Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
1
Ćwiczenie
nr 1
Temat ćwiczenia:
Elektroliza wody
Konspekt
Nr zespołu:
Wydział, rok, grupa:
Data
Ocena
Nazwisko i imię
Teoria
Wykonanie ćwiczenia
Końcowa z ćwiczenia
1.
2.
Elementy układu:
1. elektrolizer,
2. zmienne obciążenie zewnętrzne,
3. amperomierz,
4. woltomierz,
5. zasilacz,
6. kable (komplet),
7. krótka rurka,
8. klipsy,
9. stoper,
10. woda dejonizowana ( destylowana).
1.Informacje wstępne
Elektroliza jest procesem rozkładu elektrolitu na elektrodach, następującym w wyniku
przepływu prądu przez ten elektrolit. Tak więc, w trakcie elektrolizy do układu doprowadzana jest
energia elektryczna. Warunkiem przepływu prądu przez elektrolit jest istnienie w nim
naładowanych cząstek – jonów. Jony te mogą powstać w wyniku rozstrzepienia substacji pod
wpływem oddziaływania z rozpuszczalnikiem (dysocjacji), tak jak to ma miejsce w roztworze
wodnym NaCl (NaCl dysocjuje na kationy Na
+
i aniony Cl
-
). W wodnych roztworach elektrolitów
jony otoczone są grupą oddziaływujacych z nimi cząteczek wody (są hydratyzowane). Gdy
dysocjacja ma miejsce w roztworze niewodnym otaczają je cząsteczki rozpuszczalnika – jony są
solwatyzowane. W wiekszości, sole stopione w stanie ciekłym składają się wyłącznie z jonów – są
cieczami jonowymi. Pewne substancje w stanie stałym, na przykład tlenek cyrkonu ZrO
2
stabilizowany tlenkiem itru Y
2
O
3
, w podwyższonej temperaturze charakteryzują się również
wysokim przewodnictwem jonowym. Przepływ ładunku przez stały elektrolit następuje na skutek
wędrówki jonów O
2-
po defektach sieciowych podsieci anionowej (tlenkowej). Przepływ prądu
przez elektrolit wiąże się z przepływem masy. Elektrolity są przewodnikami drugiego rodzaju.
Na anodzie elektrolizera (elektrodzie dodatniej) ma miejsce proces elektroutleniania, w
trakcie którego do elektrody dopływają aniony i oddają elektrony. Na katodzie (elektrodzie
ujemnej) ma miejce proces elektroredukcji, w trakcie którego kationy pobierają elektrony.
Produkty elektrolizy wydzielają się na elektrodach.
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
2
W przeciwieństwie do elektrolizera, do którego dostarczana jest energia, ogniwo
galwaniczne dostarcza energii elektrycznej. W ogniwie galwanicznym proces anodowy
(elektroutleniania) przebiega na elektrodzie ujemnej, zaś proces elektroredukcji na dodatniej
katodzie.
Ogniwo galwaniczne
Elektrolizer
Reakcje przebiegają samorzutnie.
Reakcje są wymuszane przyłożonym z zewnątrz
napięciem
Przebiegające w ogniwie reakcje powodują
przepływ elektronów w obwodzie
zewnętrznym.
Kierunki przepływu prądu w układzie
elektrolizera i ogniwie są przeciwne
Procesy polegają na przekazaniu energii z
ogniwa do otoczenia, czyli do obwodu
zewnętrznego (procesy egzoenergetyczne).
Zewnętrzne źródło prądu przekazuje energię
reagentom elektrolizera (procesy
endoenergetyczne).
Prawa Faraday’a
Zgodnie z I prawem Faraday’a, ilość wydzielonej substancji (w przypadku elektrolizy
wody – gazu) jest wprost proporcjonalna do przepływającego w czasie elektrolizy ładunku Q.
Kiedy przez elektrolizer przepuścimy ładunek 96500 C oznacza to, że przepłynął przez niego 1 mol
elektronów. Jeżeli prąd płynący przez elektrolizer nie zmienia się w czasie a jego natężenie wynosi
I to ładunek jest iloczynem natężenia prądu i czasu.
