Suchecka Zuzanna 

                                          Szabla Marta

                                          Śmierciak Karolina                                                                

Gr  C8

Młodzież jako kategoria społeczna i czynniki zmian społecznych.

Socjologiczne teorie młodzieży

Griese   czyni   kluczowymi   punktami   swej   analizy   trzy   podstawowe   grupy   teorii 

socjologicznych:

I. kierunki psychologiczno-społeczne:

- teoria pola (Lewin)

- antropologiczna teoria przemian kultury (Mead)

- neopsychoanalityczna koncepcja tożsamości w społeczeństwie (Erikson)

- teoria pokoleń i jej rozszerzenia (Mannheim);

II. klasyczne koncepcje socjologii:

- fenomenologia (Schelsky)

- funkcjonalizm (Eisenstadt)

- teoria działań (Tenbruck);

III.

teorie ad hoc w socjologii:

- ujęcie marksistowskie (Lessing, Liebel)

- ujęcie konfliktu (Rosenmayr)

- ujęcie interakcyjno-etnometodologiczne (Bohnsack)

- psychoanalityczna teoria narcyzmu (Ziehe)

- teoria społeczno-ekologiczna (Backe).

W świetle teorii psychologiczno-społecznych (Lewin) przestrzeń życiowa  młodej osoby 

(pole)   składa   się   z   otoczenia   społeczno-psychicznego   osoby   i   przemian   w   sferze   ciała 

charakterystycznych   dla   okresu   adolescencji.   Charakterystyczne   jest   tu   odczuwanie   przez 

młodzież   pewnego   rodzaju   tymczasowości   swojej   sytuacji,   z   jednoczesnym   położeniem 

nacisku   na   perspektywę  czasową.   Pole   działań   teraźniejszych   nakłada   się   na   wymiar 

przyszłościowy tworząc zarazem specyficzne warunki dla procesu tworzenia tożsamości, w 

którym uczestniczy samoświadomość, marzenia i pragnienia (wymiar nierealny) oraz obraz w 

oczach innych, ich oczekiwania (wymiar realny). Dorośli bywają bardzo niekonsekwentni i w 

sposób niezamierzony i często ów proces komplikują, z jednej strony głosząc racjonalność 

wyborów   i   decyzji   oraz   postulaty   „stania   obydwiema   nogami   na   ziemi",   z   drugiej   – 

podziwiają i stawiają młodzież za wzór bohaterów  charakteryzujących się idealistycznym 

nastawieniem do rzeczywistości.

Taka pluralistyczna i konfliktowa struktura wartości społecznych powoduje',  że młodzież 

odczuwa problemy z budowaniem własnej, spójnej tożsamości, w żadnym polu i przestrzeni 

życiowej nie czując się dobrze, pewnie i u siebie.

Z  kolei Margaret Mead, amerykańska antropolog kultury, upatruje źródeł zaburzania 

tożsamości młodych w kontakcie z kulturą, która w prefiguratywnym stadium swego rozwoju 
przestała dostarczać wzorów osobowych, dawać oparcie i zakorzenienie we własnym 
środowisku, dostarczać identyfikacji, ciągłości ról i perspektyw efektywnych działań na 
przyszłość. Jej przemiany jeszcze w stadium kofiguratywnym zrodziły konflikt między 
pokoleniem starszych a młodszymi członkami społeczeństwa. Poprzez technicyzację, 
narastające tempo życia rodzą się destabilizacja i dezorientacja, narasta ilość nierozwiązanych 
konfliktów i napięć społecznych, co musi pogarszać samopoczucie nie tylko młodych, ale i 
starszych członków społeczeństwa. Młodzi reagują w takiej sytuacji biernością lub różnymi 

formami oporu od aktywnego sprzeciwu, agitacji, aż po zaprzeczenie sensu życia, reakcje 
ucieczki, zawieszenia.

Norweski psychoanalityk Erik Erikson poświęcił w swej refleksji szczególnie dużo 

miejsca młodzieży i młodości jako kluczowemu okresowi w życiu każdego z nas - to wtedy 
kształtują się podstawowe dyspozycje do efektywnego działania w świecie społecznym, 
wtedy też uczymy się przełamywać trudności i pokonywać kryzysy. Przyczyną zaburzonej 
tożsamości młodzieży są nie tylko procesy dojrzewania czy sam okres adolescencji, z 
towarzyszącą mu idiosynkrazją wobec codziennych czy indywidualnych problemów, ale 
przede wszystkim pula ról społecznych, w której młodzież nie zawsze odnajduje odpowiednie 
dla siebie propozycje stanowiące oferty rozwojowe. Podstawowym zadaniem człowieka jest 
wchodzenie w coraz bardziej złożone układy ról społecznych, budowanie tożsamości jaźni, 
przeciwstawienie się jej dyfuzji. Trzem okresom życia towarzyszą trzy rodzaje konfliktów 
przeżywanych przez każdego z nas:

-

wczesna dorosłość: intymność vs izolacja

-

dojrzałość: płodność vs stagnacja

-

starość: integralność vs rozpacz.

