Istota socjologii  

Domena socjologii 

Socjologia zajmuje się badaniem zasad istniejących między ludźmi. Nauka zajmuje się prostymi, 
bezpośrednimi relacjami ale również bada organizacje formalne, funkcjonowanie całych 
społeczeostw, związki między społeczeostwami.  

Trwałośd reguł istniejących (sposób zachowania się , ubierania w zależności od sytuacji, reguły 
gramatyczne itp.)wiąże się z tym, że są przekazywane z pokolenia na pokolenie a uczenie się tych 
reguł to socjologia.  

Reifikacja – ustanowienie jakiejś reguły, do której przywiązujemy coraz większą wagę, aby 
reprezentowała odwieczną prawdę (uniwersalną) 

Ludzie najbardziej przywiązują się do reguł, które w jakiś sposób zostały zainteralizowne – czyli 
zaczynają byd traktowane jako własne. 

Socjologia zajmuje się również badaniem w jaki sposób łamiemy zasady (nie trzymanie się reguł 
gramatycznych, przekroczenie dozwolonej prędkości, kradzież, morderstwo). Są też zasady, które 
powinno się łamad, jeśli są niesprawiedliwe, lub kierują się np. rasizmem czy stereotypami (kobieta 
nie może byd mechanikiem samochodowym, mężczyźnie nie płaczą; wiedza profesora zawsze jest 
większa niż wiedza studenta). Zasady społeczne nigdy nie są stałe i zawsze się zmieniają.  

 

Nauka o społeczeostwie  

Socjologia zajmuje się stanem rzeczywistym a nie tworzeniem zasad. Jest nauką o życiu, ma swoje 
logiczno – empiryczne podstawy. Przyjmowane przez socjologię naukowe zrozumienie świata musi 
byd zrozumiałe i zgodne ze stanem faktycznym. W socjologii należy stosowad „myśl krytyczną” (nie 
wszystkie informacje, które do nas docierają muszą byd zgodne z „prawdą”) – zdolnośd do 
zestawienia z dowodami empirycznymi. 

Badania sondażowe – wykorzystują kwestionariusze do zbierania informacji. Badania przeprowadza 
się na grupie respondentów, która może dostarczyd trafnej oceny opinii ogółu populacji. 

Elementy laboratoryjne – zwykle używane do badania dynamiki grup społecznych ( badanie obrad 
ławy przysięgłych) 

Logiczne rozumowanie jest kluczowym elementem krytycznego myślenia. Częściowo łączy się z 
teorią.  

Pojęcia to umysłowe reprezentacje używane, aby uporządkowad ogrom zebranych doświadczeo. 
Tworzy pojęcia, aby oznaczad nim grupy rzeczy mających cechy wspólne np. „istota ludzka” – to 
prawie 6 mld istot w pojedynczej  kategorii. Mężczyźni i kobiety dzielą te istoty na dwie kolejne 
kategorie. Ale również „lęk”, „alienacja”, „przestępczośd”, „bezrobocie” też są pojęciami.  Ważne jest 
uporządkowanie pojęd, kobieta i mężczyzna to atrybuty ich płed to zmienna. 

 

Rodzaje paradygmatów  

  Paradygmat interakcjonistyczny (interakcje pomiędzy ludźmi) – życie społeczne jako proces 

wymiany w trakcie której jednostki tworzą wspólną definicję sytuacji ( jak tworzymy reguły 
życia społecznego) 

  Paradygmat systemów społecznych zwany paradygmatem funkcjonalnym – koncentruje się 

na strukturze życia społecznego ( system, który jest czymś więcej niż sumą jego części 
składowych) 

  Paradygmat konfliktu – zdefiniowany przez Karola Marksa – skupia się na rywalizacji między 

jednostkami i grupami w ramach społeczeostwa.  

 

 

 

Tożsamośd   (eksperyment więzienny) 

Kim jestem ? 

Kim jesteś? 

