plik

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

Eliza Maniewska
Prawo wspólnotowe w orzecznictwie

Sądu Najwyższego Izby Pracy,

Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację przeglądu „wspólnotowego” orzecznictwa Sądu Najwyższe-

go zamieszczonego w numerze pierwszym „Europejskiego Przeglądu Sądowego” z 2005 r.

W poprzednim

opracowaniu, które obejmowało także przedstawienie wyroków zapadłych w Izbie Cywilnej Sądu Naj-

wyższego, zostały przedstawione orzeczenia zapadłe w okresie po akcesji Polski do Unii Europejskiej, ale

oparte na stanach faktycznych sprzed 1.05.2004 r. W orzeczeniach tych przyjęto zasadę, że odwoływanie

się do założeń ustawodawstwa wspólnotowego powinno być traktowane jako jedna z dyrektyw popraw-

nej wykładni obowiązującego prawa również w tych sprawach.

Wprowadzenie

Także wiele orzeczeń prezentowanych w niniejszym opraco-

waniu dotyczy zdarzeń mających miejsce przed akcesją. Pod-

trzymane zostało przy tym przez Sąd Najwyższy (dalej jako

SN) stanowisko, że jeżeli sprawa ma kontekst wspólnotowy,

w tym sensie, że przepisy będące podstawą jej rozstrzygnięcia

zostały wprowadzone w celu dostosowania prawa polskiego

do prawa wspólnotowego, ich wykładnia musi być dokonana

z uwzględnieniem treści i celów implementowanych dyrektyw

unijnych.

Podzielono przy tym, wyrażone w dotychczasowym

orzecznictwie i doktrynie stanowisko, zgodnie z którym obo-

wiązek prowspólnotowej wykładni przepisów prawa polskiego,

stosowanego do stanów faktycznych opartych na zdarzeniach

zaszłych przed dniem akcesji nie może prowadzić do wykładni

contra legem w stosunku do obowiązujących w tym czasie prze-

pisów polskich lub niestosowania tych przepisów, nawet gdyby

były one niezgodne z treścią i celami aktów wspólnotowych

(por. np. uchwała z 13.07.2006 r., III SZP 3/06).

Sprawy wyglądają inaczej w stosunku do spraw dotyczących

zdarzeń mających miejsce po wstąpieniu Polski do UE. Jak za-

akcentowano w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP 3/06), w tym

przypadku sądy są ponadto zobowiązane do badania zgodności

przepisów prawa polskiego z normami prawa wspólnotowego

albo przedstawienia pytania prawnego do Europejskiego Try-

bunału Sprawiedliwości (dalej jako ETS lub Trybunał) w trybie

art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej

jako TWE). Podkreślono przy tym, że musi być spełniony wa-

runek, aby sprawa dotyczyła stanu faktycznego ukształtowane-

go po dacie akcesji lub dotyczyła skutków zdarzeń, które miały

miejsce przed tą datą, ale ujawniły się dopiero po niej (powoła-

no przy tym wyrok ETS z 10.01.2006 r. w sprawie C-302/04,

Ynos,

oraz wyrok NSA z 8.02.2006 r., II GSK 54/05

1 E. Maniewska, Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym orzecz-

nictwie Sądu Najwyższego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005/1, s. 49.

2 Por. np. wyrok z 6.02.2006 r. (III PK 114/05) OSNP 2007/1–2, poz. 2; wy-

rok z 29.11.2005 r. (II PK 100/05) OSNP 2006/19–20, poz. 298.

3 OSNP 2007/1–2, poz. 35.

4 www.eur-lex.europa.eu

5 ONSAiWSA 2006/4, poz. 96.

6 Por. także wyrok z 9.08.2006 r. (III SK 6/06), niepublikowany.

7 Niepublikowany.

Wskazano także, że przepisy prawa wspólnotowego mu-

szą być interpretowane z uwzględnieniem wszystkich wer-

sji językowych, a nie tylko w brzmieniu podanym w języku

polskim w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (wyrok

z 9.06.2006 r., III PK 30/06).

Jak dotąd, żadne pytanie prawne do ETS nie zostało posta-

wione przez Sąd Najwyższy (Izbę Pracy, Ubezpieczeń Spo-

łecznych i Spraw Publicznych). W wielu orzeczeniach istotny

walor wpływający w sposób zasadniczy na treść rozstrzygnię-

cia ma jednak wykładnia przepisów prawa polskiego w zgodzie

w prawodawstwem unijnym bądź wykładnią prawa unijnego

dokonaną przez Trybunał. Dotyczy to obszarów, w których

dane zagadnienia prawa pracy mają swoje odniesienie w prze-

pisach dyrektyw unijnych. Chodzi np. o kwestie związane

z niewypłacalnością pracodawcy, dyskryminacją czy transfe-

rem przedsiębiorstwa. Osobnego przedstawienia wymagają

orzeczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych w tych spra-

wach, w których występuje tzw. element transgraniczny. Od

1.05.2004 r. mają bowiem w nich bezpośrednie zastosowanie

przepisy rozporządzenie Rady nr 1408/71/EWG z 14.06.1971 r.

w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego

do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność

na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszcza-

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

8 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 35 ze zm.

9 Niepublikowy.

10 Tekst jedn.: DzU z 2002 r. nr 9, poz. 85 ze zm.

11 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 333.

12 Chodzi tu o odrzucenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy

z powodu niezłożenia przez wierzyciela zaliczki na koszty postępowania,

oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, ponieważ jego ma-

jątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowa-

nia, umorzenie postępowania upadłościowego, ponieważ majątek masy nie

wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania lub wierzyciel, na

którego wniosek upadłość była ogłoszona, nie złożył zaliczki na koszty po-

stępowania, a zachodzi brak płynnych funduszów na te koszty.

13 W tym zakresie por. także wyrok z 15.11.2006 r. (I UK 150/06), niepublikowany.

pracodawcy rozumianej jako niewykonanie jego zasadniczego

zobowiązania (wypłaty wynagrodzenia za pracę).

Problem prawny powstający na tle wykładni art. 6 ust. 4 i 6

uorp sprowadzał się zatem się do interpretacji występującego

w nich pojęcia „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodaw-

cy”. Powód uważał, że należy przez nie rozumieć dzień zło-

żenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, a sądy obu

instancji przyjęły (zgodnie z obowiązującą praktyką), iż jest to

dzień uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu wnio-

sku o ogłoszenie jego upadłości. Wykładnia sądów opierała

się na identyfikacji pojęcia użytego w art. 6 ust. 4 i 6 ustawy

z identycznym sformułowaniem użytym w art. 3 ust. 2a tej

ustawy. Była to wykładnia dość oczywista, gdyż, jak zaznaczył

także SN, art. 3 ust. 2a uorp można traktować wręcz jako rodzaj

definicji ustawowej, skoro przepis ten stwierdza, iż za dzień

wystąpienia niewypłacalności pracodawcy uważa się datę po-

stanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości, dzień uprawomoc-

nienia się orzeczenia sądowego wydanego w okolicznościach

określonych w ust. 1 pkt 2–4,

dzień, w którym wystąpiły oko-

liczności określone w ust. 2 pkt 1 lub 3, albo dzień wszczęcia

postępowania likwidacyjnego, o którym mowa w ust. 2 pkt 2.

W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, przy

takim rozumieniu „spornego” terminu za dzień wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy w rozumieniu art. 6 ust. 4 i 6

uorp należałoby więc uznać dzień uprawomocnienia się orze-

czenia sądowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości

pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarczał

nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Przyjęcie takiej

wykładni oznaczałoby bezzasadność roszczeń powoda.

Zdaniem SN możliwość rezygnacji z takiej wykładni na rzecz

„autonomicznego” rozumienia terminu „dzień niewypłacalno-

ści pracodawcy” w kontekście unormowania zawartego w art. 6

ustawy należało rozważyć poprzez odwołanie się do prawa eu-

ropejskiego i jego wykładni dokonanej przez ETS, skoro polskie

ustawodawstwo w istocie w tym zakresie wdraża do krajowego

systemu prawnego regulacje unijne. Jednak, choć powód w toku

postępowania przed sądami pierwszej i drugiej instancji po-

woływał się na uregulowania zawarte w prawie europejskim,

to w skardze kasacyjnej nie przedstawił w odniesieniu do tego

żadnych zarzutów, a w szczególności nie podniósł zarzutów na-

ruszenia przepisów dyrektywy 80/897 czy niezgodności z nią

przepisów prawa polskiego. Sąd Najwyższy, co do zasady, nie

może zaś rozpoznawać naruszenia przepisów niewskazanych

w skardze (także przepisów prawa europejskiego).

W tym kontekście SN stwierdził, że choć nie ma obowiązku

rozważania naruszenia przepisów prawa Unii Europejskiej, jeżeli

strona nie wskazała ich jako podstawy skargi kasacyjnej,

to po-

trzeba taka występuje jednak w zakresie zwrócenia się z zagadnie-

jących się wewnątrz Wspólnoty.

