Microsoft Word - Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. Uwielbienie w pozdrowieniu.doc

Ks. Marek Chmielewski

„NIECH BĘDZIE POCHWALONY JEZUS CHRYSTUS”

WIELBIENIE W POZDROWIENIU



W świadomość Polaków obecnego pokolenia, mocno wrył się

w  pamięć  obraz  epokowego  wydarzenia,  które  miało  miejsce
wieczorem  16  października  1978  roku.  Na  centralnym  balkonie
Bazyliki św. Piotra w Watykanie, po uroczystej zapowiedzi dzie-
kana kolegium kardynalskiego: „Annuntio vobis gaudium magnum
—  habemus  papam...”,  ukazał  się  nowowybrany  Papież  „z  dale-
kiego  kraju”,  jak  o  sobie  powiedział.  Jego  pierwsze  słowa,  to
wypowiedziane  po  włosku  pozdrowienie:  „Sia  lodato  Gesù  Cri-
sto!”. Zaskoczyły one wszystkich, także otaczających Jana Pawła
II kardynałów, czego przejawem była następująca po nich chwila
ciszy. I zanim wybuchła nieopisana radość tłumu, dlatego że Pa-
pież przemówił po włosku, kard. Pericle Felici — chyba jako je-
dyny — zdołał odpowiedzieć na papieskie pozdrowienie: „Sem-
pre sia lodato!”

To bardzo wymowny epizod z początku obecnego pontyfika-

tu.  Wcale  nieprzypadkowo  Papież  przywitał  tłumy  w  taki  wła-
śnie sposób, przypominając zarazem światu o potrzebie chrześci-
jańskiego pozdrawiania siebie nawzajem poprzez oddanie chwa-
ły imieniu Jezusa Chrystusa. Znamienne jest także i to, że wielo-
tysięczny  tłum  nie  umiał  odpowiedzieć  na  słowa  tego  pozdro-
wienia,  i  to  nie  tylko  z  powodu  zaskoczenia  wyborem  papieża

——————



Wydrukowano w: Homo orans, t. 5 — Modlitwa uwielbienia, red. J. Misiu-

rek, J. M. Popławski, K. Burski, Lublin 2004, s. 175-185.

Por. G. Weigel, Świadek Nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II, Kraków

2000, s.

nie-Włocha. Być może gdyby Jan Paweł II, zgodnie z powszech-
nie panującym zwyczajem we Włoszech, także w kręgach ko-
ścielnych, odezwał się: „Buona sera a tutti!”, tłum spontanicznie
wielkim echem odpowiedziałby mu: „Buona sera!”

Widać z tego, że to piękne i teologicznie głębokie pozdro-

wienie,  które  kilka  wieków  wcześniej  pojawiło  się  w  religijnej
kulturze  mieszkańców  Półwyspu  Apenińskiego,  współcześnie
poszło w zapomnienie. Także wśród Polaków, jakże dumnych ze
swego  Rodaka  w  Rzymie,  coraz  rzadziej  słyszy  się  pozdrowie-
nie:  „Niech  będzie  pochwalony  Jezus  Chrystus!”  i  odpowiedź:
„Na  wieki  wieków.  Amen!”.  Tymczasem  w  Austrii  i  południo-
wych Niemczech zwyczajne, codzienne pozdrowienie ludzi sza-
nujących swoich znajomych i sąsiadów, to nadal: „Grüβ Gott!”.

Czyż nie jest to jedna z oznak „utraty pamięci i dziedzictwa

chrześcijańskiego” (por. EiE 7), która — według Jana Pawła II —
charakteryzuje współczesne europejskie społeczeństwo „chore na
horyzontalizm i potrzebujące otwarcia na Transcendencję” (por.
EiE 34)? Głęboko wpisane w ogólnokościelną i polską tradycję
pozdrowienie: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!”, po-
nieważ jest najprostszym aktem uwielbienia Boga w codzienno-
ści, może i powinno stać się okazją do przywracania oraz mani-
festowania poczucia własnej chrześcijańskiej tożsamości i godno-
ści, a przez to niekiedy słowem pierwszej ewangelizacji.

1. Geneza pozdrowienia

Chrześcijański sposób wzajemnego pozdrawiania się przez

powtarzanie imienia Jezusa lub wypowiadanie błogosławień-
stwa, nawiązuje do starotestamentalnego zwyczaju wymieniania
znaku (pocałunku) pokoju, życzenia Bożej opieki lub powtarza-

nia słów shalom (hebr. pokój) przy spotkaniu lub pożegnaniu z
kimś, kto należał do Narodu Wybranego

Także w Nowym Testamencie nie brak wzmianek o pozdro-

wieniach w jakiś sposób przyzywających i wychwalających imię
Boże.  Najbardziej  charakterystyczne  jest  pozdrowienie  Maryi
przez Archanioła Gabriela podczas zwiastowania (por. Łk 1, 28) i
Chrystusowe  życzenie  pokoju,  gdy  ukazał  się  po  swoim  zmar-
twychwstaniu  uczniom  zgromadzonym  w  wieczerniku  (por.  J
20,  19).  Jezus,  posyłając swoich  apostołów  na  próbną  ewangeli-
zację, poleca im, aby wchodząc do jakiegoś domu, najpierw po-
zdrawiali jego mieszkańców, życząc im pokoju (Łk 10, 5).

