Metoda pracy grupowej

Metoda pracy grupowej

Metody pracy grupowej w pracy socjalnej zostały powszechnie wprowadzone w połowie lat sze

ść

dziesi

tych

w zwi

zku z rozwojem podej

ść

systemowych w terapii rodzin i grup, jednak

e prekursork

pracy socjalnej z grup

była Clara A. Kaiser, która ju

w 1923r. opracowała list

zasad pracy z tego rodzaju grup

. Mo

na s

dzi

e do

rozwoju metody grupowej przyczyniło si

tak

e aplikowanie podej

cia funkcjonalnego w pracy z przypadkiem

oraz zwi

zany z tym rozwój agencji (instytucji) oferuj

cych okre

lone rodzaje

wiadcze

, usług i poradnictwa na

rzecz okre

lonych grup klientów i klas ich problemów. W polskiej pedagogice społecznej i teorii pracy socjalnej

metod

pracy grupowej upowszechnił Aleksander Kami

ski.

Definicje metody grupowej

Według A. Kami

skiego grupowa metoda pracy socjalnej, a tak

e wychowawczej to sposób organizacji

procesu pomocy (lub wychowania), w którym „pracownik socjalny (pedagog) ma przed sob

zespolony przez

wspólne zadanie (problem) zbiór osób; wi

ąż

e go nie tylko dialog z poszczególnymi członkami tej zbiorowo

ci [...],

ale i umiej

tno

ść

przewodzenia lub przodowania w grupie i takiego oddziaływania na grup

, aby na stra

y zada

zwyczajów sugerowanych przez wychowawc

(pracownika socjalnego) - stał nie tylko on, lecz tak

e członkowie

grupy”.

Definicja ta podkre

la istotna rol

pedagoga (pracownika socjalnego) w organizacji pracy z grup

Ameryka

ski autor Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na funkcji prowadz

cego grup

„Prowadz

cy grup

musi skoncentrowa

na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu si

systemem wzajemnej

pomocy. Według niego głównym

ródłem pomocy dla ka

dego członka grupy s

inni, indywidualnie i zbiorowo

[...], a celem pracy grupowej jest przyswojenie członkom tej idei i uruchomienie w grupie wzajemnej pomocy.

Wielu teoretyków współczesnej teorii pracy socjalnej na Zachodzie rekomenduje wci

ąż

aktualn

definicj

pracy grupowej, któr

sformułowała w 1963 r. Gisela Konopka. „Socjalna praca grupowa jest metod

pracy

socjalnej, która pomaga jednostkom wzbogaci

ich funkcjonowanie społeczne poprzez celowe do

wiadczenia

grupowe i radzi

sobie bardziej efektywnie z ich osobistymi, grupowymi, czy społecznymi problemami”.

Angielski

autor

Allan

Brown

proponuje,

aby

wzbogaci

definicje

o sformułowanie, i

„praca grupowa stwarza kontekst, w którym jednostki pomagaj

sobie nawzajem i mo

dawa

jednostkom, jaki grupom mo

liwo

ść

wpływu i zmian w zakresie problemów osobistych, grupowych,

organizacyjnych i społecznych”.

Praca z grup

jest metod

łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze interakcji społecznej oraz

osi

gania społecznie po

żą

danych celów.

Według G. Konopki, celem pracy z grup

jest podniesienie jako

ycia w grupie, zró

nicowanego zgodnie z

jej potrzebami, a pracownik socjalny zawsze mado czynienia z konkretnym, rzeczywistym kontekstem stosunków

dzyosobowych niezale

nie od tego, czy pracuje z grup

rodowiskow

, czy kliniczn

. Chc

c zastosowa

zasad

indywidualizacji w pracy grupowej, pracownik socjalny powinien mie

wiadomo

ść

e chocia

grupa

stanowi cało

ść

, nie wolno traci

z pola widzenia jednostki. Praktyka pracy z grupami wskazuje,

e zwykle nie ma

dychotomii mi

dzy jednostk

a grup

e jednostka mo

e realizowa

swój potencjał oraz poczucie własnej

warto

ci tylko przez uczestnictwo. Dzi

ki przynale

ci do grupy zapewnia sobie bezpiecze

stwo, a tak

przyjmuje odpowiedzialno

ść

za innych w ramach stosunków grupowych i przez nie. Grupa stanowi specyficzny

kontekst odniesienia porównawczego, w którym tak

e nast

puj

procesy identyfikacji. G. Konopka podkre

tak

e „praca z grup

jest podej

ciem

wiadomie skierowanym na pełniejszy rozwój jednostki w jej relacji do

grupy”.

