Microsoft Word - Blacharz_samochodowy_721[03].Z1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Pomiary warsztatowe

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Narzędzia do obróbki ręcznej

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Trasowanie płaskie i przestrzenne blachy i innych części maszyn

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Podstawowe operacje obróbki ręcznej

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Podstawowe operacje mechanicznej obróbki skrawaniem

5.5.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik dla nauczyciela jest częścią pakietu edukacyjnego składającego się z dwóch

części:
− poradnika dla nauczyciela,
− poradnika dla ucznia.

Oba poradniki wzajemnie się uzupełniają i stanowią jedną całość; uczniowi wystarczy

jego poradnik, nauczyciel zaś powinien mieć do dyspozycji oba poradniki. Integralną częścią
poradnika jest modułowy program nauczania 721[03]/SZ/MENiS/2002.01.31 dla zawodu
blacharz samochodowy.

Poradnik stanowi pomoc przy projektowaniu oraz realizacji zajęć edukacyjnych

w systemie modułowym, który różni się w sposób zasadniczy od kształcenia
przedmiotowego. Kształcenie modułowe zakłada kształtowanie umiejętności zawodowych
w jednostkach modułowych wzbogacając wiedzę i kształtując umiejętności w toku
jednolitych zintegrowanych zajęć edukacyjnych.

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne – czyli wykaz umiejętności, które uczeń powinien mieć

ukształtowane zanim przystąpi do realizacji programu jednostki modułowej, nauczyciel
może, wykorzystując wykaz oraz zamieszczony schemat układu jednostek modułowych
zbudować test diagnostyczny dla sprawdzenia stopnia gotowości uczniów do realizacji
treści kształcenia jednostki modułowej: wykonywanie operacji obróbki skrawaniem,

− cele kształcenia – czyli wykaz umiejętności, które należy kształtować realizując program

jednostki modułowej,

− przykładowe scenariusze zajęć – w poradniku zamieszczono dwa przykłady scenariuszy

zajęć: pierwszy dotyczy zajęć edukacyjnych, w których dominuje wzbogacanie wiedzy,
drugi scenariusz dotyczy zajęć, gdzie dominuje kształtowanie umiejętności. Wszystkie
scenariusze są przykładami, w jaki sposób planować zajęcia edukacyjne podczas
kształcenia modułowego,

− ćwiczenia – w poradniku zamieszczono wykaz ćwiczeń niezbędnych do pełnej realizacji

celów jednostki modułowej, identyczne ćwiczenia znajdują się w poradniku dla ucznia,

− ewaluacja osiągnięć ucznia – poradnik zawiera dwa narzędzia pomiaru dydaktycznego;

jeden to test wiedzy wielokrotnego wyboru zawierający obok zadań testowych, plan testu
ułatwiający nauczycielowi samodzielne budowanie testów równoległych; drugi test to
zadanie praktyczne typu próba pracy sprawdzający umiejętność wykonywania czynności,
przygotowujących do obróbki skrawaniem przy pomocy narzędzi ślusarskich,
zawierający plan testu

kryteria oceny wraz z modelem odpowiedzi oraz przykład

konkretnego zadania praktycznego. Pierwszy z testów zamieszczono w poradniku dla
ucznia,

− literaturę – wykaz publikacji książkowych oraz czasopism. Część publikacji można

traktować jako podręcznik dla ucznia, inne mogą stanowić środek dydaktyczny podczas
realizacji ćwiczeń.

Zagadnienia istotne i szczególnie trudne,

które mogą sprawić uczniom trudności to:

− trasowanie przestrzenne,
− toczenie wałków,

− frezowanie rowków,

Podczas korzystania z poradnika zaleca się:

− omówić z uczniami cele kształcenia, ich świadomość może wpłynąć na efektywność

kształcenia,

− formułowanie wymagań, tak aby uczeń mógł łatwo zidentyfikować cele z tematami zajęć,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− zrealizować wszystkie ćwiczenia lub opracować własne wykorzystując te z poradnika

jako wzorce, ich realizacja ułatwi realizację celów kształcenia,

Warunkiem niezbędnym poprawnego przebiegu procesu kształcenia jest wyposażenie

pomieszczeń dydaktycznych w odpowiedni sprzęt oraz środki dydaktyczne, pełen wykaz
środków dydaktycznych znajduje się w programie jednostki modułowej, poradnik zawiera
środki dydaktyczne niezbędne do realizacji ćwiczeń zawartych w poradniku.

Realizując treści jednostki modułowej należy zwracać uwagę na przestrzeganie

wymogów bhp, każde ćwiczenie, którego realizacja niesie potencjalne niebezpieczeństwo
należy poprzedzić instruktażem, należy stosować niezbędne środki ochrony osobistej oraz
wyposażyć pomieszczenia do nauki w niezbędne instrukcje i środki bhp oraz ppoż.

Poradnik, który oddajemy nauczycielowi nie jest receptą na kształcenie modułowe, jest

jedynie przykładem, propozycją do wykorzystania, zachęcamy nauczycieli, by na bazie
niniejszego poradnika oraz poradnika dla ucznia tworzyli swoje własne narzędzia
dydaktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

721[03].Z1.02

Wykonywanie operacji

cięcia blachy

721[03].Z1.03

Wykonywanie operacji

kształtowania blachy

721[03].Z1.04

Wykonywanie

połączeń blachy

techniką spawania

721[03].Z1.05

Wykonywanie

połączeń blachy

techniką zgrzewania

721[03].Z1.06

Wykonywanie

nietypowych

połączeń blachy

721[03].Z1

Technologia obróbki blachy

721[03].Z1.01

Wykonywanie operacji

obróbki skrawaniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

− posługiwać się rysunkami technicznymi oraz schematami urządzeń mechanicznych,

− szkicować części maszyn i elementy z blach,

− wymiarować rysunki,
− przenosić wymiary z dokumentacji na miejsce realizacji prac,

− odczytać kompletną dokumentację konstrukcyjną i technologiczną oraz dokumentację

techniczno-ruchową (DTR),

− stosować jednostki miar w/g. SI,
− wykonywać podstawowe działania matematyczno-fizyczne, w układzie SI,

− rozpoznawać podstawowe grupy materiałów stosowane w budowie samochodów,

− rozpoznawać podstawowe narzędzia ślusarskie,
− rozpoznawać zewnętrzne i wewnętrzne elementy nadwozia,

− posługiwać się podstawowymi terminami i pojęciami z zakresu maszynoznawstwa,

− współpracować w grupie,
− uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,

− korzystać ze źródeł informacji typu: podręczniki, czasopisma specjalistyczne, broszury,

− przestrzegać ogólnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:

− dokonać podstawowych pomiarów warsztatowych,

− zinterpretować wyniki pomiarów warsztatowych,

− przygotować próbkę materiału do obróbki skrawaniem,
− dobrać narzędzia ślusarskie, urządzenia, i oprzyrządowanie, do planowanej operacji,

− zastosować narzędzia ślusarskie (przecinaki, wycinaki, przebijaki, pilniki, klucze,

wkrętaki, szczypce, wiertła, obcinaki do rur, oprawki z brzeszczotem, rozwiertaki),
urządzenia i oprzyrządowanie,

− zorganizować stanowisko pracy,
− wykonać operacje trasowania na płaszczyźnie i przestrzennie,

− wykonać podstawowe operacje obróbki ręcznej (piłowanie, przecinanie, cięcie,

− ścinanie, gięcie, prostowanie, wiercenie i rozwiercanie),
− sklasyfikować obrabiarki, maszyny i urządzenia,

− wykonać podstawowe operacje obróbki mechanicznej,

− obsłużyć obrabiarki i urządzenia stosowane w obróbce elementów pojazdów

samochodowych,

− zakonserwować obrabiarki i urządzenia mechaniczne na stanowisku blacharskim,

− zadbać o czystość i sprawność obrabiarek, urządzeń, oprzyrządowania i narzędzi,

− zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska na stanowisku pracy,
− udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca.................................................................................
Modułowy program nauczania: Blacharz samochodowy 721[03]
Moduł:

Technologia obróbki blachy 721[03].Z1

Jednostka modułowa:

Wykonywanie operacji obróbki skrawaniem 721[03].Z1.01.

Temat zajęć: Wiercenie otworów.

Cel zajęć: Kształtowanie umiejętności wiercenia otworów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

− wywiercić otwory w metalach, stopach i gumie,

− wyjaśnić pojęcia: szybkość skrawania, posuw, głębokość skrawania,
− wymienić części składowe wiertła,

− sklasyfikować rodzaje wiertarek,

− sklasyfikować sposoby mocowania wierteł w wiertarkach,
− zidentyfikować przyczyny uszkodzeń wierteł,

− zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy na wiertarkach,

− określić stan wierteł,
− rozróżnić wiertła ze względu na ich przeznaczenie,

− sklasyfikować wiercenie otworów,

− skorzystać z tablic, poradników i dokumentacji warsztatowej dotyczącej wiercenia,
− obsłużyć wiertarkę stołową,

− zamocować wiertła,

− zamocować przedmioty obrabiane.

Metody nauczania:

− pogadanka,

− ćwiczenie przedmiotowe,

− dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
– praca

zespołowa,

– praca

grupowa

Środki dydaktyczne:

− wiertarka stołowa,
− zestaw wierteł,

− rysunki wykonawcze,

− imadło maszynowe, warsztat ślusarski,
− płyty stalowe, ceownik, walec stalowy o średnicy 30 mm., płyty aluminiowe, mosiężne,

− prostokąt z twardej gumy.

Czas trwania zajęć:
– 180 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uczestnicy:

−  uczniowie kształcący się w zawodzie blacharz samochodowy.

Przebieg zajęć:
1.  Powitanie uczniów.
2.  Zapoznanie z celami zajęć.

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie

Nauczyciel:

− przedstawia kilka próbek, reprezentujących różne rodzaje otworów,

− omawia metody wykonania poszczególnych próbek,
− zwraca uwagę na charakterystyczne cechy poszczególnych metod wiercenia otworów,

− omawia zagrożenia związane z bhp. i ppoż.,

− prezentuje uczniom sposoby mocowania wierteł w uchwytach wiertarskich i mocowanie

przedmiotów w imadłach maszynowych,

− zapoznaje z budową i obsługą wiertarki stołowej,

− objaśnia sposoby wiercenia otworów w metalach, stopach i twardej gumie,

− przydziela uczniom stanowiska z wyposażeniem do obróbki
− wiercenia oraz detale z wytrasowanymi środkami (przyszłych otworów),

− uczeń zapoznaje się ze stanowiskiem, wyposażeniem i otrzymanymi detalami.