Wyraźną zachętę do podobnej praktyki znaleźć można u św.

Pawła, który nie tylko poleca chrześcijanom z Efezu, by „napeł-
niając się Duchem Świętym” przemawiali do siebie „wzajemnie
w psalmach i hymnach, i pieśniach pełnych ducha” (Ef 5, 19), ale
sam na początku lub w zakończeniu swoich listów pasterskich,
śle adresatom — niekiedy pisane własnoręcznie — życzenie mi-
łości Boga Ojca, łaski Jezusa Chrystusa i daru jedności w Duchu
Świętym

. Podobnie czyni św. Jan Apostoł w swoich listach (por. 2

J 3; 3 J 15) i w Apokalipsie (por. Ap 1, 4).

Zwyczaj pozdrawiania w imię Boże lub przez odwołanie się

do prawd wiary upowszechniał się w zakonach, gdzie powsta-
wały pewne specyficzne tradycje z tym związane. Na przykład
kartuzi do dziś na co dzień pozdrawiają się łacińskim „Memento
mori!”, a franciszkanie — „Pax et bonum!”.

——————

Por. np.: Rdz 32, 1; 1 Krl 19, 20; 2 Sm 19, 40; Pnp 8, 1; Tb 5, 17; 10, 11; 1

Mch 1, 1; 2 Mch 9, 19.

Por. Rz 1, 7; 16, 20; 1 Kor 1, 3; 16, 23; 2 Kor 1, 2; 13, 13; Ga 1, 3; 6, 18; Ef 1, 2;

6, 24; Flp 1, 2; 4, 23; Kol 1, 2; 4, 18; 1 Tes 1, 1; 5, 28; 2 Tes 1, 2; 3, 18; 1 Tm 1, 2; 6,
21; 2 Tm 1, 2; 4, 22; Tt 1, 4; 3, 15; Flm 3; 25.

Natomiast najbardziej popularnym w chrześcijaństwie za-

chodnim  i  niemal  oficjalnym  stało  się  pozdrowienie:  „Laudetur
Jesus  Christus.  In  saecula  saeculorum.  Amen”,  które  powstało  w
środowisku  włoskiego  bractwa  jezuatów

. Pierwotnie było to

bractwo laików. Jego założycielem był sieneński kupiec z zacne-
go  rodu  bł.  Jan  Colombini  († 1367).  Pod  wpływem  lektury  bio-
grafii św. Marii Egipcjanki nawrócił się. Poddawszy się pod du-
chowe kierownictwo bł. Piotra Petroni, zdecydował się na życie
samotne,  w  radykalnym  ubóstwie  i  surowej  pokucie,  wskutek
czego  uważany  był  za  człowieka  chorego  psychicznie.  Jako
świecki  głosił  publicznie  wezwanie  do  pokuty  i  podjęcia  dzieł
miłosierdzia, sam zajmując się chorymi i ubogimi

. Szybko sku-

pił  wokół  siebie  około  siedemdziesięciu  zamożnych  mieszkań-
ców Sieny. Byli to mężczyźni głównie ze znaczących rodów. Jed-
nakże senat miasta, obawiając się skandalu, usunął ich poza Sie-
nę,  ale  niebawem  zawezwał  do  opieki  nad  chorymi  i  umierają-
cymi podczas zarazy w 1364 roku.

Dzięki ustnej aprobacie Urbana V w 1367 roku, bractwo za-

częło  się  szybko  rozwijać.  Powstało  szereg  konwentów,  także
poza Sieną, m.in. w Lukce, Pistoi, Ferrarze, Bolonii, Arezzo, Flo-
rencji i Livorno, a nawet w Tuluzie we Francji, gdzie prowadzo-
no  życie  eremickie.  Papież  Marcin  V  w  1428  roku  zatwierdził
pierwszą regułę jezuatów. W związku z ich osiedleniem się przy
kościele  św.  Hieronima  w  Sienie,  papież Aleksander  VI  w  1499
roku  nadał  im  nazwę  „Jezuaci  św.  Hieronima”,  co  sprawiło,  że
odtąd  często  nazywano  ich  także  hieronimitami.  W  roku  1532

——————

Wielu autorów przez podobieństwo nazw błędnie twierdzi, że pozdro-

wienie to wprowadzili jezuici. — Zob. np. M. Korolko, Leksykon kultury religijnej
w Polsce, Warszawa 1999, s. 436.