Pracownik socjalny (pedagog), pracuj

cy z grup

, wykorzystuje swoj

znajomo

ść

organizacji i funkcjonowania

grupy do wywarcia wpływu na funkcjonowanie i przystosowanie jednostki. Oddziałuj

c bezpo

rednio na grup

odpowiednio j

organizuj

c i prowadz

c, pracownik socjalny (pedagog) po

rednio wywiera wpływ na

funkcjonowanie i przystosowanie jednostki. Jednostka, bowiem pozostaje głównym przedmiotem troski, grupa za

narz

dziem rozwoju i zmian.

RODZAJE GRUP STOSOWANE W METODZIE PRACY GRUPOWEJ

Formy organizacji w grupie oraz techniki i narz

dzia pracy s

zale

ne nie tylko od teorii (podej

cia), któr

wykorzysta pracownik socjalny (pedagog) w metodzie pracy grupowej, ale tak

e od rodzaju grupy, z jak

dzie

on pracował oraz od charakteru placówki (instytucji), w której b

dzie realizował proces rozwoju, rewalidacji czy

terapii grupowej. Pierwsze programy na rzecz grup istniały wcze

niej ni

profesjonalna praca socjalna z grupami.

Przykładem zastosowa

e by

ruch organizowany w ramach YMCA (Young Men Christian Association) i jej

ski odpowiednik YWCA (Young Women Christian, Association), który rozwin

ł si

w Stanach Zjednoczonych

w drugiej połowie XIX wieku. Odmiany grupowej pracy socjalnej realizowane s

zwykle w zorganizowanej

działalno

ci i organizacji, zwanych ogólnie słu

bami społecznymi (socjal services), czy szerzej – słu

bami na

rzecz ludzi wymagaj

cych pomocy i wsparcia (human services), poprzez ró

norodne formy działalno

ci:

terapeutyczne, rewalidacyjne, resocjalizacyjne, edukacyjne i inne.

Aleksander

Kami

ski,

promuj

grupow

metod

pracy

socjalno

-wychowawczej, wyró

nił nast

puj

ce rodzaje grup:

grupy rozwojowo-wychowawcze – znajduj

zastosowanie przede wszystkim na gruncie pracy kulturalno-

wiatowej w

ród dzieci, młodzie

y i dorosłych (w domach kultury, klubach,

wietlicach

rodowiskowych,

rodkach zaj

ęć

pozalekcyjnych, dziennych domach pomocy), ale równie

np. w instytucjach opieki (takich jak

internat, dom dziecka) oraz stowarzyszeniach społecznych o profilu rekreacyjnym. Obejmuj

one osoby o

sposobie bycia nie odbiegaj

cym od normy, a ich głównym zadaniem jest „słu

enie pomy

lnemu rozwojowi

psychofizycznemu i kulturalnemu wszystkim tym, którzy pragn

– mniej lub bardziej

wiadomie –

samorozwoju.”

grupy rewalidacyjne – maj

zastosowanie w stosunku do grup dzieci, młodzie

y i dorosłych, zagro

onych

dewiacjami, nieprzystosowaniem lub ju

dotkni

tymi tymi zjawiskami. Zadaniem pracowników socjalnych i

pedagogów w takich grupach jest pomoc w nawi

zaniu wła

ciwych (zgodnych z przyj

tymi normami

społecznymi) powi

i interakcji jednostek z ich

rodowiskiem – grup

społeczn

(zawodow

, rówie

nicz

kulturaln

itp.). Grupy takie nastawione s

na profilaktyk

niedostosowania społecznego i mog

organizowane w placówkach opieku

czo-wychowawczych, ogniskach wychowawczych, kuratorskich

rodkach pracy z młodzie

żą

wietlicach

rodowiskowych, domach pomocy społecznej (np. w formie

warsztatów terapii zaj

ciowej lub zaj

ęć

integracyjnych). Grupami rewalidacyjnymi mog

tak

e rodziny

problemowe. Pracownik społeczny odpowiedzialny za pomoc takiej grupie rodzinnej mo

e w trakcie rozmów,

sugestii psycho-wychowawczych rozwi

zywa

trudno

ci współ

ycia rodziny b

wspiera

informacyjnie;

grupy psychoterapeutyczne – nastawione s

na poczynania ratownicze i opieku

cze w stosunku do osób

nieprzystosowanych społecznie, przejawiaj

cych zachowania dewiacyjne o zabarwieniu patologicznym.