Ćwiczenie przedmiotowe

Uczeń:

− dokonuje doboru wiertła w zależności od obrabianego materiału,
− dokonuje próbnego włączenia i wyłączenia wiertarki,

− mocuje przedmiot przeznaczony do wiercenia w imadle maszynowym zamocowanym na

stole wiertarki,

− mocuje wiertło,
− ustawia wrzeciono wiertarki nad wytrasowanym środkiem /przyszłego otworu/

przedmiotu wierconego względem siebie,

− unieruchamia przy pomocy zacisku blokującego wrzeciono przed jego obrotem

względem stołu,

− włącza wiertarkę,
− wprowadza wiertło w materiał naciskając dźwignię posuwu pionowego wrzeciona,

− wierci otwór przelotowo /na wskroś/ w zamocowanym przedmiocie,

− wyprowadza wiertło z materiału,
− wyłącza wiertarkę,

− usuwa obrabiany przedmiot ze stołu/imadła/,

− dokonuje doboru odpowiednich wierteł w zależności od rodzaju materiału przedmiotów

do następnych operacji wiercenia,

− wykonuje wiercenia otworów we wszystkich detalach,

− oczyszcza stanowisko,

− konserwuje i zabezpiecza wiertarkę.
Uczniowie:
− potrafią opisać cechy charakterystyczne narzędzi do wiercenia,

− znają budowę wiertarek i ich obsługę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca.................................................................................
Modułowy program nauczania: Blacharz samochodowy 721[03]
Moduł:

Technologia obróbki blachy 721[03].Z1

Jednostka modułowa:

Wykonywanie operacji obróbki skrawaniem 721[03].Z1.01.

Temat: Operacje obróbki ręcznej na przykładzie wykonania części: wzornik

i przeciwwzornik.

Cel zajęć: Kształtowanie umiejętności wykonywania podstawowych operacji obróbki

ręcznej.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

− na podstawie rysunku sporządzić plan oraz wykonać czynności przygotowujące płytki

stalowe do obróbki, przestrzegając przepisów bhp,

− rozróżnić narzędzia do trasowania,
− rozróżnić narzędzia pomiarowe,

− rozróżnić pilniki,

− zorganizować stanowisko pracy,
− zgromadzić niezbędne materiały, narzędzia i przyrządy pomiarowe,

− sprawdzić stan techniczny narzędzi,

− zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej,
− wytrasować podstawowe figury z zakresu planimetrii,

− wykonać czynności związane z mocowaniem przedmiotu przeznaczonego do piłowania,

− wyciąć zbędny materiał piłką, pozostawiając naddatek na piłowanie,
− piłować powierzchnie z gruba i na gotowo,

− sprawdzić prostopadłość i równoległość płaszczyzn oraz ich płaskość,

− dopasować wycięcie do części poprzednio wykonanej,
− utrzymać ład i porządek podczas wykonywanej pracy,

− po wykonaniu zadania uporządkować stanowisko pracy,

− uzasadnić w formie kilkuminutowej prezentacji sposób wykonania ćwiczenia,
− wykonać zadanie zgodnie z założeniami przyjętego planu,

− przedstawić wnioski.

Czas trwania zajęć:
– 180 minut.

Przebieg zajęć

Ćwiczenie praktyczne – wg metody tekstu przewodniego
Temat: Wykonaj dwie części: wzornik i przeciwwzornik wg. rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

[a]- wzornik [b]- przeciwwzornik

INFORMACJE
Zanim przystąpicie do realizacji ćwiczenia przeczytajcie uważnie pytania prowadzące, by
sobie na nie odpowiedzieć, sami sprawdzicie czy wykorzystaliście efektywnie czas na lekcji.
Pytania prowadzące:
− scharakteryzuj metody piłowania,
− opisz metody trasowania,

− naszkicuj sposób wyznaczania punktów przecięcia linii na przedmiocie przeznaczonym

do obróbki,

− opisz metody mocowania przedmiotów w imadłach,
− wymień zalety odpowiedniego doboru pilników.
1. PLANOWANIE

Przystępujecie do realizacji ćwiczenia; aby je dobrze wykonać powinniście sporządzić

plan działania. Mając do dyspozycji rysunek wykonawczy należy odpowiedzieć pisemnie na
pytania:
− jakie etapy wyróżnicie podczas wykonywania zadania?

− jakie narzędzia będą Wam do tego potrzebne?
− w jaki sposób, lub /jakie etapy zastosujecie / zamocowując przedmiot do obróbki?

− jak zaplanujecie kolejność operacji obróbki?

− jakich kontroli będziecie dokonywać po wykonaniu poszczególnych operacji?
− jakie zachowacie środki bezpieczeństwa?

− na co zwrócicie uwagę oceniając stan wykonywanych operacji ślusarskich?
2. USTALENIA

Po napisaniu planu działania powinniście porozmawiać z nauczycielem i upewnić się,

czy plan jest dobry, czy jest realny, przygotujcie się na:
− rozmowę o szczegółach operacji trasowania, piłowana i pomiarów warsztatowych,

− pytania dotyczące zastosowania odpowiednich narzędzi i przyrządów mocujących,
− określenie warunków bezpiecznej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. REALIZACJA

Przystąpicie teraz do głównej części ćwiczenia:

Najpierw należy wykonać łatwiejszą część. W tym przypadku należy zrobić część

z występem rys.[a], a następnie część z wycięciem rys.[b]. Półfabrykatem w obu
przypadkach jest płytka prostokątna.

Wytrasować wzornik i przeciwwzornik na płytkach w/g podanych wymiarów jak na

rysunkach powyżej.

−  Przebieg piłowania części z występem:
1.  Piłować powierzchnię l z gruba i na gotowo.
2.  Piłować powierzchnię 2 z gruba i na gotowo.
3.  Piłować wszystkie cztery powierzchnie boczne płytki z gruba i na gotowo.
4.  Wytrasować kształt występu.
5.  Wyciąć zbędny materiał piłką, pozostawiając naddatek na piłowanie 1,4-:-1,5 mm.
6.  Piłować najpierw z gruba, a następnie na gotowo powierzchnie 3 i 4,  tak  żeby leżały

w jednej płaszczyźnie, sprawdzając prostopadłość względem płaszczyzny l
i równoległość względem płaszczyzny 5 oraz płaskość.

7. Piłować najpierw z gruba, a potem na gotowo płaszczyzny

6, 7, sprawdzić prostopadłość

i równoległość płaszczyzn oraz ich płaskość.

Przebieg piłowania części z wycięciem jest następujący:
Po wykonaniu prostokąta, jak poprzednio,
− trasuje się wycięcie i wycina zbędny materiał piłką (linie kreskowe na rysunku).

− następnie piłuje się z gruba i na gotowo powierzchnię 8, 9 i 10, pozostawiając na

ostateczne wykończenie naddatek do 0,1 mm.

− wreszcie pasując wycięcie do części poprzednio wykonanej, piłuje się ostatecznie tak,

żeby występ wchodził we wgłębienie dość ciasno.

− do piłowania powierzchni pochylonych względem siebie pod kątem ostrym używa się

pilników trójkątnych, półokrągłych lub nożowych.

Zwykle pasuje się tylko po 2 powierzchnie, np. 3, 4 oraz 6 i 7. Również

naroża są pasowane.

4. SPRAWDZENIE

Po wykonaniu wszystkich czynności pomiędzy stykającymi się częściami nie powinno

być szczelin (sprawdzanie pod światło) oraz występ nie powinien się przechylać
w wycięciu. Przy dobrym dopasowaniu występ powinien wchodzić w wycięcie również po
obróceniu go o 180° (odwrotną stroną).
5. ANALIZA

Zadanie zostało wykonane, ponieważ jesteście uczniami i nie wszystko mogło przebiegać

idealnie, spróbujcie krytycznie spojrzeć na swoje poczynania odpowiadając sobie na pytania:
− co stanowiło największą trudność podczas trasowania?

− co stanowiło największą trudność podczas piłowania?

− co byście zmienili, ulepszyli, gdybyście jeszcze raz wykonywali to ćwiczenie?
6. PREZENTACJA

Po wykonaniu ćwiczenia nauczyciel poprosi Was, byście publicznie, na forum całej klasy

zaprezentowali wyniki swoich prac.
7. ZADANIE DOMOWE

Utrwalenie wiadomości dot. klasyfikacji narzędzi pomiarowych, narzędzi do trasowania,

pilników, dokonywania pomiarów oraz stosowania przepisów bezpieczeństwa związanych
z wykonywaniem podstawowych operacji obróbki ręcznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Pomiary warsztatowe

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj pomiarów zewnętrznych i średnic wywierconych w nich otworów. Pomiary

wykonaj przy pomocy suwmiarek o różnych dokładnościach pomiarowych (3 rodzaje
pomiarów w zależności od dokładności suwmiarek) przydzielonych do ćwiczenia, zapisz
wyniki poszczególnych wielkości wymiarowanych detali: walca, płytki, wzornika
z otworami.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  sprawdzić dokładność suwmiarek,
2)  naszkicować w/w detale na kartce, nanosząc linie wymiarowe,
3)  dokonać pomiarów zewnętrznych w/w detali /każdą z suwmiarek/,
4)  dokonać pomiarów średnic otworów / każdą z suwmiarek/,
5)  nanieść wyniki pomiarów na szkice rysunków /3 wyniki na każdy wymiar/.
6)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

–  walec stalowy, płyta, wzorniki z otworami,
–  suwmiarki z dokładnością pomiarową n 0,1 ;0,05; 0,02 mm,
–  przybory do rysowania.

Ćwiczenie 2.