Odmienna specyfika cechuje

także rozpoznawane w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych

i Spraw Publicznych sprawy z zakresu ochrony konkurencji

i konsumentów.

Niewypłacalność pracodawcy

Bardzo dobrym przykładem obrazującym, do jakich rezulta-

tów można dojść stosując wspólnotową wykładnię przepisów

prawa krajowego jest rozstrzygnięcie wyroku z 18.12.2006 r.

(II PK 17/06).

Chociaż w sprawie tej miała zastosowanie nie-

obowiązująca już ustawa z 29.12.1993 r. o ochronie roszczeń

pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (dalej

jako uorp),

trudno przecenić walor tego orzeczenia na kształ-

towanie umiejętności osadzania przez sądy krajowe rozpozna-

wanych spraw w kontekście unormowań unijnych i dorobku

wspólnotowego (acquis communautaire). Oto bowiem SN, pomi-

mo utrwalonej praktyki sądowej w zakresie wykładni art. 6 uorp

dokonał tej wykładni na nowo mając na względzie unormowa-

nia dyrektywy Rady nr 80/897/EWG w sprawie ochrony pra-

cowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy

(w jej

pierwotnym brzmieniu) oraz dotyczący tego aktu dorobek

orzeczniczy ETS. Doszedł przy tym do stanowiska całkowicie

odmiennego niż panujące w dotychczasowym orzecznictwie.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 2 uorp, niezaspokojone roszczenia

pracownicze podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu

Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, co dotyczyło

w szczególności roszczeń powoda o wynagrodzenie za pracę

(art. 6 ust. 2 pkt 2) oraz odprawy pieniężnej przysługującej

w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących

pracodawcy (art. 6 ust. 2 pkt 3 ppkt h). Według art. 6 ust. 4 tej

ustawy wynagrodzenie za pracę podlega zaspokojeniu za okres

nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające dzień wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy albo za okres nie dłuższy niż 3

miesiące poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli ustanie

stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy

poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności praco-

dawcy, a według art. 6 ust. 6 odprawa pieniężna podlega zaspo-

kojeniu, jeżeli ustanie stosunku pracy nastąpiło w okresie nie

dłuższym niż 6 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż

4 miesiące następujące po tym dniu. W przedmiotowej sprawie

problem sprowadzał się do tego, że jeżeli za dzień wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy uznać dopiero datę uprawomoc-

nienia się postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie

jego upadłości (10.09.2004 r.), to rozwiązanie stosunku pracy

powoda nastąpiło w takim terminie (31.01.2004 r.), iż nie są

spełnione warunki (terminy) określone w art. 6 ust. 4 i 6 usta-

wy. Skarżący wywiódł, że tak rygorystyczne stosowanie tych

przepisów ustawy stanowi „swoistą pułapkę” dla pracowników,

z którymi pracodawca rozwiązał stosunek pracy z przyczyn

ekonomicznych po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadło-

ści w sytuacji, gdy przewlekłe rozpoznanie tego wniosku przez

sąd gospodarczy trwa tak długo, iż upływa 6-miesięczny termin

pomiędzy dniem ustania stosunku pracy a dniem wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy. W konsekwencji, pracownicy

z przyczyn przez siebie niezawinionych są pozbawieni uzyska-

nia świadczeń od Funduszu. Dlatego – zdaniem powoda – prze-

pisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych powinny być

wykładane w ten sposób, aby został zapewniony główny jej cel,

czyli ochrona pracownika przed skutkami niewypłacalności

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

ne, zgodnie z art. 3 ust. 2 tiret 1 i art. 4 ust. 2 tiret 1, w stosunku

do terminu zaistnienia niewypłacalności pracodawcy, który nie

musi się koniecznie pokrywać z dniem wydania orzeczenia. Za

oczywiste Trybunał uznał, że orzeczenie o wszczęciu postę-

powania w celu zbiorowego zaspokojenia roszczeń wierzycieli

(o ogłoszeniu upadłości) może być wydane długo po wniesieniu

wniosku o otwarcie postępowania lub po zakończeniu okresów

zatrudnienia, do których odnosi się niezapłacone wynagrodze-

nie, a więc gdyby termin wystąpienia niewypłacalności pra-

codawcy był zależny od spełnienia warunków ustanowionych

w art. 2 ust. 1 dyrektywy, zapłata wynagrodzenia, biorąc pod

uwagę okresy wskazane w art. 4 ust. 2, mogłaby nigdy nie być

gwarantowana przez dyrektywę z przyczyn całkowicie niezwią-

zanych z zachowaniem pracowników. Ten ostatni skutek byłby

sprzeczny z celem dyrektywy, którym jest, jak to zostało wy-

jaśnione w pierwszym ustępie jej preambuły, ustanowienie mi-

nimalnego poziomu wspólnotowej ochrony pracowników w ra-

zie niewypłacalności pracodawcy. Trybunał stwierdził więc,

że biorąc pod uwagę zarówno społeczny cel dyrektywy, jak

i konieczność precyzyjnego ustalenia okresów referencyjnych,

określenie „termin zaistnienia niewypłacalności pracodawcy”

użyte w art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy, należy rozumieć

jako oznaczające dzień wniesienia wniosku o wszczęcie postę-

powania w celu zbiorowego zaspokojenia roszczeń wierzycieli,

z tym że gwarantowane świadczenia nie mogą zostać przyznane

przed dniem wydania orzeczenia wszczynającego takie postę-

powanie lub stwierdzającego, że przedsiębiorstwo zostało defi-

nitywnie zamknięte, gdy aktywa są niewystarczające.

Sąd krajowy, interpretując przepisy wewnętrzne (wydane za-

równo przed, jak i po wydaniu dyrektywy), jest zobowiązany

dokonywać wykładni tych przepisów – tak dalece, jak jest to

możliwe w świetle brzmienia i celu dyrektywy – aby osiągnąć

wynik odpowiadający jej celowi i treści.

W celu zapewnienia

w drodze wykładni zgodności art. 6 ust. 4 i 6 uorp z przepi-

sami dyrektywy 80/987 należało zatem, w ocenie SN, odejść

od interpretacji użytego w nich określenia „dzień wystąpienia

niewypłacalności pracodawcy” w powiązaniu z definicją niewy-

płacalności pracodawcy zawartą w art. 3 ustawy (w rozważanym

14 Analogicznie wypowiedział się SN w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP

3/06), por. przyp. 3.

15 Sąd Najwyższy wskazał na wyroki ETS z: 27.03.1963 r., C-28/62, C-29/62

i C-30/62, w sprawie Da Costa, ECR [1963] 61; 6.10.1982 r., C-283/81,

w sprawie Cilfit, ECR [1982] 3415; 15.09.2005 r., C-495/03, w sprawie

Intermodal Transports, ECR [2005] I-8151, pkt 33; 6.12.2005 r., C-461/03,

w sprawie Gaston Schul Douane, ECR [2005] I-10513.

16 Postanowienie ETS z 26.05.2005 r., C-297/03, w sprawie Sozialhilfeverband

Rohrbach, ECR [2005] I-4305 oraz wyroki ETS z: 26.02.1986 r., C-152/84,

w sprawie Marshall, ECR [1986] 723; 22.06. 1989 r., C-103/88, w sprawie

Fratelli Costanzo, ECR [1989] 1839 oraz 12.07.1990 r., C-188/89, w sprawie

Foster, ECR [1990] I-3313.

17 W sprawie wywierania bezpośredniego skutku przez przepisy dyrektywy

nr 80/987/EWG, ETS wypowiedział się już w wyrokach z: 19.11.1991 r.,

C-6/90 i C-9/90, w sprawie Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni przeciwko

Republice Włoskiej, ECR [1991] I-5357; 16.12.1993 r., C-334/92, w sprawie

Teodoro Wagner Miret przeciwko Fondo de Garantía Salarial, ECR [1993] I-6911

oraz 18.10.2001 r., C-441/99, w sprawie Riksskatteverket przeciwko Soghra Gha

rehveran, ECR [2001] I-7687.

18 ECR [1997] I-4051.

19 ECR [1997] I-3969.

20 ECR [2003] I-4791.

21 Por. wyżej powołany wyrok ETS, C-160/01, w sprawie Mau oraz wyroki z:

13.11.1990 r., C-106/89, w sprawie Marleasing, ECR [1990] I-4135); 16.12.1993 r.,

C-334/92, w sprawie Wagner Miret, ECR [1993] I-6911 oraz 10.02.2000 r.,

C-270/97, C-271/97, w sprawie Deutsche Post, ECR [2000] I-929, pkt 62.

niem wstępnym do ETS albo, gdy jest oczywiste, że przepisy pra-

wa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot, co prawo krajowe,

którego naruszenie zostało wskazane jako podstawa skargi kasa-

cyjnej, występuje możliwość bezpośredniego zastosowania prawa

wspólnotowego lub konieczność dokonania wykładni przepisów

prawa krajowego zgodnie z przepisami wspólnotowymi.