Pracownik socjalny prowadz

cy taka grup

musi mie

pogł

bion

wiedz

z psychologii oraz praktyk

zakresu psychoterapii. Grupy takie maja słu

usprawnieniu społecznego i psychicznego funkcjonowania

jednostek w oparciu o techniki psychoterapeutyczne. Tego rodzaju grupy mog

prowadzone w poradniach

specjalistycznych,

wietlicach

terapeutycznych

innych

placówkach

opieku

czo-wychowawczych,

resocjalizacyjnych;

Inn

typologi

grup – wyodr

bnion

ze wzgl

du na cele funkcjonowania grupy – przedstawił

ameryka

ski autor C. Zastrow. Typologia ta znajduje szerokie zastosowanie we współczesnej praktyce pracy

socjalnej, aczkolwiek trudno mówi

o aplikacji czystej odmiany metody, gdy

bardzo cz

sto prowadz

cy grupy

ró

ne podej

cia, w zale

ci od cech psychospołecznych uczestników;

grupy rekreacyjne - których celem jest organizacja zaj

ęć

rekreacyjnych. Grupy takie powstaj

spontanicznie i cz

sto bez profesjonalnego przywództwa. Takie grupy działaj

w placówkach YMCA,

YWCA,

wietlicach osiedlowych, o

rodkach sportu i rekreacji. Przykładem działania takich grup s

gry

sportowe, stolikowe, lekkoatletyka itp. Zaj

cia w grupach maj

zapobiega

przest

pczo

ci i patologii

poprzez dostarczenie alternatywnych sposobów sp

dzania wolnego czasu;

grupy umiej

tno

ci rekreacyjnych – których celem jest usprawnienie zespołu umiej

tno

indywidualnych uczestników oraz umo

liwienie bardziej aktywnego, twórczego sp

dzania czasu wolnego.

Grupy te mog

działa

w placówkach takich jak przy grupach rekreacyjnych, ale tak

e w o

rodkach kultury

i instytucjach opieku

czo-wychowawczych i socjalnych. S

zorientowane zadaniowo i znacznie wi

ksz

rol

odgrywa w nich prowadz

cy grup

(instruktor, trener), który musi mie

odpowiednie przygotowanie

zawodowe w danej dziedzinie. Z grup tych mog

powstawa

zespoły (dru

yny, kabarety, chóry, zespoły

taneczne, zespoły hobbystyczne), które bior

udział w zawodach, przegl

dach, konkursach i

współzawodnicz

z innymi.

grupy socjalizacyjne – których celem jest prawidłowa socjalizacja, a wi

c kształtowanie postaw i

zachowa

członków grupy, aby stały si

one bardziej społecznie akceptowane. Tote

specyficznymi celami

funkcjonowania

(organizowania)

takich

grup

jest

rozwijanie

kompetencji

interpersonalnych

(komunikacyjnych), zwi

kszanie wiary we własne mo

liwo

ci, planowanie indywidualnej przyszło

ci. Grupy

takie mog

prowadzone w zakładach resocjalizacyjnych, poprawczych, o

rodkach dla samotnych

matek, o

rodkach dla ludzi starych,

wietlicach

rodowiskowych, ogniskach wychowawczych, domach

dziecka a nawet szkołach;

grupy terapeutyczne – których celem jest doprowadzenie swoich członów do gł

bokiego zbadania ich

problemów (indywidualnych, rodzinnych / grupowych lub /i społecznych) oraz wypracowania strategii ich

rozwi

zania. Terapia grupowa, stawiaj

c sobie cele podobne do terapii indywidualnej, dostarcza członkom

grupy korzystnych wzmocnie

psychologicznych. Grupy pomagaj

swoim członkom w opanowaniu ich

problemów, pokazuj

, bowiem,

e inni te

maj

trudne problemy i

e sobie z nimi radz

. Wymiana

wiadcze

i odczu

dzy osobami z podobnymi problemami ułatwia zrozumienie istoty trudno

ci i

poszukiwanie ich rozwi

zania. W grupach terapeutycznych najcz

ęś

ciej stosowan

technik

jest trening

asertywno

ci, trening wra

liwo

ci emocjonalnej, psychodrama i inne;

grupy spotkaniowe, – których celem jest umo

liwienie wej

cia w bli

sze kontakty interpersonalne z innymi

oraz pomoc w poznaniu i ocenie samego siebie. Grupy takie stwarzaj

kontekst poznania innych i

rozwini

cia bardziej efektywnych sposobów interakcji i komunikacji. Najcz

ęś

ciej stosowanymi technikami

pracy w tym przypadku s

techniki komunikacyjne, autoekspresja, trening wra

liwo

ci. Grupy te mog

znale

źć

zastosowanie w placówkach opieku

czo-wychowawczych i socjalnych o charakterze otwartym,

klubach seniorów, klubach „samotnych serc”;

grupy edukacyjne, – których celem jest zdobywanie wiedzy i uczenie si

bardziej zło

onych umiej

tno

ci.