Obracając bęben mierniczy mikrometra o 360 stopni spowodujemy przesuw wrzeciona

względem kowadełka. O ile zwiększy, lub zmniejszy się nam wymiar w stosunku do
poprzedniego?
Dokonaj pomiarów przydzielonych do ćwiczenia detali: walca, płytki, kuli przy pomocy
mikrometrów o zakresach pomiaru 0 - 25 mm i 25,0 - 50,0 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie w grupach dwuosobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  odpowiedzieć na pytanie postawione w ćwiczeniu,
2)  naszkicować w/w detale na kartce,
3)  dokonać pomiarów zewnętrznych w/w przedmiotów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) dobrać odpowiedni mikrometr do danego przedmiotu,
5) nanieść wyniki pomiarów na szkice rysunków.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− walec,

− płytki,
− kula mikrometry o zakresach podanych w treści ćwiczenia,

− przybory do rysowania.

Ćwiczenie 3

Bęben mierniczy głębokościomierza mikrometrycznego obróciłeś o 180 stopni

powodując przesuw wrzeciona względem kowadełka. Początkowy wymiar wynosił: 2,58 mm.
Jaki wymiar uzyskasz po dokonanym obrocie jw.?

Wykonaj pomiar długości tulei, którą otrzymałeś do ćwiczeń za pomocą przymiaru

i głębokościomierza.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, aby uczniowie wykonywali to ćwiczenie w grupach dwuosobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapisać wymiar bazowy wskazany w ćwiczeniu,
2)  obracając bęben o 180 stopni zapisać wymiary uzyskane./ w lewo i w prawo/,
3)  odpowiedzieć na postawione pytanie w zadaniu,
4)  zmierzyć długość tulei przy pomocy przymiaru kreskowego i zapisać wynik,
5)  postawić tuleję pionowo na płycie traserskiej,
6)  sprawdzić prawidłowość działania głębokościomierza,
7)  na krawędziach tulei oprzeć poprzeczką głębokościomierz,
8)  przy pomocy sprzęgiełka wprowadzić w otwór tulei końcówkę mierniczą, aż do

uzyskania oporu,

9)  odczytać uzyskany wynik pomiaru,
10)  pomiaru dokonać 2-krotnie,
11)  porównać otrzymane wyniki – jeśli nastąpiły różnice wykonać próbę jeszcze raz

i dokonać interpretacji wyników pomiarów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− przybory do pisania,
− głębokościomierz mikrometryczny,

− tuleja stalowa,

− płyta traserska,
− przymiar kreskowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Dokonaj pomiarów mikrometrem średnic poszczególnych stopni 1,2,3,4,5,6 wałka

i średnicę gładkiego wałka, sprawdź owalność poszczególnych stopni wałka i zbieżność
wałka gładkiego.

Przedmiotem, na którym należy dokonać pomiarów jest wałek 6 stopniowy /6 różnych

średnic/ i wałek gładki.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie w grupach dwuosobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeprowadzić oględziny zewnętrzne na powierzchniach mierniczych mikrometru,
2) obracając śrubę mikrometryczną za pośrednictwem sprzęgiełka, sprawdzić płynność

przesuwania się bębenka wzdłuż tulejki,

3)  sprawdzić czy przy zamkniętym zacisku śruba mikrometryczna nie wykręca się,
4)  wprawiając w obrót śrubę sprzęgiełkiem dosunąć do siebie powierzchnie miernicze,
5)  sprawdzić czy kreska zerowa bębenka jest przedłużeniem kreski podłużnej tulei,
6)  wykonać szkic wałka z oznakowaniem mierzonych średnic,
7)  wykonać kolejne pomiary średnic, w dwóch prostopadłych kierunkach,
8)  pomierzyć średnicę wałka gładkiego, sprawdzić owalność i zbieżność mierząc w dwóch

przekrojach na końcach wałka,

9) zapisać poszczególne wyniki pomiarów na liniach wymiarowych określających średnice

walka na szkicu,

10) dokonać interpretacji pomiarów,
11) porównać pomiary, które określą owalność poszczególnych średnic wałka

6 – stopniowego,

12) w oparciu o pomiary określić zbieżność wałka gładkiego.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− przybory piśmienne,

− mikrometry o zakresie pomiarowym 0-:-25 mm i 25-:-50 mm,
− wałek o 6 stopniach średnic,

− wałek gładki.

Ćwiczenie 5

Dokonaj pomiaru kątów płytek stalowych: trójkątnej i trapezowej przydzielonej do

ćwiczenia.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeprowadzić oględziny zewnętrzne na powierzchniach mierniczych ramion kątomierza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  sprawdzić czy przy zamkniętych zaciskach ramiona nie obracają się,
3)  wykonać szkice mierzonych przedmiotów,
4)  zaznaczyć na rysunkach wszystkie kąty przedmiotów,
5)  zluzować zacisk ramienia ruchomego kątomierza,
6)  przystawić kątomierz do mierzonego kąta ustawić ramiona tak, żeby między ramionami,

a przedmiotem nie było prześwitu,

7) pomierzyć wszystkie kąty przedmiotów,
8) zapisać poszczególne wyniki pomiarów na liniach wymiarowych określających kąty

poszczególnych przedmiotów,

9) zmierzyć ponownie wszystkie kąty,
10) porównać i dokonać interpretacji pomiarów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− przybory piśmienne,

− kątomierz uniwersalny,

− płytki stalowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Narzędzia do obróbki ręcznej

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Otrzymałeś zestaw pilników stosowanych w obróbkach ślusarskich oraz zestaw wierteł

używanych do wykonywania otworów w różnych materiałach wraz z wykazem tych
materiałów:
− dokonaj podziału pilników wg liczby nacięć i wg przekroju poprzecznego,
− dokonaj selekcji wierteł w zależności od przeznaczenia,

− dobierz wiertła do wiercenia w stali, w mosiądzu, w gumie twardej w tworzywach

sztucznych.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie w grupach dwuosobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  dokonać podziału pilników,
2)  naszkicować ich przekroje poprzeczne,
3)  rozpoznać i porównać budowę wierteł otrzymanych z budową wierteł w literaturze,
4)  nazwać poszczególne wiertła,
5)  przypisać je do poszczególnych materiałów w otrzymanym wykazie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− materiały do pisania,

− zestaw pilników,

− zestaw wierteł,
− wykaz materiałów.

Ćwiczenie 2

Naszkicuj wiertarkę stołową o napędzie elektrycznym, wymień wszystkie jej elementy,

następnie w oparciu o instrukcję obsługi zaplanuj kolejno po sobie następujące czynności
mające na celu bezpieczne uruchomienie i użytkowanie oraz wykonywanie operacji wiercenia
przy pomocy tej wiertarki. Przedstaw w punktach czynności związane z konserwacją
wiertarki.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie załączonej dokumentacji zapoznać się gruntownie z budową wiertarek

stołowych o napędzie elektrycznym i ich zasadach działania oraz bezpiecznego
użytkowania zgodnie z załączonymi instrukcjami obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  naszkicować wiertarkę stołową,
3)  zaznaczyć i opisać jaj elementy składowe,
4)  zaplanować kolejność czynności związanych z mocowaniem przedmiotu przeznaczonego

do wiercenia,

5)  zaplanować sposób sprawdzenia sprawności tej wiertarki,
6)  zaplanować sposób mocowania wiertła,
7)  zaplanować i opisać sposób ustawienia wrzeciona wiertarki i przedmiotu wierconego

względem siebie,

8)  wypisać czynności związane z uruchomieniem napędu wrzeciona wiertarki,
9)  przedstawić sposób wprowadzania wiertła w materiał,
10)  przedstawić sposób wiercenia,
11)  przedstawić sposób wyprowadzania wiertła z materiału,
12)  wypisać kolejność czynności związanych z wyłączeniem wiertarki,
13)  wypisać kolejność czynności związanych z usunięciem obrabianego przedmiotu ze stołu

wiertarki,

14) opisać sposób oczyszczenia stanowiska,
15) przedstawić sposób konserwacji i zabezpieczenia wiertarki.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− wiertarka stołowa o napędzie elektrycznym,

− instrukcja obsługi,

− dokumentacja wiertarki,
− świadectwo aktualnych badań wiertarki o jej prawidłowych parametrach pracy, oraz

zasilania pod kątem bezpieczeństwa oraz uziemienia,

− materiały piśmienne.

Ćwiczenie 3

Stosując zależności jak w poniższym tabulogramie wymień jakie operacje wchodzą

w zakres ręcznych obróbek ślusarskich skrawaniem, jakich narzędzi będziesz używał podczas
ich wykonywania, oraz jakie przyrządy o napędzie elektrycznym, hydraulicznym
i pneumatycznym zastosujesz wykonując wymienione, w pierwszej kolumnie czynności
/operacje/.

CZYNNOŚCI NARZĘDIA PRZYRZĄDY ZASTOSOWANIE

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z narzędziami do obróbek ślusarskich,
2)  zapoznać się z poprawnym ich nazewnictwem,
3)  przydzielić narzędzia do poszczególnych czynności,
4)  zapoznać się z przyrządami stosowanymi do wykonywania poszczególnych operacji,
5)  zapoznać się z ich zastosowaniem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przydzielić przyrządy o napędzie elektrycznym, hydraulicznym, pneumatycznym do

poszczególnych operacji zgodnie z ich przeznaczeniem,

7) wypełnić tabulogram w oparciu o powyższe wiadomości.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− materiały do pisania,,

− arkusz tabulogramu.

Ćwiczenie 4

Otrzymałeś narzędzia i przyrządy używane przez ślusarza do wykonywania operacji

obróbki ręcznej. Narzędzia i przyrządy zostały przedstawione w kolejności przypadkowej.
Nazwij je, podziel w zależności od przeznaczenia i przypisz do poszczególnych czynności
/operacji ślusarskich/.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  wypisać wszystkie operacje ślusarskie,
2)  dokonać rozpoznania narzędzi,
3)  dokonać rozpoznania przyrządów,
4)  przypisać je do poszczególnych operacji ślusarskich,
5)  uporządkować w zależności od przeznaczenia,
6)  ułożyć narzędzia w poszczególnych szafkach do tego przeznaczonych,
7)  ułożyć przyrządy w poszczególnych pudełkach do tego przeznaczonych.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− materiały do pisania,

− zestawy narzędzi ślusarskich,

− zestawy przyrządów ślusarskich,
− zestawy przyrządów pomiarowych,

− szafki narzędziowe,

− pudełka i pokrowce na przyrządy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Trasowanie płaskie i przestrzenne blachy i innych części

maszyn

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na płycie stalowej o gr. 2 mm. i wymiarach kwadratu 100 mm x 100 mm. wykonaj

trasowanie sześciokąta równoramiennego o maksymalnym polu powierzchni.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  naszkicować w/w detal kwadratowy na kartce papieru,
2)  dokonać podziału kwadratu, żeby znaleźć jego środek symetrii,
3)  zakreślić cyrklem z jego środka maksymalnym promieniem okrąg,
4)  podzielić okrąg cięciwami równymi jego promieniowi na sześć równych części,
5)  połączyć ze sobą punkty przecięcia cięciw z okręgiem,
6)  kolejność powyższych czynności przy pomocy narzędzi traserskich przenieść na płytkę,
7)  dobrać odpowiednie narzędzia do trasowania,
8)  nanieść trasowane osie symetrii na płycie,
9)  rysy traserskie wykonać jednym przejściem rysika,
10)  napunktować punktakiem miejsce przecięcia osi,
11)  wytrasować okrąg cyrklem,
12)  wytrasować cyrklem wierzchołki sześciokąta,
13)  połączyć wierzchołki trasując boki przy pomocy liniału i rysika.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− płyta stalowa,
− przybory do rysowania,

− narzędzia traserskie.