Czym jest istota ludzka? 

 

Status jest podstawowym pojęciem w socjologii i odnosi się do pozycji lub miejsca zajmowanego w 
społeczeostwie lub grupie społecznej (matka,  hydraulik, student, kierowca itd.) 

Rola to oczekiwane zachowanie jakie wiąże się z danym statusem  

Status posiadamy a role pełnimy. 

Statusy pełnią funkcjonalną rolę w paradygmacie systemów społecznych (orkiestra symfoniczna może 
zastąpid jednego członka innym muzykiem) 

Opinie są również podstawą pewnego rodzaju statusu (każdy z nas ma swoją opinię na dany temat)  

Statusy jakie zajmujemy przez posiadanie i wyrażanie opinii wpływają na Masze doświadczenie 
życiowe. ( z kim rozmawiamy z kim się przyjaźnimy, kto jest naszym partnerem życiowym) 

Statusy przypisane – takie, które nabywamy w chwili narodzin ( rasa, płed, narodowośd)  

Status osiągnięty – taki, który nabywamy sobie w czasie naszego życia. (jak widzimy siebie, jak widzą 
nas inni) 

Określenie tego „kim jesteśmy” poprzez to, jak widzą nas inni nazywamy jaźnią odzwierciedloną. 

Ja przedmiotowe – aspekt naszej osobowości, który opowiada opiniom innych o nas  

Ja podmiotowe – nasz indywidualny obraz siebie. 

 

Czym jest grupa? 

Socjologowie odróżniają grupy od agregatów, czyli prostych skupisk ludzkich takich jak ludnośd czy 
tłum. Grupy społeczne tworzą pewną całośd, która jest czymś więcej niż sumą jednostek, które się na 
nią składają. Nie ma ustalonych zasad co do tego jaka formacja jest grupą, ale można je podzielid ze 
względu na:  

  Wspólne zainteresowania 
  Interakcja (porozumiewanie się twarzą w twarz) 
  Przynależnośd 

Grupy posiadają pewną możliwośd trwałości (sejm czy senat istnieje kilkanaście lat, zmieniają się 
tylko jego członkowie) 

Relacje pierwotne to te które łączą nas z rodzicami, rodzeostwem, partnerem czy najbliższymi 
przyjaciółmi,  cechuje je poczucie wspólnoty. 

Relacje wtórne – ograniczają się do posiadanych przez dane osoby statusu i oczekiwao w związku z 
odgrywanymi przez nie rolami (policjant w relacji do osoby, której wypisuje mandat jest tylko 
policjantem). Grupę wtórną tworzą również osoby, z którymi pracujemy. Nie oznacza to jednak, że 
nie możemy z tymi osobami się przyjaźnid. Wówczas tworzymy grupę pierwotną w ramach grupy 
wtórnej. 

Grupa odniesienia – to porównanie osiągnięd czy zachowao z podobną grupą zawodową lub 
hobbistyczną. Porównanie, że pisarz napisał więcej książek niż hydraulik jest niewłaściwe. Dla pisarza 
grupą odniesienia są inni pisarze lub literaci. 

Grupy odniesienia są wyznacznikami i celami zachowao. Gdy tylko utożsamiamy się z pewną grupą 
mamy tendencje do zachowywania się zgodnie z dotyczącymi ją oczekiwaniami.  

Socjologowie mianem grupy wewnętrznej określają osoby, które należą do danej kategorii i się z nią 
identyfikują. Grupą zewnętrzną nazywamy osoby, które do niej nie należą. To jak samych siebie 
postrzegamy zależy od opinii jaką inni przedstawiają na nasz temat. Identyfikujemy się z tymi 
poglądami i zaczynamy zachowywad (odgrywad role)tak jak odbierany jest nasz status w 
społeczeostwie. 