Prowadzenie grup edukacyjnych wymaga wiedzy specjalistycznej dotycz

cej przedmiotu edukacji oraz

umiej

tno

ci dydaktycznych opartych na metodach aktywizacji ucz

cych si

. Grupy takie mog

mie

zastosowanie w ró

nych instytucjach edukacyjnych i socjalnych. Przykładem mog

grupy

przygotowuj

ce rodziców adopcyjnych lub rodziców zast

pczych, grupy przygotowuj

ce wolontariuszy do

okre

lonych zada

w obszarze pomocy społecznej itp.;

grupy samopomocy – które s

tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dziel

cych ten sam problem

psychologiczny, społeczny czy zdrowotny w celu wzajemnego wsparcia. W grupach tych najcz

ęś

ciej

wykorzystuje si

wiadczenia uczestników, uczenie si

społeczne i zasad

wzajemnej pomocy w

rozwi

zywaniu problemu. Przykładem grup samopomocy mog

: grupy anonimowych alkoholików lub

ich

on czy dzieci; grupy monarowskie, grupy rodziców dzieci zaginionych lub nale

żą

cych do sekt, grupy

„Amazonek” itp. Chocia

stanowi

one wa

ne ogniwo w procesie pomocy, powinny by

nie podstawow

metod

pracy socjalnej, ale raczej kontynuacj

funkcjonowania innych grup, np. socjalizacyjnych lub

terapeutycznych;

grupy problemowe i decyzyjne – jak sama nazwa wskazuje, powoływane s

w celu rozwi

zania

konkretnego problemu lub podj

cia decyzji grupowej. Mog

etapem pracy socjalnej, opieku

czo –

wychowawczej czy społeczno – kulturalnej, np. terapii rodziny, pracy samorz

du danej placówki, zespołu

inicjuj

cego organizacj

jakiej

imprezy rekreacyjnej. Grupy te znajduj

zastosowanie w pracy samych

słu

b społecznych, np. w realizacji takich celów jak: opracowanie programów lub strategii pomocy w

odniesieniu do okre

lonej grupy problemów socjalnych, koordynowanie działa

dzy placówkami (np.

komisje ds. opieki), usprawnienie usług danej placówki (np. zespół kierownictwa placówki wraz z

ekspertami spoza placówki itp.).

ETAPY PRACY Z GRUP

W literaturze dotycz

cej grupowej pracy opieku

czo – wychowawczej oraz socjalnej pracy grupowej

podkre

la si

szereg charakterystycznych cech procesu grupowego, które umo

liwiaj

wyodr

bnienie kolejnych

etapów pracy pedagogicznej czy terapeutycznej z grup

Polityka pracy edukacyjnej i rewalidacyjnej wskazuje,

e niezale

nie od rodzaju grupy i podej

cia, które

realizujemy w toku naszej profesjonalnej działalno

ci, dynamika

ycia grupy i

wiadomego stosowania metody

grupowej koncentruje si

, na co najmniej czterech etapach pracy: tworzeniu grupy, stabilizacji jej struktury i norm,

realizacji jej celu i ocenienie efektów działania grupy, co stanowi podstaw

decyzji o dalszym istnieniu lub

rozwi

zaniu.

W ka

dym z wymienionych etapów wyst

puj

pewne elementy pracy socjalno – wychowawczej oraz

techniki terapeutyczne, które mog

odpowiedzialnie i

wiadomie stosowane w celu uzyskania wła

ciwych

efektów pracy w grup

1. Tworzenie grupy – jest etapem, na którym jednostki z ró

nymi oczekiwaniami, potrzebami i

wiadczeniami społecznymi wkraczaj

do na ogół nieznanej sobie zbiorowo

ci innych, by stworzy

grup

wchodz

do ju

istniej

cej grupy). Nowi uczestnicy szukaj

osób, do których „od pierwszego

wejrzenia” mog

poczu

sympati

, lub, z którymi mogliby si

trzyma

. Inni ostro

nie badaj

, jak dalece

mog

zbli

z innymi i zaanga

owa

w prac

z grup

. Mog

rodzi

wst

pne, nieuzasadnione

antypatie. Je

li grupa powstaje z osób, które wcze

niej stykały si

ze sob

w instytucjach, np. szkole,

zakładzie pracy, zakładzie opieku

czo – wychowawczym, poprawczym itp., odtwarzaj

pewne – przyj

wcze

niej – wi

zy interpersonalne, które mog

ułatwia

utrudnia

integracj

grupy i realizacj

jej

zamierze

. Wyst

powa

mog

tak

e utrwalone skłonno

ci do podporz

dkowania si

lub zale

ci od

innych, w tym równie

prowadz

cego grup

Allan Brown proponuje realizacj

nast

puj

cych zada

, które sprzyjaj

tworzeniu grupy. Prowadz

cy prac

metod

grupow

e wykorzysta

znane i wskazywane na tym etapie techniki, a przede wszystkim:

•

ułatwia

poznanie si

uczestników grupy, stwarzaj

c od samego pocz

tku okazje do współdziałania

poszczególnych osób z innymi (np. stosuj

wiczenia typu „poznajmy si

);

•

wyra

nie omówi

cel tworzenia grupy i przeprowadzi

dyskusj

, w której wszyscy mogliby si

do tego

ustosunkowa

oraz ujawni

i pozna

swoje oczekiwania;

