Religie antyczne

Pankatrion – wszystkie siły dozwolone. Najbardziej brutalna konkurencja. Taka wolna amerkanka.

Zabronione było kąsanie. W trakcie pankrationu zadawano ciosy łokciem, kolanem, stopami.

Pojawiały się pewne specjalizacje. Niektórzy specjalizowali się w duszeniu konkurentów. Inni chwytali

przeciwnika za palec i łamali go, żeby się poddał.

Ponieważ aspekt sportowy odgrywał ogromne znaczenie pojawiły się gimnasiony. W wyniku ćwiczeń

Grecja uzyskiwała mocnych i zaprawionych w walkach wojowników. Jednym z najsławniejszych

zawodników był Milon z Krotonu, który zwyciężył 543 r. p.n.e. w Olimpii – pierwszy raz. Boks, zapasy i

pankatrion – to były jego specjalizacje. Dominował w zawodach do 516 r. p.n.e. Zjadał ok. 8 kg mięsa

dziennie i ćwiczył z bykiem. Zadufany w swoją siłę, gdy wracał z przechadzki zobaczył drwali

rozbijających drzewa klinami. Zaklinowany w drzewie został pożarty w nocy przez wilki.

Pulidanos – jego ideałem był Herakles, który własnymi rękami udusił lwa i przyodziewał się w jego

skórę. Pulidanos udał się pod Olimp, udusił lwa i jak Herakles przyodział jego skórę. Po Grecji

paradował w niej wraz z maczugą. Podobno w swojej karierze odniósł 800 zwycięstw. Starożytni

podają przykłady jego siłowych popisów – np. doganiał pędzący rydwan ciągnięty przez 3 rumaki i

zatrzymywał. Także zadufany we własną siłę, siedział w jaskini gdzie panował chłód. W pewnym

momencie zauważył pęknięcie na stropie jaskini. Chcąc podtrzymać jaskinię przed zawaleniem

poniósł śmierć.

Greckie święta można podzielić na grupy:

Święta ogólnogreckie – gdy przybywali do sanktuariów hellenowie z całego świada – wielkie

misteria eleuzyjskie ku czci Demeter i Kory o charakterze rolniczym; święta w Olimpii ku czci

Dzeusa i Hery.

Święta plemienne obchodzone przez członków plemion – Jonowie, Dorowie, Achajowie: np.

na Delos Jonowie obchodzili święta ku czci Apollina i Artemidy. Dorowie obchodzili np. w

Herajonie swoje święta.

Święta o charakterze państwowym – panatenaje w Atenach. Nadzorował obchodzenie tego

święta archont bazileus. W nocy odbywały się tańce i śpiewy, a o świcie procesja, która

podażała świętą drogą do ołtarza na Akropolu w Polias. Tam też składano ofiary. Były

paratenaje obchodzone raz do roku i większe obchodzone raz na 4 lata. Urządzano też

zawody i konkursy – muzyczne, piękności, zawody sportowe. Tesmoforie – obchodzone w

wielu miastach święta rolnicze ku czci Demeter. Wg tradycji ateńskiej święto to miało

początek kiedy Demeter była czczona w zamierzchłej przeszłości. Tesmoforie nie miały jednak

charakteru ogólnohelleńskiego. Hiakintia – nieco mniej wiemy o charakterze tego święta.

Obchodzone nie w Sparcie ale w Amyklaj. Trawało co najmniej 3 dni. Związane z kultem

Apoollona i wcześniejszego bóstwa przyrody Hiakintosa – przeddoryckiego. Istnieje mit o

śmierci Hiakintosa w czasie gry dyskiem, kiedy to zakochany Zefir tak skierował dysk, że

Hiakintos zginął. Dymnopedia – obchodzone w Sparcie. Występowały trzy chóry: starców,

dojrzałych i chłopców.

