Instrukcja do laboratorium „Materiały budowlane”   

 

 

                               Ćwiczenie 13 

IBD sem. 2 

 

 

- 1 - 

ĆWICZENIE 13 

 

GIPS 

 
13.1. WPROWADZENIE 
 

Oznaczania powinny być wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze 23 

 2°C i 

wilgotności względnej powietrza 50 

  5. Próbkę do badań należy przechowywać przed 

badaniami w hermetycznie zamykanym pojemniku, a przed przeprowadzaniem badań należy 
ją zhomogenizować. Do badań należy używać wody destylowanej lub zdemineralizowanej.  

Urządzenia oraz formy stosowane do badań powinny być szczelne oraz wykonane z 

materiałów wodoodpornych, które nie reagują z siarczanem wapnia (nie należy stosować 
miękkich tworzyw sztucznych i gum). 

13.2. OZNACZANIE STOSUNKU WODA/SPOIWO 

a)  Metoda zasypywania – stosowana do spoiw gipsowych. 

Metoda ta polega na oznaczaniu masy spoiwa gipsowego [g], którym podczas zasypywania 
nasycić można 100 g wody. 
 
Przyrządy. Do oznaczania zostaną  użyte: cylindryczne naczynie szklane o średnicy 
wewnętrznej 66 mm i wysokości 66 mm (naczynie to powinno być oznakowane na wysokości 
16 mm i 32 mm powyżej wewnętrznej powierzchni podstawy), stoper, waga o dokładności do 
 0,1 g. 
 
Przebieg badania. Do  szklanego naczynia należy nalać 100 g wody, w taki sposób, aby 
górna część  ścianki cylindrycznej nie została zwilżona. Tak przygotowane naczynie wraz z 
wodą zważyć  m

0

 z dokładnością do ok. 0,5 g. Następnie zasypywać powierzchnię wody 

równomiernie spoiwem gipsowym tak, aby po 30 s zaczyn gipsowy osiągnął pierwsze 
oznakowanie, a po 60 s drugie oznakowanie. Zasypywanie powinno być kontynuowane do 
momentu, aż zaczyn gipsowy osiągnie wysokość ok. 2 mm poniżej powierzchni wody po (90 
 10) s. Przez następne 20÷40 s wsypać na powierzchnię wody wystarczającą ilość spoiwa, 
tak aby całe lustro wody znikło. Pojawiające się podczas operacji stożki gipsu powinny 
nasycać się wodą po 3 s do 5 s. Całkowity czas wykonywania badania nie może przekraczać 
(120 

 5) s. 

 Jeśli badane spoiwo charakteryzuje się powolnym opadaniem, oznakowane poziomy 
mogą nie zostać osiągnięte w wymaganym czasie. Należy wtedy podać czas zasypywania 
spoiwa sypanego tylko na wolną powierzchnię wody, w miarę jego opadania. 
 Następnie zważyć należy masę naczynia szklanego razem z wodą i spoiwem m

1

 z 

dokładnością do 

 0,5 g. 

 Zaleca 

się co najmniej dwukrotne wykonanie badania. Należy obliczyć średnią masę 

spoiwa, którym została zasypana woda. 
 
Wynik oznaczania. Stosunek woda/spoiwo R oblicza się według zależności: 

0

1

100

m

m

R





 

gdzie:  m

0

 - masa naczynia szklanego wraz z wodą, g; 

 

  m

1

 

 - masa naczynia szklanego wraz z wodą i spoiwem, g. 

 

Instrukcja do laboratorium „Materiały budowlane”   

 

 

                               Ćwiczenie 13 

IBD sem. 2 

 

 

- 2 - 

 

Jako wynik końcowy oznaczania uziarnienia należy przyjąć  średnią arytmetyczną 

dwóch uzyskanych wyników, pod warunkiem iż nie różnią się od siebie o więcej niż 0,1 
wartości bezwzględnej. 
 

b)  Metoda dyspersji – stosowana do spoiw i tynków gipsowych o ciekłej 

konsystencji. 

Metoda ta polega na pomiarze rozpływu zaprawy po usunięciu formy wcześniej nią 
wypełnionej. 
 
Przyrządy.