•

ustali

i omówi

pewne „prawa” obowi

zuj

ce w grupie oraz wzajemne zobowi

zania,

•

przedstawi

własn

koncepcj

swojej roli i sposobów pracy z grup

;

•

dba

o to, aby wszyscy mogli „zaistnie

w grupie” i da

pozna

innym swoje silne strony;

•

uruchomi

wzajemn

pomoc i współodpowiedzialno

ść

oraz poczucie bezpiecze

stwa;

•

stworzy

atmosfer

zrozumienia (opart

tak

e na pewnych technikach prawidłowej komunikacji)

2. Stabilizacja struktury i norm grupy – pewne aspekty działa

, zwi

zane ze strukturalizacj

grupy i

normami jej funkcjonowania, wyst

puj

na etapie tworzenia grupy ( ustalania pewnych praw i zasad

współdziałania). Nale

y pami

e struktura grupy to wzajemny układ ról, pozycji, funkcji –

zajmowanych przez poszczególnych członków grupy wraz z prowadz

cym. Dynamika rozwoju grupy

wskazuje,

e wzajemne poznawanie si

, nie tylko w toku autoprezentacji, lecz tak

e w trakcie

wiadomie

aran

owanych działa

dzie prowadzi

do stabilizacji struktury i norm (grupa stanowi punkt odniesienia

porównawczego dla jej członków, jest tak

e grup

nacisku.). Kształtowanie struktury i norm jest etapem

krytycznym dla jej dalszego istnienie i rozwoju i mo

e przes

dza

o jej efektywno

ci w realizacji celów.

Dlatego te

prowadz

cy grup

powinien

wiadomie podejmowa

działania:

•

ukierunkowuj

ce okre

lenie po

żą

danego miejsca ka

dego z członków grupy w jej strukturze (z

wykorzystaniem mocnych i słabych stron jej osobowo

ci);

•

podtrzymuj

ce własn

indywidualno

ść

członków grupy z jednoczesn

identyfikacj

z jej normami i

celami funkcjonowania (wykorzystanie metod zadaniowych);

•

koryguj

ce zachowania niezgodne z przyj

tymi wcze

niej zasadami;

•

intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadz

ce do pierwszych wspólnych sukcesów.

Techniki pracy z grup

wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna komunikacja:

poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, dzielenie si

wra

eniami i uczuciami dotycz

cymi

wspólnych spraw. Wa

nym zadaniem jest te

orientowanie grupy na problem, który ma by

(niekoniecznie

szybko rozwi

zany). Prze

ledzenie ró

nych reakcji w stosunku do problemu i przemy

lenie konsekwencji danych

zachowa

. W pracy z grup

na tym etapie wskazane jest u

ywanie sformułowa

warunkowych, trybu

przypuszczaj

cego, które sygnalizuj

swobod

decyzji i ró

norodno

ść

wyborów, a prowadz

cemu grup

umo

liwiaj

stymulowanie procesu.

Modelowanie, trenowanie i kształtowanie to techniki, których wspóln

cech

jest nauczanie po

żą

danych

zachowa

. Modelowanie to zachowanie, które ma by

wzorem dla innych członków grupy. Trenowanie to

kierowanie i instruowanie w procesie wykonywania zada

, które maj

udoskonali

pewne umiej

tno

ci. Np.

aktywizacja mniej aktywnych członków grupy przez wzmacnianie u nich tych zachowa

, w których o

ywi

Wymaga to wycofania uwagi wobec tych lub wyciszenia aktywno

ci tych, którzy s

zwykle bardziej aktywni,

mielsi. Technika ta przeciwdziała utrwalaniu si

niepo

żą

danej struktury grupowej, zdominowanej przez niektóre

osoby. Technikami pomocniczymi wobec działa

grupotwórczych jest utrwalanie wszelkich efektów na pi

mie

(graficznie

lub

plastycznie).

Chodzi

zarówno

o spisywanie uzgodnionych norm i zasad pracy, jak i dokumentowanie pomysłów, decyzji, procesów

rozwi

zywania

zada

podziałów

funkcji

planów.

Nie

powinny

formalne

protokoły

czy

tne

kroniki,

ale raczej robocze zapisy w formie haseł, plakatów, ogłosze

– ujmuj

cych zwi

ęź

le i dowcipnie postanowienia,

zapisywanie nawet na tablicy aktualnie wa

nych uzgodnie

i pomysłów, w celu unaocznienia tego, co ju

zostało

wypracowane (osi

gni

te) lub, co ma by

osi

gni

te.

Na tym etapie mog

wykorzystywane tak

e techniki inscenizacyjne (psychodrama, socjodrama).

Członkowie grupy, b

c lojalni wobec innych, mog

powstrzymywa

przed otwartym formułowaniem

pewnych dotycz

cych innych uwag czy spostrze

, które w danej kulturze s

uwa

ane za negatywne. W

inscenizacji mo

emy symulowa

rzeczywiste sytuacje, przekazywa

je w sposób po

redni, symboliczny, co

usuwa ewentualne urazy i konflikty wewn

trz grupy i sprzyja jej otwarto

ci.