Rozważając konieczność zwrócenia się w przedmiotowej

sprawie do ETS z pytaniem SN stwierdził, że taka nie wy-

stępuje. Trybunał dokonał już bowiem wykładni określonych

przepisów dyrektywy 80/897 w jej pierwotnym brzmieniu

w podobnych sprawach.

Następnie SN zważył, że przepisy tej dyrektywy podlegały-

by bezpośredniemu zastosowaniu w polskim porządku praw-

nym, gdyby okazało się, iż ustawa o ochronie roszczeń pracow-

niczych jest z nimi niezgodna. Jak wskazał, podmioty prywatne

mogą się bowiem powoływać w sporach przeciwko państwu na

postanowienia dyrektyw, których treść jest bezwarunkowa i wy-

starczająco precyzyjna, jeżeli państwo nie wdrożyło dyrektywy

do prawa krajowego w wyznaczonym terminie albo wdrożyło ją

w sposób niepełny lub wadliwy. Sąd Najwyższy stwierdził, że

pojęcie „państwo” jest w orzecznictwie Trybunału rozumiane

szeroko i dotyczy również jednostek organizacyjnych podle-

gających władzom publicznym lub przez nie kontrolowanym.

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który

jest państwowym funduszem celowym mającym osobowość

prawną, należy do podmiotów, które w orzecznictwie ETS są

uznawane za „państwo”.

Powód mógłby więc skutecznie wy-

wodzić swoje roszczenia bezpośrednio z art. 3 ust. 2 i art. 4

ust. 2 dyrektywy 80/987 w jej pierwotnym brzmieniu, gdyby

polskie przepisy były z nimi niezgodne.

W tym zakresie SN zważył, że przepisy art. 6 ust. 4 i 6 uorp

rozumiane w ten sposób, że przez „dzień wystąpienia niewy-

płacalności pracodawcy” należy rozumieć dzień uprawomoc-

nienia się orzeczenia sądowego o oddaleniu wniosku o ogłosze-

nie upadłości pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście

nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania,

byłyby sprzeczne z art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy 80/987

w jej pierwotnym brzmieniu, przy takiej wykładni tych prze-

pisów, jakiej dokonał ETS. Trybunał bowiem w wyrokach

z 10.07.1997 r. (C-373/95) w sprawie Federica Maso i inni oraz

Graziano Gazzetta i inni przeciwko Istituto nazionale della previdenza

sociale [INPS] i Republice Włoskiej,

z 10.07.1997 r. (C-94/95

i C-95/95) w sprawie Danila Bonifaci i inni oraz Wanda Berto

i inni przeciwko Istituto nazionale della previdenza sociale [INPS]

oraz z 15.05.2003 r. (C-160/01) w sprawie Karin Mau przeciwko

Bundesanstalt für Arbeit

stwierdził, że określenie „termin zaist-

nienia niewypłacalności pracodawcy”, które zostało użyte w

art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 tej dyrektywy, należy rozumieć w ten

sposób, że oznacza ono dzień wniesienia wniosku o otwarcie

postępowania upadłościowego, a nie dzień wydania w następ-

stwie tego wniosku orzeczenia o otwarciu postępowania upad-

łościowego lub o odmowie wszczęcia postępowania ze względu

na niewystarczające aktywa pracodawcy. Jak podniósł Sąd Naj-

wyższy, w uzasadnieniach tych wyroków ETS stwierdził m.in.,

że chociaż zastosowanie systemu ochrony pracowników ustano-

wionego przez dyrektywę wymaga zarówno wniesienia wnio-

sku o wszczęcie postępowania w celu zbiorowego zaspokojenia

roszczeń wierzycieli, określonego przez ustawodawstwo pań-

stwa członkowskiego, jak i formalnego orzeczenia otwierające-

go takie postępowanie, to określenie niezapłaconych roszczeń,

które są gwarantowane na podstawie dyrektywy, jest dokonywa-

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

lub pośredniej dyskryminacji, wykładni prawa wspólnotowego,

a w szczególności dyrektywy Rady 97/80 (...) należy dokonać

w ten sposób, na stronie pozwanej ciąży obowiązek dowiedze-

nia, że naruszenie tej zasady nie miało miejsca”.

Wykładnia ta została podtrzymana w wyroku z 22.02.2007 r.

(I PK 242/06).

W sprawie tej powódka zatrudniona u pozwa-

nego jako radca prawny dochodziła w związku z zarzutem dys-

kryminacji wyrównania wynagrodzenia za pracę do poziomu

wynagrodzenia wskazanego pracownika. Pracownica ta ukoń-

czyła aplikację sądową i zdała egzamin sędziowski, a przed

podjęciem zatrudnienia u pozwanego, u którego była zatrud-

niona 14 lat, pracowała w dwóch innych zakładach w jednym

w charakterze specjalisty, w drugim – jako radca prawny. Przez

rok wykonywała u pozwanego samodzielnie obsługę prawną.

W lutym 2004 r. pozwany zatrudnił kolejnego radcę prawnego

z wynagrodzeniem wyższym niż przyznane powódce. Ukoń-

czył on aplikację radcowską, a także kilka kursów i szkoleń

specjalistycznych. Uprzednio pracował w charakterze referenta

prawnego i radcy prawnego w jednej z kopalń, jako radca praw-

ny w dwóch urzędach, prowadził indywidualną kancelarię radcy

prawnego, a także wykonywał obowiązki likwidatora, syndyka,

nadzorcy sądowego w postępowaniach układowych i członka

rad nadzorczych spółek kapitałowych. Od marca 2004 r. po-

zwany zatrudniał kolejnych radców prawnych (ogółem 4), każ-

demu z nich ustalając wynagrodzenie na poziomie wyższym

niż powódki. Pierwszy z nich ukończył aplikację radcowską,

odbył staż w zagranicznej kancelarii adwokackiej, pracował

w spółkach z udziałem Skarbu Państwa i mienia komunalne-

go oraz był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego.

Kolejna osoba także ukończyła aplikację radcowską, a ponadto

seminaria z zakresu prawa handlowego oraz legitymowała się

wieloletnim stażem radcowskim. Następny radca pracował

kilka lat w kancelariach prawnych. Sądy niższych instancji

przyjęły, że ustalając wynagrodzenie powódki i pozostałych

radców prawnych, pracodawca posłużył się dopuszczalnymi

prawnie kryteriami pozytywnymi i nie zastosował zakazanych

kryteriów negatywnych, a zróżnicowanie wynagrodzenia rad-

ców prawnych pracujących u pozwanego miało uzasadnienie

z punktu widzenia okoliczności związanych z pracą i ich kwa-

lifikacjami oraz doświadczeniem zawodowym. Sądy wskazały,

że doświadczenie zawodowe powódki jako radcy prawnego

pod kątem liczby i zakresu działania obsługiwanych przez

nią podmiotów było najmniejsze spośród wszystkich zatrud-

nionych u pozwanego radców, gdyż poza pozwanym urzędem

pracowała uprzednio tylko w dwóch różnych zakładach pracy,

w tym tylko u jednego pracodawcy jako radca prawny. W do-

datku powódka legitymowała się najmniejszymi kwalifikacja-

mi, skoro poza aplikacją sądową nie ukończyła żadnych kursów

i szkoleń zawodowych. Także podział obowiązków pomiędzy

powódką a innymi radcami nie miał charakteru dyskryminu-

22 Niepublikowany.

23 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 4, s. 79.

24 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 3, s. 264 ze zm.

25 ECR [2005] I-1789.

26 Podobnie wypowiedział się SN w postanowieniu z 24.05.2005 r. (II PK

33/05), niepublikowanym, stwierdzając, że pracownik dochodzący odszko-

dowania z tytułu naruszenia zasady równego traktowania musi najpierw

wskazać, iż był w zatrudnieniu dyskryminowany w bezpośredni lub po-

średni sposób, a dopiero następnie pracodawcę obciąża dowód, że przy róż-

nicowaniu pracowników kierował się obiektywnymi powodami.

27 Niepublikowany.

przypadku art. 3 ust. 2a). Za ETS trzeba bowiem uznać, że ta-

kie powiązanie byłoby niezgodne ze społecznym celem ustawy

i potrzebą precyzyjnego określenia okresów referencyjnych.

W ten sposób poprzez „wspólnotową” wykładnię przepisu

art. 6 ust. 4 i 6 uorp SN doszedł do wniosku, że przez „dzień

wystąpienia niewypłacalności pracodawcy” w rozumieniu tego

przepisu należy rozumieć dzień złożenia wniosku o ogłoszenie

upadłości pracodawcy, jeżeli w wyniku jego rozpoznania zostało

wydane i uprawomocniło się orzeczenie o oddaleniu wniosku,

ponieważ majątek pracodawcy oczywiście nie wystarcza nawet

na zaspokojenie kosztów postępowania. Tym samym poprzez

osadzenie przepisu krajowego w kontekście wspólnotowym, Sąd

Najwyższy, doprowadził do wyłożenia go niejako „od nowa”, tak

aby wykładnia ta była zgodna z unijnym porządkiem prawnym.