Ćwiczenie 2

Z płyty o wymiarach 100 mm x 200 mm. należy uzyskać 8 płyt trójkątnych tego samego

rozmiaru. Dokonaj pomiarów i wytrasuj na płytce.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  naszkicować w/w detal prostokątny na kartce papieru,
2)  dokonać podziału prostokąta na dwie połowy,
3)  dokonać podziału otrzymanych kwadratów przekątnymi na 8 trójkątów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  przenieść na płytkę kolejność powyższych czynności przy pomocy narzędzi traserskich,
5)  dobrać odpowiednie narzędzia do trasowania,
6)  nanieść trasowane linie podziału na płycie,
7)  wykonać rysy traserskie jednym przejściem rysika.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe

Środki dydaktyczne:

− płytka z blachy 100 mm x 200 mm,

− materiały i przybory do pisania,,
− narzędzia traserskie.

Ćwiczenie 3

Na płycie stalowej wytrasuj przedmiot w/g. załączonego wzornika o kształcie zarysu

szczęki górnej nożyc do cięcia blachy.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  dobrać odpowiednie narzędzia do trasowania,
2)  płytę stalową umieścić na płycie traserskiej,
3)  przyłożyć wzornik do płyty stalowej,
4)  mocno przyciskając wzornik nanieść rysy obrysowując wzornik rysikiem,
5)  wytrasować otwór pod śrubę łączącą szczęki nożyc,
6)  wytrasować dwie przecinające się średnice otworu,
7)  rysy traserskie wykonywać jednym przejściem rysika,
8)  naznaczyć punktakiem środek otworu.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− płyta stalowa,

− narzędzia traserskie,
− płyta traserska.

Ćwiczenie 4

Na walcu stalowym o średnicy 30 mm. i długości 300 mm. wytrasuj jego oś na

powierzchni bocznej oraz symetryczne do osi dwie linie odległe od siebie o 4 mm.
wyznaczające zarys rowka, natomiast na powierzchni czołowej walca wytrasuj zarys rowka
na głębokość 5 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  dobrać odpowiednie narzędzia i przyrządy do trasowania,
2)  umieścić pryzmę na płycie traserskiej,
3)  umieścić walec na pryzmie,
4)  czoło walca i powierzchni bocznej przeznaczonej do trasowania pokryć siarczanem

miedziowym,

5)  przy pomocy środkownika znaleźć na jego czole środek i napunktować,
6)  wytrasować na czole wałka linię poziomą przechodzącą przez jego środek,
7)  obrócić wałek w pryzmie o 90

, i przy pomocy kątownika wytrasować pionową średnicę,

8)  wytrasować linie określające zarys rowka na powierzchni bocznej walca,
9)  wytrasować linie określające zarys rowka na powierzchni czołowej walca,
10)  obrócić o 90

walec i wytrasować zarys dna rowka.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

– płyta stalowa,
− narzędzia traserskie,

− płyta traserska,

− pryzma,
− wysokościomierz suwmiarkowy z rysikiem,

− kątownik traserski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Podstawowe operacje obróbki ręcznej

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Zaplanuj

organizację stanowiska ślusarskiego.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, aby uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  narysować rzut pomieszczenia warsztatu ślusarskiego w skali,
2)  zaplanować ilość miejsca, które przeznaczysz na stanowisko ślusarskie,
3)  sporządzić wykaz wyposażenia stanowiska ślusarskiego tak, żeby dokumentacja,

materiały, narzędzia obróbkowe i pomiarowe znajdowały się na przewidzianych na nie
miejscach w zasięgu ręki robotnika,

4) zaplanować miejsce zamocowania imadła,
5) zaplanować ułożenie narzędzi tak, żeby narzędzia częściej stosowane były bliżej

robotnika: te, które do pracy chwyta się prawą ręką – po prawej stronie imadła, a te, które
chwyta się lewą ręką – po lewej jego stronie,

6) zaplanować miejsce na narzędzia pomiarowe i sprawdziany,
7) zaplanować miejsce na rysunek lub szkic powinien być przytwierdzony do tabliczki

drewnianej i zawieszony na specjalnej podstawce,

8)  zaplanować miejsce na materiał przeznaczony do obróbki,
9)  zaplanować miejsce na wyroby gotowe,
10)  wrysować w rzut pomieszczenia te instalacje, które będą niezbędne w pracach

ślusarskich,

11)  wrysować w rzut pomieszczenia stanowisko z wiertarką stołową
12)  wrysować w rzut pomieszczenia stanowisko z ostrzałką,
13)  zaplanować miejsca na umieszczenie tablic informacyjnych i instrukcji,
14)  zaplanować w pobliżu gniazdo elektryczne zasilające w energię elektryczną o napięciu

230 V, co umożliwi włączanie i uruchamianie elektronarzędzi,

15) Zaplanować stanowisko tak, żeby było wyposażone w instrukcje bhp, ppoż., obsługi

wiertarki, ostrzałki i elektronarzędzi.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

− materiały piśmienne i kreślarskie,

− literatura dotycząca organizacji stanowiska ślusarskiego.

Ćwiczenie 2

Opiłuj płytkę stalową 60 X 40 X 20 z dokładnością do 0,1 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, aby uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zamocować płytkę w imadle powierzchnią l poziomo do góry tak, żeby wystawała 4 mm

ponad szczęki,

2)  piłować powierzchnię l zdzierakiem, a następnie równiakiem,
3)  sprawdzić płaskość dłuższym ramieniem kątownika,
4)  opiłować gładzikiem ryskami wzdłużnymi lub poprzecznymi,
5)  płaskość sprawdzić liniałem krawędziowym,
6)  wyjąć  płytkę z imadła. Sprawdzić wymiar jej grubości dla ustalenia naddatku na

piłowanie,

7) pomalować płytkę na powierzchniach nie obrobionych rozpuszczoną kredą, a po

wyschnięciu wytrasować linie równoległe do powierzchni obrobionej l w odległości 20
mm od niej.

8) zamocować płytkę, powierzchnią 2 do góry poziomo tak, żeby trasa znalazła się 4-:- 5

mm nad szczękami,

9) zależnie od grubości naddatku piłować zdzierakiem, a następnie równiakiem,

pozostawiając nad trasą 0,2-:-0,3 mm do zdjęcia gładzikiem,

10) opiłować powierzchnię 2 gładzikiem, sprawdzając suwmiarką równoległość płaszczyzn

2 i l oraz wymiar 20 mm,

11) na powierzchni l wytrasować granicę obróbki płytki (otrzymamy prostokąt 60 X 40 mm).
12) zamocować płytkę w nakładkach miedzianych kolejno powierzchniami:3,4,5,6 i obrabiać

do rysy równiakiem, a następnie gładzikiem, sprawdzając kątownikiem kąt prosty między
powierzchniami 1-3; 1-4; 1-5;i l— 6, a płaskość liniałem krawędziowym.

13) w trakcie piłowania dokonywać pomiarów pośrednich suwmiarką,
14) usunąć zadziory z krawędzi.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− warsztat ślusarski,

− materiały piśmienne i kreślarskie,
− literatura dotycząca piłowania i pomiarów,

− suwmiarka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− pilniki, kątownik,

− liniał krawędziowy,

− rozpuszczona kreda.

Ćwiczenie 3

Opracuj kolejności operacji i zabiegów piłowania kątownika ze stali kutej z dokładnością

wymiarów do 0,1 mm.
Wykonaj opiłowania kątownika jak na rysunku.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Rys. do ćwiczenia 3.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  opiłować powierzchnię 1 równiakiem i półgładzikiem,
2)  opiłować powierzchnię 2 równiakiem i półgładzikiem,
3)  dokonać sprawdzania powierzchni używając kątownika i liniału krawędziowego,
4)  opiłować czołową powierzchnię 5 równiakiem i półgładzikiem, sprawdzając

kątownikiem,

5) opiłować czołową powierzchnię 6 równiakiem i półgładzikiem na wymiar 100,2 mm,
6) opiłować zgrubnie zdzierakiem powierzchnie 3 i 4, pozostawiając grubość boków

kątownika l i 2 na wymiar 16,5 mm.

7) opiłować równiakiem ścianki 3 i 4 do grubości ścianek 15 mm i do prostego kąta

wewnętrznego,

8) opiłować ścianki kątownika na długość 30 i 40 mm,
9) opiłować kątownik dwuścienny ze wszystkich stron gładzikiem, ryskami prostymi

wewnątrz i zewnątrz, sprawdzając kąty kątownikiem dokładnym, płaskość liniałem
krawędziowym, a wymiary suwmiarką.

10) usunąć zadziory z krawędzi,

Podczas piłowania wskazanej powierzchni należy mocować w imadle przedmiot tą

powierzchnią do góry 4 mm. nad powierzchnia szczęk.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− warsztat ślusarski,

− materiały piśmienne i kreślarskie,
− literatura dotycząca piłowania i pomiarów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− suwmiarka,

− pilniki,

− kątownik,
− liniał krawędziowy,

− rozpuszczona kreda.