Q = I⋅ t
Teoretycznie, ilość wydzielonego wodoru można obliczyć korzystając z II prawa Faraday’a
I⋅t = n⋅z⋅F
Sprawność faradajowską elektrolizera wody, obliczamy dzieląc objętość wydzielonego
podczas elektrolizy gazu przez objętość gazu wynikającą z prawa Faraday’a
ther
H
H
F
V
V
2
2
exp
=
η
gdzie:
V
ther
2
H
- teoretyczna ilość otrzymanego wodoru [m
3
] lub[ml]
V
exp
2
H
- rzeczywista ilość otrzymanego wodoru [m
3
] lub[ml]
oraz
V
ther
2
H
=
z
p
F
t
T
I
R
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
[m
3
] lub [ml] lub V
ther
2
H
=
F
z
V
t
I
m
⋅
⋅
⋅
gdzie: gdzie n = V/V
m
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
3
gdzie:
V
ther
2
H
- teoretyczna ilość otrzymanego wodoru [m
3
] lub[ml]
R- uniwersalna stała gazowa; R= 8,314
⋅ K
mol
J
;
p – ciśnienie otoczenia [Pa];
F- stała Faraday’a , F= 96485
mol
C
gdzie 1 [C]=1 A
⋅
s
T – temperatura [ K]
t - czas [ s]
z - ilość elektronów potrzebna do wydzielenia jednego mola H
2
-
[ 2]
V
m
– objętość molowa
Wartość obliczonej sprawności faradajowskiej powinna być bliska 1 ( 100%).
Jeżeli więc
obliczona sprawność faradajowska < 1 (100%), to wynika to zarówno z błędów pomiarowych,
zanieczyszczenia elektrolitu jak i z istnienia tzw. straty dyfuzyjnej w elektrolizerze wody. Strata
dyfuzyjna wynika z faktu, że część gazów przepływających przez membranę ponownie łączy się
tworząc wodę. Jeżeli obliczona sprawność faradajowska wynosi na przykład 0.90 (90 %) to
wskazuje to, że przepływający prąd prawie w całości posłużył do wytworzenia paliwa wodorowego
(tylko 10% ładunku dostarczonego do elektrolizera zostało „zmarnowane” na procesy uboczne).
Sprawność energetyczna elektrolizera wody jest to stosunek energii zawartej w
otrzymanym w wyniku procesu elektrolizy wodorze, do energii elektrycznej potrzebnej do jego
wytworzenia, czyli zużytej w trakcie elektrolizy.
t
I
U
V
H
H
oH
E
⋅
⋅
⋅
=
exp
2
2
η
gdzie:
H
r
2
oH
- wartość opałowa wodoru
]
m
MJ
[
920
,
11
H
3
2
oH
−
⋅
=
,
V
exp
2
H
- rzeczywista ilość otrzymanego wodoru [m
3
] lub [ml]
Badając zależność przyłożonego do elektrod napięcia i otrzymanego natężenia prądu, otrzymamy
wykres Rys.1.
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
4
Rys.1. Wykres zmian natężenia prądu w funkcji napięcia
W stadium początkowym elektrolizy (odcinek 1), mimo przykładania coraz wyższego
napięcia nie obserwujemy znaczącego przyrostu wartości prądu płynącego w elektrolizerze oraz
wydzielania się na elektrodach gazowych produktów elektrolizy. Ma to miejsce dopiero po
osiągnięciu napięcia U
rozkł.
(odcinek 2). W przypadku elektrolizy wody, U
rozkł
musi być wyższe od
siły elektromotorycznej (SEM) ogniwa wodorowo-tlenowego, w trakcie pracy którego ma miejsce
proces odwrotny do elektrolizy wody – samoistna jej synteza.
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
5
WYKONANIE ĆWICZENIA nr 1
A. Zapoznanie się z działaniem elektrolizera polimerowego
W ćwiczeniu nr 1 zapoznamy się z działaniem elektrolizera polimerowego, które
najważniejszą część stanowi zespół elektrod i membrany (ang. MEA = Membrane Electrode
Assembly). Zespół ten składa się z anody i katody węglowej z rozproszoną Pt i specjalnej
membrany polimerowej – Nafionu, w której nośnikami prądu są dodatnie jony wodorowe H
+
-
protony. Nafion jest to fluorowęglowy polimer, zbliżony budową do Teflonu.
Rys.1.2. Schemat ogólny połączeń układu pomiarowego.
Rys.1.3. Budowa elektrolizera.
Objaśnienia
1) zbiorniki kompensacyjne,
2) zbiornik: O
2,
3) zbiornik: H
2,
4) elektrolizer.
1
2
3
4
Wypływ gazów
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
6
Elektrolizer
Rys.1.4. Przygotowanie elektrolizera do pracy: a) napełnianie; b) montaż.
1. Połącz układ zgodnie ze schematem przedstawionym na Rys. 1.2.
a) Gniazdo „+” zasilacza (czerwony przewód) połącz z „+” gniazdem elektrolizera.
Gniazdo „-” zasilacza ( czarny przewód) połącz z gniazdem „-” amperomierza,
a gniazdo „+” amperomierza połącz z jednym z gniazd zmiennego oporu a następnie drugie
gniazdo oporu połącz z gniazdem „-” elektrolizera.
b) Woltomierz przyłącz równolegle do elektrolizera. „+” woltomierza (przewód czerwony) przyłącz
do „+” elektrolizera zaś „-”woltomierza (przewód czarny) przyłącz do „-”elektrolizera (gniazda
czarnego) Rys.1.2.