Dyskryminacja

Odwołanie do prawa wspólnotowego i dorobku orzeczni-

czego ETS szczególnie często występuje w sprawach, których

przedmiotem jest zarzut dyskryminacji. Krajowe przepisy

w zakresie dyskryminacji prawie w całości zostały uchwalone

na skutek implementacji do prawa polskiego dyrektyw unij-

nych. W pełni zatem ma zastosowanie zasada, że gdy przepisy

prawa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot, co prawo

krajowe, którego naruszenie zostało wskazane przez stronę

skarżącą, sąd krajowy z urzędu dokonuje wykładni przepisów

prawa krajowego zgodnie z przepisami wspólnotowymi.

Pierwszą kwestią, która została rozstrzygnięta w orzecznic-

twie SN z uwzględnieniem regulacji unijnych, jest zagadnienie

rozkładu ciężaru dowodu w sprawach o dyskryminację. W wy-

roku z 9.06.2006 r. (III PK 30/06)

SN dokonując wykładni

art. 18

k.p., z którego wynika, że za naruszenie zasady rów-

nego traktowania pracowników, z pewnymi wyjątkami, uważa

się zróżnicowanie przez pracodawcę sytuacji z jednej lub kilku

dyskryminujących przyczyn „chyba że pracodawca udowodni,

że kierował się obiektywnymi powodami”, odwołał się do treści

art. 10 ust. 1 dyrektywy Rady nr 2000/78/WE z 27.11.2000 r.

ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania

w zakresie zatrudnienia i pracy.

Stanowi on, że zgodnie z ich

krajowymi systemami sądowymi, państwa członkowskie po-

dejmują niezbędne środki dla zapewnienia, aby strona pozwa-

na musiała udowodnić, iż nie wystąpiło pogwałcenie zasady

równego traktowania, w przypadku gdy osoby, które uważają

się za pokrzywdzone w związku z nieprzestrzeganiem wobec

nich zasady równego traktowania, ustalą przed sądem lub in-

nym właściwym organem fakty, które nasuwają przypuszcze-

nie o zaistnieniu bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji.

Ponieważ przepis art. 18

k.p. należy interpretować zgodnie

z art. 10 powołanej dyrektywy, wynikają z tego dwa wnioski. Po

pierwsze, że pracownik musi uprawdopodobnić jego dyskry-

minację, wskazując fakty, z których ma ona wynikać; po drugie

zaś, że pracodawca może obalić twierdzenie pracownika, wska-

zując, że w swoim postępowaniu kierował się obiektywnymi

powodami. Sąd Najwyższy wskazał, że na podstawie podobnej

regulacji zamieszczonej w art. 4 dyrektywy Rady 97/80/WE

z 15.12.1997 r. dotyczącej ciężaru dowodu w sprawach dyskry-

minacji ze względu na płeć,

ETS stwierdził w pkt 4 wyroku

z 10.03.2005 r. (C-196/02) w sprawie Vasiliki Nikolouki,

że:

„W przypadku gdy pracownik powołuje się na naruszenie zasa-

dy równości traktowania na jego niekorzyść i gdy przedstawi on

fakty, z których można domniemywać istnienie bezpośredniej

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

jącego powódkę. Skarżąca w skardze kasacyjnej wskazała, że

sądy błędnie uznały, iż liczba podmiotów wcześniej obsługi-

wanych przez radcę prawnego świadczy o jego doświadczeniu

zawodowym i dlatego niezasadnie przyjął, że jej doświadczenie

jest najniższe z całego zespołu, mimo że wykonywała u pozwa-

nego obsługę prawną przez 14 lat. Taka wykładnia, zdaniem

skarżącej, prowadziła do absurdalnego wniosku, że długoletni

pracownik zatrudniony u tego samego pracodawcy powinien

mieć wynagrodzenie niższe niż nowo przyjęty, który uprzednio

pracował u kilku pracodawców. Poza tym o ilości przydzielonej

pracy i wysiłku nie może świadczyć jedynie samo porównanie

liczby obsługiwanych komórek organizacyjnych bez ustalenia

ich wielkości, liczby zatrudnionego tam personelu i stopnia

nasilenia problemów prawnych wymagających oceny radcy

prawnego. W ocenie powódki, pozwany nie udowodnił, że do-

datkowe kwalifikacje, jakie posiadał radca, do którego wyna-

grodzenia żądała wyrównania powódka, były wykorzystywane

przy świadczonej pracy, a jej zdaniem, przy obsłudze prawnej

komórek organizacyjnych pozwanego kwalifikacje te nie miały

znaczenia (żadnego zastosowania).

Zarzuty skarżącej podzielił Sąd Najwyższy. Pozwany pra-

codawca powoływał się na zróżnicowanie wynagrodzenia za

pracę ze względu na kwalifikacje zawodowe oraz staż pra-

cy powódki i wskazywanego pracownika. W ocenie SN, sądy

niższych instancji ustaliły w tym przedmiocie stan faktyczny

w sposób niewystarczający, gdyż nie przeprowadziły w tym

zakresie prawidłowej wykładni przepisów, zwłaszcza art. 18

§ 2 pkt 4 k.p. Z przepisu tego co prawda wynika, że nie naru-

szają zasady równego traktowania w zatrudnieniu działania po-

legające na ustalaniu zasad wynagradzania z uwzględnieniem

kryterium stażu pracy. Za obiektywne kryterium różnicujące

należy też, co do zasady, uznawać zróżnicowanie w zakresie

kwalifikacji zawodowych. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że

przepisy (zasady) te trzeba interpretować zgodnie z prawem eu-

ropejskim. Powołał się przy tym na wyrok ETS z 17.10.1989 r.

(C-109/88), w sprawie Handelsog Kontorfunktionarernes Forbund

i Danmark przeciwko Dansk Arbejdsgiverforening występującym

w imieniu Danfoss,

w którym Trybunał stwierdził, że jeżeli

przedsiębiorstwo stosuje system wynagrodzeń charakteryzują-

cy się całkowitym brakiem przejrzystości, to pracodawca musi

udowodnić, iż jego system płac nie jest dyskryminujący; może

uzasadnić stosowanie kryterium wykształcenia zawodowego,

wykazując, że takie wykształcenie ma znaczenie dla wykony-

wania specjalnych zadań, które są powierzane pracownikowi.

Zdaniem SN w przedmiotowej sprawie, system kształtowa-

nia przez pozwanego wynagrodzeń poszczególnych radców

prawnych nie był przejrzysty, a konkretnie w odniesieniu do

kryterium kwalifikacji zawodowych pozwany nie wykazał, aby

dodatkowe kwalifikacje zawodowe wskazanego pracownika

miały znaczenie dla wykonywanych zadań. Podniósł także, że

co prawda we wskazanym wyroku ETS uznał też, że pracodaw-

ca nie musi specjalnie uzasadnić zastosowania kryterium stażu

pracy, jednak rozwinął wykładnię w tym zakresie w wyroku

z 3.10. 2006 r. (C-17/05) w sprawie B.F. Cadman przeciwko Health

& Safety Executive

przyjmując, iż zatrudniający nie musi spe-

cjalnie udowadniać, że odwołanie się do kryterium stażu pracy

jest odpowiednie dla zróżnicowania wynagrodzeń, gdyż chodzi

o wynagrodzenie zdobytego doświadczenia, które pozwala pra-

cownikowi lepiej wywiązywać się ze swoich obowiązków, chy-

ba że przedstawi on okoliczności mogące wzbudzić poważne

wątpliwości pod tym względem. W uzasadnieniu tego wyroku

28 ECR [1989] 3199. Zob. także M. Wandzel, Równe traktowanie mężczyzn i ko-

biet, Kraków 2003, s. 41.

29 ECR [2006] I-9583.

30 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 4, s. 98.

31 Paragraf 5 art. 23

k.p. stanowi, że pracodawca z dniem przejęcia zakładu pra-

cy lub jego części jest obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy

pracownikom świadczącym dotychczas pracę na innej podstawie niż umowa

o pracę oraz wskazać termin, nie krótszy niż 7 dni, do którego pracownicy

mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia proponowanych

warunków. W razie nieuzgodnienia nowych warunków pracy i płacy dotych-

czasowy stosunek pracy rozwiązuje się z upływem okresu równego okresowi

wypowiedzenia, liczonego od dnia, w którym pracownik złożył oświadczenie

o odmowie przyjęcia proponowanych warunków, lub od dnia, do którego mógł

złożyć takie oświadczenie. Przepis § 4 zd. 2 stosuje się odpowiednio.