Jako narz

dzie nie tylko poznania, ale i zmian struktury grupy mo

na wykorzysta

tak

e techniki

socjometryczne.

3. Realizacja celu grupowego – to najbardziej produktywny etap procesu grupowego, cho

realizacja celu

grypowego zaczyna si

znacznie wcze

niej. Mo

na przyj

ąć

e na tym etapie uczestnicy procesu

grupowego umiej

współdziała

, znaj

i rozumiej

na tyle dobrze, by mie

zapewnione poczucie

bezpiecze

stwa, przynale

ci do grupy i identyfikacji z ni

. Sytuacja ta ma sprzyja

osi

ganiu celu

grupowego. Grupa powinna by

samorz

dna i działa

na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz

powinna by

zdolna do wytworzenia

rodków i ustalenia granic swoich własnych zmian. Jedn

charakterystycznych cech stabilnej, demokratycznej grupy jest to,

e zmiana nie jest postrzegana jako

zagro

enie dla jej istnienia. Realizacja celu grupowego b

dzie zale

ała nie tylko od rodzaju grupy, a w

zwi

zku z tym i zada

, jakie przed ni

stoj

, ale i od liczby jej członków, wiedzy oraz umiej

tno

prowadz

cego grup

. W zwi

zku z powy

szym techniki pracy b

uwarunkowane przez charakter

grupy. Inne techniki pracy b

dziemy stosowa

w grupach „umiej

tno

ci rekreacyjnych” (np. techniki

plastyczne, muzyczne), inne w „grupach socjalizacyjnych” (np. techniki komunikacyjne, zabawowe,

zadaniowe), a jeszcze inne w „grupach terapeutycznych” (np. trening asertywno

ci, psychodrama,

socjodrama).

4. Ocena pracy z grup

i decyzja o jej dalszym losie – jest stałym elementem koryguj

cym działania w

grupie ze wzgl

du na cel i realizuje si

sprawnie dzi

ki informacji zwrotnej i wielokrotnej weryfikacji

pewnych działa

w całym cyklu procesu grupowego. Nie wyklucza to jednak periodycznej oceny efektów

pracy grupowej. Jest tak

e nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osi

gania przez ni

planowanych rezultatów lub w momencie konieczno

ci zako

czenia procesu grupowego (np. w sytuacji

zako

czenia turnusu, przerwy

tecznej lub semestralnej itp.). Ewaluacj

tak

nale

y przeprowadzi

nie tylko podczas dyskusji, ale tak

e pisemnie, na papierze, wykorzystuj

c kwestionariusze (ankiety,

wywiadu), opracowane specjalnie dla tego celu przez uczestników lub prowadz

cego grup

, opinie

uczestników, ich wytwory itp. Ocena taka powinna uwzgl

dnia

ró

ne aspekty funkcjonowania grupy i

prowadz

cego grup

oraz istotne z punktu widzenia celu grupy efekty i niedoci

gni

cia. Zakres i wyniki

oceny powinny by

przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy.

W grupie efektywnej wytwarzaj

silne wi

zi emocjonalne, które trudno zerwa

, mo

e powsta

pewien

rodzaj uzale

nienia od grupy i l

k przed jej utrat

. Tote

praca z grup

– od samego pocz

tku jej

funkcjonowania – powinna by

nastawiona na przygotowanie uczestników do jej rozwi

zania. Chodzi o

wzgl

dnie

jasne

sformułowanie

tej

kwestii.

Skoro

celem

pracy

z grup

jest usprawnienie funkcjonowania jednostek w ich rzeczywistym

rodowisku, to nale

y d

ąż

tego, aby jak najszybciej zacz

ły radzi

sobie same. U

wiadomienie tego faktu uczestnikom grupy ma

przygotowa

ich do zako

czenia pracy grupy, jako naturalnego zjawiska. Chodzi tak

e o to, by na ostatnim

etapie pracy z grup

podkre

to, czego dokonała grupa oraz poszczególni jej członkowie osobi

cie, co z

pewno

wzmocni uczestników przed opuszczeniem grupy.

MODELE PRACY Z GRUP

Praca

opieku

czo

–

wychowawcza

socjalna

grup

jest

metod

i procesem zmierzaj

cym do tego, by ludzie mogli podnie

ść

jako

ść

swego

ycia i powi

kszyli swój potencjał

poprzez wła

ciwe inicjowane i realizowane do

wiadczenia grupowe oraz mo

liwo

ci interakcji w grupie.