2. Odkręć zbiorniki kompensacyjne dla wodoru i tlenu i odłóż je na bok . (Rys.1.4a)
3. Napełnij obydwa cylindry elektrolizera wodą dejonizowaną (destylowaną ) do poziomu 0 [ml],
bardzo ostrożnie aby zapobiec powstawaniu baniek powietrza w układzie. (Rys.1.4a).
4. Nałóż oba zbiorniki kompensacyjne (dla wodoru i tlenu) i dokręć je do zbiorniczków H
2
i O
2
Rys.1.4b).
5. Na rurkę od strony wodorowej nałóż klips jak pokazuje schemat na Rys. 1.5. Taki sam klips
nałóż na rurkę od strony tlenowej. Zaciśnij szczelnie klipsy (zakręć).
- 6 -
Rys.1.5. Nakładanie klipsów.
6. Ustaw zakres na woltomierzu 2V.
woda
dejonizowana
Klips
Elektrolizer
Klips
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
7
7. Ustaw zakres na amperomierzu 10 A.
8.Ustaw pokrętło obciążenia oporu zmiennego na wartość
.
∞
9.Włącz zasilacz do sieci.
10.Ustaw pokrętło obciążenia oporu zmiennego kolejno na wartości:
(a) 33 k
Ω
, (b) 10 k
Ω
i (c) 5 k
Ω
11.Odczytaj wartość napięcia wyświetloną na woltomierzu gdy na amperomierzu pojawi się
wartość 0.04A.
12. Zmień wartość oporu zmiennego na kolejną, mniejszą wartość (przekręć pokrętło oporu o jedną
pozycję w prawo). Zapisz wartość oporu w Tab.1.1.
Po ustabilizowaniu się wartości napięcia i prądu (niezmiennej w ciągu ok.1 min.) zapisz je w
Tab.1.1.
13. Odkręć (ostrożnie) pokrętło klipsa na zbiorniku wodoru i ustaw menisk wody na poziomie „0”.
14. Powtórz tą czynność dla zbiornika tlenu.
15. Zakręć klipsy na obu zbiornikach
16. Ustaw pokrętło oporu zmiennego na wartość 10
Ω
. Włącz stoper. Zapisz napięcie elektrolizera i
natężenie prądu płynącego i przez elektrolizer. Tab.1.2.
17. Co 1 minutę odczytuj na skali cylindra objętość wodoru i tlenu i wpisuj odczytaną wartość do
Tab.1.2. Gdy objętość wodoru osiągnie 20 ml zapisz w tabelce czas tego zdarzenia i odpowiadającą
mu objętość tlenu.
18. Wyłącz elektrolizer i stoper.
19. Odkręć (ostrożnie) pokrętło klipsa na zbiorniku wodoru i ustaw menisk wody na poziomie „0”.
20. Powtórz tą czynność dla zbiornika tlenu. W razie konieczności uzupełnij ilość wody do
poziomu 0.
21. Kolejne ćwiczenie przeprowadź przy stałym czasie pomiaru t = 180 [s]. Dobierz wartość oporu
na zmiennym oporniku, tak aby wartość prądu płynącego przez elektrolizer wynosiła I = ok. 0.1 A,
0.3-0.4 A, 0.6-0.9 A, oraz ok. 1 A. Odczytaj objętości wydzielonego wodoru i tlenu wyniki zapisz
w Tab.1.3
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
8
II Wyniki pomiarów i obliczenia
Tab.1.1. Charakterystyka prądowo-napięciowa elektrolizera polimerowego
Opór
R [
Ω]
Ω]
Ω]
Ω]
Napięcie ogniwa
U [V]
Natężenie prądu
I [A]
0.00
0.00
0.01
Tab.1.2. Zależność objętości wydzielonego wodoru i tlenu od czasu elektrolizy
Czas
[s]
Objętość
H
2
[ml]
Objętość
O
2
[ml]
Napięcie
U [V]
Natężenie
I [A]
0
0
0
60
Tab.1.3. Zależność objętości wydzielonego wodoru od natężenia prądu elektrolizy
t = idem = 180 s
Natężenie
I [A]
Objętość
H
2
[ml]
Objętość
O
2
[ml]
III Opracowanie wyników:
1) Wykreśl zależność prądu płynącego przez elektrolizer od napięcia elektrolizera I = f(U).
(Tab.1.1.)
2) Wyznacz napięcie rozkładowe wody dla badanego układu elektrolizera.
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
9
3) Wykreśl zależności objętości wodoru i tlenu w funkcji czasu elektrolizy: V
H
2
= f (t) oraz
V
O
2
= f (t) (Tab.1.2.)