(pkt 36–38) ETS wywiódł, że pracodawca może wynagradzać

staż pracy, nie będąc zobowiązany do wykazania znaczenia

tego stażu dla wykonywania poszczególnych zadań powie-

rzonych pracownikowi. Nie jest jednak wykluczone, że mogą

istnieć sytuacje, w których odwołanie się do kryterium stażu

pracy powinno być uzasadnione przez pracodawcę w sposób

szczegółowy. Tak jest mianowicie w przypadku, gdy pracownik

przedstawia informacje mogące rodzić poważne wątpliwości co

do możliwości osiągnięcia wspomnianego celu poprzez odwo-

łanie się do kryterium stażu pracy. Na pracodawcy spoczywa

zatem obowiązek udowodnienia tego, że to, co jest prawdą, co

do zasady, a mianowicie, że staż pracy idzie w parze z doświad-

czeniem, które zazwyczaj umożliwia pracownikowi lepsze wy-

konywanie powierzonych mu obowiązków, ma miejsce również

w przypadku spornego zatrudnienia. W sprawie rozpoznawanej

przez SN sądy niższych instancji podzieliły poglądy pozwa-

nego, że usprawiedliwionym kryterium różnicującym był staż

pracy powódki i wskazanego pracownika. Nie chodziło jednak

o staż pracy zakładowy czy ogólny zawodowy, co byłoby w tym

aspekcie niewątpliwie uzasadnione, lecz o staż pracy rozumiany

w sposób specyficzny jako zatrudnienie u większej liczby pra-

codawców. Tak rozumiany staż pracy jako kryterium różnicu-

jące został skutecznie przez powódkę zakwestionowany, a więc

pozwany powinien wykazać, że tak rozumiany staż pracy był

obiektywnym kryterium dyferencjacji wynagrodzenia.

Transfer przedsiębiorstwa

Implementacji do polskiego porządku prawnego rozwią-

zań przyjętych w prawie unijnym (chodzi o dyrektywę Rady

2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania ustawo-

dawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony

praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw,

zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów)

zawdzię-

czamy także wprowadzenie do kodeksu pracy przepisu art. 23

W § 1 stanowi on, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego

części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną

w dotychczasowych stosunkach pracy, z zastrzeżeniem prze-

pisów § 5.

Za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy,

powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego pra-

codawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają soli-

darnie (§ 2). Przejście zakładu pracy lub jego części na innego

pracodawcę nie może także stanowić przyczyny uzasadniającej

wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy (§ 6).

Sąd Najwyższy szczególnie często sięga do dorobku wspól-

notowego w kwestii kwalifikowania danej sytuacji jako przejście

zakładu pracy na nowego pracodawcę. Przykładowo, w wyroku

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

Sąd Najwyższy przyjął, że niedochowanie tych przepisów nie

powoduje skutku polegającego na niedojściu do przejęcia za-

kładu pracy (przejścia pracowników do nowego pracodawcy).

Takiej sankcji nie przewidują bowiem ani przepisy krajowe, ani

dyrektywa 2001/23. Jak podkreślono, w orzecznictwie ETS

przyjmuje się, że państwa członkowskie powinny zapewnić

stosowanie sankcji efektywnych, proporcjonalnych i odstręcza-

jących pracodawcę od naruszenia tego obowiązku, ale wybór

formy odpowiedzialności pracodawcy powinien być odpowied-

ni, pod względem materialnym i proceduralnym, do sankcji

stosowanych w podobnych przypadkach w ustawodawstwie

kraju członkowskiego (wyrok ETS z 8.06.1994 r., C-382/92,

w sprawie Commission przeciwko United Kingdom).

Jednak pra-

codawca ma swobodę w dokonywaniu przekształceń organiza-

cyjnych zakładu pracy, w tym także przekazywaniu jego części

na rzecz innych podmiotów (wyrok ETS, C-284/83, w sprawie

Dans Metalabejderforbund i Specialarberforbundet i Danmark przeciw-

ko H. Nielsen i Son, Maskinfabrik A/S),

a skutek w postaci prze-

jęcia pracowników przez nowego pracodawcę powstaje, nawet

jeśli pracownicy sprzeciwiają się transferowi lub nie wyraża-

ją na niego zgody (por. wyrok ETS z 5.05.1988 r., C-144/87

i C-145/87, w sprawie Harty Berg i Theodorus Maria Busschers

przeciwko Ivo Marten Besselsen.

Jak wskazano powyżej, zgodnie z art. 23

§ 1 k.p., w razie przej-

ścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się

on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy,

z zastrzeżeniem przepisów § 5. Wykładnia tego przepisu opiera

się m.in. na istotnym założeniu, że przejście zakładu pracy na in-

nego pracodawcę nie uzasadnia samo w sobie pogorszenia warun-

ków pracy przejmowanego pracownika. Taki też pogląd wyraził

ETS w świetle art. 3 ust. 1 dyrektywy nr 77/187/EWG.

Trybu-

nał przyjął, że zmiana treści stosunku pracy przez nowego praco-

dawcę na niekorzyść pracowników jest dopuszczalna, skoro ma

się on znaleźć w sytuacji dotychczasowego pracodawcy, jednak

przejście zakładu pracy nie może być jej wyłącznym powodem

(zob. wyroki z: 10.02.1988 r., w sprawie Foreningen af Arbejdsledere

i Danmark przeciwko Daddy’ s Dance Hall, 324/86

i 12.11.1992 r.

w sprawie Anne Watson Rask i Kirsten Christensen przeciwko Iss Kanti-

neservice A/S., C-209/91

). Konieczne jest jednak pytanie, czy taka

zmiana treści umowy o pracę na niekorzyść pracownika (lub inna

niekorzystna modyfikacja, np. zmiana rodzaju umowy o pracę)

32 „Prawo Pracy” 2007/2, s. 35.

33 ECR [1992] I-3189. Patrz także L. Mitrus, Przejęcie zakładu pracy przez nowego

pracodawcę w prawie Wspólnoty Europejskiej, „Praca i Zabezpieczenie Społecz-

ne” 1998/2, s. 14.

34 ECR [1994] I-1311. Zob. także A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego

pracodawcę, Wrocław 2002, s. 27 i 38.

35 Ustawa z 23.05.1991 r. o związkach zawodowych, tekst jedn.: DzU z 2001 r.

nr 79, poz. 854 ze zm.

36 ECR [1994] I-2435. Patrz także A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego

pracodawcę, Wrocław 2002, s. 171; A.M. Świątkowski, Restrukturyzacja zakła-

du pracy – komentarz, Kraków 2003, s. 58.

37 ECR [1985] 553. Patrz także E. Maniewska w: K. Jaśkowski, E. Maniewska,

J. Stelina, Grupowe zwolnienia. Komentarz, Kraków 2007, s. 20.

38 ECR [1988] 2559. Patrz także L. Florek, Prawo Wspólnot Europejskich w zakre-

sie zatrudnienia i stosunków pracy, Warszawa 1993, s. 40.

39 Dyrektywa Rady nr 77/187/EWG, w sprawie zbliżania ustawodawstw

państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych

w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsię-

biorstw lub zakładów, Dz.Urz.WE z 1977 r., L. 61, s. 26, zastąpiona dy-

rektywą 2001/23.

40 ECR [1988] 739, pkt 16.

41 ECR [1992] I-05755, pkt 28.

z 15.09.2006 r. (I PK 75/06)

opierając się, obok dotychcza-

sowego orzecznictwa SN, także na orzecznictwie ETS, przesą-

dzono, że przejście to bynajmniej nie musi polegać na nabyciu

przedsiębiorstwa lub jego części oraz nie zależy od rodzaju

czynności prawnej, na podstawie której następuje. Ocena, czy

doszło do przejścia części zakładu pracy na nowego pracodaw-

cę, zależy natomiast od ustalenia, że przyjął on w faktyczne

władanie część zadania lub zadań, stanowiących placówkę za-

trudnienia, a więc w zakresie pozwalającym na wykonywanie

obowiązków pracowniczych.

W stanie faktycznym sprawy pozwany szpital zawarł z firmą

zewnętrzną trzy umowy, tj. umowę o świadczenie usług pole-

gających na obsłudze technicznej pawilonów i terenu szpita-

la oraz trzech przyszpitalnych bloków mieszkalnych, umowy

sprzedaży narzędzi będących na wyposażeniu pracowników

dotychczasowego działu eksploatacji szpitala oraz umowy

dzierżawy pomieszczeń działu eksploatacji zlokalizowanych

w szpitalu. W sprawie sporne było, czy pracownicy zatrud-

nieni w tej części szpitala zostali „przejęci” przez ową firmę.

