1

ETAPY INTEGRACJI

UJĘCIE TEORETYCZNE

dr Stanisław Umiński
Ośrodek Badań Integracji  Europejskiej, Uniwersytet Gdańsk

Wykład przygotowany w ramach grantu Komisji Europejskiej:
Jean Monnet „The European Economic Integration – Electronic 
Platform”

2

• Podział pracy i specjalizacja (przewagi konkurencyjne, 

przewaga komparatywna, „intra industry trade”)

• Mobilność dóbr w obszarze zintegrowanym (usuwanie 

barier = integracja negatywna)

• Wspomaganie mobilności dóbr za pomocą integracji 

pozytywnej

• Niedyskryminacja handlu wewnątrz ugrupowania i 

dyskryminacja na zewnątrz

• Integracja rynków oparta na efektywnej konkurencji
• Korzyści z dużego rynku
• Zwiększanie międzynarodowej siły przetargowej 

(poprawa terms of trade)

Argumenty na rzecz wolnego 

handlu

3

I. Strefa wolnego

handlu

1. brak ceł wewnętrznych

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

4

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

Strefa wolnego handlu, wg. J. Misali

1%

3%

9%

12%

1%

3%

9%

12%

A

B

C

D

A

B

C

D

O%

4,5%

1,5%

9%

0,5%

Przed strefą wolnego handlu

W strefie wolnego handlu

Źródło: Józef Misala, Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej, Szkoła Główna Handlowa, 2003, str. 351

5

I. Strefa wolnego

handlu

II. Unia celna

1. brak ceł wewnętrznych
2. wspólna taryfa celna

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

Unia celna jako szczególny przypadek 

wolnego handlu

wewnątrz 

i 

protekcjonizmu

na zewnątrz

6

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu

Linie możliwości produkcyjnych

Linia handlu międzynarodowego

7

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

K

8

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

K

9

Masło

Armaty

A

A’

K

import armat

eksport masła

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

Bardziej skomplikowany model dla rosnącego kosztu alternatywnego

10

Masło

Armaty

B

B’

K

import masła

eksport armat

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

Bardziej skomplikowany model dla rosnącego kosztu alternatywnego

11

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

Model znoszenia ceł - wstęp

Cena (C)

Ilość (I)

krzywa popytu

A

C1

I1

OBSZAR NADWYŻKI KONSUMENTA

12

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

Model znoszenia ceł - wstęp

Cena (C)

Ilość (I)

krzywa podaży

A

C1

I1

OBSZAR NADWYŻKI PRODUCENTA

13

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu (cd.)

Model znoszenia ceł 

Cena

Ilość

Podaż

Popyt

Cena

ś

wiatowa

Cena

ś

wiatowa 

+ cło

I1

I2

I3

I4

A

B

C

D

14

•

Znoszenie ceł jest odwrotnością nakładania ceł

•

Efekty STATYCZNE:

– wzrost importu
– spadek ceny

A – „strata” mniej efektywnych producentów krajowych
B – efekt produkcyjny kreacji handlu
D – efekt konsumpcyjny kreacji handlu
B + D – łączne efekty netto kreacji handlu
C – strata wpływów z ceł

•

Efekty DYNAMICZNE:

– wzrost efektywności – konkurencja
– korzyści skali – większy rynek
– korzyści ze wzmocnienia innowacji – wzrost PKB
– pobudzenie działalności gospodarczej – wzrost eksportu i PKB
– dynamika handlu wewnątrz-gałęziowego

Skutki integracji handlowej– ujęcie teoretyczne

Od autarkii do wolnego handlu  - podsumowanie

15

Skutki efektu kreacji handlu (cd.)

EFEKT KREACJI HANLU

Wzrost wzajemnej wymiany handlowej

EFEKT PRZESUNIĘCIA HANDLU

Import od bardziej efektywnego producenta 

„ze świata” jest zastępowany przez mniej efektywnego 

producenta z „kraju partnerskiego”

16

Ekspansja bądź redukcja handlu

KREACJA HANDLU

PRZESUNIĘCIE HANDLU

EFEKT NETTO

E

K

S

P

A

N

S

JA

R

E

D

U

K

C

JA

E

F

E

K

T

 

N

E

U

T

R

A

L

N

Y

17

• Ekonomiczne efekty unii celnej zależą od jej rozmiarów

• Udział krajów członkowskich we wzajemnej wymianie 

handlowej

• Sąsiedztwo geograficzne  koszty transportu i koszty 

transakcyjne

• Zbliżony poziom rozwoju gospodarczego

• Wyjściowy poziom taryf

• Struktury produkcji 

– komplementarne  mniejsze korzyści z unii celnej 

– substytucyjne (konkurencyjne)   większe korzyści

• Elastyczność (np. „wąskie gardła” produkcyjne)