4) Wyznacz współczynniki regresji liniowej V= a t dla wodoru i tlenu ( V = obj. gazu, t- czas
elektrolizy, a –współczynnik regresji) przechodzącej przez początek układu współrzędnych. Podaj
współczynnik korelacji i błąd współczynników nachylenia prostych.
5) Wykreśl zależności objętości wodoru i tlenu w funkcji natężenia prądu elektrolizy V
H
2
= f( I) .
(Tab.1.3.).
6) Wyznacz współczynniki regresji liniowej V= b I ( I- prąd elektrolizy, b –współczynnik regresji)
przechodzącej przez początek układu współrzędnych. Podaj współczynnika korelacji i błąd
współczynników nachylenia prostych.
6) Oblicz stosunki współczynników pochyleń otrzymane dla obydwu regresji. Objaśnij otrzymany
wynik.
7) Sprawdź zgodność otrzymanych wyników z prawami Faraday’a. w następujący sposób:
a) Teoria
I prawo Faraday’a.
m = k
t
I ⋅
⋅
gdzie m- masa wydzielonej substancji
II prawo Faraday’a
[ ]
[ ]
C
96484
F
C
k
R
F
c
=
⇒
=
[A
⋅
s]
gdzie Rc=
z
M
gramorównoważnik wydzielonej substancji (M
H2
= 2 g; z
H2
= 2; M
02
= 32 g; z
02
= 4)
M - masa molowa [g] (M
H2
= 2 g; M
02
= 32 g)
z - ładunek jonu (względem ładunku elektronu)-(z
H2
= 2; z
02
= 4)
Stąd, korzystając z praw gazu doskonałego, otrzymujemy:
Sprawdzenie:
F
z
V
t
I
V
2
H
m
teor
2
H
⋅
⋅
⋅
=
=
t
F
Z
V
I
m
⋅
⋅
⋅
=
theor
2
H
a
t
⋅
(1)
F
z
V
t
I
V
2
H
m
teor
2
H
⋅
⋅
⋅
=
=
I
F
Z
V
t
m
⋅
⋅
⋅
=
theor
2
H
b
I
(2)
gdzie t – czas tworzenia wodoru [s]
V
m
– objętość molowa substancji = 24000 ml; 22,4 dm
3
; 24 l/mol dla T=20
0
C
F – stała Faraday’a = 96484 [C/ mol] [ As/mol]
b) Oblicz współczynniki
theor
2
H
a
i
theor
2
H
b
.
Ć
wiczenie 1. Elektroliza.
Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie
10
c) Na odpowiednie wykresy (punkty (3) oraz (5)) nanieść zależności (1) i (2) z obliczonymi
współczynnikami
theor
2
H
a
i
theor
2
H
b
i objaśnij otrzymany wynik.
d) Wykonaj powyższe obliczenia i sporządź wykresy dla tlenu.
8) Oblicz sprawność faradajowską elektrolizera
Sprawność faradajowska
η
F
jest to stosunek ilości otrzymanego wodoru, do ilości wodoru, jaka
powinna być otrzymana, gdy spełnione są prawa Faraday`a.
theor
2
H
exp
2
H
F
V
V
=
η
=
theor
2
H
.
exp
2
H
V
t
a
⋅
F
z
V
t
I
V
m
teor
H
⋅
⋅
⋅
=
2
=
t
F
Z
V
I
m
⋅
⋅
⋅
=
theor
2
H
a
t
⋅
theor
2
H
a
=
F
Z
V
I
m
⋅
⋅
teor
2
H
V
=
I
F
Z
V
t
m
⋅
⋅
⋅
ther
H
H
F
V
V
2
2
exp
=
η
=
theor
2
H
.
exp
2
H
theor
2
H
.
exp
2
H
a
a
t
a
t
a
=
⋅
⋅
gdzie
t – czas tworzenia wodoru [ s]
V
m
– objętość molowa substancji [ml/mol]
F – stała Faraday’a = 96484 [C
⋅
mol
-1
][A
⋅
s/mol]
Z – liczba jonów-2 (H
2
)
I – natężenie prądu przy którym tworzony jest wodór [A]
9) Oblicz sprawność energetyczną elektrolizera.
Sprawność energetyczna to stosunek energii zawartej w wygenerowanym wodorze, do energii
elektrycznej potrzebnej do jego wytworzenia.
t
I
U
V
H
exp
2
H
2
oH
E
⋅
⋅
⋅
∆
=
η
=
=
⋅
⋅
⋅
∆
t
I
U
t
a
H
exp
2
H
2
oH
I
U
a
H
exp
2
H
2
oH
⋅
⋅
∆
gdzie
∆
H
oH2
–wartość opałowa wodoru
∆
]
m
MJ
[
920
,
11
H
3
2
oH
−
⋅
=
,
V
exp
2
H
- rzeczywista ilość otrzymanego wodoru [m
3
] lub [ml]
10) Przedyskutuj otrzymane wyniki.