Metoda pracy z grup

, stosowana umiej

tnie i profesjonalnie przez osob

kompetentn

i wra

liw

, mo

pomóc grupie:

•

osi

ąć

wspólnie zało

one cele;

•

dokona

żą

danych zmian u osób doznaj

cych problemów osobistych, rodzinnych zawodowych,

przystosowawczych

•

wspomóc samorozwój i wzbogaci

osobowo

ść

•

zastosowa

poł

czenie terapii, osobistego samorozwoju i samospełnienia

Catherine P. Papell i Beulah Rothman podkre

laj

e cele i zadania stoj

ce przed grup

stanowi

wyborze modelu pracy. Wypełniaj

one trzy podstawowe modele;

Model celów społecznych, który zwykle realizowany jest przez grupy słu

żą

ce okre

lonym celom społecznym i

organizowane z powodu społecznie okre

lonych interesów. Model ten obejmuje działania, które zapewniaj

grupie korzy

ci społeczne na poziomie społeczno

ci lokalnej.

W praktyce socjalno- wychowawczej stosowany jest do regulacji problemów zwi

zanych z rozwojem tych

społeczno

ci i ich aktywnym funkcjonowaniem. Organizowane grupy nastawione s

raczej na działalno

ść

profilaktyczn

i kompensacyjn

w odniesieniu do tej cz

ęś

ci społeczno

ci, która ze wzgl

du na zagro

enia

rodowiska (rodzinnego, rówie

niczego, lokalnego) mo

e by

nara

ona na dewiacje czy patologie społeczne.

Praca z grupami według tego modelu przybiera charakter zaj

ęć

kreatywnych, rekreacyjno – sportowych,

rozwojowo – wychowawczych, umiej

tno

ci rekreacyjnych itp.

Model celów naprawczych – czyli terapeutyczny, jest zorientowany klinicznie. Oznacza to,

e jednostki b

uczestnikami zaj

ęć

grupowych ju

przejawiaj

okre

lone dewiacje lub patologie i s

nikami okre

lonych

problemów indywidualnych, grupowych, społecznych. W modelu tym grupa spełnia rol

czynnika zmiany, a

prowadz

grup

poprzez

stosowanie

ró

nych

form

i technik terapii ułatwia interakcj

dzy członkami grupy,

wiadomie prowadz

c do zmian i poprawy

funkcjonowania jednostek w grupie i poza ni

. Interwencja koncentruje si

na rzeczywistym stanie rzeczy i

zajmuje si

problemem dysfunkcji w grupie, a tak

e w całym spektrum stosunków jednostki z jej otoczeniem

(

rodowiskiem). Model ten mo

e mie

szerokie zastosowanie w instytucjach resocjalizacyjnych, poradniach

specjalistycznych, o

rodkach terapeutycznych (np. dla osób uzale

nionych), a realizowany jest przez grupy

rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjalizacyjne, terapeutyczne.

Model

celów

opartych

wzajemno

–

słu

zarówno

jednostce,

jak

i społecze

stwu. Przyjmuje si

w nim,

e jednostk

na zbada

, zrozumie

i leczy

(resocjalizowa

), tylko w

kontek

cie licznych systemów i podsystemów społecznych (kr

gów

rodowiskowych), do których ona nale

Jednostka w tym rozumieniu jest istot

kształtowan

i modyfikowan

przez jej relacje, stosunki z innymi

jednostkami i instytucjami społecznymi. Współzale

ść

dzy ni

a społecze

stwem jest punktem wyj

cia w

pracy z jednostk

w małej grupie, która staje si

polem, na którym mo

na kultywowa

i usprawnia

funkcjonowanie indywidualne i społeczne.

Podstaw

pracy grupowej według tego modelu staje si

wzajemny system pomocy w grupie. System taki

nie zale

y od problemu, jaki grupa ma do rozwi

zania, lecz jest warunkiem koniecznym jego rozwi

zania. W

modelu celów naprawczych nie s

w zasadzie priorytetowe cele terapeutyczne. Istotne jest uruchomienie

wzajemnych relacji tak, by powstał po

żą

dany system wsparcia, pomagaj

cego jednostce (grupie) rozwi

problem, który stał si

jej udziałem. W modelu tym szczególny nacisk kładzie si

na zaanga

owanie w proces

pomocy, umacniania stosunków i wi

zi mi

dzyludzkich, a jednostk

rozpatruje si

pod k

tem jej motywacji oraz

zdolno

ci do wzajemno

ci. Rol

prowadz

cego grup

jest mediacja i ułatwianie zaspokajania potrzeb

ujawnianych przez grup

i maksymalne zaanga

owanie jednostek w procesie wzajemnej pomocy.

Model ten ma zastosowanie w ró

nego typu stowarzyszeniach, klubach, zwłaszcza w grupach

samopomocy.