Zob. J. Leclerq, Colombini Giovanni, w: Dizionario di mistica, red. L. Borriel-

lo, E. Caruana, M. R. del Genio, N. Sufi, Città del Vaticano 1998, s. 318-319.

papież  Klemens  VII  bullą  Sacra  religionis  sinceritas  nadał  im
przywileje augustianów, zaś Pius V zrównał ich w przywilejach
z  zakonami  żebrzącymi,  przez  co  bractwo  formalnie  stało  się
zgromadzeniem zakonnym. Jednakże powolny proces klerykali-
zacji zakonu, postępujący wbrew pierwotnym założeniom, spra-
wił, że nie tylko zaniedbano własny charyzmat, ale doszło także
do różnych nadużyć odnośnie do święceń kapłańskich. W wyni-
ku  tego  papież  Klemens  IX  bullą  Romanus  pontifex  z  6  XII  1668
roku  definitywnie  rozwiązał  zakon,  który  wtedy  liczył  kilkuset
członków w 34 klasztorach na terenie Włoch

Warto wspomnieć, że bł. Jan Colombini wraz ze swoją ku-

zynką Katarzyną Colombini († 1387), założył także żeńską gałąź
bractwa pod nazwą jezuatki lub hieronimitki, dla których du-
chowym wzorem była św. Maria Magdalena, odznaczająca się
pokutą i miłością. Jako zakon, jezuatki przetrwały aż do począt-
ku XIX wieku. Jedyny ocalały z wojen napoleońskich ich klasztor
w Lukce w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku został włączo-
ny do innej wspólnoty zakonnej

Zaledwie trzystuletnia historia jezuatów i o dwa wieki dłuż-

sza historia jezuatek pozostawiły trwały ślad w duchowości eu-
ropejskiej. Chodzi tu o rozpropagowanie zwyczaju wzajemnego
pozdrawiania się imieniem Jezusa. Właśnie ze względu na to, iż
członkowie obydwu wspólnot mieli zwyczaj głośnego pozdra-
wiania się w ten sposób i częstego powtarzania Imienia Jezus na
wzór wschodnich hezychastów, zwłaszcza podczas publicznych

——————

Zob. C. Gennaro, Giovanni Colombini e la sua „brigata”, „Bollettino dell’Isti-

tuto storico italiano per il Medioevo e Archivio muratorio” 81(1969), s. 237-271.

Zob. A. Libeati, Le Gesuate di Vallepiatta (Siena), „Bollettino Senese di Storia

Patria” 4(1933), nr 2, s. 411-418; S. Mottironi, Vita inedita della beata Caterina Co-
lombini, „Bollettino dell’Istituto storico italiano per il Medioevo e Archivio mu-
ratorio” 76(1964), s. 291-295.

modłów  lub  procesji,  nazwano  ich  jezuatami  i  —  odpowiednio
— jezuatkami. Tę praktykę zaaprobował papież Sykstus V bullą
Reddituri  (1589),  udzielając  licznych  odpustów  dla  wszystkich,
którzy  będą  pozdrawiać  się  uwielbiając  imię  Jezusa  Chrystusa.
Dzięki temu zwyczaj ten stał się powszechny w całej ówczesnej
Europie

Bł. Jan Colombini pozostawił po sobie, oprócz biografii swe-

go ojca duchownego bł. Piotra Petroni, pieśń Diletto Gesù chi ben
ti ama, w której wysławia imię Jezusa, a także całą serię „lau-
dów”, czyli pełnych uwielbienia westchnień do Chrystusa Pana,
zwykle recytowanych publicznie

Upowszechniane przez jezuatów i jezuatki pozdrowienie

„Sia  lodato  Gesù  Cristo...”  wyrastało  z  ich  wybitnie  chrystocen-
trycznej duchowości, która początkowo nawiązywała do tradycji
benedyktyńskiej, a później augustiańskiej. Założyciel jezuatów w
wielu listach, kierowanych głównie do mniszek z klasztoru San-
ta  Bonda  koło  Sieny,  podkreślał,  że  częste  uwielbianie  Jezusa
Chrystusa  przez  powtarzanie  Jego  imienia,  dogłębnie  przemie-
nia duszę i prowadzi ją do mistycznego zjednoczenia.

Kontemplacja i uwielbienie, towarzyszące częstemu powta-

rzaniu  imienia  Jezus  w  typowym  dla  nich  pozdrowieniu,  od-
zwierciedlało  duchowość zinterioryzowaną i  afektywną,  nawią-
zującą  do  ówczesnego  nurtu  devotio  moderna.  Ponadto  ducho-
wość  jezuatów  i  jezuatek  odznaczała  się  surową  pokutą  i  dzie-
łami  miłosierdzia,  powiązanymi  z  gorliwą  modlitwą.  Zamiast
oficjum  codziennie  recytowano  165  razy  „Ojcze  nasz”  i  „Zdro-

——————

Zob. E. Cecchi, N. Sapegno, Storia della letteratura italiana, Milano 1965, t. 2,

s. 672-677.