 

Organizacje  

Proces tworzenia organizacji od wolontariatu do grupy obejmujący dany region aa nawet kraj. Która 
jest zarządzana przez biuro centralne (przykładem tworzenia się takiej organizacji w Polsce może byd 
WOŚP). Przy powstaniu ogólnokrajowej organizacji pojawia się wymóg prowadzenia dokładnej 
dokumentacji z działalności finansowej. Pojawia się  również paradygmat konfliktu „na co ile 
wydad?”. Jedną ze zmian wiążących się z przejściem od paru osób współpracujących ze sobą do 
działania w ramach formalnej organizacji jest sposób komunikacji między jej członkami.  
Socjologiczne spojrzenie na organizacje powinno się odbywad od strony krytycznego obserwatora. 

Czym jest organizacja? 

Kiedy kilkoro ludzi działa spontanicznie, współpracując ze sobą dla dobra grupy i nie ma potrzeby by 
jej ktoś przewodził nazywa się ją sojuszem – grupa jednostek, która ma wspólny cel i każdy dąży aby 
go osiągnąd. Sojusz przestaje byd skuteczny, gdy grupa jednostek rośnie lub kiedy czynności stają się 
zbyt skomplikowane. 

Organizacje podobnie jak związki czy grupy są sposobem ukazania kim jesteśmy.  

  Organizacje mają określone obszary swojej jurysdykcji 
  Czynności powinny byd regularnie wykonywane  
  Struktura organizacji jest dokładnie zarysowana podobnie jak zakres obowiązków każdego 

pracownika 

  Ma strukturę hierarchiczną  - każdy poziom charakteryzuje się określonymi kompetencjami, 

im wyższy poziom tym mniej zatrudnionych osób. 

Pociąga to jednak za sobą pewną biurokrację . jednak pomaga ona i jest dużo bardziej skuteczna od 
organizacji, które nie prowadzą działao biurokracyjnych. Ludzie zajmujący się biurokracja mogą się 
zmieniad, jednak archiwa świadczące o działalności organizacji pozostają. 

Władzę na organizacjami posiadają instytucje  

Ralph Nadler opublikował artykuł aby zwrócid uwagę na wady jakie posiada chevrolet. Jego artykuł 
przyniósł daleko idący wpływ na rożne gałęzie przemysłu. Ten wpływ  wywołał nie tyle na organizacje 
biznesowe i rządowe, ale na instytucje. 

Instytucje tworzą kontrast dla działania organizacji, co oznacza, że jakakolwiek zmiana 
instytucjonalna powoduje zmiany w niezliczonych organizacjach.  

Mimo, że istnieje wiele sposobów zaspokojenia potrzeb zarówno społeczeostwa jak i jednostek 
istnieje silna tendencja do instytucjonalizowania jednej spośród wielu form. Oznacza to, że tylko 
jeden sposób działania zostaje przyjęty, uprawomocniony, upowszechniony, oczekiwany, a nawet 
wymagany.  

Socjologowie wymieniają pięd instytucji rządzących różnymi aspektami naszego społecznego życia. 

  Rodzina 
  Religia 
  Rząd 
  Gospodarka 
  Szkolnictwo 

 

Elementy instytucji. 

  Normy – czyli oczekiwane wzory zachowao. Wszystkie prawa kwalifikują się jako normy 

(ograniczenie prędkości, podatki, zakazy itp.) 

  Konserwatyzm instytucji.  

Instytucje powstają by zaspakajad potrzeby jednostek i społeczeostwa jako systemu, ale jej 
pierwotnym celem jest „utrwalenie samej siebie” (np. zadaniem demokracji jest utrwalenie 
demokracji). Instytucje są układem zamkniętym, a jej elementy wspierają się nawzajem w 
sposób umożliwiający utrwalenie całego systemu w trakcie tego procesu. 

  Utrwalenie instytucji jako kwestia osobista.  

W procesie socjalizacji uczymy się różnych elementów instytucji w ramach których działamy, 
a także tego, że inni również podzielają te same przekonania, wartości i normy. 
Społeczeostwo jest skonstruowane w sposób naturalnie łączący instytucję i tożsamośd 
osobistą jednostek.  