Klasyczne   koncepcje   socjologii   traktują   problemy   młodzieży   w   społeczeństwie 

bardziej   ogólnikowo,   koncentrując   się   raczej   na   poszukiwaniu   odpowiedzi   na   pytanie 

czym/kim są młodzi w społeczeństwie, nie zaś czym jest społeczeństwo dla młodych.

To przełożenie akcentu charakterystyczne jest zarówno dla stanowiska fenomenologicznego, 

jak i funkcjonalistów, nieco słabiej zarysowując się w teorii działań Tenbrucka.

Helmut   Schelsky   twierdzi,   że   zachowania   młodzieży   uwarunkowane   są   przez 

podstawowe   struktury   społeczne   i   ich   prawidłowości   (rodzina,   dychotomia   ról,   ład 

społeczny).   Nie   ma   tu   miejsca   na   podkreślanie   szczególnej   roli   czy   specyfiki   sytuacji 

młodzieży, ta ostatnia jawi się jako element społeczeństwa, jego produkt, ale nie szczególna 

grupa czy odrębna kategoria społeczna. Przyczyną dyskomfortu odczuwanego przez młodzież 

jest dysproporcja między życiem rodzinnym, wymaganiami bliskiego kręgu osób, więziami 

emocjonalnymi a sposobem, w jaki jesteśmy traktowani w społeczeństwie. Dysproporcja ta, 

podobnie jak brak instytucji  czy grup łagodzących  owo przechodzenie z  wąskiego  kręgu 

identyfikacji w układ szerszych interakcji społecznych, powoduje niepewność i dezorientację. 

Prowadzić mogą one do radykalizacji zachowań, rodzić przejawy buntu młodych lub też stać 

się   początkiem  poszukiwania   własnej   drogi   i   porządkowania   dotychczasowych   poczynań. 

Utrata   poczucia   bezpieczeństwa   związana   z   dojrzewaniem   i   przemianami   własnego 

wizerunku, a także poszukiwaniem miejsca w świecie, czasem skutkuje także odsunięciem się 

młodzieży od starszego pokolenia, szybkim przystosowaniem do wymogów społeczeństwa 

postindustrialnego,   nadmiernym   sceptycyzmem   i   realizmem,   dążeniem   do   samodzielności 

społecznej,   ekonomicznej   i   w   konsekwencji   pełnego   uczestnictwa   w   życiu   społecznym. 

Wiąże się to niejako z wykluczeniem z przywilejów młodości, skutkując rezygnacją z prawa 

do przeżywania młodości.

Wydaje się, że część młodzieży reagująca w taki sposób przeżywa młodość stosunkowo 

najtrudniej, gdyż mimo odzyskanego poczucia bezpieczeństwa i względnej stabilizacji, nie 

mają oni dobrego kontaktu ani z  rówieśnikami, ani z przedstawicielami starszego pokolenia, 

tu i tam są obcy, tworząc swoiste pogranicze.

Z kolei Samuel Einsenstadt uzupełnia koncepcję Schelsky'ego, pozostając z nim zgodny w 

kwestii głównych założeń dotyczących młodzieży: role społeczne i sytuacja młodzieży są 

produktem   relacji   społecznych,   przy   czym   zależą   one   od   właściwego   przebiegu   procesu 

socjalizacji uwarunkowanego strukturą społeczną. Socjalizacja jest procesem wprowadzania 

w społeczeństwo, zapoznawania z rolami, gwarantuje ona przekaz dziedzictwa kulturowego, a 

zatem i  ciągłość systemu społecznego. Głównym zadaniem procesu socjalizacji,  a  zarazem 

celem, ku któremu dąży młodzież, jest przejście od partykularystycznych relacji w rodzinie 

(prawa i przywileje, sankcje nieformalne, więzi emocjonalne) do uniwersalizmu szerszego 

społeczeństwa   (realizacja   ról,   obowiązki,   sankcje   formalne,   więzi   rzeczowe).   Rodzina 

traktowana   jest   tutaj   jako   wspólnota,   społeczeństwo   zaś   jako   zrzeszenie.   Pomostem   i 

łącznikiem  między pokoleniami,  którego   wyeksponowania   brak  u  Schelsky'ego,  są  grupy 

rówieśnicze.