Zob. R. Guidi, Colombini, Bernardino da Siena e Savonarola: uomini e simula-

cri, „Benedictina” 35(1988), s. 372-383.

waś Mario”. Cztery razy na dobę były modlitwy wspólne, po
których o świcie i zmierzchu biczowano się. Jezuaci, jak również
jezuatki nosili białe habity z grubego i zgrzebnego płótna prze-
pasane rzemieniem oraz brązowy szkaplerz

Warto dodać, że chrystocentryczna duchowość jezuatów zna-

cząco wpłynęła na św. Katarzynę ze Sieny, zwłaszcza na jej po-
bożność dla imienia Jezusa

Upowszechnione przez jezuatów wielbiące imię Chrystusa

pozdrowienie: „Sia lodato Gesù Cristo” lub w wersji łacińskiej:
„Laudetur Jesus Christus”, w dobie renesansu weszło do kultury
polskiej, o czym świadczą m.in. liczne wzmianki w literaturze

Natomiast na Śląsku używa się raczej pozdrowienia: „Szczęść
Boże!”, będącego odpowiednikiem niemieckiego „Grüβ Gott!”.
Nawiązując do tego, Jan Paweł II podczas homilii na Jasnej Gó-
rze 6 VI 1979 roku zauważył, że „jest to jeden z najwspanialszych
skrótów, jakie istnieją we wszystkich językach świata: dwa słowa
łączące pamięć o Bogu z odniesieniem do ludzkiej pracy”

. Sam

też wielokrotnie używa go pozdrawiając swoich rodaków. Nic
więc dziwnego, że ostatnio pozdrowienie „Szczęść Boże!”, także
ze względu na swą zwięzłość, coraz częściej używane jest w in-
nych rejonach Polski. Trudno jednak powiedzieć, aby zarówno

——————

Zob. M. Tangheroni, La spiritualità del beato Giovanni Colombini, „Rivista di

Ascetica e Mistica” 25(1974), s. 291-350.

Niemal każdy list Świętej rozpoczyna się inwokacją: „W imię Jezusa

Chrystusa Ukrzyżowanego i słodkiej Maryi”, a kończy słowami: „Jezu słodki,
Jezu miłości”. — Zob. św. Katarzyna ze Sieny, Listy, wybór, przekł. i oprac. L.
Grygiel, Poznań 1988, passim.

Zob. np.: J. Kochanowski, Fraszka „Do Pawła”; A. Mickiewicz, Pan Tade-

usz, VI, 597-608; Wł. Reymont, Chłopi; B. Prus, Placówka; i inne.

Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Przemówienia. Dokumentacja. Tekst auto-

ryzowany, Poznań-Warszawa 1979, s. 142.

jedno jak i drugie pozdrowienie było w powszechnym, codzien-
nym użyciu ludzi wierzących, którzy ostatnio coraz częściej po-
sługują się świeckim, pozbawionym teologicznej wymowy po-
zdrowieniem „Dzień dobry!” czy innymi jego odpowiednikami,
nierzadko pochodzącymi z różnych subkultur

2. Teologia pozdrowienia

Nie ulega wątpliwości, że pozdrowienie słowami: „Niech bę-

dzie pochwalony Jezus Chrystus...”, tak w pierwotnym zamyśle
jezuatów, jak i w swej formie współczesnej, jest aktem uwielbie-
nia  Syna  Bożego.  Pomimo  prostoty  formy  zawiera  teologiczną
głębię.  Jest  bowiem  wydarzeniem  dialogicznym, w  którym  wy-
raża  się  pragnienie  oddania  Boskiej  czci  Chrystusowi  Panu,  a
tym samym kontemplacja jego Imienia.

A. Wydarzenie dialogiczne

Struktura osoby jest dialogiczna. Oznacza to, że osoba speł-

nia  się  i  potwierdza  swoją  godność  oraz  wolność  w  komunika-
tywnej  relacji  do  drugiej  osoby.  Nie  chodzi  tu  jednak  o  zwykłą
konwersację,  pouczenie  czy  dyskusję,  ale  o  w  pełni  osobowe
otwarcie się  na  drugie  „ja”,  wypływające  z  miłości, czyli  o  dia-
log.  Jest  on  w  istocie  nie  tyle  konkretnym  aktem  komunikacji
międzyosobowej, co przede wszystkim zajęciem postawy, stylem
życia,  sposobem  „bycia-dla-innych”  i  „bycia-z-innymi”,  w  któ-
rym  ostatecznie  zaciera  się  rozróżnienie  na  dawcę  i  obdarowa-
nego, ponieważ  aktualizuje  się  prawdziwa  komunia osób.  Cha-

——————

Np. „Serwus”, „Cześć!”, „Hej!”, „Hejka!”, „Sie-ma!” itp.

rakteryzuje ją wzajemna otwartość, szczerość, empatia i nieuwa-
runkowana akceptacja oraz afirmacja