  Instytucjonalne powiązania 

Sankcje, internalizacja, własne interesy, tożsamośd jednostek utrwalają instytucje ale ich 
wzajemne powiązania również (rodzina – szkoła – religia), wzajemne poparcie 

 

 

Zmiany instytucjonalne  

Instytucje często znajdują się w stanie konfliktu. Przekonania i wartości mogą zaprzeczad normom 
innych instytucji np. podnoszenie podatków; działalnośd instytucji badawczych – kościół) reguły 
społeczne są wiecznie poprawiane.  

 

Kultura i społeczeostwo  

 

W socjologii i antropologii termin kultura odnosi się do całokształtu wzorców instytucjonalnych w 
społeczeostwie (przekonao, wartości, norm, symboli i artefaktów). Kultura jest złożona z jawnych i 
ukrytych wzorców zachowao nabywanych i przekazywanych nam przez symbole; rdzeniem kultury są 
tradycyjne (historyczne) idee i połączone z nimi wartości. Kulturę można więc uznad za wzorzec 
zachowao należących do pewnego społeczeostwa, który odróżnia ich od innych społeczeostw. 
Kultura składa się z instytucji (przekonania, wartości, normy i sankcje) 

Można ogólnie mówid o kulturze danego społeczeostwa, ale obecnie wszystkie społeczeostwa są 
bardzo złożone. Socjologowie używają terminu subkultura, aby opisad kultury różnych grup 
społecznych. Pogląd według którego uznajemy własną kulturę za lepszą od innych socjologowie 
nazywają etnocentryzmem.  

Etnocentryzm ma dwie zasadnicze wady ; indywidualną i społeczną. Indywidualny etnocentryzm 
działa jak „klapki na oczy”, które odcinają nas od nowych doznao. Społeczny etnocentryzm może 
doprowadzid do międzygrupowej przemocy i nienawiści. 

Aby odkryd jak działają społeczeostwa należy pamiętad, że różnice między nimi są tylko różnicami a 
nie prawdą czy fałszem. 

Relatywizm kulturowy jest formą otwartości socjologii.  

 

Społeczeostwo 

W skład struktury społecznej wchodzą statusy i oczekiwania względem ról. Pojęcie to zawiera także w 
sobie sankcje wartości, przekonania, organizacje, instytucje, które strukturyzują nasze życie 
społeczne. System zawiera w sobie element sprzężenia. Oznacza to, że działanie systemu może 
spowodowad zmiany zarówno w samym systemie jak i w środowisku w którym działa. 

 

Pozytywne sprzężenie zwrotne; np. im więcej dzieci rodzi się w społeczeostwie tym większa całkowita 
liczba ludności; im większa liczba potencjalnych rodziców, tym więcej rodzi się dzieci.  

Sprzężenie negatywne- istnieje negatywny związek  między liczbą ludności, a liczbą pożywienia na 
osobę (zakładając, że ilośd pożywienia jest stała) im więcej ludzi tym większa śmiertelnośd z powodu 
niedożywienia i głodu. 

Aby przetrwad w danym systemie społecznym istnieje potrzeba „wymiany” – reprodukcja 
biologiczna. 

Systemy społeczne muszą mied przywództwo (demokracja, monarchia absolutna itp.) 

 

Nierówności 

Nierównośd zinstytucjonalizowana – różnice wynikające a płci, rasy itp. 

Zatrudnienie kobiet, płace kobiet i mężczyzn, płace osób należących do innej rasy. 

Często podchodzimy do tematów takich jak nierównośd w sposób zbytnio uproszczony, poprzez co 
nie jesteśmy w stanie sobie z nimi poradzid. Socjologia i jej paradygmaty, jak np. teoria systemów 
społecznych czy konfliktu, umożliwiają nam skuteczniejszą obserwację życia społecznego w kwestii 
nierówności, dzięki czemu możemy wywierad wpływ na otaczający nas świat. 

