EPIKUR z Samos GŁÓWNE MYŚLI

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

EPIKUR z Samos

GŁÓWNE MY

przeło

ył Kazimierz Le

niak.

I. Istota szcz

ęś

liwa i nie

miertelna sama jest wolna od kłopotów i innym ich nie

przysparza, a wskutek tego obcy jest jej zarówno gniew, jak i rado

ść

: wszystko to

bowiem jest oznak

słabo

ci. (Gdzie indziej za

mówi,

e bogów mo

na ogl

tylko

umysłem; niektórzy z nich posiadaj

cechy indywidualne, inni odznaczaj

doskonałym podobie

stwem wzajemnym, a to wskutek ci

głego napływu jednakich

podobizn do tego samego miejsca; wszyscy natomiast maj

kształt ludzki).

II.

mier

jest niczym dla nas, bo to, co si

rozpadło, nie ma czucia, a co nie ma czucia,

jest dla nas niczym.

III. Granic

wielko

ci rozkoszy jest usuni

cie wszelkich okoliczno

ci wywołuj

cych ból.

Gdziekolwiek przeto jest rozkosz, w ci

gu jej trwania nie ma tam bólu czy smutku ani

tych cierpie

razem.

IV. Ból cielesny nie trwa bez przerwy; ból ostry trwa krótko, a taki, który zaledwie
przewy

sza rozkosz cielesn

, nie utrzymuje si

przez wiele dni. Co si

tyczy chorób

przewlekłych, to dostarczaj

one ciału wi

cej przyjemno

ci ni

przykro

ci.

V. Nie mo

przyjemnie, je

li si

nie

yje m

drze, uczciwie i sprawiedliwie [ani nie

drze, uczciwie i sprawiedliwie, je

li si

nie

yje przyjemnie]. Komu wi

brak chocia

by jednej z tych rzeczy, np.

ycia m

drego, ten ju

nie mo

przyjemnie,

chocia

by nawet

ył i uczciwie, i sprawiedliwie.

VI. Po to, aby czu

bezpiecznym wobec ludzi, postaw

naturaln

jest uwa

dobro to wszystko, co do tego prowadzi.

VII. Niektórzy ludzie pragn

zdoby

rozgłos i sta

sławni w przekonaniu,

e sobie w

ten sposób zapewniaj

bezpiecze

stwo wobec innych ludzi. Je

eli wi

ycie ich było

wskutek tego rzeczywi

cie bezpieczne, posiedli dobro naturalne, gdy jednak

ycie ich

takie nie było, nie osi

li tego, do czego z własnej natury od pocz

tku d

ąŜ

yli.

VIII.

adna rozkosz nie jest sama w sobie czym

złym; atoli pewne rzeczy zdolne do jej

wywoływania przynosz

z sob

stokro

cej kłopotu ni

przyjemno

ci.

IX. Gdyby wszelkie przyjemno

ci mogły si

gromadzi

, gdyby, dalej, trwały w czasie i

mogły przenika

cał

struktur

wiata albo przynajmniej najwa

niejsze cz

ęś

ci przyrody,

wówczas nie ró

niłyby si

dzy sob

X. Gdyby to wszystko, co sprawia przyjemno

ść

rozpustnikom, mogło uwolni

ducha od

trwogi wywoływanej przez zjawiska niebieskie,

mier

i ból, a ponadto mogło nas

pouczy

o kresie po

Ŝą

, nie mieliby

adnej podstawy do tego, by ich za to gani

;

wszak oni by tylko wiedli

ycie wypełnione wszechstronnie przyjemno

ciami bez

domieszki bólu czy zmartwienia, a przecie

te uczucia to zło.

Strona 1 z 4

Bez tytułu 1

2009-10-20

XI. Gdyby nas nie dr

czył strach przed zjawiskami niebieskimi i obawa,

mier

w jaki

sposób stale nam zagra

a, a tak

e i to,

e nie znamy granic bólu i po

Ŝą

, zbyteczne

by było studium filozofii.

XII. Kto nie poznał gruntownie natury

wiata, lecz zadowala si

domysłami

mitologicznymi, nie potrafi si

uwolni

od strachu w sprawach najwi

kszej wagi

yciowej.

A zatem bez znajomo

ci filozofii przyrody nie mo

na osi

ąć

prawdziwej rozkoszy.

XIII. Na nic si

nie zda zapewnienie sobie bezpiecze

stwa wobec ludzi, je

eli zjawiska

zachodz

ce tam w górze i pod ziemi

, i w niesko

czonym wszech

wiecie wzbudzaj

nas trwog

XIV. Aczkolwiek mo

na do pewnego stopnia zapewni

sobie bezpiecze

stwo wobec

ludzi przy pomocy takich

rodków, jak siła i bogactwo, to jednak najpewniejsze

bezpiecze

stwo gwarantuje

ycie spokojne, z dala od pospólstwa.

XV. Zasoby znajduj

ce si

w naturze s

ograniczone i łatwe do zdobycia, natomiast te,

które tkwi

w czczych domysłach, nie maj

granic.