Formy kultowe ludowej pobozności nie wystarczały wielu Grekom. Istniały grupy zainteresowane

aspektem mistycznym w religii. Pobożność oparta na chorei, ofiarach, aspekcie teatralnym nie

wystarczała im i poszukiwali innych form kultowych. Tak doszło do misteriów. W ich czasie

dochodziło do obrzędów inicjacyjnych i wtajemniczeń. W świątyni Demeter dochodziło do zaślubin

kapłana i kapłanki. Kulminacyjnym momentem był gest podniesienia do góry kłosa. Wtajemniczonym

nie wolno było ujawniać przebiegu misteriów stąd mamy niewiele źródeł. Pauzaniasz był w Eleuzis

chciał opisać misteria eleuzyjskie. Przeszedł akt inicjacji. Opisuje, że w nocy miał sen, w którym

pojawił się jeden z Herosów, który zabronił mu opisania misteriów. Podniesienie kłosa było

symbolicznym podsumowaniem całego miserium, w czasie którego odtwarzano wielki mit o Demeter

i Korze. Mit ten miał wyjaśniać genezę dwóch pór roku. Kulminacyjnym efektem przemian pór roku

jest plon zboża. Podczas tych obrzędów nie wolno było wchodzić do świątyni Demeter.

Charakter misteryjny miały także obrzędy dionizyjskie – kiedy uczestnicy misteriów popadali w stany

ekstatyczne. Entheos, entuziasmos – stan napełnienia przez bóstwo. Uczestnicy pili wino i uważali, że

wraz z winem przyjmują do siebie samego Dionizosa. Nurty mistyczne charakteryzowały się

równością członków. Także kobiety mogły brać udział w misteriach, podobnie jak niewolnicy. Wszyscy

oni stawali w obecności sacrum. Często misteria te miały charakter prywatnych i zamkniętych

uroczystości. Bachatki – kiedy poczuły, że powinny zjednoczyć się z Dionizosem, porzucały rodziny i

udawały się do lasów, gdzie w stanie ekstatycznym dopuszczały się szaleństwa. Interpretuje się to

jako sposób na zrównoważenie podległej roli kobiety w starożytnej Grecji. Nurt orficki – narodził się

w Tracji, na północ od świata greckiego. Za twórcę uważali Orfeusza. Mit o Eurydyce, która ukąszona

przez żmije poszła do Hadesu. Orfeusz udał się za nią by prosić Persefonę i Hadesa o pozwolenie

powrotu Eurydyki na ziemię. Zgoda została udzielona pod warunkiem, że Orfeusz będzie szedł na

ziemię przed Eurydyką i nie będzie się oglądał. Jednak nie wytrzymał próby zaufania i odwrócił się –

wtedy Eurydyka zniknęła. Orficy są twórcami koncepcji nagrody i kary pośmiertnej. Na tej kanwie

rozwinęła się olbrzymia doktryna orficka przekazywana adeptom podczas orfickich misteriów.

Główne miejsce w tej doktrynie zajmowała eschatologia. Głosili tezę o dwóch pierwiastkach

zwalczających się w człowieku – zmysłowy i duchowy (dionizyjski). Po śmierci dusza udaje się do

Hadesu. Nagroda jest pobyt na Polach Elizejskich. Orficy stawiali sobie w związku z tym duże

wymagania, prowadzili ascetyczny tryb życia. Arystoteles wspomina o „orfickim życiu”. Potem

powstała doktryna Pitagorasa z Samos, twórcy związku pitagorejskiego. On tworząc swoją koncepcje

religijną włączył w nią elementy matematyki i filozofii. Rozwinął na tym gruncie teorię liczb. Uważał

on, że liczba jest podstawą świata i wszystko w świecie ma swoje odbicie w świecie liczb. Doceniał

Pitagoras także sferę polityczną. Starożytne biografie Pitagorasa wspominają o jego podróży do

Egiptu, skąd przyjął niektóre koncepcje, w tym dotyczącą wędrówki dusz. Pitagorejczycy drażnili

swoją zarozumiałością mieszkańców Krationu, którzy w V w. dokonali na pitagorejczykach masakry, z

której uszło zaledwie dwóch.

ORGANIZACJA

Rola świątyni. Centrum życia religijnego stanowiło sanktuarium. Świątynia jest pojęciem węższym.