 

Wolnośd a porządek.  

Jeżeli ludzie nie stosują się do reguł rządzących struktura społeczna taka się rozpada i życie zmienia 
się w chaos ( rozboje, napady, kradzieże). Każde społeczeostwo cieszy się swoją wolnością, która 
jednak jest ograniczona przez prawo, którego należy przestrzegad pod różnymi sankcjami.  

Dewiacje- są przypadkami łamania jakichkolwiek reguł czy form, nie tylko obowiązującego prawa.  

Normy społeczne pozwalają nam prowadzid spokojne i bezpieczne życie, które zapewniamy sobie 
zrzekając się pewnych wolności. System ten jednak przestaje funkcjonowad gdy ludzie przestają życ 
według ustalonych norm stąd wykształcają się mechanizmy kontroli społecznej służące temu, aby 
posłuszeostwo względem prawa zapewnid. Powstają jednak problemy; normy mogą byd 

niesprawiedliwe, środki kontroli społecznej mogą działad na rzecz przetrwania danego systemu (lub 
autorytetu) 

Kara więzienia za nieprzestrzeganie prawa ma swoje cele  

  Karanie ( krzywda za krzywdę) 
  Ochrona społeczna (odizolowanie przestępcy od społeczeostwa) 
  Odstraszenie (przykład kary dla innych) 
  Resocjalizacja(umożliwienie powrotu do społeczeostwa) 

 

Zmiana społeczna 

Zmiany technologiczne (wynalezienie i szybki rozwój komputera)mają swój odpowiednik w wymiarze 
społecznym. Zmieniają się gusta muzyczne, religie tracą swoją popularnośd, arystokracja i monarchia 
są zastępowane demokracją.  

 

Rodzaje zmian społecznych 

  Doznaniowa (podkreśla rolę zmysłów w rozumieniu rzeczywistości) 
  Ideacyjny ( aspekt religijno – duchowy) 
  Idealistyczny (łączy w sobie cechy doznaniowe i ideacyjne) 

 

Konflikty i zmiany 

Różnego rodzaju konflikty powodują rożne zmiany społeczne. Począwszy od drobnych konfliktów 
typu posiadanie odmiennego zdania na jakiś temat poprzez większe, pracownik – pracodawca, czy 
walka z uciskiem , niesprawiedliwością aż do zbrojnych wystąpieo tj. wojny. Wszystkie te rzeczy są 
powodem ciągłych i nieustannych zmian w naszym społeczeostwie 

 

Perspektywa globalna 

Granice paostwa praktycznie nie istnieją jeśli chodzi o np. handel. W każdym paostwie możemy kupid 
wiele produktów pochodzących z dowolnego miejsca na świecie, zjeśd obiad w różnych restauracjach 
itd. 

Demokrację uznaje się za jedną z najskuteczniejszych form współczesnych rządów. Większośd 
demokracji rozdziela władzę wykonawczą , ustawową i sądowniczą. Parlamenty są zwykle 
dwuizbowe, a gałąź wykonawcza zazwyczaj podzielona jest na departamenty albo ministerstwa. 

Powstawanie związków zawodowych formalnych i nieformalnych jest różnie reprezentowanych na 
całym świecie, tak samo jak istnieją rożne korporacje o różnym stopniu dochodów i majątku. 

Tak jak pewne marki produktów są znane na całym świecie, tak też są osoby, których twarze i 
nazwiska są powszechnie znane (ludzie polityki, religii, sportu, rozrywki, mediów) 

 

Globalne problemy 

Wiele problemów społecznych takich jak przestępczośd uprzedzenia czy ubóstwo dotyka wiele 
różnych miejsc świata. Niektóre problemy występuję tylko w konkretnych krajach inne mają zasięg 
globalny (wojny, głód, przeludnienie)