W świetle tego należy stwierdzić, że każde pozdrowienie, ja-

ko przejaw kultury osobistej i społecznej, jest wydarzeniem dia-
logicznym,  w  którym  i  poprzez  które  człowiek  nawiązuje  lub
podtrzymuje  określone  więzi  z  drugim  człowiekiem.  Również
omawiane  tu  pozdrowienie  chrześcijańskie  ma  formę  dialo-
giczną.  Osoba  pozdrawiająca  mówi  bowiem:  „Niech  będzie  po-
chwalony  Jezus  Chrystus”,  zaś  osoba  pozdrawiana  odpowiada:
„Na  wieki  wieków.  Amen”.  Tego  dialogicznego  charakteru  po-
zdrowienia  nie  zmienia  nawet  sytuacja,  w  której  pozostaje  ono
nieodwzajemnione.  Wypowiadając  bowiem  konwencjonalne
słowa,  człowiek  daje  wyraz  swego  otwarcia  na  drugiego,  przez
co wykracza poza ciasny krąg zainteresowania sobą. Jest to więc
jakiś przejaw  afirmacji  drugiej osoby,  uznanie  dla  jego podmio-
towości  i  tego  wszystkiego,  co  sobą  reprezentuje.  Oczywiście,
zakłada  to  szczerość  wypowiadanego  pozdrowienia,  wiadomo
bowiem, że wcale nierzadko ludzie pozdrawiają się tylko dlate-
go, że zmusza ich do tego konwenans społeczny lub jakiś rodzaj
zależności.

Afirmacja drugiej osoby poprzez akt pozdrowienia służy za-

wiązywaniu  i  umacnianiu  więzi  społecznych,  na  bazie  których
tworzy się kultura i historia. Określone zatem sposoby wzajem-
nego  pozdrawiania  się  są  nie  tylko  wyrazem  danej  kultury,  ale
mają także znaczenie kulturotwórcze. Omawiany tutaj chrześci-
jański  zwyczaj  pozdrawiania  się  w  imię  Jezusa  Chrystusa,  jako
wydarzenie  dialogiczne,  również  ma  doniosłe  znaczenie  kultu-
rowe.  Nie  można  go  jednak  redukować  jedynie  do  zjawiska  o

——————

Por. M. Taggi, Dialogo, w: Dizionario enciclopedico di spiritualità, red. E. An-

cilli, Roma 1990, s. 746-748.

charakterze etnologicznym. Autentyczność tego pozdrowienia
wyrasta z ducha wiary, w jakim słowa: „Niech będzie pochwalo-
ny Jezus Chrystus...” są wypowiadane. Tym pozdrowieniem po-
sługują się bowiem ludzie ochrzczeni, toteż przynajmniej implici-
te traktują je jako manifestację swojej wiary w Jezusa Chrystusa,
choć może się zdarzyć, że i niechrześcijanie tymi słowami będą
pozdrawiać chrześcijan ze względu na szacunek dla ich wiary

Niezależnie od tego, jednak wzgląd na nadprzyrodzoną treść i
kontekst omawianego tu pozdrowienia nabiera szczególnej dia-
logicznej wymowy.

Dzieje się tak w jeszcze większym stopniu, gdy — jak wspo-

mnieliśmy — omawiane pozdrowienie jest świadomym i zamie-
rzonym  wyznaniem  wiary  przy  okazji  spotkania  się  osób
ochrzczonych.  Jest  to  wówczas  akt  werbalnego  uwielbienia  Bo-
ga, a zarazem zakorzenienie relacji horyzontalnych w ich werty-
kalnym odniesieniu do Boga. Zachodzi bowiem sytuacja, w któ-
rej wzajemnie afirmują się ludzie już nie tylko jako byty osobo-
we, ale jako dzieci Boże, przeniknięte świadomością najściślejszej
więzi  z  Bogiem.  W  chrześcijańskim  pozdrowieniu  imieniem  Je-
zusa  Chrystusa  dają  oni  wyraz  świadomości  opartej  na  wierze,
że są stworzeni na „obraz i podobieństwo Boga” (por. Rdz 1, 26)
i przez chrzest święty stali się „duchową świątynią, by stanowić
święte kapłaństwo” (1 P 2, 5), „wybranym plemieniem, królew-
skim kapłaństwem, narodem świętym” (1 P 2, 9). Oznacza to, że
dzięki  „usynowieniu”  w  Jezusie Chrystusie  Synu  Bożym,  mocą
łaski  Bożej  otrzymali  także  możliwość  odzyskania  w  jakimś
stopniu pierwotnego piękna, oszpeconego przez grzech pierwo-

——————

Nie bierzemy tu pod uwagę często pojawiającej się w np. w filmach

zwulgaryzowanej formy tego pozdrowienia, bez imienia Jezusa: „Niech będzie
pochwalony”.

rodny. Jak pisze św. Paweł, Chrystus jest „obrazem Boga niewi-
dzialnego” (Kol 1, 15), dlatego w długim procesie życia ducho-
wego, którego istotę stanowi chrystoformizacja