Ćwiczenie 4

Dokonaj mocowania wierteł w uchwytach dwuszczękowych, trójszczękowych,

samocentrujących przy pomocy oprawek szybkomocujących oraz wierteł z chwytem
stożkowym.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z budową uchwytów stosowanych do mocowania wierteł i rozwiertaków

oraz ich obsługą,

2)  zapoznać się z zasadą działania uchwytów wiertarskich,
3)  zapoznać się z zasadami bezpiecznego użytkowania uchwytów wiertarskich,
4)  dokonać mocowania wiertła w uchwycie dwu i trójszczękowym,
5)  dokonać mocowania wiertła w uchwycie samocentrującym,
6)  dokonać mocowania wiertła przy pomocy oprawki szybkomocującej,
7)  dokonać mocowania wiertła z chwytem stożkowym.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe

Środki dydaktyczne:

− uchwyt dwuszczękowy,
− uchwyt trójszczękowy,

− uchwyt samocentrujący,

− uchwyt szybkomocujący,
− komplet tulejek redukcyjnych,

− wiertła, rozwiertaki z chwytem Morse’a,

Ćwiczenie 5

Sprawdź sprawność wiertarki ręcznej o napędzie elektrycznym. Zamocuj wiertło.

Dokonaj uruchomienia wiertarki.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Uczeń powinien:

1) na podstawie załączonej dokumentacji zapoznać się gruntownie z budową wiertarek

ręcznych o napędzie elektrycznym ich zasadach działania oraz bezpiecznego
użytkowania zgodnie z załączoną instrukcją obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  sprawdzić wzrokowo czy wiertarka nie posiada widocznych uszkodzeń,
3)  sprawdzić czy przewód zasilający i wtyczka są prawidłowo odizolowane od prądu,
4)  dokonać mocowania wiertła,
5)  włączyć wtyczkę do gniazda zasilającego,
6)  przycisnąć przycisk włącznika,
7)  po uruchomieniu wrzeciona wcisnąć przycisk blokady zasilania,
8)  zaobserwować osiowość obrotów wrzeciona,
9)  wciskając przycisk rozłączyć blokadę,
10)  luzując przycisk włącznika wyłączyć obroty wrzeciona wiertarki,
11)  zinterpretować jakość pracy wiertarki.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− wiertarka ręczna o napędzie elektrycznym,

− wiertło,

− uchwyt szybkomocujący,
− instrukcja obsługi,

− dokumentacja wiertarki,

− świadectwo aktualnych badań wiertarki o jej prawidłowych parametrach pracy oraz

zasilania pod kątem bezpieczeństwa.

Ćwiczenie 6

Do otrzymanych rodzajów blach i prętów dobierz odpowiednie nożyce zgodnie z ich

przeznaczeniem. Wykonaj próbne operacje cięcia dobranymi nożycami na otrzymanych
materiałach wg. uprzednio dowolnie wytrasowanych linii.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie w indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z budową nożyc ręcznych do cięcia blach i prętów,
2)  zapoznać się z budową i działaniem nożyc stołowych dźwigniowych,
3)  zapoznać się z budową i działaniem ręcznych nożyc przenośnych o napędzie

elektrycznym oraz ich bezpiecznym użytkowaniem zgodnie z załączonymi instrukcjami
obsługi,

4)  wytrasować dowolne linie cięcia,
5)  dobrać odpowiednie nożyce do poszczególnych grubości blach i prętów,
6)  wykonać operacje cięcia wg. wytrasowanych linii.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− blachy stalowe i miedziane o grubości 1, 2, 5 mm.,

− przyrządy do trasowania,

− komplet nożyc ręcznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− nożyce stołowe dźwigniowe,

− nożyce ręczne o napędzie elektrycznym,

− instrukcja obsługi nożyc elektrycznych,
− dokumentacje nożyc,

− świadectwo aktualnych badań nożyc o jej prawidłowych parametrach pracy oraz zasilania

pod kątem bezpieczeństwa.

Ćwiczenie 7

Wymień wszystkie elementy wiertarki stołowej, sprawdź jej sprawność pod kątem

prawidłowego podłączenia zasilania oraz czy nie posiada uszkodzeń zewnętrznych mających
ewidentny wpływ na bezpieczną pracę. Wykonaj wiercenie przy pomocy wiertarki stołowej
o napędzie elektrycznym zgodnie z poniższymi zaleceniami.

W płytce o wymiarach: 50 mm. x 50 mm. wykonaj max. ilość otworów symetrycznie
rozstawionych wiertłem o średnicy 8 mm. tak, żeby po rozwierceniu do średnic 10 mm.
zachować odstępy między krawędziami otworów wielkości 2 mm.
W jakich odległościach od siebie musisz punktować środki otworów w liniach prostych?
Ile otworów wykonasz w płytce? Wykonaj praktycznie zadanie.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie załączonej dokumentacji zapoznać się z budową wiertarek stołowych

o napędzie elektrycznym i ich zasadach działania oraz bezpiecznego użytkowania,

2)  sprawdzić wzrokowo czy wiertarka nie posiada widocznych uszkodzeń,
3)  sprawdzić czy przewód zasilający i wtyczka są prawidłowo odizolowane od prądu,
4)  narysować na kartce papieru płytkę,
5)  rozwiązać graficznie zadanie,
6)  napunktować środki okręgów na płytce,
7)  sprawdzić prawidłowość pracy wiertarki,
8)  zamocować płytkę w imadle,
9)  zamocować wiertło o średnicy 8 mm w uchwycie wiertarki,
10)  wywiercić otwory w płytce,
11)  wymienić wiertło w uchwycie wiertarki na większe t.j.10 mm,
12)  powiększyć średnice otworów,
13)  dokonać pomiarów celem sprawdzenia z wynikami obliczeniowymi odległości.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe – produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− uchwyt szybkomocujący,

− wiertarka stołowa o napędzie elektrycznym,
− dokumentacja wiertarki,

− poradnik warsztatowca,

− instrukcja obsługi wiertarki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− świadectwo aktualnych badań wiertarki o jej prawidłowych parametrach pracy, oraz

zasilania pod kątem bezpieczeństwa oraz uziemienia,

− rysik, przymiar, punktak, młotek, imadło obrotowe, wiertła śr. 8 i 10 mm,

− przybory do kreślenia,
− stół warsztatowy.

Ćwiczenie 8

Oblicz długość płaskownika do wykonania skobla zasuwy jak na rysunku, opracuj

kolejność operacji przy wykonywaniu skobla z płaskownika stalowego 40x4 mm.
Wykonaj skobel.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Rys. do ćwiczenia 8

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obliczyć długość materiału na skobel,

Długość skobla podziel na dziewięć odcinków (I–IX) i znajdź długość każdego z nich:
I – długość lewej łapy – 24 mm; II – zaokrąglenie u dołu, – długości okręgu o promieniu
r = 4 mm, czyli 2Лr/4; III – wysokość po lewej stronie 14 mm;
IV – zaokrąglenie u góry 0,5x4 mm. /Przy gięciu pręta pod kątem prostym bez
zaokrągleń wewnętrznej strony naddatek na gięcie przyjmuje się od 0,4 do 0,6 grubości
pręta/.
V – długość części środkowej 40 mm; VI = IV – drugie zaokrąglenie u góry;
VII = III – wysokość po prawej stronie; VIII = II – drugie zaokrąglenie u dołu;
IX = I – długość prawej łapy.
Zatem L = 24

+[2Π x 4]/4 + 14 + 0,5 x 4 + 40 + 0,5 x 4 + 14 +[2 Π x 4 ]/ 4 + 24

L = 132,56 co możesz przyjąć = 133 mm.

2) przeciąć przecinakiem z długości płaskownik na wymiar 137 mm,
3) dobrać kątowniki 1 i 2 jako nakładki na szczęki imadła, należy uzyskać długości

kątowników nie mniejsze niż szerokość skobla, tj. 40 mm przerzynając je piłką do metalu
z otrzymanej długiej sztangi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  wytrasować płaskownik na poszczególne części (linie równoległe),
5)  wyznaczyć środki łuków zaokrągleń,
6)  zamocować  płaskownik w szczękach imadła zawiasowego, tak żeby trasy wypadły na

krawędzi nakładek. Uderzeniami ciężkiego młotka zgiąć ramię l do kładu z nakładką
lewą rys. b,

7) przygotować wzornik 3 o wymiarach 40 X 55 wg wewnętrznego kształtu ucha

i zamocować w imadle zawiasowym razem z półfabrykatem rys. c. Uderzeniami
ciężkiego młotka wygiąć drugą część [p] półfabrykatu w kierunku strzałki, położywszy
część[p] na wzorniku,

8) przygotować wzornik 4 o wymiarach 40 X 20. Wzornik 4 włożyć w wygięty w kształcie

litery U półfabrykat i zamocować w imadle między kątowymi nakładkami 1 i 2 rys. c,

9) wygiąć obie łapy 1 i p w kierunku strzałek, dobijając je uderzeniami młotka do nakładek

z kątowników,

10) po zdjęciu z imadła prostować skobel na płycie, zdjąć zadziory przecinakiem, a gdy

trzeba, piłować,

11) opiłować równo końce łap,
12) sprawdzić wymiary.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe – produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− warsztat ślusarski,
– rysunek skobla z wymiarami,
– zestaw

pilników,

– wzornik,

– nakładki na szczęki imadła,
− poradnik warsztatowca,

− rysik,
− przymiar,

− suwmiarka,

− punktak,
− młotek,

− materiały piśmienne,

− kalkulator.

Ćwiczenie 9

Dokonaj zabiegów prostowania blachy z wypukleniami w środku [rys. a] i blachy

z wypukleniem na brzegu [rys. b].

Rys. do ćwiczenia 9

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia powinieneś:

1)  ułożyć blachę [a] na płycie stalowej,
2)  wyprostować wypuklenie [A] w kolejności uderzeń młotkiem jak pokazuje rysunek,
3)  wyprostować wypuklenie [B] w kolejności uderzeń młotkiem podobnie jak przy[A],
4)  ułożyć blachę [b] na płycie stalowej,
5)  wyprostować wypuklenie brzegowe w kolejności uderzeń  młotkiem jak pokazuje

rysunek.

Podczas prostowania wskazanych powierzchni blachę na płycie układać powierzchnią
wypukłą do góry jak pokazano na przekrojach: C-C, A-A.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− warsztat ślusarski,

− młotek gumowy,

− młotek stalowy,
− płyta stalowa do prostowania blach,

− rękawice ochronne.