 Do oznaczania zostaną  użyte: miska i łopatka do mieszania wykonane z nie 

reagującego materiału, pierścień Vicata ( wysokość 40 mm, górna wewnętrzna  średnica 65 
mm, dolna wewnętrzna  średnica 75 mm), szklana płytka (gładka, czysta, sucha), stoper, 
suwmiarka lub linijka. 
 
Przebieg badania

. Do miski nalać 500 g wody i wsypać taką ilość spoiwa gipsowego, aby 

możliwe było otrzymanie średnicy rozpływu od 150 mm do 210 mm. Od momentu 
rozpoczęcia zsypywania wody spoiwem należy mierzyć czas. Sposób przygotowania 
mieszanki do badania: 

• 

zasypywanie 30 s, 

• 

przerwa 60 s, 

• 

mieszanie ręczne 30 s (w sposób naśladujący cyfrę „8” 30 

razy), 

• 

przerwa 30 s, 

• 

mieszanie ręczne 30 s (w sposób naśladujący cyfrę „8” 30 

razy). 

Tak przygotowaną mieszankę należy wlać do pierścienia 
Vicata umieszczonego na szklanej płytce. Po upływie czasu 3 
min i 15 s od momentu rozpoczęcia wsypywania spoiwa do 
wody szybko podnieść pierścień Vicata pionowo do góry i 
pozwolić mieszance rozpłynąć się na płytce. Następnie 
zmierzyć rozpływ utworzonego placka w dwóch prostopadłych kierunkach i obliczyć 
średnią. Jeśli uzyskany wynik pomiaru nie mieści się w zakresie 150 ÷ 210 mm, całe badanie 
należy powtórzyć, zmieniając odpowiednio ilość spoiwa. W przypadku uzyskania rozpływu 
mieszanki w zakresie 150 ÷ 210 mm, ilość  użytego spoiwa jest odpowiednia i należy ją 
oznaczyć jako m

2

. 

 

Wynik oznaczania.

 Stosunek woda/spoiwo R oblicza się według zależności: 

2

500

m

R



 

gdzie:  m

2

 - masa spoiwa, g. 

 

c)  Metoda stolika wstrząsowego – stosowana do tynków gipsowych w postaci 

suchych mieszanek. 

Metoda ta polega na ustaleniu stosunku woda/spoiwo sposobem prób i błędów do momentu 
utworzenia placka o określonej 

średnicy rozpływu równej 

(165 ± 5) mm. 
 

Rys. 13.1. Wymiary pierścienia do 
oznaczania stosunku woda/spoiwo 

Instrukcja do laboratorium „Materiały budowlane”   

 

 

                               Ćwiczenie 13 

IBD sem. 2 

 

 

- 3 - 

Przyrządy.

 Do oznaczania zostaną użyte:  

• 

mieszarka z mieszadłem oraz miska do mieszania (wg EN 196-1: 1994), 

• 

stolik wstrząsowy i forma stożkowa (wg EN 459-2: 2001), 

• 

łopatka, 

• 

suwmiarka, linijka, 

• 

stoper. 

 

Przebieg badania

. Do suchej miski do mieszania należy odważyć ilość wody ustaloną 

podczas wstępnych badań (m

3

). Do tak przygotowanej wody odważyć ok. 1,2÷1,5 dm

3

 tynku 

gipsowego z dokładnością do 1 g (m

4

) i całość mieszać ręcznie łopatką przez około 1 min. 

Przez kolejną minutę należy mieszać tynk mieszarką z mieszadłem o niskiej prędkości (140 ± 
5) ruchów obrotowych/min i (62 ± 5) ruchów planetarnych/min. 

Następnie ustawić formę stożkową na środku szklanej płytki na stoliku potrząsalnym i 

napełnić ją zaprawą usuwając nadmiar za pomocą noża. 

Po 10 ÷ 15 s należy podnieść pionowo formę, a wszelką pozostałość zaprawy 

przylegającą do formy dołączyć do placka zaprawy. Wykonać 15 wstrząsów na stoliku 
wstrząsowym przy stałej prędkości jeden obrót na sekundę. 

Rozpływ powstałego placka należy zmierzyć w dwóch prostopadłych do siebie 

kierunkach z dokładnością do 1 mm. Średni rozpływ placka powinien wynieść (165 ± 5) mm, 
w przeciwnym wypadku oznaczenie należy powtórzyć zmieniając ilość wody. 
 