Sanktuarium nie koniecznie wiąże się z istnieniem budynku świątynnego i jest pojęciem szerokim. W

epoce mykeńskiej istniały sakralne pomieszczenia w pałacach. Najczęściej nie stanowiące odrębnych

zabudowań. Poza tym były tzw. temenosy – sanktuaria umiejscowione w terenach wiejskich – bez

budynków, na obszarze wyznaczonego terenu, gdzie znajdowały się święte strumienie, źródła,

kamienne ołtarze. Często obecne było święte drzewo lub święty gaj, albo święty kamień. Takich

sanktuariów było najwięcej. Z czasem na przełomie IX/VIII w. pojawiają się małe budynki kultowe do

przechowywania posągów bóstw. Pojawiają się dotychczasowych temenosach. Sanktuarium Hery na

Samos to potężna świątynia, która w wcześniej była temenosem, który stale się rozwijał. Olbrzymi

ołtarz świadczy o licznych ofiarach składanych w tym miejscu. W czasie rozwijania się budynku

pojawiły się kolumny. Budynek raczej był długi z małą rozpiętością sklepienia – z przyczyn

technicznych. Kolumny umożliwiły wspieranie większego sklepienia. Kolumny rzeźbione w stylu

doryckim, jońskim, czy korynckim. Świątynia na Samos – w VI w. przybrała ogromne rozmiary –

160x60 m. Tych gabarytów była świątynia także Apollona w Didyma i świątynia Artemidy w Efezie.

Typowa świątynia składała się z głównego pomieszczenia i przedsionka. Ołtarz i wejście po stronie

wschodniej. W świątyni postawiony był posąg umieszczany na podwyższeniu.

Główne centra religijne – ogólno greckie to Olimia z całym kompleksem sakralnym ze świątynią Hery,

a także Dzeusa; Dodona będąca centrum kultu Dzeusa i ważna wyrocznia; Delfy związane z kultem

Apollona w samym środku Grecji kontynentalnej; Didyma niedaleko Miletu dokąd zbudowano

specjalną drogę dla pielgrzymów; Eleuzis w pobliżu Aten; Delos – najważniejsze centrum Apollona i

Artemidy; Argos i Samos jako centra kultu Hery; Epidauros i Kos – centra kultu Asklepiosa.

Specyficzną instytucją były amfiktionie – związki plemion, miast i wsi zjednoczone w opiece nad

jakimiś sanktuariami. Wspólnie one budowały i utrzymywały sanktuaria i spotykały się na obrzędach

religijnych. Amfiktionia delficka opiekowało się dwanaście miast.

Kapłani – trudno mówić o wyodrębnionym i samodzielnym stanie kapłańskim. Każdy obywatel mógł

sprawować kult w imieniu rodziny. W imieniu państwa kult sprawowali wyznaczeni funkcjonariusze

lub władcy. Z czasem zaczęto wybierać kapłana do opieki nad sanktuarium. Kapłanem tym mógł być

każdy obywatel, który do pełnienia funkcji nie potrzebował specjalnego przygotowania. Był kimś w

rodzaju reprezentanta pewnej grupy wiernych i w imieniu tej społeczności wznosił modły, składał

ofiary i zarządzał majątkiem świątyni. Dany kapłan związany był z konkretną świątynią. Z czasem

kapłanów zaczęto uważać za urzędników państwowych, którzy mieszkali przy świątyni i żyli z ofiar

składanych świątyni. Były jednak świątynie, w których niezbędna była głębsza znajomość doktryny –

dlatego trzeba było mieć specjalne przygotowanie. W świątyniach związanych z Demeter była taka

sytuacja. Niektóre rody zaczęły się specjalizować w sprawowaniu tych funkcji kapłańskich. W takim

przypadku funkcje kapłańskie sprawowane były dożywotnio i przechodziły z ojca na syna. Obok

kapłanów byli specjaliści od wróżenia. Wieszczkowie cieszyli się wielkim poważaniem. Często działali

przy konkretnych wyroczniach. Najbardziej znane wyrocznie to Apollona w Delfach i Dzeusa w