1
Zajęcia 3
• Warunkowanie klasyczne - podstawowy
paradygmat badawczy:
• bodźce i reakcje bezwarunkowe oraz warunkowe
• nabywanie
• wygaszanie
• samoistne odnawianie się odruchu
• generalizacja
• różnicowanie
• adaptacyjne znaczenie reakcji warunkowej
• warunkowa reakcja emocjonalna
• warunkowanie drugiego rzędu
• hamowanie warunkowe
Warunkowanie klasyczne - tradycyjna
definicja
• Proces, w którego przebiegu
bodziec
warunkowy
, początkowo obojętny dla
organizmu, w trakcie długotrwałego
podawania go wraz z
bodźcem
bezwarunkowym
, który wywoływał wrodzony
odruch bezwarunkowy
, nabiera zdolności do
wywoływania takiej samej reakcji, czyli
odruchu warunkowego
Ale:
• nie jest konieczne długotrwałe podawanie obu
bodźców razem
• nawet jeśli podawane są razem, to wcale nie
musi prowadzid to do warunkowania
• reakcja warunkowa (odruch warunkowy) nie
musi byd taka sama, jak wywoływana przez
bodziec bezwarunkowy (przynajmniej, jak jej
główna, obserwowana postad)
2
Przykłady odruchów bezwarunkowych
Modele doświadczalne w warunkowaniu klasycznym
Autoshaping/autokształtowanie
3
Podstawowe procesy
• Nabywanie odruchu (Pawłow: stycznośd w
czasie)
• Wygaszanie odruchu
• Samoistne odnowienie odruchu
• Generalizacja bodźca
• Różnicowanie bodźca
Schemat warunkowania
klasycznego
Nabywanie, wygaszanie i spontaniczne
odnowienie odruchu
4
Generalizacja i różnicowanie
Warunkowanie drugiego
(wyższego) rzędu
Wskaźniki siły odruchu
warunkowego
• Amplituda (siła reakcji)
– Mililitry wytworzonej śliny
– Wzrost tętna, ciśnienia krwi
• Latencja reakcji
– Czas od CS do wystąpienia CR
• Częstośd występowania odruchu
– Prawdopodobieostwo wystąpienia CR po CS
• Odpornośd na wygaszanie
– Liczba prób niezbędnych do wygaszenia odruchu
5
Czynniki wpływające na przebieg
warunkowania klasycznego
• Niektóre
bodźce warunkowe
działają lepiej od
innych (jednoznacznośd, wyrazistośd bodźca)
• Pewne
bodźce bezwarunkowe
prowadzą do
szybszego nabywania odruchu warunkowego
niż inne bodźce (szok elektryczny wywołujący
zmianę tętna jest skuteczniejszy od
dmuchnięcia wywołującego mruganie)
Czynniki wpływające na przebieg
warunkowania klasycznego
• Ważne jest,
pomiędzy jakimi bodźcami
(warunkowym
i bezwarunkowym) wytwarzamy powiązanie (tzw.
biologiczna gotowośd)
– np. łatwiej nauczyd gołębia reakcji dziobania w
zapaloną lampkę przed podaniem pokarmu, niż
np. dziobania w głośnik wysyłający szum
– szczur łatwiej nauczy się, że jakiś smak zwiastuje
truciznę, niż szok elektryczny
• Relacje czasowe
pomiędzy bodźcami warunkowymi i
bezwarunkowymi
Relacje czasowe
między bodźcami
warunkowymi i
bezwarunkowymi
Warunkowanie równoczesne
CS
US
Warunkowanie z opóźnieniem
CS
US
Warunkowanie na śladzie
CS
US
Warunkowanie z odroczeniem
CS
US
Warunkowanie na czas
US
US
US
Warunkowanie wsteczne
US
CS
6
= CS
Biologiczne znaczenie
warunkowania klasycznego
• adaptacyjna funkcja reakcji warunkowej
– pozwolid organizmowi na przygotowanie się do
przyjęcia bodźca bezwarunkowego
• poprzez: upodobnienie reakcji warunkowej do
bezwarunkowej (wydzielanie śliny na dźwięk dzwonka,
który zapowiada pojawienie się pokarmu, ułatwia
trawienie)
– lub:
Biologiczne znaczenie
warunkowania klasycznego
• wytworzenie reakcji warunkowej będącej
przeciwieostwem głównej, obserwowanej
części reakcji bezwarunkowej
– morfina jest bodźcem bezwarunkowym dla
wystąpienia reakcji bezwarunkowej polegającej na
podwyższeniu progu czucia bólu - reakcją
warunkową na bodziec warunkowy w postaci
zastrzyku jest obniżenie progu czucia bólu (Siegel,
1972)
7
Reakcje kompensacyjne
• Reakcje bezwarunkowe mają złożony
charakter
– wiele składowych (np. efekt fizjologiczny, efekt
subiektywny emocjonalny)
– występowanie w kilku faz o różnym kształcie
• Jest to zjawisko analogiczne do teorii
procesów przeciwstawnych dotyczącej reakcji
emocjonalnych
Teoria procesów przeciwstawnych
(Solomon i Corbit, 1974)
• Bodziec (np.
spowiedź)
wywołuje
reakcję lęku,
napięcia
• Gdy przestaje
działad pojawia
się ulga, emocja
pozytywna
CR jako reakcja kompensacyjna
• Warunkowaniu może
podlegad reakcja
kompensacyjna
• Wraz z postępami
warunkowania reakcja
warunkowa
(kompensacyjna) staje
się coraz silniejsza i
pojawia coraz wcześniej
• Efekt działania US w
postaci UR jest coraz
słabszy
• Gdy brak US pojawia się
tylko CR w postaci
reakcji kompensacyjnej
8
Warunkowa reakcja na insulinę
(Siegel, 1972)
• Insulina obniża poziom cukru we krwi
Szczury otrzymują w fazie warunkowania
zastrzyki z insuliny
W fazie testu zastrzyk z soli fizjologicznej
WZROST
poziomu cukru we krwi
Uwarunkowana
tolerancja na
heroinę u
szczurów
• Efekt wzrastającej
tolerancji
i koniecznośd
zwiększania dawek w
celu uzyskania
oczekiwanego rezultatu
wynika, między innymi,
z warunkowania
klasycznego
Hamowanie warunkowe
• hamowanie wewnętrzne
– aktywne tłumienie jakiejś reakcji warunkowej
– może byd stwierdzone tylko w sytuacji gdy
dysponujemy już wytworzoną reakcją warunkową
– wprowadzenie bodźca hamującego powoduje
zahamowanie reakcji warunkowej
– wykrywanie hamowania wymaga interakcji
pobudzenia i hamowania
– wytwarza się je na przykład na drodze
warunkowania wstecznego, ale też w przebiegu
procesu wygaszania
9
Hamowanie warunkowe
• hamowanie zewnętrzne
– zaprzestanie wykonywania reakcji warunkowej na
skutek działania nowego bodźca (prawdopodobnie
ze względu na rywalizację dwóch reakcji:
warunkowej i orientacyjnej)
• hamowanie utajone
(latentne)
– podawanie bodźca bez związku z bodźcem
bezwarunkowym utrudnia ewentualny, dalszy
proces warunkowania