Wynik oznaczania.

 Stosunek woda/tynk R oblicza się według zależności: 

4

3

m

m

R



 

gdzie:  m

3

 - masa użytej wody, g, 

 

   m

4

 – masa tynku gipsowego, g. 

 

13.3. OZNACZANIE CZASU WIĄZANIA 
W przypadku spoiw gipsowych do znaczenia czasu wiązania stosowana jest metoda nacinania 
nożem. Polega ona na określeniu początku czasu wiązania w minutach, po którym krawędzie 
naciętego nożem placka zaczynu gipsowego nie zlewają się.  
 
Przyrządy pomiarowe.

 Oznaczanie czasu wiązania spoiw gipsowych wykonuje się 

wykorzystując następujące przyrządy: 

 nóż z ostrzem o długości ok. 100 mm, szerokości 16 mm i grubości górnego ostrza ok. 1 mm z 

przekrojem klinowym, 

 łopatka, 
 gładkie szklane płytki (min. długość 400 mm, szerokość 200 mm), 
 stoper, 
 miska do mieszania, wykonana z nierdzewnego materiału. 
 

Instrukcja do laboratorium „Materiały budowlane”   

 

 

                               Ćwiczenie 13 

IBD sem. 2 

 

 

- 4 - 

Przebieg oznaczenia.

  

a)  Formowanie placków gipsowych. 

Spoiwo gipsowe należy wymieszać i przygotować z ilością wody ustaloną z wykorzystaniem 
metody zasypywania lub metody dyspersji. Z chwilą rozpoczęcia wsypywania spoiwa do 
wody należy zanotować czas t

0

. Otrzymany zaczyn gipsowy wylewa się nie przerywając 

mieszania na szklaną płytkę, tak aby można było uformować 3 placki o średnicy ok. 100÷120 
mm i grubości ok. 5 mm. 

b) Oznaczanie początku czasu wiązania T

i

. 

Na placku należy wykonać nacięcia w odstępach nie większych niż 1/20 oczekiwanego czasu 
wiązania. Po każdym nacięciu należy oczyścić i osuszyć nóż. Na dwóch plackach wykonuje 
się nacięcia próbne, trzeci przeznaczony jest do właściwego nacięcia kontrolnego. 
Za początek czasu wiązania T

i

 należy uznać taki moment t

1

, w którym krawędzie naciętego 

nożem placka zaczynu gipsowego nie zlewają się.  
 
Wynik.

 Początek czasu wiązania oblicza się według wzoru: 

 

T

i

 = t

1

 – t

0

 

 
gdzie: 
 T

i

 – początek czasu wiązania, min 

 t

0

 – czas, w którym rozpoczyna się wsypywanie spoiwa do wody, min 

 t

1

 – czas, w którym krawędzie naciętego nożem placka nie zlewają się, min 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Instrukcja do laboratorium „Materiały budowlane”   

 

 

                               Ćwiczenie 13 

IBD sem. 2 

 

 

- 5 - 

 
 
 
 
 
 
 
 
Grupa LP - ………/zespół ……… 

Data…………… 

1. ………………………… 
2. ………………………… 
3. ………………………… 
4. …………………………

 

 

Ćwiczenie 13 

OZNACZANIE  STOSUNKU WODA/SPOIWO SPOIW GIPSOWYCH METODĄ 

DYSPERSJI 

 

Ilość 

wody 

Ilość 

gipsu 

Średnica 

rozpływu 

Pomiar

g g mm 

Stosunek  

woda/spoiwo 

R = 500/m

2 

1 

 

 

 

 

2 

 

 

 

 

3 

 

 

 

 

4 

 

 

 

 

5 

 

 

 

 

 

OZNACZANIE CZASU  WIĄZANIA  SPOIW GIPSOWYCH 

 

Czas, w którym rozpoczyna się wsypywanie spoiwa do wody [min]: 

 

 

 

 

t

0

 = 

………………. 

Czas, w którym krawędzie naciętego nożem placka nie zlewają się [min]: 

 

 

 

 

t

1

 = 

……………….

 

Początek czasu wiązania [min]: 

 

 

 

 

T

i

 = 

……………….

 

Dodatkowe

 

 spostrzeżenia: ………………………………………………………. 

…………………………………………………………………………………….