, chrześcijanie

coraz pełniej stając się dziećmi Bożymi odzyskują „obraz i podo-
bieństwo Boga”, stając się tym samym „nowym stworzeniem”
(por. 2 Kor 5, 17)

Słowa „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus...” przez

sam  fakt  afirmacji  Osoby  Chrystusa  —  „nowego  Adama”  każ-
demu wierzącemu uświadamiają dar dziecięctwa Bożego, co ma
doniosły walor wychowawczy i profetyczny. Przypominanie so-
bie  o  otrzymanej  godności  dziecka  Bożego  skutecznie  chroni
przed  niewiernością  i  grzechem.  Dlatego  św.  Leon  Wielki  wzy-
wa: „Chrześcijaninie, poznaj godność swoją”

Powszechnie wiadomo, że pozdrowienie jest nie tylko wyra-

zem otwarcia na drugiego człowieka, ale także w pewnym sensie
legitymizuje jego przynależność społeczną. Toteż na ogół każde
środowisko  ma  charakteryzujący  je  sposób  czy  nawet  rytuał
wzajemnych  pozdrowień  i  powitań,  których  respektowanie
umacnia więzi oraz pozwala zachować właściwe relacje społecz-
nego  przyporządkowania.  Zgodnie  z  tym,  na  przykład,  służby
mundurowe  pozdrawiają  się  salutując,  a  w  pewnych  szczegól-
nych  sytuacjach  dodatkowo  posługują  się  hasłem,  identyfikują-
cym ich przynależność do określonego oddziału czy grupy ope-
racyjnej. Podobną funkcję legitymizującą spełnia analizowane tu

——————

Zob. T. Paszkowska, Chrystoformizacja, w: Leksykon duchowości katolickiej,

red. M. Chmielewski, Lublin-Kraków 2001, s. 123-124.

Zob. M. Chmielewski, Duchowość nowego człowieka. (Zarys problematyki),

w: Homo novus, red. A. J. Nowak, T. Paszkowska, Lublin 2002, s. 218-219.

Kazanie św. Leona Wielkiego, papieża, w: Liturgia godzin. Codzienna modlitwa

ludu Bożego, t. 1, Pallottinum 1982, s. 361.

chrześcijańskie  pozdrowienie  „Niech  będzie  pochwalony  Jezus
Chrystus...”.  Oprócz  tego,  że  jest ono  znakiem  rozpoznawczym
człowieka  wierzącego,  to uświadamia  mu  przynależność  do  ro-
dziny dzieci Bożych, czyli do wspólnoty Kościoła świętego. Ma
ono  zatem  znaczenie  eklezjalne.  Podobnie  jak  modlitewne  we-
zwanie „Ojcze nasz” przypomina, że Bóg jest Ojcem wszystkich
ludzi

, tak słowa tego pozdrowienia nie pozwalają zapomnieć,

że  ochrzczeni  są  dziećmi  Bożymi  i  wszyscy  zostali  odkupieni
przez Chrystusa, którego Imię wypowiadane jest z szacunkiem i
Boską  czcią.  Tworzą  zatem  jedną  wielką  rodzinę  Kościoła świę-
tego — Mistyczne Ciała Chrystusa.

B. Uwielbienie Imienia Bożego

Interesujące nas pozdrowienie nie jest samym tylko gestem

wzajemnej życzliwości, uprzejmości czy też wyrazem osobistej
kultury chrześcijan, ale nade wszystko aktem uwielbienia Imie-
nia Bożego.

Jak uczy Katechizm Kościoła Katolickiego, „uwielbienie jest tą

formą  modlitwy,  w  której  człowiek  najbardziej  bezpośrednio
uznaje, iż Bóg jest Bogiem. Wysławia Go dla Niego samego, od-
daje Mu chwałę nie ze względu na to, co On czyni, ale dlatego że
ON JEST” (KKK 2639). Wobec tego chrześcijańskie pozdrowienie
imieniem Jezusa Chrystusa jest w pełnym tego słowa znaczeniu
aktem  uwielbienia,  wyraża  bowiem  bezinteresowny,  nieuwa-
runkowany  zachwyt  Bogiem  obecnym  w  spotykanym  człowie-
ku;  jest  kontemplacją  Bożego  „obrazu  i  podobieństwa”  w  dru-

——————

Zob. M. Czajkowski, Ojcze nasz na tle kultury modlitwy w ówczesnej Pale-

stynie, w: Bóg. Dekalog. Błogosławieństwa. Modlitwa, red. A. Święcicki, Kraków
1977, s. 183-190.

gim człowieku. Wyraża więc nie tylko pobożne życzenie, aby
czczono Boże Imię w bliżej nieokreślonym czasie i miejscu, lecz
jest pełnym wdzięczności i zachwytu zatrzymaniem się nad ta-
jemnicą Boga w człowieku. A zatem chrześcijańskie pozdrowie-
nie staje się aktem modlitwy uwielbienia hic et nunc. Uwielbienie
zaś, jak podkreśla cytowany wyżej Katechizm Kościoła Katolickiego,
„zespala inne formy modlitwy i zanosi je do Tego, który jest ich
źródłem i celem” (KKK 2639).