Pracownicy, którzy dochodzili roszczeń od szpitala, twierdzili,

że skutek ten nie nastąpił. Zdaniem skarżących, umowy-zle-

cenia usługi polegającej na obsłudze technicznej pawilonów

i terenu szpitala, najmu oraz sprzedaży części narzędzi nie

prowadzą do nabycia lub przejęcia przedsiębiorstwa albo jego

części, a umowa wykonywania usług nie tworzy stanu stałego

(podlega wypowiedzeniu w cyklu miesięcznym) i dlatego nie

jest zapewniona gwarancyjna dla pracowników funkcja art. 23

k.p. Wbrew temu Sąd Najwyższy stwierdził, że doszło do tego

przejęcia, a na poparcie swojego stanowiska powołał się na

ugruntowane w tym zakresie orzecznictwo ETS. Wskazał, że

w szczególności w wyroku z 19.05.1992 r. (C-29/91) w sprawie

Sophie Redmond Stichting przeciwko Henricus Bartol i innym

Trybu-

nał uznał, iż działalność o szczególnym charakterze, stanowią-

ca samodzielne zadanie, może, stosownie do okoliczności, być

zrównana z zakładem lub częścią zakładu. Przytoczono także

wyrok z 14.04.1994 r. (C-392/92) w sprawie Christel Schmidt

przeciwko Spar und Leihkasse Der Früheren Ämter Bordeesholm, Kiel

und Cronshagen,

z którego wynika, że przejście części zakładu

pracy następuje w sytuacji, w której przedsiębiorca powierza

innemu przedsiębiorcy, w drodze umowy, odpowiedzialność za

wykonywanie prac związanych ze sprzątaniem realizowanych

wcześniej bezpośrednio, nawet jeśli prace te były wykonywane

przed przeniesieniem przez jednego pracownika.

W prezentowanej sprawie SN posiłkując się regulacjami

unijnymi rozstrzygnął jeszcze jeden problem. Chodziło o to,

jaki wpływ na przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę

ma niezachowanie przez dotychczasowego pracodawcę trybu

konsultacji przejścia części zakładu pracy ze związkami zawo-

dowymi. Obowiązek ten wynika z art. 26

ustawy o związkach

zawodowych.

Według tego przepisu w razie przejścia zakładu

pracy lub jego części na nowego pracodawcę, dotychczasowy

i nowy pracodawca są obowiązani do poinformowania na piś-

mie działających u każdego z nich zakładowych organizacji

związkowych o przewidywanym terminie tego przejścia, jego

przyczynach, prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skut-

kach dla swoich pracowników, a także zamierzonych działa-

niach dotyczących warunków zatrudnienia tych pracowników,

w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania

(ust. 1), a informacje te dotychczasowy i nowy pracodawca są

obowiązani przekazać co najmniej na 30 dni przed przewidywa-

nym terminem przejścia zakładu pracy lub jego części (ust. 2).

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

może być dokonana przez nowego pracodawcę i pracownika

w drodze porozumienia. Ta kwestia była przez SN rozważana

w wyroku z 7.02.2007 r. (I PK 269/06).

Podkreślono, że za

taką możliwością przemawia w szczególności zasada autonomii

woli stron. W tej kwestii w doktrynie prawa i orzecznictwie Sądu

Najwyższego wyrażono pogląd, że pracownik i nowy pracodawca

mogą wprowadzić w drodze porozumienia warunki pracy mniej

korzystne dla pracownika od dotychczasowych, pod warunkiem

iż oświadczenie woli pracownika jest w pełni dobrowolne, a po-

rozumienia nie zmierza do obejścia art. 23

§ 1 k.p.

Dokładniej

sens art. 23

§ 1 k.p. SN wyraził w wyroku z 6.05.2003 r. (PK

237/02),

w którym stwierdził, że bezwzględnie obowiązująca

natura norm prawnych wynikających z art. 23

k.p. wyłącza mo-

dyfikowanie treści stosunków pracy, chyba że co innego wynika

z wyraźnej woli obu stron stosunku pracy i nie zmierza do obej-

ścia standardów ochrony pracownika zawartych w art. 23

k.p. To

zapatrywanie, jak podkreślił SN, odpowiada również w większym

stopniu dokonanej przez ETS wykładni art. 3 ust. 1 wymienio-

nej wyżej dyrektywy 77/187, obowiązującej w okresie objętym

komentowaną sprawą. Sąd Najwyższy uwypuklił, że w kwestii

tej szczególnie istotna jest wykładnia wskazanego przepisu w po-

wołanym wyżej wyroku w sprawie Daddy’ s Dance Hall (sprawa

324/86). W sprawie tej pracownik zawarł z nowym pracodaw-

cą umowę o pracę zmieniającą dotychczasowe warunki pracy,

m.in. przez uzgodnienie na wniosek pracownika okresu prób-

nego, w którym dopuszczalne było rozwiązanie stosunku pracy

za 14-dniowym wypowiedzeniem. Oceniając skuteczność tej

umowy, Trybunał stwierdził, że ochrona udzielona pracownikom

przez dyrektywę 77/187 należy do zakresu polityki publicznej

i z tego względu jest ona niezależna od woli stron umowy o pracę,

a jej przepisy, zwłaszcza dotyczące ochrony przed zwolnieniem

z pracy z powodu transferu, mają przymusowy charakter i nie

jest dopuszczalne odstąpienie od nich w sposób niekorzystny dla

pracownika. Pracownik nie może zrzec się uprawnień wynikają-

cych z przepisów dyrektywy, nawet gdy niekorzystne skutki ta-

kiego zrzeczenia się są rekompensowane przez świadczenia, które

powodują, że zważywszy całość sprawy, jego sytuacja nie ulega

pogorszeniu. Jednak dyrektywa nie wyklucza zmiany stosunku

pracy w drodze porozumienia z nowym pracodawcą, jeżeli zmia-

na taka jest dopuszczalna w prawie krajowym w przypadkach

innych niż przejście zakładu pracy. Jak zaznaczył SN, ETS dodał

także, że w świetle art. 3 ust. 1 dyrektywy pracodawca przejmu-

jący zakład może dokonać zmiany treści stosunku pracy w takim

zakresie, w jakim mógł to uczynić zbywca, z tym jednak zastrze-

żeniem, że przejście zakładu pracy (transfer) nigdy nie może być

powodem takiej zmiany.

W rezultacie w sprawie I PK 269/06

SN uznał, że ze względu na bezwzględnie obowiązujący charak-

ter art. 23

§ 1 k.p. autonomia woli stron stosunku pracy w zakre-

sie kształtowania treści stosunku pracy ulega ograniczeniu, a pra-

codawca przejmujący zakład pracy nie może zmienić warunków

pracy pracownika na jego niekorzyść z powodu samego przejęcia

zakładu, bez względu na to czy pracownik wyraża zgodę na taką

zmianę, czy nie.

Sprawy ubezpieczeniowe

z elementem transgranicznym

Ustawodawstwa krajowe o ubezpieczeniu społecznym mia-

ły początkowo charakter regulacji narodowych, obejmujących

wyłącznie własnych obywateli. Z czasem od tej zasady były

wprowadzane wyjątki czy to w drodze umów międzynarodo-

wych (ratyfikowanych konwencji Międzynarodowej Organiza-

cji Pracy), czy też regulacji krajowych, zawierających unormo-

wania dotyczące wprost traktowania w zakresie ubezpieczenia

społecznego obywateli państw obcych bądź też odsyłających do

odpowiednich aktów prawnomiędzynarodowych. Do ujednoli-

cenia zasad traktowania obywateli drugiego państwa w zakresie

ubezpieczenia społecznego doszło w aktach prawnych Europej-

skiej Wspólnoty Gospodarczej, a następnie Unii Europejskiej,

w stosunku do obywateli państw-członków tej Wspólnoty. Od

1971 r. odpowiednie uregulowanie zawiera rozporządzenie Rady

nr 1408/71/EWG z 14.06.1971 r. w sprawie stosowania syste-

mów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,

osób prowadzących działalność na własny rachunek i do człon-

ków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie.

Przykładu, jak należy traktować sytuację ubezpieczenio-

wą obywatela innego państwa członkowskiego, prowadzącego

działalność gospodarczą na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej

przed i po akcesji do Unii Europejskiej, dostarcza wyrok SN

z 17.01.2007 r. (I UK 225/06).

W sprawie tej obywatel Czech odwołał się od decyzji Zakła-

du Ubezpieczeń Społecznych stwierdzającej, że od 1.01.2003 r.

podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, ren-

towemu i wypadkowemu z tytułu prowadzenia na obszarze Rze-

czypospolitej Polskiej działalności gospodarczej jako wspólnik

jednoosobowej spółki z o.o. Sądy niższych instancji oddaliły jego

odwołanie. Wskazały bowiem, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5

i art. 12 ust. 1 ustawy z 13.10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych

osoby prowadzące pozarolniczą działalność pod-

legają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowe-

mu oraz wypadkowemu. Z treści art. 5 ust. 2 powołanej ustawy

wynika zaś, że ubezpieczeniom społecznym określonym w tej

ustawie nie podlegają jedynie obywatele państw obcych, których

pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru

stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach

dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach spe-

cjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy

międzynarodowe stanowią inaczej. Skarżący nie spełniał zaś

wskazanych powyżej warunków.