Ćwiczenie 10

Z otrzymanego kwadratu blachy 150 x 150 mm. i grubości 2mm.wykonaj operacją

ścinania uprzednio wytrasowany dowolny sześciokąt i wytnij w nim wytrasowany kwadrat
o boku 50 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z budową wycinaków i przecinaków,
2)  dobrać odpowiednie narzędzia do grubości blachy,
3)  zamocować w imadle otrzymany kwadrat blachy wytrasowaną linią narożnika równo ze

szczękami imadła,

4)  dokonać ścięcia przecinakiem wystającego ponad szczęki trójkąta,
5)  wykonać operacje ścięcia wg. wytrasowanych linii pozostałych trójkątów,
6)  umieścić płytkę sześciokątną na płycie do przecinania i wyciąć wycinakiem wytrasowany

kwadrat. Wycinanie przeprowadź 3–fazowo/ nacinaj dwukrotnie, wytnij kwadrat na
wskroś w trzeciej fazie prowadzenia wycinaka/.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe – produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− blacha stalowa o wymiarach jak w zadaniu,

− przecinaki, wycinaki,
− młotek ślusarski,

− warsztat ślusarki z imadłem,

− okulary ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Podstawowe operacje mechanicznej obróbki skrawaniem

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rysunek przedstawia tokarkę ogólnego przeznaczenia.

Wypisz części, podzespoły i zespoły tokarki, które zostały oznaczone liczbami oraz określ ich
przeznaczenie.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, aby uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Rys. do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia:

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z budową tokarek,
2)  zapamiętać nazwy zespołów i podzespołów tokarek,
3)  zapamiętać przeznaczenie i rolę tych elementów jaką pełnią podczas pracy tokarki,
4)  nazwać poszczególne elementy,
5)  przy kolejnych liczbach zapisać nazwy zespołów i podzespołów, które te liczby określają,
6)  do każdej nazwy dopisać objaśnienie dotyczące przeznaczenia tego elementu.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− literatura dotycząca budowy tokarek,
− materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Na rysunku przedstawiono wyposażenie tokarki.

Wypisz kolejno wszystkie nazwy narzędzi ogólnego przeznaczenia i wyposażenia tokarki,
stosowanych podczas toczenia; objaśnij ich przeznaczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji:
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Rys. do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z wyposażeniem tokarek,
2) zapamiętać nazwy narzędzi i przyrządów stosowanych przy maszynowej obróbce

skrawaniem,

3) zapamiętać przeznaczenie i rolę tych narzędzi i przyrządów jaką pełnią podczas pracy

tokarki,

4)  nazwać poszczególne elementy wyposażenia,
5)  przy kolejnych literach zapisać nazwy narzędzi i przyrządów, które te litery określają,
6)  do każdej nazwy dopisać objaśnienie dotyczące przeznaczenia tego elementu.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

− literatura dotycząca wyposażenia tokarek,

− materiały piśmienne.

Ćwiczenie 3

Oblicz szybkość skrawania dla wałka o średnicy 20 mm. przy prędkości obrotowej

wrzeciona tokarki 500 obr./min.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oblicz grubość warstwy skrawania przy kącie przystawienia noża 45

i posuwie

0,3 mm/obr. Oblicz czas toczenia wałka o średnicy 30 mm. i długości toczenia 300 mm. przy
szybkości skrawania 60 m/min i posuwie 0.5mm/obr.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie w indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) na podstawie literatury przypomnieć sobie wzory na obliczanie parametrów skrawania

podczas pracy na tokarkach,

2)  wykonać obliczenia szybkości skrawani,
3)  wykonać obliczenia grubości skrawania,
4)  wykonać obliczenia czasu toczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

− materiały piśmienne,

− kalkulator,

− literatura dotycząca budowy tokarek,
− poradnik tokarza.

Ćwiczenie 4

Wymień elementy warunków skrawania i podaj kolejność ich doboru:

1. Toczenie wykańczające części walcowej o średnicy 25 mm. powinno się odbywać

z szybkością skrawania 60 m/min. Określ prędkość obrotową obrabianej części, która
zapewnia uzyskanie dobranej szybkości skrawania.

2. Do toczenia zgrubnego nożem ze stali szybkotnącej wałka z twardej stali o średnicy

D=40 mm. na średnicę d=32 mm. dobierz:

− głębokość skrawania i posuwy,

− szybkość skrawania,

− prędkość obrotową wrzeciona tokarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) na podstawie literatury przypomnieć sobie wzory na obliczanie parametrów skrawania

podczas pracy na tokarkach,

2)  dobrać z poradnika prędkości obrotowe wrzeciona,
3)  dobrać z poradnika prędkości głębokości skrawania i posuwy,
4)  szybkość skrawania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− materiały piśmienne,

− kalkulator,
− literatura dotycząca budowy tokarek,

− poradnik tokarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj toczenie wałka ze stali konstrukcyjnej na długości 400 mm. i średnicy 40 mm,

z otrzymanej odkuwki długości 450 mm. i średnicy 42 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Rys. do ćwiczenia 5

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z rysunkiem wykonawczym wałka,
2)  zapoznać się z kartą technologiczną obróbki,
3)  zamocować przedmiot w uchwycie szczękowym tokarki i podeprzeć kłem konika,
4)  zamocować nóż w imaku dobierając go zgodnie z kartą technologiczną,
5)  ustawić obroty wrzeciona 50 m/min,
6)  włączyć obroty wrzeciona,
7)  pokręcając rękojeściami sań poprzecznych i narzędziowych, dostawić nóż do miejsca,

skąd rozpocznie się toczenie,

8) ustawić głębokość skrawania na 1,5 mm,
9) ostrożnie zagłębić nóż w materiał na nieznaczną głębokość i toczyć z zastosowaniem

wzdłużnego posuwu ręcznego,

10) obtoczyć wałek na długości 3-:-5 mm odczytać położenie noża na podziałce

umieszczonej przy rękojeści sań poprzecznych,

11) zatrzymać tokarkę i zmierzyć średnicę powierzchni obrobionej za pomocą suwmiarki,
12) jeżeli średnica powierzchni obrobionej wynosi 41,0 mm to przesunąć nóż w głąb

materiału o 0,25 mm i wykonać przetoczenie na długości 410 mm.

13) ustawić zderzak długości toczenia/ ruchu suportu/,
14) zapamiętać na podziałce głębokość toczenia, cofnąć nóż od materiału obracając rękojeść

sań poprzecznych,

15)  wycofać suport z nożem do początku toczenia,
16)  nastawić nóż na głębokość o 0,25 mm w stosunku do poprzedniego toczenia głębiej,
17)  ustawić posuw mechaniczny 0,2 mm/obr.,
18)  włączyć posuw wzdłużny od wałka pociągowego,
19)  po przetoczeniu wycofać nóż od materiału,
20)  wyłączyć tokarkę,
21)  wycofać suport do początku toczenia,
22)  wymontować wałek z uchwytu,
23)  wykonać pomiary długości i średnicy.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia produkcyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

− stanowisko tokarskie z kompletnym wyposażeniem,

− suwmiarka,

− instrukcja obsługi tokarki,
− karta technologiczna obróbki wałka,

− odkuwka wałka o wymiarach jak w zadaniu,

− nóż tokarski.

Ćwiczenie 6

Wykonaj rowek na wpust w wałku stalowym o średnicy 60 mm i długości 300 mm.

Szerokość wpustu 12 mm, głębokość – 20 mm, na całej długości wałka.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  zapoznać się z rysunkiem wykonawczym wałka z wpustem,
2)  zapoznać się z kartą technologiczną obróbki,
3)  zamocować przedmiot w imadle maszynowym,
4)  zamocować frez palcowy o średnicy 12 mm z chwytem cylindrycznym w uchwycie

rozprężnym i w otworze wrzeciona,

5)  ustawić obroty wrzeciona 60 m/min,
6)  ustawić w osi wrzeciona oś walka przy pomocy pokręteł stołu frezarki,
7)  włączyć obroty wrzeciona,
8)  pokręcając rękojeścią przesuwu poprzecznego stołu, dostawić frez do miejsca, skąd

rozpocznie się frezowanie,

9) ustawić głębokość skrawania na 10 mm,
10) ostrożnie zagłębić frez w materiał i frezować z zastosowaniem wzdłużnego posuwu

ręcznego na całej długości wałka,

11)  po przejściu freza przez cały wałek wyłączyć frezarkę,
12)  dokonać pomiaru osiowości frezowania,
13)  opuścić stół i wycofać na początek operacji frezowania wałka,
14)  ustawić głębokość frezowania na 20 mm,
15)  włączyć wrzeciono frezarki,
16)  ostrożnie zagłębić frez w materiał i frezować z zastosowaniem posuwu ręcznego do

końca wałka,

17)  po przejściu freza przez cały wałek wyłączyć frezarkę,
18)  opuścić stół frezarki i wycofać go do początku operacji,
19)  wymontować wałek z imadła,
20)  wykonać pomiary szerokości i głębokości rowka,
21)  wyczyścić i zakonserwować obrabiarkę.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

– frezarka pionowa z kompletnym wyposażeniem,
− suwmiarka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− instrukcja obsługi frezarki,

− karta technologiczna obróbki wałka z wpustem,

− wałek o wymiarach jak w zadaniu,
− frez palcowy.

Ćwiczenie 7

Określ parametry szlifowania płaszczyzn. Dokonaj doboru z tablic, wielkości naddatków

na szlifowanie zgrubne i ostateczne.

Podaj zakresy posuwu poprzecznego tarczy szlifierskiej względem materiału obrabianego

przy szlifowaniu zgrubnym i ostatecznym.

Wykonaj szlifowanie powierzchni blachy 100 x300 mm o grubości 10 mm na głębokość

0,04 mm., tarczą szlifierską o szerokości 20 mm.