Thomas   Tenbruck   w   swej   teorii   działań   przychyla   się   do   poglądu,   według   którego 

młodzież   jest   grupą   pośrednią,   sytuującą   się   na   przecięciu   dwu   sektorów:   społeczeństwa 

dorosłych   i   wieku   dziecięcego,   ale   i   różnych   wpływów   socjalizacyjnych:   rodziny, 

rówieśników,   mediów.   Sytuacja   ta   z   jednej   strony   pozwala   na   większą   samodzielność   i 

poszukiwanie samego siebie, z drugiej, poprzez wielość wpływów i brak konkretnych ofert i 

propozycji działania, wywołuje niepewność. Ta ostatnia, wraz z tendencją do juwenalizacji 

kultury  i  zachowań   dorosłych   członków   społeczeństwa,   prowadzi   do   wydłużania   okresu 

młodości przy czym będąca jego produktem labilność, zmienność oczekiwań, niestałość i 

impulsywność   z   czasem   prowadzą   do   emocjonalnych   i   moralnych   wypaczeń   młodzieży. 

Tenbruck   zauważa   zarazem,   że   grupa   jest   czynnikiem   pozytywnie   oddziałującym   na 

jednostkę:   dostarcza   bowiem   identyfikacji,   w   oparciu   o   które   budujemy   swoją 

samoświadomość, wyodrębniamy się ze społeczeństwa dorosłych. 

W teorii działań podkreśla się, że młodzież nie stanowi wspólnoty wieku lecz wspólnotę 

świadomości, młodzi na całym świecie upodabniają się do siebie w wartościach, wzorach 

działania, mimo różnic etnicznych, kulturowych czy do niedawna językowych.
  Ujęcie   marksistowskie   i   teoria   konfliktów   Leopolda   Rosenmayra   w   zasadzie   są 

powtórzeniem znanych nam już założeń, przy czym pierwsze podejście (Lessing i Liebel) 

stanowi raczej zbiór postulatów politycznych dla wychowania młodzieży, koncentrując się na 

budowaniu przesłanek dla reewolucyjnego przekształcania społeczeństwa zmierzającemu ku 

likwidacji antagonizmów klasowych. Dużo tu politycznych nawoływań, haseł, brak natomiast 

rzetelnej analizy funkcji, integracji i miejsca w społeczeństwie, jakie zajmuje młodzież. 

Leopold Rosenmayer uważa on, że każdy konflikt, zarówno międzypokoleniowy, jak i 

społeczny staje się siłą inicjującą przemiany, młodzież zaś znajduje się w polu napięć miedzy 

utar-lymi  i zdezaktualizowanymi w dobie przemian wzorcami zachowań uwarunkowanych 

socjalizacją a wyzwaniami i wymogami struktury społecznej. Im ./ybsze przemiany struktury, 

tym mniejsze zastosowanie mają treści socjalizacji. Młodzież wówczas zaczyna szukać na 

własną rękę rozwiązań lepiej odpowiadających sytuacji, w jakiej przyszło jej żyć. Efektami 

takiego stanu  i  /eczy sanie tylko wdrażane przez młodych przeobrażenia, ale też niepokój, 

odraczanie społecznej gratyfikacji, czy przedłużanie młodości poza granicę wieku szkolnego 

czy ukończenia  studiów. Potwierdzeniem tez Rosenmayra  tworzeniu  alternatywnych  form 

życia społecznego przez młodych może  być  upowszechnienie się singlowania jako mody, 

stylu   życia   czy   orientacji   stanowiącej   rozwiązanie   problemów   młodego   pokolenia   z 

wydłużającym   się   czasem   pracy,   poszukiwaniem   mieszkania,   a   przede   wszystkim 

kompromisem koniecznym w życiu rodzinnym i odpowiedzialnością za innych.