ZASADY PRACY GRUPOWEJ

Pracownik socjalny lub / i pedagog, terapeuta pracuj

cy z grup

wykorzystuje swoj

znajomo

ść

organizacji procesu grupowego do funkcjonowania grupy do wywarcia wpływu na bardziej prawidłowe, z punktu

widzenia interesu indywidualnego i społecznego, funkcjonowanie jednostki. Jednostka pozostaje, bowiem

głównym obiektem (podmiotem troski), grupa za

jest narz

dziom rozwoju i zmian. Poprawa funkcjonowania

społecznego, osi

gni

ta przez uczestnictwo w grupie, jest pierwszoplanowym celem pracy z grup

. Prowadz

grup

musi jednak mie

znaczn

wiedz

, by móc wła

ciwie i

wiadomie kierowa

grup

, stosuj

c okre

lone

zasady pracy grupowej. List

takich zasad po raz pierwszy opracowała Clara A. Kaiser ponad siedemdziesi

t lat

temu, ale wci

ąż

nie straciła ona na swej aktualno

ci.

Pracownik

socjalny

pracuj

grup

spełnia

rol

wspomagaj

cego

i ułatwiaj

cego. Oznacza to,

e jago celem jest pomaganie członkom grupy oraz grupie jako cało

ci w

zdobywaniu wi

kszej samodzielno

ci i umiej

tno

ci samopomocy. Zasad

nazwałabym zasad

kształtowania autonomi grupy.

Okre

laj

c sposób udzielania pomocy, prowadz

cy powinien korzysta

z metod naukowych w ustalaniu

faktów (obserwacji), analizie i diagnozie w stosunku do jednostki, grupy i otoczenia społecznego – zasada

stosowania wiedzy naukowej w organizacji procesu grupowego.

Metoda pracy z grup

zakłada,

e pracownik socjalny / pedagog nawi

ąż

e z grup

i jej członkami

ukierunkowane stosunki i

wiadomie skoncentruje si

na potrzebach jednostek oraz celach grupy

okre

lonych przez wypowiedzi i zachowania jej członków, a tak

e oczekiwaniach instytucji prowadz

cej

przypadek (grup

). Zasad

te nazwałabym zasad

nie

wiadomego i intencjonalnego kierowania

interakcjami w grupie.

Jednym z wa

niejszych narz

dzi słu

żą

cych osi

gni

ciu takiej relacji jest

wiadome wykorzystanie przez

pracownika socjalnego / pedagoga swojej osobowo

ci – zasada samowiedzy i

wiadomego czerpania z

własnych zasobów.

Pracownik socjalny / pedagog powinien okazywa

akceptacj

dla ludzi, ale nie dla wszystkich ich zachowa

Konieczne jest tu z jednej strony poczucie empatii, a z drugiej realizacja społecznych wymogów i zada

zgodnie z przyj

tymi normami – zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii.

Punktem wyj

cia pracy z grup

jest jej stan obecny. Nale

y pozwoli

grupie na własny rozwój, ale

narzucaj

c jej od razu zewn

trznych rygorów. Grupa winna w procesie tworzenia i realizacji celów

funkcjonowania wytwarza

własny system norm i wzorców zachowa

– zasada uznania autonomii grupy.

Zasada konstruktywnego stosowania ogranicze

, oznacza,

e nale

y je nakłada

rozwa

nie, zarówno

wobec jednostek, jak i cało

ci grupy. Formy takiego działania mog

ró

ne i obejmuj

: osobiste cech

prowadz

cego grup

(jako autorytet), materiały do programu (rodzaj stosowanych

wicze

), kontrol

interakcji w grupie, budzenie refleksji u członków nad okre

lonymi przejawami zachowa

Zasada indywidualizacji jest tak

e jedn

z zasad pracy z grup

i polega na tym,

e jednostka nie rozpływa

, nie gubi w cało

ci grupy, lecz poprzez odpowiednie kierowanie grup

wzbudza si

w niej poczucie

własnej indywidualno

ci (swoisto

ci jej sytuacji i problemu w kontek

cie grupowym) i mo

liwo

ść

brania

udziału w cało

ci procesu wychowania, opieki, pomocy, terapii w grupie.

Zastosowanie procesu interakcyjnego to umiej

tno

ść

zrównowa

enie grupy, zezwolenia na konflikt, gdy to

konieczne,

powstrzymanie

go,

gdy to szkodliwe. To tak

e zdolno

ść

udzielania pomocy poszczególnym członkom nie tylko poprzez

canie im osobistej uwagi, ale tak

e przez umieszczenie go w relacjach z innymi członkami grupy –

zasada

wiadomego równowa

enia konfliktów w grup.

10. Zasada komunikacji jest tak

e jedn

z zasad, któr

z rozmysłem nale

y stosowa

w pracy z grup

Zrozumienie mi

dzy członkami grupy stanowi o jej prawidłowym funkcjonowaniu i realizowaniu celu

grupowego. Rol

pracownika socjalnego / pedagoga jest

wiadome stosowanie

rodków werbalnych i

niewerbalnych oraz umiej

tne ich rozumienie (interpretowanie) przez wszystkich uczestników procesu

grupowego.