Pod tym względem pozdrowienie słowami: „Niech będzie

pochwalony Jezus Chrystus...” zdaje się nawiązywać do modli-
twy Jezusowej, wyrosłej na gruncie wschodniej tradycji hezycha-
stycznej

. Zachodzi bowiem między tymi formami modlitwy

pewna  zbieżność  historyczna  i  teologiczna.  Jak  wspomniano
wyżej,  zwyczaj  pozdrawiania  się  w  imię  Boże  zrodził  się  z  po-
wszechnej  wśród  jezuatów  i  jezuatek  praktyki  częstego  i  pu-
blicznego  wymawiania  imienia  Jezusa,  co  wyraźnie  nawiązuje
do starożytnej praktyki chrześcijańskiego Wschodu. Z kolei teo-
logiczna zbieżność tego pozdrowienia z modlitwą Jezusową po-
lega na afirmacji biblijnej prawdy, że w żadnym innym imieniu
nie  ma  zbawienia,  jak  tylko  w  imieniu  Jezusa  (por.  Dz  4,  12).
Trzeba jednak dostrzec pewną zasadniczą różnicę, jaka zachodzi
między nimi tymi formami uwielbienia Boga w Jezusie Chrystu-
sie. Otóż modlitwa Jezusowa jest aktem uwielbienia o wyraźnym
ukierunkowaniu  wertykalnym,  natomiast  pozdrowienie  „Niech
będzie pochwalony Jezus Chrystus...” — o ukierunkowaniu ho-
ryzontalnym.  Wierny,  który  wiele  razy  w  ciągu  dnia  w  swych
myślach  powtarza  biblijną  formułę:  „Panie  Jezu  Chryste,  Synu
Boży,  zmiłuj  się  nade  mną  grzesznikiem”,  schodzi  niejako  na

——————

Zob. Szczere opowieści pielgrzyma przedstawione jego ojcu duchownemu, Po-

znań 1988; Filokalia. Teksty o modlitwie serca, Tyniec 1998.

„dno serca”, aby tam doświadczyć obecności Zbawiciela, i po-
zwala siebie przeniknąć Jego łaską

. Natomiast chrześcijanin po-

zdrawiający drugiego imieniem Jezusa odnajduje Go nie tyle w
sobie, w dnie swego serca, co raczej w drugim człowieku, zatem
już nie pojedynczo, ale razem otwierają się na tajemnicę wszech-
ogarniającej ich mocy Bożej.

Pozdrowienie: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus...”

w  swej  treści  teologicznej  zdaje  się  też  ściśle  nawiązywać  do
pierwszej prośby zawartej w Modlitwie Pańskiej: „święć się imię
Twoje”.  W  świetle  teologii  biblijnej  imię  nie  tylko  wskazuje  na
jednostkowy  desygnat,  ale  odsłania  samą  jego  istotę

. Toteż

Adam, nadając stworzeniom odpowiednie imiona, rozpoznawał
ich naturę (por. Rdz 2, 19-20). Z tego samego powodu było nie do
pomyślenia w Starym Testamencie, aby ktokolwiek ośmielił się
wypowiadać wprost imię Boże, co oznaczałoby pełną pychy chęć
wniknięcia w tajemnicę Bożej istoty (por. Wj 20, 7)

. W ścisłej ko-

relacji do funkcji imienia pozostaje pojęcie „święcić się”. W tym
przypadku oznacza ono nie tyle przyczynowość Boga, który sam
uświęca, co raczej uznanie Boga za świętego. Z tego powodu na-
leży mu się uwielbienie i dziękczynienie (por. KKK 2807).

Słowa Modlitwy Pańskiej wyrażają zatem prośbę, pragnienie

i oczekiwanie, aby powszechnie uznano Boga za świętego i źró-
dło wszelkiego uświęcenia, czemu wyraz daje także początek
Drugiej Modlitwy Eucharystycznej. Objawienie się niedostępnej

——————

Zob. T. Špidlík, La preghiera esicastica, w: La preghiera. Biblia, teologia, espe-

rienze storiche, red. E. Ancilli, Roma 1988, t. 1, s. 271-274.

H. Cazelles, J. Dupont, Imię, w: Słownik teologii biblijnej, red. S. Leon-

Dufour, Poznań 1985, s. 322-323.

Zob. J. Lourenço, Sens zakazu wzywania Boga w dawnym judaizmie, „Com-

munio” 14(1994) nr 1, s. 49-58.

