

JEDNOBIEGOWE PROSTE

TRÓJBIEGOWE PROSTE

Schody wachlarzowe (jednobiegowe i zespolone), nadają się tylko do duŜych pomieszczeń.

Schody  zabiegowe  -  zajmują  niewiele  miejsca,  ale  mogą  stać  się  kłopotliwe  ze  względu  na  brak
spocznika i zmienną szerokość stopni.
łamane,                                                   łamane trójbiegowe,                              łamane dwubiegowe

dr inŜ. Jan Konowalczuk

PODSTAWY BUDOWNICTWA

- 52 -

Schody powinny być dostosowane do wielkości stopy i długości kroku (średnio 70 cm dla męŜczyzn
i 62 cm dla kobiet).
W związku z powyŜszym powinna być spełniona następująca zaleŜność:

2 x h (wysokość stopnia) + s (szerokość stopnia) = 60-65 cm

Wysokość nad schodami (mierzona w świetle) nie moŜe być mniejsza niŜ 205 cm.
STOPNIE

−

wysokość stopni h =14-19 cm

(schody bardzo wygodne – 15 cm, wygodne – 16 cm, przeciętne – 17 cm, podrzędne – 19
cm);

−

szerokość stopni s = 25-32 cm (schody bardzo wygodne – 32 cm, wygodne – 30 cm,

przeciętne – 29 cm, podrzędne – 25 cm);

−

szerokość stopni zabiegowych oraz wachlarzowych mierzona w odległości 40 cm od

balustrady powinna wynosić, co najmniej 25 cm; jednocześnie szerokość tych stopni w
najwęŜszym miejscu nie powinna być mniejsza niŜ 10 cm, a w schodach wygodnych – 16
cm;

−

zwis podnóŜka, tzw. nosek, o wysięgu 2-4 cm nie jest obowiązkowy, ale warto go stosować

dla wygody (zwiększa szerokość stopnia i pomaga utrzymać schody w czystości);

−

wszystkie stopnie w biegu muszą mieć taką samą wysokość;

−

stopnie powinny być wykończone materiałem o powierzchni szorstkiej, nie powodującej

niebezpieczeństwa poślizgu.

SPOCZNIKI

−

szerokość spoczników międzypiętrowych nie moŜe być mniejsza od szerokości uŜytecznej

biegu (min. 80 cm), ale wskazane jest, Ŝeby spoczniki były przynajmniej o 20 cm szersze;

−

szerokość spoczników piętrowych powinna wynosić co najmniej 120 cm (minimalna

szerokość korytarza i drogi ewakuacyjnej), ale o wiele wygodniejsze będą miały 150 cm
(zapewniają przestrzeń manewrową np. dla wózka inwalidzkiego).

BALUSTRADY

−

wysokość balustrady mierzona do wierzchu poręczy nie moŜe być mniejsza niŜ 90 cm; dla

dzieci i osób niepełnosprawnych wskazana jest dodatkowa poręcz na wysokości 75 cm;

−

na schodach o szerokości 150 cm zaleca się umieszczanie poręczy (balustrad) po obu

stronach biegu;

−

odległości między tralkami (elementami wypełniającymi balustradę) nie powinna być

większa niŜ 12 cm;

−

prześwit pomiędzy balustradami, tzw. dusza, lub pomiędzy poręczą a ścianą nie powinien być

mniejszy niŜ 5 cm.

Specjaliści do spraw budownictwa określili granice wymiarów schodów i na tej podstawie podzielili
je na bardzo wygodne (h=15cm, s=32 cm), wygodne (h=16 cm, s=30 cm), przeciętne (h=17 cm,
s=29 cm) oraz podrzędne (19 cm, s=25 cm).