Wskazówki do realizacji
Zaleca się, by uczniowie wykonywali to ćwiczenie indywidualnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać doboru naddatków z tablic wg opisu:

w oparciu o tablice, które uwzględniają zależność szybkości obwodowej tarczy od jej
spoiwa grubość warstw szlifowanych jest równa dosuwowi tarczy do materiału i wynosi:

− przy szlifowaniu zgrubnym: 0,01–:–0,03 mm

− przy szlifowaniu ostatecznym: 0,0025–:–0,005 mm.
2) dobrać w oparciu o tablice, które uwzględniają zależność szerokości tarczy szlifierskiej

od posuwu przedmiotu szlifowanego – posuw poprzeczny,

3)  zamocować płytkę blachy na stole magnetycznym szlifierki,
4)  podnieść stół szlifierki do tarczy szlifierskiej, aby ta osiągnęła styk z płytką,
5)  opuścić stół o 0,02 mm,
6)  posuwem poprzecznym odsunąć stół z płytką od tarczy o 0,5mm.
7)  włączyć obroty tarczy,
8)  włączyć posuw wzdłużny stołu,
9)  włączyć dobrany mechaniczny posuw poprzeczny stołu,
10)  po przejściu poprzecznym całej szerokości materiału pod tarczą wyłączyć szlifierkę,
11)  wycofać stół z materiałem celem rozpoczęcia operacji szlifowania,
12)  podnieść stół o 0,02 mm,
13)  włączyć obroty tarczy i posuwy stołu,
14)  szlifować zgodnie z w/w parametrami grubości,
15)  po wykonaniu szlifowania ostatecznego wyłączyć szlifierkę,
16)  zdemontować obrabianą płytkę,
17)  wyczyścić i zakonserwować szlifierkę.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenia produkcyjne.

Środki dydaktyczne:

− płytka stalowa o parametrach jak w treści zadania,
− szlifierka ze stołem magnetycznym i kompletnym wyposażeniem,

− instrukcja obsługi szlifierki,

− tablica z parametrami szlifowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1

Test dwustopniowy do jednostki modułowej Wykonywanie operacji
obróbki skrawaniem .

Test składa się z 20 pytań wielokrotnego wyboru, z których:

− zadania 1,2,4,5,6,7,9,10,11,12,13,17,18,19,20 są z poziomu podstawowego,

− zadania 3,8,14,15,16, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą poprawną odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

− dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

− dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

− dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
− bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. c, 4. c, 5. b, 6. c, 7. c, 8. b, 9. c, 10. b, 11. a,
12. b, 13. b, 14. b, 15. c, 16. a, 17. b, 18. b, 19. a, 20. c.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celów

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Zdefiniować pojęcie - trasowania

2. Zastosować operacje trasowania

Przygotować przedmiot do trasowania

D PP c

4. Wyróżnić narzędzia do trasowania

5. Określić rodzaje trasowania

Dobrać ustawianie przedmiotu

C P c

7. Dobrać narzędzia do trasowania

8. Określić zasadność punktowania

Zdefiniować przyrządy traserskie

A P c

10. Wyróżnić sprzęt traserski

11. Wskazać narzędzia miernicze

12. Zastosować sprzęt traserski

13. Wskazać błąd trasowania warsztatowego

A P b

14. Określić błędy trasowania laboratoryjnego D PP b
15. Określić błędy trasowania kątów

16. Dobrać przyrządy pomocnicze do trasowania

D PP a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Określić zastosowanie przyrządów
pomiarowych

C P

18. Zorganizować stanowisko do trasowania

19. Zorganizować stanowisko do trasowania

D P a

20. Określić wartość umiejętności trasowania

D P c

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Przygotowanie uczniów do sprawdzianu:

1 Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2 Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3 Zapoznaj uczniów z rodzajami zadań podanych w zestawie zadań testowych oraz

z zasadami punktowania odpowiedzi.

4 Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5 Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi podczas sprawdzianu [karta

odpowiedzi] – bezpośrednio przed testem i podczas testu.

6 Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7 Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielenie odpowiedzi.

8 Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego.

9 Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10  Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11  Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12  Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13 Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14 Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu unikniecie niepowodzeń

dydaktycznych, jeżeli osiągnięto niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1  Przeczytaj uważnie instrukcje.
2  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4  Test zawiera 20 zadań. Do każdego z nich podane są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko jedna

jest poprawna.

5 Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak „X”. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić poprawną odpowiedź.

6 Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7 Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8 Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
9 Max. możesz otrzymać 20 pkt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały dla ucznia:

− instrukcja,

− zestaw zadań testowych,
− karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Trasowanie ma na celu:

a)  oznaczanie max. gabarytów przedmiotu.
b)  oznaczanie na powierzchni materiału zarysu przedmiotu.
c)  kreślenie kredą zarysu przedmiotu.
d)  rysowanie na kartce zarysu przedmiotu.

2. Trasowanie stosuje się:

a)  w produkcji wieloseryjnej.
b)  w produkcji masowej.
c)  w produkcji jednostkowej.
d)  w produkcji taśmowej.

3. Przygotowanie przedmiotu do trasowania polega na:

a)  odrdzewieniu tego przedmiotu.
b)  przygotowaniu tego przedmiotu przez jego ustawienie.
c)  zapoznanie się z rys. i określeniu jego gabarytów oraz wyborze baz podstawowych.
d)  wyczyszczeniu papierem ściernym.

4. Narzędzia, które wliczamy do narzędzi traserskich to:

a)  pilniki.
b)  piłki do metalu.
c)  cyrkle.
d)  wiertła.

5. Trasowanie

płaskie wykonywane jest:

a)  na powierzchni bocznej prostopadłościanu.
b)  na powierzchni wierzchniej prostopadłościanu.
c)  na powierzchni bocznej ostrosłupa.
d)  na powierzchni kuli.

6. Trasując wałek ustawisz go:

a)  na płycie traserskiej.
b)  w przeciętej tulei.
c)  na pryzmie.
d)  mocujemy w imadle.

7. Utrwalanie

linii

traserskich wykonasz przy pomocy:

a)  rysika.
b)  cyrkla.
c)  punktaka.
d)  przecinaka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Punktowanie wytrasowanych linii ma na celu:

a)  pogłębienie tych linii.
b)  utrwalenie linii.
c)  polepszenie ich widoczności.
d)  zaznaczenie linii przed ich wytarciem.

9. Wzornik jest to:

a)  wycięty z kartonu wzór przedmiotu.
b)  wycięty z drewna wzór przedmiotu.
c)  wycięty z blachy stalowej o gr. około 2 mm przyrząd posiadający taki zarys jak

przedmiot.

d) rysik do nanoszenia linii.

10. Do sprzętu traserskiego zaliczamy:

a)  przybory do rysowania.
b)  narzędzia miernicze.
c)  narzędzia do przecinania.
d)  narzędzia do wycinania.

11. Dokładną płaszczyzną odniesienia przy trasowaniu przestrzennym może być:

a)  płyta traserska.
b)  blat stołu warsztatowego.
c)  płaska blacha stalowa.
d)  płyta do prostowania blach.

12. Do wyznaczania linii poziomych przy trasowaniu przestrzennym zastosujesz

a)  kątownik i rysik.
b)  znacznik słupkowy.
c)  rysik.
d)  suwmiarkę.

13. Przy trasowaniu zwykłymi znacznikami błąd wynosi:

a)  0,1-:-0,15 mm.
b)  0,2-:-0,5 mm.
c)  0,5-:-1,0 mm.
d)  0,5-:-0,7 mm.

14. Przy użyciu rysików z płytkami wzorcowymi błąd trasowania wynosić może:

a)  0,01-:-0,02 mm.
b)  0,05-:-0,1 mm.
c)  0,2-:-0,3 mm.
d)  0,1-:-0,2 mm.

15. Przy trasowaniu kątów błąd wynosić może:

a)  60’.
b)  30’.
c)  10’.
d)  45’.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Trasowanie za pomocą skrzynek ma na celu:

a)  ustawienie płaszczyzn odniesienia prostopadłych.
b)  ustawienie płaszczyzn odniesienia równoległych.
c)  nie ma określonego celu.
d)  jest zbyteczne.

17. Czujnik zegarowy jest przy trasowaniu prostopadłościanu:

a)  niezbędny.
b)  zbędny.
c)  wykorzystywany w określonych sytuacjach.
d)  potrzebny do ustalania poziomu linii.

18. Trasując przedmiot należy pamiętać, aby na stanowisku:

a)  był cały zestaw narzędzi traserskich.
b)  były tylko niezbędne przyrządy traserski.
c)  dobierać na stanowisko pojedynczo potrzebne narzędzia.
d)  była suwmiarka.

19. Porządek w rozłożeniu narzędzi traserskich na stanowisku pracy jest:

a)  wskazany ze względu na bezpieczeństwo pracy.
b)  wskazany ze względu na przepisy p. pożarowe.
c)  wskazany ze względu na możliwość zniszczenia narzędzi.
d)  obojętny.

20. Znając zasady i umiejętności trasowania można uznać, że:

a)  jest to umiejętność zbędna w zawodzie blacharza samochodowego.
b)  można bez tych umiejętności wykonywać prace w tym zawodzi.
c)  jest to umiejętność niezbędna przy wykonywaniu prac blacharskich.
d)  można te umiejętności pominąć stosując zasadę „wymiany elementów nadwozi”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Wykonywanie operacji obróbki skrawaniem

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b

2 a b

3 a b

4 a b

5 a b

6 a b

7 a b

8 a b

9 a b

10 a b

11 a b

12 a b

13 a b

14 a b

15 a b

16 a b

17 a b

18 a b

19 a b

20 a b

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2.

Test praktyczny – próba pracy dla jednostki modułowej
„Wykonywanie operacji obróbki skrawaniem”.

Temat: Wykonać dwie części: wzornik i przeciwwzornik wg rysunków.

Na podstawie rysunku sporządź plan oraz wykonaj czynności przygotowujące płytki

stalowe do obróbki, przestrzegając przepisów bhp.
Zorganizuj stanowisko pracy, zgromadź niezbędne materiały, narzędzia i przyrządy
pomiarowe. Posługując się narzędziami wykonaj operacje trasowania i piłowania tak, żeby
po wykonaniu wszystkich czynności pomiędzy stykającymi się częściami nie było szczelin
(sprawdzanie pod światło) oraz występ nie powinien się przechylać w wycięciu. Przy
dobrym dopasowaniu występ powinien wchodzić w wycięcie również po obróceniu go
o 180° (odwrotną stroną).
Po wykonaniu zadania uporządkuj stanowisko pracy oraz uzasadnij sposób wykonanych
czynności.
Na wykonanie zadania masz 180 min.