świętości  Boga  w  dziele  stworzenia  i  w  historii,  nazywane  jest
chwałą  Bożą  (por.  KKK  2809).  Tę  prawdę  o  Bogu  jedynie  świę-
tym  w  pełni  objawił  Jezus  Chrystus  (por.  KKK  2812),  któremu
przysługuje imię  ponad  wszelkie imię.  Dlatego  „na  imię  Jezusa
zgina się wszelkie kolano” (por. Flp 2, 10).

Wypowiadając zatem prośbę odnośnie do czci Imienia Boże-

go w codziennej modlitwie „Ojcze nasz”, jak również pozdra-
wiając innych w imię Boże, chrześcijanin uznaje świętość Boga i
wyraża pragnienie uświęcania oraz zbawienia wszystkiego (por.
KKK 2814). W ten sposób aktualizuje się królestwo Boże na zie-
mi, zgodnie z prośbą zawartą w powtarzanej codziennie Modli-
twie Pańskiej: „przyjdź królestwo Twoje”

Skoro ono już jest i wciąż nadchodzi (por. Łk 17, 20-21), ozna-

cza  zarówno  rzeczywistość  eschatyczną,  jak  i  antycypującą  ją
rzeczywistość doczesną, poddaną władztwu Chrystusa w mocy
Ducha  Świętego  (por.  KKK  2816-2818).  Pragnienie  zatem  osta-
tecznego  nadejścia  Chrystusa  nie  oddala  Kościoła  i  gorliwego
chrześcijanina  od  odpowiedzialności  za  świat,  w  którym  żyje.
Przeciwnie,  każdy  ochrzczony  ma  dokładać  wszelkich  starań,
aby wszystko i na zawsze było poddane Chrystusowi, który „jest
Panem  ku  chwale  Boga  Ojca”  (Flp  2,  11).  Taka  treść  kryje  się
również  w  chrześcijańskim  pozdrowieniu:  „Niech  będzie  po-
chwalony  Jezus  Chrystus!”,  którego  dopełnieniem  jest  odpo-
wiedź: „Na wieki wieków. Amen!”.

Można więc powiedzieć, że analizowane tu pozdrowienie

chrześcijańskie jest w pewnym sensie antycypacją chwały zba-
wionych w niebie. Kontemplują oni bowiem świętość Boga na

——————

Zob. M. Czajkowski, Ojcze nasz na tle kultury modlitwy w ówczesnej Pale-

stynie, w: Bóg. Dekalog. Błogosławieństwa. Modlitwa, red. A. Święcicki, Kraków
1977, s. 191-192.

obliczu Jezusa, a tym samym wielbią „obraz i podobieństwo Bo-
że” w sobie. Da się tu zastosować pewne porównanie: im bliżej
wierzchołka są punkty na bokach trójkąta, tym samym są coraz
bliżej  siebie.  Podobnie  jest  we  wspólnocie  Kościoła  świętego  —
tej  w  chwale  zbawionych  i  tej  pielgrzymującej  w  wierze.  Otóż
wszyscy ochrzczeni w imię Jezusa Chrystusa, w wieczności kon-
templując  i  uwielbiając  Jego  imię,  wpatrują  się  w  Jego  Oblicze
(por.  Ap  22,  4)  i  doznają  pełni  szczęścia  przez  udział  w  życiu
Trójcy Boskich Osób, które wzajemnie się kontemplując, poznają
i miłują (por. DeV 8-10). Antycypacją tego stanu zbawionych jest
kontemplacja  i  uwielbienie  imienia  Bożego  na  ziemi,  także  po-
przez to pozdrowienie, wyrosłe w łonie chrześcijańskiej tradycji.

Jan Paweł II w adhortacji o Kościele w Europie, zauważa, że

współczesne społeczeństwo europejskie, trawione chorobą hory-
zontalizmu, potrzebuje otwarcia się na Transcendencję (por. EiE
34).  Jednym  z  przejawów  tego  bolesnego  zjawiska  jest  to,  że
„wielu  ludzi  nie  potrafi  już łączyć  ewangelicznego przesłania  z
codziennym  doświadczeniem;  wzrasta  trudność  przeżywania
osobistej wiary w Jezusa w takim kontekście społecznym i kultu-
rowym,  w  którym  chrześcijańska  koncepcja  życia  jest  stale  wy-
stawiana na próbę i zagrożona; w wielu sferach publicznych ła-
twiej jest deklarować się jako agnostycy, niż jako wierzący; odno-
si się wrażenie, że niewiara jest czymś naturalnym, podczas gdy
wiara  wymaga  uwierzytelnienia  społecznego,  które  nie  jest  ani
oczywiste,  ani  przewidywalne”  (EiE  7).  Wobec  tego  wydaje  się
pilną sprawą, aby w kulturze życia codziennego przywrócić na-
leżne miejsce głęboko chrześcijańskiemu pozdrowieniu słowami:
„Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus...”. Z uwagi na to, że
samo w sobie jest ono teologicznie bogatym uwielbieniem, a za-
razem  profetycznym  wyznaniem  wiary  w  Chrystusa,  na  nowo