XVI. W niewielkim tylko stopniu m

drzec zale

ny jest od przypadku; w sprawach

najwi

kszej wagi kieruje si

ł b

dzie si

kierował przez całe

ycie rozumem.

XVII. Szlachetny człowiek cieszy si

doskonałym spokojem ducha, natomiast człowiek

zły

yje w ci

głym niepokoju.

XVIII. Przyjemno

ść

cielesna nie pot

guje si

, ju

cej, gdy ból wywołany potrzeb

został usuni

ty, mo

e si

tylko urozmaica

. Prawdziw

rozkosz duchow

odczuwa si

badaj

c i rozumiej

c rzeczy, które wywołuj

najwi

ksze niepokoje, i im pokrewne.

XIX. Niesko

czony czas zawiera t

sam

sum

przyjemno

ci, co czas sko

czony, je

tylko granice ich ustala rozum.

XX. Dla ciała granice przyjemno

ci s

nieograniczone; ich zaspokojenie wymagałoby

czasu niesko

czonego. Natomiast rozum, który sobie zdaje spraw

z tego, jaki jest cel i

jakie s

granice ciała, i który nas uwolnił od strachu przed niesko

czono

, zapewnił

nam

ycie doskonałe, tak

e odt

d nie odczuwamy ju

bynajmniej potrzeby wiecznego

trwania. M

drzec nie unika przyjemno

ci ani gdy okoliczno

ci zmusz

go do rozstania si

yciem, nie uwa

e zostaje pozbawiony cz

ęś

ci najlepszego

ycia.

XXI. Kto poznał dobrze granice

ycia, ten wie, jak łatwo jest zdoby

to, co usuwa ból

wywołany brakiem czego

, a

ycie czyni ze wszech miar doskonałym; nie ubiega si

cej o rzeczy, których zdobycie wymaga wysiłku.

XXII. Nie wolno traci

z oczu celu, jaki

my sobie postawili, ani całej oczywisto

zmysłowej, do której sprowadzamy nasze s

dy; w przeciwnym razie zapanuje

powszechny zam

t i nieład.

XXIII. Je

eli odrzucisz wszystkie wra

enia zmysłowe, nie pozostanie ci nic, do czego

mógłby

odwoła

przy ocenie tych spostrze

, które uznałe

za fałszywe.

XXIV. Je

li po prostu odrzucasz jakie

wra

enie zmysłowe, nie dostrzegaj

c ró

nicy

dzy mniemaniem, które winno by

potwierdzone, a tym, co jest dane rzeczywi

cie we

wra

eniu zmysłowym albo jest czuciem czy jak

ąś

percepcj

low

, wówczas takim

bezpodstawnym pogl

dem wywołasz zam

t równie

i w pozostałych wra

eniach

zmysłowych, a nawet wyrugujesz wszelkie kryterium. Z drugiej za

strony, je

eli b

dziesz

jednakowo traktował zarówno to, co wymaga potwierdzenia, jak i to, co potwierdzenia nie

Strona 2 z 4

Bez tytułu 1

2009-10-20

potrzebuje, nie zdołasz unikn

ąć

bł

du; zachowana bowiem zostanie w

tpliwo

ść

sprawie odró

nienia s

dów prawdziwych od nieprawdziwych.

XXV. Je

eli w ka

dej okoliczno

ci nie sprowadzisz swych czynów do celu nakre

lonego

przez przyrod

, a zamiast tego, unikaj

c czego

lub d

ąŜą

c ku czemu

, kierowa

dziesz jakim

innym celem, czyny twoje nie b

zgodne z twoimi pogl

dami.

XXVI. Wszelkie po

Ŝą

dania, które, chocia

nie zaspokojone, nie sprawiaj

bólu, nie s

konieczne, a mo

na si

ich bez trudu pozby

, ilekro

ich osi

gni

cie oka

e si

trudne

albo gdyby z ich powodu mogła powsta

jaka

szkoda.

XXVII. Przyja

źń

jest najwi

kszym w

ród wszystkich dóbr, jakimi nas m

dro

ść

obdarza

dla zapewnienia szcz

ęś

cia przez całe

ycie.

XXVIII. Ta sama wiedza, która umocniła w nas przekonanie,

e cierpienie nie trwa ani

wiecznie, ani bardzo długo, dostrzegła i to,

e przyja

źń

jest najlepsz

gwarancj

bezpiecze

stwa nawet w naszych ograniczonych warunkach.

XXIX. W

ród po

Ŝą

na wyró

naturalne i konieczne oraz naturalne i

niekonieczne; s

wreszcie i takie, które nie s

ani naturalne, ani konieczne, a s

tylko

wytworem czczych uroje

. (Za naturalne i konieczne uwa

ał Epikur te, które przynosz

ulg

w cierpieniach, np. picie gasz

ce pragnienie; za naturalne wprawdzie, ale

niekonieczne uwa

ał te, które urozmaicaj

tylko w pewien sposób przyjemno

ść

, lecz nie

usuwaj

bólu, np. wystawne uczty; za nienaturalne i niekonieczne takie jak wie

ce i

pos

gi ku własnej czci).