Sąd Najwyższy nie podzielił tego stanowiska. Rozpoznawa-

na sprawa dotyczyła objęcia obowiązkiem ubezpieczenia od

1.01.2003 r., obejmowała więc okres zarówno sprzed członkostwa

Polski w UE, jak i po tej dacie. Wobec zmiany stanu prawnego

w związku z członkostwem Polski (i Czech) w UE, rozważenia wy-

magała najpierw sytuacja wnioskodawcy w okresie do 1.05.2004 r.

W tym zakresie podkreślono, że stosunki między Polską a Cze-

chosłowacją, a następnie Czechami regulowała umowa o ubezpie-

42 Niepublikowany.

43 Np. wyrok SN z: 7.06.1994 r. (I PRN 29/94), OSNP 1994/12, poz. 189;

29.03.2001 r. (I PKN 324/00), OSNP 2003/1, poz. 7; w doktrynie por.

np. A. Tomanek, Przejście zakładu pracy..., s. 153 i powołana tam literatura;

Ł. Pisarczyk, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002,

s. 162–163.

44 Zob. OSNP 2004/15, poz. 265; „Prawo Pracy” 2003/9, s. 37.

45 Por. tezowaną część oraz pkt 15–17 uzasadnienia wyroku; zob. także wyroki

ETS z: 14.09.2000 r. w sprawie C-343/98, Renato Collino i Luisella Chiappero

przeciwko Telecom Italia SpA, ECR [2000 I-06659, część 2 tezy i pkt 53 oraz

26.11.2003 r. w sprawie C-4/01, Serene Martin i inni przeciwko South Bank

University, ECR [2003] I-12859, pkt 54.

46 Niepublikowany. Por. także wyroki z: 24.10.2006 r. (II UK 98/06)

i 22.06.2006 r. (I UK 356/05), niepublikowane.

47 Tekst jedn.: DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

się w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów,

które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umo-

wy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479

k.p.c. został uchwalony w celu implementacji postanowień

dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 98/27/WE

z 19.05.1998 r. o nakazach zaprzestania szkodliwych praktyk

w celu ochrony interesów konsumentów,

natomiast przepisy

art. 479

36-45

k.p.c. w celu wykonania postanowień dyrektywy

Rady nr 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych

warunków w umowach konsumenckich.

Przedmiotem zagadnienia rozpatrywanego przez SN

w uchwale z 13.07.2006 r. (III SZP 3/06) był problem, czy sto-

sowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treś-

cią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym

wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony

Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym

mowa w art. 479

§ 2 k.p.c. może być uznane za praktykę na-

ruszającą zbiorowe interesy konsumentów także w stosunku do

innego przedsiębiorcy niż ten, który był stroną postępowania

zakończonego wpisem do rejestru, oraz czy za praktykę tę moż-

na także uznać stosowanie postanowień umów, które co pra-

wa różnią się treścią, od tych które wpisane są do rejestru, ale

wywołują ten sam skutek. Sąd Najwyższy analizując ten prob-

lem opowiedział się za rozszerzającą wykładnią art. 23a ust. 2

ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i odpowiedział

twierdząco na oba przedstawione pytania. Wskazał, że znajdu-

je ona uzasadnienie w dyrektywach 93/13 oraz 98/27, a także

orzecznictwie ETS dotyczącym zasady efektywności. Dyrekty-

wa 93/13 wymaga bowiem, by sądy lub organy administracyj-

ne państw członkowskich zostały wyposażone w „odpowiednie

i skuteczne środki, dzięki którym stosowanie niedozwolonych

klauzul w umowach konsumenckich zostanie wyeliminowane”

(art. 7 dyrektywy 93/13). Sąd Najwyższy wskazał, że dyrek-

tywa 98/27 została uchwalona, ponieważ uznano, iż obowią-

zujące ówcześnie mechanizmy zapewnienia zgodności zacho-

wań przedsiębiorców z wymogami wynikającymi z dyrektyw

konsumenckich nie pozwalają na szybkie zaprzestanie praktyk

szkodliwych dla zbiorowych interesów konsumentów (akapit 2

preambuły dyrektywy 98/27). Natomiast zasada efektywności

polega na osiągnięciu celów prawa wspólnotowego poprzez

zapewnienie właściwego wykonania obowiązków wynikają-

cych z przepisów systemu prawnego Wspólnoty. Wymaga, by

przepisy prawa krajowego były interpretowane w taki sposób,

by zapewnić skuteczną ochronę uprawnieniom, jakie prawo

wspólnotowe przyznaje jednostkom. Podkreślono, że adresa-

tami obowiązków wynikających z zasady efektywności prawa

wspólnotowego są przede wszystkim sądy krajowe, które jako

organy niezależne i podlegające tylko przepisom prawa, w tym

prawa wspólnotowego, stoją na straży zapewnienia efektywnej

48 DzU z 1949 r. nr 6, poz. 34.

49 Dz.Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 5, t. 1, s. 83 ze zm.

50 Chyba że określone postanowienia konwencji o zabezpieczeniu społecz-

nym, do których państwa członkowskie przystąpiły przed wejściem w ży-

cie rozporządzenia, są korzystniejsze dla beneficjentów, jeśli postanowienia

te są wymienione w załączniku III (art. 7 ust. 2 pkt c), co jednak nie miało

miejsca w przedmiotowym stanie faktycznym, ponieważ umowa polsko-

-czechosłowacka nie została wymieniona w załączniku III do rozporządzenia.

51 Tekst jedn.: DzU z 2003 r. nr 68, poz. 804 ze zm.

52 DzU nr 50, poz. 331.

53 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz.15, t. 4, s. 43.

54 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz.15, t. 2, s. 288.

czeniu społecznym z 5.04.1948 r.

Nie obejmowała ona jednak

spraw ubezpieczenia społecznego osób prowadzących pozarolni-

czą działalność gospodarczą. W okresie do 1.05.2004 r. powsta-

nie obowiązku ubezpieczenia obywateli czeskich prowadzących

na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej pozarolniczą działalność

regulował natomiast, jak wskazały sądy niższych instancji, art. 5

ust. 2 ustawy systemowej. Nie wzięły jednak pod uwagę, że wraz

z wejściem Polski do UE stan prawny uległ zmianie. Nie uwzględ-

niły bowiem faktu, że od 1.05.2004 r. poza przepisami krajowymi

zastosowanie znajdują przepisy rozporządzenia 1408/71, a także

przepisy rozporządzenia Rady z 21.03.1972 r. i nr 574/72/EWG

w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 (art. 12a).

Ponieważ, jak podkreślono wyżej, umowa polsko-czechosłowac-

ka nie reguluje spraw objęcia ubezpieczeniem prowadzących po-

zarolniczą działalność, a także z tej przyczyny, że rozporządze-

nie zastępuje postanowienia każdej konwencji o zabezpieczeniu

społecznym wiążącej wyłącznie dwa lub więcej państw człon-

kowskich (art. 6 pkt a rozporządzenia nr 1408/71)

– w rozpo-

znawanej sprawie, jak podkreślił SN, znajdują zastosowanie od-

powiednie przepisy rozporządzenia dotyczące ustawodawstwa

właściwego dla obywateli państw członkowskich UE, prowadzą-

cych działalność gospodarczą na własny rachunek na terytorium

innego państwa. Przepisy rozporządzenia 1408/71, analogicznie

jak inne akty unijne rangi rozporządzenia, obowiązują wprost

i bezpośrednio na terytorium państw członkowskich, a w razie

sprzeczności z prawem krajowym mają przed nim pierwszeń-

stwo. Celem tych uregulowań jest m.in. zapobieżenie tzw. kon-

fliktowi ustawodawstw, tzn. sytuacji, gdy dana osoba objęta by-

łaby jednocześnie więcej niż jednym ustawodawstwem. Ogólne

zasady dotyczące prawa właściwego w przypadku różnych ro-

dzajów zatrudnienia określają przepisy Tytułu II, art. 13–17a

(9). Okoliczności sprawy zdawały się, w ocenie SN, wskazywać

(zastrzeżenie to jest potrzebne ze względu na brak dokonania

przez sądy niższych instancji stanowczych i jednoznacznych

ustaleń) na zastosowalność w sprawie przepisu art. 14c (5) roz-

porządzenia, dotyczącego szczególnych zasad mających zasto-

sowanie w przypadku osób będących jednocześnie pracownika-

mi najemnymi na terytorium jednego państwa członkowskiego

i prowadzących działalność na własny rachunek na terytorium

innego państwa członkowskiego. Osoby takie podlegają ustawo-

dawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium wyko-

nują pracę za wynagrodzeniem, lub, jeżeli są zatrudnione na tery-

torium dwóch lub więcej państw członkowskich, ustawodawstwu

określonemu zgodnie z art. 14 ust. 2 lub 3, chyba że lit. b) stanowi

inaczej. Ten ostatni przypadek, przewidujący wyjątek od zasady

jedności ustawodawstwa, odnosi się do enumeratywnie określo-

nych przypadków, zamieszczonych w załączniku VII do rozpo-

rządzenia i przewiduje m.in. sytuację prowadzenia działalności

na własny rachunek w Czechach oraz zatrudnienia za wynagro-

dzeniem w innym państwie członkowskim.