Ujęcie   interakcyjno-etnometodologiczne   Ralfa   Bohnsacka,   podobnie   jak   funkcjonalizm 

czy   teoria   działań   Tenbrucka,   tłumaczy   wyłanianie   się   grup   rówieśniczych   w   wyniku 

poszukiwania i integrowania osób, które w podobny sposób doświadczają sytuacji społecznej 

i życiowej. Tutaj osią podobieństw jest uwarunkowana deficytami socjalizacji niedostateczna 

kompetencja działaniowa, którą charakteryzuje się młodzież. Polega ona m.in. na: wadliwej 

typizacji partnerów, planowaniu działań w wąskim horyzoncie czasowym, niewystarczającej 

antycypacji,   braku   umiejętnego   generalizowania,   w   wyniku   czego   młodzież   z   trudem 

opanowuje definicję sytuacji, nie w pełni rozpoznając reguły komunikacyjne ją tworzące. Co 

za tym idzie, młodzi ludzie doświadczają trudności we wpisaniu własnej (nierozpoznanej 

jeszcze)   definicji   sytuacji   w   całościowy   kontekst   symboliczny,   obowiązujący   w   danej 

społeczności i określonym momencie historycznym, co prowadzi do deficytów tożsamości, 

stygmatyzowania   jako   osoby   niedojrzałej,   nieprzewidywalnej,   anomijnej,   funkcjonującej 

społecznie w sposób zubożony.

Podobnie   Thomas   Ziehe   odwołuje   się   w   swej   neopsychoanalitycznej   koncepcji   do 

freudowskiego   narcyzmu   jako   fiksacji   na   wczesnej   fazie   rozwojowej,   opierającej   się   na 

wyidealizowanym obrazie bliskich osób (matki) i identyfikowaniu się z nią.

Zdaniem Ziehego młodzież prezentuje taką właśnie postawę, przy czym dochodzi tu do 

przenoszenia   jej   na   psychiczną   strukturę   pokolenia   osób   dorastających   i   deformowania 

przebiegu   socjalizacji.  Młodzieńczy  idealizm  traktowany  jest  przez  autora   koncepcji  jako 

swego rodzaju zaburzenie, którego istotą jest negacja rzeczywistości, myślenie życzeniowe, 

naginanie   faktycznych   stanów   rzeczy   i   cech   osobowości   partnera,   współpracowników, 

przyjaciół do wyobrażeniowego modelu, któremu nie sposób sprostać.

W efekcie narcystycznego nastawienia, młodzież nie mogąc pogodzić się z tym, że nie są 

oni idealni, często zmienia partnerów, pracę, sposoby spędzania wolnego czasu, identyfikacje 

z grupą. Owo narcystyczne, idealizujące nastawienie do rzeczywistości ma też związek nie 

tylko   z   interakcjami   z   matką   ale   również   z   przemianami   społeczno-kulturowymi,   które 

poprzez bezrobocie, rozkład systemu kształcenia, presję szybko zmieniających się mód, a 

nade wszystko wszechobecną ideologię konsumpcji utrwalają w młodzieży kult posiadania, 

niezdolność   przeżywania   czasu   oczekiwania,   drażliwość,   poczucie   odrzucenia,   skutkując 

zagubieniem, słabą identyfikacją i zakorzenieniem w środowisku społecznym.

Ostatnia z teorii ad hoc, koncepcja społeczno-ekologiczna Dietera Backe'a koncentruje się 

na   środowisku   jako   zespole   czynników   warunkujących   rozwój,   a   przede   wszystkim   na 

badaniu klasycznie rozumianego w pedagogice społecznej  dialektycznego związku między 

jednostką   a   jej   otoczeniem,   wzajemnego,   rozciągniętego   w   czasie   dostosowywania   się 

jednostek i środowiska. Ciekawe jest tu założenie zgodne z tzw. teorematem Thomasa, że 

środowiskiem   jest   to,   co   jednostka   tworzy   wokół   siebie   i   czemu   nadaje   znaczenie. 

Środowisko   staje   się   tu,   podobnie   jak   w   etnometodologii   Bohnsacka,   swoistym   światem 

przeżywanym,  który tworząc określoną niszę (jak w ekologii) podzielony został na cztery 

strefy w zależności od oddalenia:

-ekologiczne centrum (rodzina, bliscy przyjaciele, kontakty face-to-face);

- strefa sąsiedztwa (okolica, podwórko, pub, dyskoteka)

- strefa odcinków (szkoła, zakład pracy, instytucje społeczne);

- peryferie ekologiczne (wakacje, sporadyczne sposoby spędzania wolnego czasu).

Jak   łatwo   zauważyć,   są   to   właściwie   odrębne   „światy",   z   jakimi   młodzi   ludzie   się 

identyfikują w procesie socjalizacji przekraczając granice poszczególnych stref i poszerzając 

zarazem krąg identyfikacji.

 ( M. Karkowska, Socjologia wychowania, wybrane elementy, 2007).