XXX. Te wszystkie naturalne po

Ŝą

dania, które mimo

e nie s

zaspokojone, nie wywołuj

adnego bólu, a zwłaszcza gdy zabiegi o ich zdobycie wymagaj

znacznego wysiłku, s

wytworem czczych uroje

; je

eli nie znikaj

, to bynajmniej nie wynika to z ich własnej

natury, lecz podtrzymuj

je urojone wymysły człowieka.

XXXI. Prawo naturalne jest tylko korzystn

umow

zawart

w tym celu, aby sobie

wzajemnie nie szkodzi

XXXII. Dla istot

ywych, które nie s

zdolne do zawierania umów zabraniaj

cych

wzajemnego wyrz

dzania sobie szkód, nie istnieje ani prawo, ani bezprawie. To samo

na powiedzie

o ludach, które nie mogły czy nie chciały zawrze

układów

zabraniaj

cych wzajemnego szkodzenia sobie.

XXXIII. Nigdy nie istniała sprawiedliwo

ść

sama w sobie; sprawiedliwo

ść

jest raczej

umow

zawart

dzy społeczno

ciami w dowolnym miejscu po to, aby nie wyrz

dza

ani nie doznawa

szkody.

XXXIV. Niesprawiedliwo

ść

nie jest złem sama w sobie; jest natomiast złem ze wzgl

na podejrzliwy strach wywołany obaw

, i

nie uda si

ść

przed tymi, którzy s

powołani

do karania winnych.

XXXV. Niemo

liwe jest, by ten, kto dopu

cił si

potajemnie jakiego

przest

pstwa wobec

umowy o wzajemnym nieszkodzeniu sobie, mógł

ywi

przekonanie, i

z tym ukryje,

nawet gdyby udało mu si

dot

d ukry

dziesi

ęć

tysi

cy razy. Albowiem a

do ostatniej

chwili

ycia nie b

dzie miał pewno

ci,

e i tym razem uda mu si

ukry

XXXVI. Ogólnie bior

c, sprawiedliwo

ść

jest jednakowa dla wszystkich, je

li si

zało

y, i

przynosi korzy

ść

we wzajemnych stosunkach; jednak

e w zastosowaniu do

Strona 3 z 4

Bez tytułu 1

2009-10-20

poszczególnych krajów i ró

nych warunków ta sama rzecz nie przedstawia si

wszystkim

jako sprawiedliwa.

XXXVII. W

ród przepisów ogłoszonych przez prawo za słuszne uwa

a si

te, które

zostały uznane za po

yteczne we wzajemnych stosunkach, uzyskały tym samym miano

sprawiedliwych, niezale

nie od tego, czy s

sprawiedliwe dla wszystkich, czy nie. W

wypadku, gdyby kto

ustanowił prawo, które by nie było po

yteczne dla społeczno

ci,

prawo takie nie mogłoby by

uznane za sprawiedliwe. A gdyby nawet zwi

zana z

prawem po

yteczno

ść

zmieniła si

, ale przez pewien okres czasu była jednak zgodna z

poj

ciem ustalonym przez to prawo, byłaby mimo to sprawiedliwa w tym okresie czasu

dla tych wszystkich, którzy nie daliby si

zbałamuci

pustymi słowami, lecz uwag

koncentrowaliby na samych faktach.

XXXVIII. Tam, gdzie si

okazało,

e przy nie zmienionych okoliczno

ciach prawo uznane

za sprawiedliwe w rzeczywisto

ci nie jest ju

zgodne z poj

ciem sprawiedliwo

ci, w takim

wypadku prawo przestało ju

sprawiedliwe. Gdy wszelako wskutek zmiany

okoliczno

ci prawa ustanowione jako sprawiedliwe stały si

nieu

yteczne, to jednak

były sprawiedliwe dopóty, dopóki były korzystne dla stosunków społecznych obywateli
tego samego pa

stwa; atoli przestały by

sprawiedliwe, bo nie były ju

cej

yteczne.

XXXIX. Kto si

potrafił najlepiej zabezpieczy

przed przeciwno

ciami zewn

trznymi, ten

wł

czył wszystkich, których tylko mógł, do wspólnego rodu; ale tych, których nie mógł

wł

czy

, nie traktował bynajmniej jako obcych. O ile natomiast i to si

okazało

niemo

liwe do zrealizowania, unikał wzajemnych stosunków i wybierał to, co przynosiło

ytek.

XL. Ci, którzy mieli mo

ść

zapewni

sobie bezpiecze

stwo od swych s

siadów,

yli

razem w sposób najbardziej przyjemny, b

c w posiadaniu nader mocnej gwarancji.

Ciesz

c si

najpełniejsz

przyja

, bynajmniej nie lamentowali dla wzbudzenia

współczucia, gdy kto

umarł przedwcze

nie.

Strona 4 z 4

Bez tytułu 1

2009-10-20