Ochrona konkurencji i konsumentów

Implementacji do krajowego porządku prawnego regulacji

unijnych zawdzięczamy także część wewnętrznych przepi-

sów o ochronie konkurencji i konsumentów. W szczególności

art. 23a ust. 2 nieobowiązującej już ustawy z 15.12.2000 r.

o ochronie konkurencji i konsumentów

(ale mający swój

odpowiednik w art. 24 zastępującej ją ustawy z 16.02.2007 r.

o ochronie konkurencji i konsumentów),

zgodnie z którym za

praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2007

ochrony prawom i interesom jednostek. Z zasady efektywności

wynika obowiązek, niezależny od treści przepisów wspólnoto-

wego prawa pierwotnego lub wtórnego, by prawo krajowe zawie-

rało przepisy zapewniające skuteczne, odstraszające sankcje za

naruszenie uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego

(por. wyrok ETS z 10.04.1984 r., C-14/83, w sprawie Sabine

Von Colson i Elisabeth Kamann przeciwko Land NordrheinWestfa-

len).

Sąd Najwyższy podkreślił, że w sprawie C-14/83 ETS

orzekł, iż aczkolwiek przepisy dyrektywy nie wymagały wprost

wprowadzenia do prawa krajowego żadnej szczególnej postaci

sankcji, zapewnienie skuteczności postanowieniom dyrektywy

wymagało, by sankcje te gwarantowały właściwą i skuteczną

ochronę. Na tej podstawie przyjęto, że sankcje z tytułu złama-

nia zakazu dyskryminacji ze względu na płeć w procesie rekru-

tacyjnym muszą być skuteczne i odstraszające od przyszłych

naruszeń. Dlatego nie powinny się ograniczać do wynagrodze-

nia szkody w postaci zwrotu wydatków związanych z ubiega-

niem się o posadę, poniesionych przez osobę, w stosunku do

której dopuszczono się dyskryminacji (C-14/83, pkt 28). Z po-

wyższego wynika, jak stwierdził SN, że zdarzają się sytuacje,

w których do zapewnienia skuteczności prawu wspólnotowe-

mu nie wystarczy implementacja dyrektywy poprzez wydanie

odpowiednich przepisów, które pod względem treściowym lub

kompetencyjnym realizują cel dyrektywy. Osiągnięcie celu dy-

rektywy może bowiem wymagać istnienia w systemie prawnym

państwa członkowskiego odpowiednich sankcji. W sprawie

Von Colson i Kamann niedostatek sankcji miał być uzupełnio-

ny przez odpowiednią interpretację prawa niemieckiego przez

sąd. Obecnie przyjmuje się, że jeżeli dyrektywa nie przewiduje

szczególnych kar za naruszenie wynikających z niej uprawnień

lub odsyła w tym zakresie do prawa krajowego, art. 10 TWE

wymaga, by państwa członkowskie podjęły wszelkie środki do

zapewnienia stosowania i efektywności prawa wspólnotowe-

go (wyrok ETS z 8.06.1994 r., C-382/92, w sprawie Komisja

przeciwko Wielkiej Brytanii).

Gdy akt prawa wspólnotowego nie

przewiduje sankcji za naruszenie wynikających z niego praw,

nie wystarczy odpowiednie zastosowanie przepisów prawa kra-

jowego w celu uzupełniania luki. Trybunał wymaga, by prawo

krajowe przewidywało wprost kary, które są efektywne, pro-

porcjonalne i zniechęcają do naruszania praw podmiotowych.

Brak takich sankcji stanowi naruszenie prawa wspólnotowego.

Odnosząc powyższe reguły do stanu prawnego rozpoznawanej

sprawy SN uznał, że uzasadniają one wskazaną powyżej wy-

kładnię art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,

wymagając wręcz odejścia – przynajmniej w sprawach z zakre-

su prawa konsumenckiego – od zasady in dubio pro libertatem.

Treść art. 7 dyrektywy 93/13 w zestawieniu z celami oraz art. 1

ust. 1 i 2 dyrektywy 98/27 realizuje sformułowany w orzeczni-

ctwie ETS obowiązek zapewnienia skutecznych sankcji, w tym

sankcji o charakterze administracyjnym, za działania narusza-

jące prawa konsumentów. Determinuje to wykładnię przepisów

prawa krajowego, na pierwszy plan wysuwając potrzebę za-

pewnienia skuteczności przepisom chroniącym konsumentów.

Zdaniem SN, możliwość uznania zachowania przedsiębiorcy

polegającego na stosowaniu postanowień wzorców umownych,

które nie mając identycznego brzmienia z treścią postanowień

wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479

§ 2 k.p.c., za

praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów z art. 23a

ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w sposób

istotny zwiększa skuteczność obu instytucji (tj. niedozwolo-

nych postanowień umownych oraz praktyk naruszających zbio-

55 ECR [1984] 1891. Zob. też K. Kowalik-Bańczyk, Zasada skuteczności pra-

wa wspólnotowego – wprowadzenie i wyrok ETS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83

Von Colson i Kamann przeciwko Land NordrheinWestfalen, „Europejski Prze-

gląd Sądowy” 2006/5, s. 55–60.

56 ECR [1994] I-2435.

57 Dz. Urz. UE, polskie wyd. specj., rozdz. 8, t. 2, s. 205.

rowe interesy konsumenta). Zniechęcając przedsiębiorców do

obchodzenia wpisów dokonanych w rejestrze niedozwolonych

postanowień, przyczynia się do podniesienia poziomu ochro-

ny konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi

w sposób odpowiadający wymogom wynikającym z art. 76

Konstytucji RP oraz art. 2 i 3t) TWE.

Omawiając zagadnienie wymogu prowspólnotowej wykładni

krajowych przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów na-

leży zwrócić uwagę na istotną dystynkcję dotyczącą tego obsza-

ru prawa. Jak podkreślił bowiem SN w wyroku z 9.08.2006 r. (III

SK 6/06), jedynie część tych przepisów implementuje do krajo-

wego porządku prawnego prawodawstwo unijne. Chodzi miano-

wicie o przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

dotyczące ochrony zbiorowych interesów konsumentów (dział

IIIa ustawy z 15.12.2000 r. i dział IV ustawy z 16.02.2007 r.).

Pozostałe regulacje dotyczące reguł konkurencji (prawo anty-

monopolowe) mają charakter autonomiczny, obowiązują bowiem

równolegle do przepisów wspólnotowego prawa konkurencji,

w szczególności do art. 81 i 82 TWE. Jak wskazał Sąd Najwyż-

szy, zasady rozstrzygania kolizji między krajowymi a wspólno-

towymi regułami konkurencji składającymi się na prawo anty-

monopolowe (prawo konkurencji sensu stricto) normuje zaś art. 3

rozporządzenia Rady nr 1/2003 w sprawie stosowania art. 81

i 82 TWE.

Przepis ten nakazuje sądom krajowym stosować art.

81 TWE do praktyk ograniczających konkurencję, które mogą

wpływać na handel między państwami członkowskimi (art. 3

ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003). Jeżeli praktyka nie wpływa

na handel wewnątrzwspólnotowy, sądy krajowe stosują jedynie

krajowe prawa konkurencji. Przepisy prawa antymonopolowego

składają się zatem na tę część prawa krajowego, która nie jest ob-

jęta procesem harmonizacji z art. 94 i 95 TWE. Nie można zatem

mówić o obowiązku dokonywania prowspólnotowej wykładni tej

części przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Dlatego, jak podkreślił Sąd Najwyższy, wyroki Europejskiego

Trybunału Sprawiedliwości oraz decyzje Komisji dotyczące

art. 81 i 82 TWE stanowią – w sprawach z odwołania od decyzji

Prezesa Urzędu w sprawach antymonopolowych, które nie mają

wpływu na handel między państwami członkowskimi – jedynie

źródło inspiracji intelektualnej, przykład sposobu rozumowania

prawniczego i rozumienia pewnych pojęć, które mogą znaleźć

zastosowanie przy wykładni przepisów prawa polskiego choć-

by z tego względu, że gospodarka rynkowa i wolna konkurencja,

a wraz z nią prawo ochrony konkurencji, funkcjonują w Rzeczy-

pospolitej Polskiej dopiero od 1990 r. Jak zaakcentowano, nale-

ży jednak pamiętać, że wspólnotowe prawo konkurencji może

realizować inne cele niż krajowe prawo antymonopolowe. Roz-

bieżność celów skutkuje zaś odmienną interpretacją tak samo

brzmiących przepisów i pozwala na ich różne zastosowanie do

takich samych lub zbliżonych stanów faktycznych.

Eliza Maniewska

Autorka jest asystentem sędziego Sądu Najwyższego

w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych

i Spraw Publicznych oraz radcą prawnym.