PLAN TESTU

Czynności ucznia
Uczeń potrafi:

Kategoria
celu

Poziom
wymagań

Model
punktowania

Sporządzić harmonogram czynności niezbędnych
do wykonania zadania

B P

1a,

Sporządzić wykaz materiałów, narzędzi i
przyrządów pomiarowych

C P

1b,

Zorganizować stanowisko pracy

C P

2a, 2b, 2c,2d,
2e, 2f.

Dokonać właściwego zabiegu trasowania

3a,3b

Dokonać bezpiecznego mocowania płytek
podczas piłowania

C P

Wykonać w zakresie tolerancji operacje piłowania D

Wykonać pomiary międzyoperacyjne C

Utrzymać ład i porządek podczas wykonywanych
czynności

C P

1e,5c

Sprawdzić poprawność wykonania zadania

Przestrzegać zasad poprawnego używania narzędzi
oraz zasad bhp

C P

3g,3f,5b

Wykonać zadanie w zaplanowanym czasie

5a,

Uzasadnić sposób wykonanego zadania

4a, 4b, 4c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KRYTERIA OCENY TESTU – MODEL PUNKTOWANIA

Podczas obserwacji należy wpisać do arkusza obserwacji:

− za bezbłędne wykonania czynności – max. liczbę punktów,

− za brak wpisu, czynności lub całkowicie niepoprawnie wykonaną czynność – 0 pkt,

− za częściowy wpis, czynność – pośrednią liczbę punktów.

Przedmiot oceny

Uczeń wykonał poprawnie jeśli:

Punktacja

max.

Uzyskane punkty

a) wymienił nazwy czynności
zadania

b) wymienił nazwy materiałów,
narzędzi i przyrządów
pomiarowych

c) przedstawił właściwą kolejność
czynności

d) wymienił niezbędne narzędzia 4

e) przedstawił plan działań w
estetycznej i czytelnej formie

1. Planowanie

Σ 20

pkt

a) wybrał konieczne materiały,
narzędzia i przyrządy pomiarowe

b) sprawdził stan techniczny
narzędzi

c) dobrał środki ochrony osobistej 3

d) zabezpieczył płytki przed
zabrudzeniem i uszkodzeniem

e) dokonał oględzin imadła 3

f) wymienił spostrzeżenia o stanie
technicznym warsztatu
ślusarskiego

2. Organizacja

Σ 18

pkt

a)wykonał właściwie
pokrycie płytek siarczanem
miedzi

b) wykonał czytelny zabieg
trasowania

c) dokonał bezpiecznego
mocowania płytek
podczas piłowania

d) wykonał poprawnie operacje
piłowania

e) dokonywał pomiarów
międzyoperacyjnych

f) przestrzegał zasad bhp

g) stosował odpowiednie
narzędzia do określonych
czynności i ich kolejność

h) sprawdził wykonanie zadania

3. Wykonanie

Σ 40

pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) uzasadnił kolejność
wykonywanych czynności

b) uzasadnił dobór
zastosowanych narzędzi

c) zaprezentował wyniki swojej
pracy

4. Uzasadnienie

Σ 12

pkt

a) wykonał zadanie w
przewidzianym czasie

b) sprawnie posługiwał się
narzędziami

c) utrzymywał ład i porządek
podczas pracy

5. Sprawność i
skuteczność
działania

Σ 10

pkt

Razem 100

pkt

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przygotowanie uczniów do testu praktycznego:
− ustalenie z uczniami terminu testu praktycznego,

− określenie celów pomiaru dydaktycznego,
− zapoznanie uczniów ze specyfiką testu praktycznego,

−  przeprowadzenie prób testu praktycznego.
2.  Przygotowanie stanowisk dydaktycznych:
−  zgromadzenie materiałów, narzędzi i przyrządów,
−  sprawdzenie narzędzi i przyrządów,
3.  Przygotowanie materiałów piśmiennych:
−  przygotowanie arkuszy obserwacji,

−  przygotowanie arkuszy – plan działania,
−  przygotowanie arkuszy – raport.
4.  Przeprowadzenie testowania.
5.  Analiza wyników testowania – ewaluacja zadania testowego.
6.  Podsumowanie testu wspólnie z uczniami.

Materiały dydaktyczne

− zestaw uniwersalnych narzędzi pomiarowych.
− zestaw narzędzi traserskich.

− płyta traserska, stół ślusarski, imadło.

− zestaw pilników.
− środki ochrony osobistej ślusarza.

− rysunek wykonawczy.

− załącznik – plan działania.
− załącznik – raport.

−  karty obserwacji.
uwaga: ażeby zabezpieczyć uczniowi możliwość wyboru, należy ponadto zapewnić:
−  różne narzędzia ślusarskie,
−  stół ślusarski i imadło,

− różne materiały ochronne,

− różne środki bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja dla ucznia

TEST PRAKTYCZNY – PRÓBA PRACY
Zadanie do wykonania: Wykonaj dwie części: wzornik i przeciwwzornik
wg rysunków;

Na podstawie rysunku sporządź plan oraz wykonaj czynności przygotowujące płytki

stalowe do obróbki, przestrzegając przepisów bhp.
Zorganizuj stanowisko pracy, zgromadź niezbędne materiały, narzędzia i przyrządy
pomiarowe. Posługując się narzędziami wykonaj operacje trasowania i piłowania.
Po wykonaniu zadania uporządkuj stanowisko pracy oraz uzasadnij sposób wykonanych
czynności.
Na wykonanie zadania masz 180 min.

Instrukcja wykonania zadania
1. Przeczytaj

uważnie treść zadania oraz załączoną dokumentację.

2. Sporządź plan działania,
3.  Zorganizuj stanowisko pracy; wykonaj:
−  pobierz konieczne materiały oraz narzędzia,

− sprawdź ich stan techniczny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− zabezpiecz te miejsca, które mogłyby ulec zabrudzeniu lub uszkodzeniu w wyniku

wykonywanych czynności,

−  przygotuj się do wykonywania ćwiczenia stosując odpowiednie środki ochrony osobistej.
4  Dokonaj oględzin płytek oraz wypisz w formie raportu swoje uwagi i spostrzeżenia.
5  Wykonaj wstępne czynności przygotowawcze przestrzegając zasad prawidłowego

użytkowania narzędzi oraz bhp.

6  Dokonaj dokładnego trasowania.
7  Wykonaj piłowanie poszczególnych powierzchni.
8  Wykonaj zadanie zgodnie z założeniami przyjętego planu.
9  Dokonuj pomiarów między-operacyjnych.
10  Utrzymuj ład i porządek podczas wykonywanej pracy, po wykonaniu zadania uporządkuj

stanowisko pracy oraz zgłoś nauczycielowi zakończenie zadania.

11 Uzasadnij w formie kilkuminutowej prezentacji sposób wykonania ćwiczenia oraz

przedstaw wnioski z raportu.

Na wykonanie zadania masz 180 min.

Podczas testu Twoje czynności będą obserwowane i oceniane przez nauczyciela lub

obserwatorów wg następujących kryteriów:

− za planowanie wykonania zadania – 20 pkt

− za zorganizowanie stanowiska pracy –12 pkt
− za wykonanie zadania – 40 pkt

− za sprawność i skuteczność działania – 10 pkt

− za oględziny i wykonanie raportu – 6 pkt
− za prezentację – 12 pkt

Jeśli uzyskasz co najmniej 52 pkt, otrzymasz ocenę dopuszczającą.
Jeśli uzyskasz co najmniej 68 pkt, otrzymasz ocenę dostateczną.
Jeśli uzyskasz co najmniej 83 pkt, otrzymasz ocenę dobrą.
Jeśli uzyskasz co najmniej 96 pkt, otrzymasz ocenę bardzo dobrą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Załącznik nr 1

PLAN DZIAŁANIA
Zapisz w kolejności wykonywania wszystkie główne czynności, jakie musisz zrobić podczas
ćwiczenia:
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
Sporządź wykaz materiałów niezbędnych do sprawnego i bezpiecznego wykonania
ćwiczenia,
Sporządź wykaz narzędzi traserskich i ślusarskich
materiały: ……………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
narzędzia pomiarowe:…………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
przyrządy specjalne:……………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..

RAPORT Z OGLĘDZIN

Dokonaj oględzin warsztatu ślusarskiego, imadła, płyty traserskiej
Uwagi i spostrzeżenia zapisz poniżej w punktach:

......................................................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………..

Dokonaj oględzin płytek pilników narzędzi traserskich i pomiarowych
Uwagi i spostrzeżenia zapisz poniżej w punktach.

…………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bożenko L.: Maszynoznawstwo dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa 1998
2. Hillar J., Jaroszczuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo. Technika ogólna. WSiP, Warszawa

1995

3.  Ilustrowany 6–języczny słownik samochodowy. Praca zbiorowa. Copyright by 2001
4.  Jaworski Z.: Tokarstwo. 1970
5.  Kijowski J, Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 1993
6.  Kozłowski M. (red.): Mechanik pojazdów samochodowych. Cz. I II III. Vogel

Publishing, Wrocław 2000

7.  Lipski R.: Ślusarstwo. Cz. 2. 1983
8.  Lipski R.: Technologia – Ślusarstwo. Cz. 1. 1982
9.  Materiałoznawstwo – Maszynoznawstwo. Praca zbiorowa. WNT, 1985
10.  Poradnik mechanika – Podstawy konstrukcji maszyn.
11.  Poradnik warsztatowca mechanika. Praca zbiorowa, Warszawa 1963
12.  Slepinin W.: Zbiór zadań i ćwiczeń laboratoryjnych z technologii tokarstwa. 1962
13.  Tokarz K. (red.): Mechanik pojazdów samochodowych techniczne podstawy zawodu.

Cz. I, II III, Vogel Publishing, Wrocław 1997

14. Tokarz K. (red.): Mechanik pojazdów samochodowych. Techniczne podstawy zawodu

część I Technologia Ogólna, Vogel Publishing, Wrocław 2001

15. Topulos A.: Mały leksykon techniczny –Technologia mechaniczna Warszawa 1988

Czasopisma:

16.  Bosch R.: Osprzęt Do Elektronarzędzi Bosch 2000
17.  Gehry F.O.: Elektronarzędzia Profesjonalne Bosch 1999
18.  Techniczne Podstawy Zawodu Auto Expert, w szkole Vogel Publishing