Wnioski z rozważań nad skutkami unii celnej

18

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

I. Strefa wolnego

handlu

II. Unia celna

III. Wspólny rynek

1. brak ceł wewnętrznych
2. wspólna taryfa celna
3. swobodny przepływ

kapitału, usług, ludności

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

19

• Obniżenie marży banków

• Utrata renty monopolistycznej przez banki

• Lepsze możliwości lokowania oszczędności

• Lepsze możliwości zaciągania kredytów

• Korzyści ze skali działania

• Poprawa jakości usług

• Spadek/wzrost stóp procentowych

• Handel a FDI  komplementarność czy 

substytucyjność

Skutki transferu kapitału

20

• Kreacja i przesunięcie inwestycji (program rynku 

wewnętrznego)

• Integracja rynku dóbr prowadzi do przepływu 

czynników produkcji 
(model H-O-S)

• Transfer kapitału – konwergencja czy 

dywergencja rozwoju ekonomicznego? (kapitał 
przyciąga kapitał)

• Przepływ kapitału  wpływ na równowagę 

wewnętrzną i zewnętrzną (dewaluacja, 
bezrobocie)

• Mobilny kapitał a nie-mobilna siła robocza
• „Obcy” nas wykupią

Skutki transferu kapitału (cd.)

21

• Spadek bezrobocia (ważny np. dla Włoch, w 

latach 60 - tych i 70 - tych)

• Transfer dewiz do kraju pochodzenia (dla 

Jugosławii w latach 70 - tych 2 - 3 mld USD 
rocznie) zależny od czasu pobytu

• Zdobycie dodatkowego wykształcenia w kraju 

przyjmującym (ważne szczególnie dla ludzi 
wysoko wykwalifikowanych)

• Efekty kulturowe i cywilizacyjne (nowe wzorce, 

idee, formy życia, budownictwo, morale pracy, 
organizacja)

• Efekty inwestycyjne (powracający inwestują w: 

mieszkania, przedsiębiorstwa, pap. wartościowe)

Skutki transferu siły roboczej

Efekty 

pozytywne

dla kraju „wysyłającego”

22

• Deformacja na rynku pracy (np. ochrona zdrowia, 

usługi informatyczne, architektura)

• Zmiana struktury piramidy demograficznej
• Zależność od koniunktury w kraju przyjmującym 

(załamanie gosp. oznacza utratę pracy i powrót. 
Zwiększa to ilość bezrobotnych w kraju 
pochodzenia)

• Utrata strumieni dochodów w postaci podatków 

("drenaż fiskalny")

• Koszt wykształcenia
• Strata GDP

Skutki transferu siły roboczej

Efekty 

negatywne

dla kraju „wysyłającego”

23

• Oszczędności kształcenia (dla osób wykwalifikowanych) -

drenaż mózgów przez USA. Transfer wiedzy

• Efekt fiskalny - podatki

• Import metod (np. hodowli, uprawy, technologii 

spożywczej itp.)

• Efekt kulturowo - cywilizacyjny (wzbogacenie sieci usług 

gastronomicznych, handlowych, zmiana zachowań itp.)

• Przyciąganie kapitału inwestycyjnego (osoby zamożne 

inwestujące w firmy i nieruchomości) 

• Zmiana piramidy demograficznej (jeżeli imigrują ludzie 

młodzi)

• Wzrost GDP

Skutki transferu siły roboczej

Efekty 

pozytywne

dla kraju „przyjmującego”

24

Skutki transferu siły roboczej

Efekty 

negatywne

dla kraju „przyjmującego”

• Koszty emerytur (zasiłki) - jeżeli osoby starsze
• Korzystanie z publicznego systemu oświaty, ochrony, 

służby zdrowia

• Transfery dochodów za granicę
• Pogorszenie sytuacji na rynku pracy
• Niepokoje społeczne, bariery psychologiczne wśród 

ludności miejscowej

• Spekulacja (np. wzrost cen mieszkań w dzielnicach 

imigrantów)

• Spadek płac (ewentualnie) 

25

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

I. Strefa wolnego

handlu

II. Unia celna
III. Wspólny rynek

IV. Unia 

Gospodarcza

1. brak ceł wewnętrznych
2. wspólna taryfa celna
3. swobodny przepływ

kapitału, usług, ludności

4. harmonizacja polityki

gospodarczej

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

26

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

I. Strefa wolnego

handlu

II. Unia celna
III. Wspólny rynek
IV. Unia Gospodarcza

V. Pełna integracja

- Unia

Gospodarcza
i Walutowa

1. brak ceł wewnętrznych
2. wspólna taryfa celna
3. swobodny przepływ

kapitału, usług, ludności

4. harmonizacja polityki

gospodarczej,

5. wspólna waluta, 

jedna polityka 
kursowa i pieniężna

Etapy integracji

gospodarczej i walutowej UE

27

Wspólna waluta; 

jednolita polityka 

pieniężna

V  Unia 

Gospodarcza i 

Walutowa

Etapy integracji gospodarczej i walutowej UE

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

Brak ceł wewnętrznych

I Strefa

wolnego

handlu

Wspólna taryfa celna

II Unia 

celna

Swobodny przepływ ludzi, towarów, 

usług i kapitału

III 

Wspólny 

rynek

Harmonizacja polityki gospodarczej

IV Unia 

Gospo-

darcza