(Microsoft Word - materia\263y trudne)

JAK PRACOWAĆ NAD

ZACHOWANIAMI TRUDNYMI

W OPARCIU O STOSOWANĄ ANALIZĘ

BEHAWIORALNĄ

Prowadzący:

Nela Grzegorczyk- Dłuciak

Ewa Kuliga

___________________________________

ZACHOWANIE- kaŜda obserwowalna reakcja na bodźce płynące

z otoczenia; ogół reakcji i ustosunkowań organizmu do środowiska.
Zachowanie człowieka zorganizowane jest na 3 poziomach:

1. BEZWARUNKOWYM- obejmującym wrodzone, wspólne dla całego

gatunku

reakcje

stabilne

cechy

środowiska,

nie

wymagające

gromadzenia

informacji

wywołane

przez określone

mechanizmy

spustowe

WARUNKOWYM-

obejmującym

indywidualne

przystosowanie

zmiennych

cech środowiska;

obejmuje

powstające

wyniku

doświadczenia

związki

S-R

(bodziec-

reakcja)

takie

jak

odruchy

warunkowe i nawyki. Zachowania te, zwane równieŜ zachowaniami
reaktywnymi,

cechuje

duŜa

plastyczność

dzięki

pamięci,

która

przechowuje informacje o pozytywnych i negatywnych konsekwencjach
zdarzeń z przeszłości.

CELOWYM-

obejmującym

działania

zmierzające

określonego

wyniku,

regulowane

przez

proces

przetwarzania

informacji

kontrolowane

przez

sprzęŜenia

zwrotne,

pozwalające

ciągłe

dostosowywanie się jego przebiegu do zmieniających się warunków; nie
stanowi ono proste przeciwieństwa zachowania reaktywnego, zawiera
bowiem

wiele

elementów

odruchowych

nawykowych, podporządkowanych jednak realizacji celów.

POJĘCIA KLUCZOWE W ABA

___________________________________

ANALIZA BEHAWIORALNA

BADA:

• zachowania
• czynniki wywołujące zachowanie
• czynniki kontrolujące zachowanie

___________________________________

ANALIZA BEHAWIORALNA

PRZY JEJ PRZEPROWADZANIU

ISTOTNE JEST:

Zdefiniowanie problemu

Opisanie zachowań jednostki

Nie zakładanie Ŝadnych czynników

hipotetycznych

___________________________________

CELE TERAPII

• rozwijanie zachowań deficytowych

• redukowanie zachowań

niepoŜądanych

• generalizacja i utrzymywanie efektów

terapii w czasie

___________________________________

ZACHOWANIA NIEPOŻĄDANE

chowania

niepoŜądane

(trudne)

takie

zachowania,

które

powodują

zagroŜenie

bezpieczeństwa

angaŜujących

się w nie osób lub osób z najbliŜszego
otoczenia, a takŜe takie zachowania, które
ograniczają lub utrudniają

dostęp do

nauki, miejsc publicznych, uczestnictwo
w

grupie

rówieśniczej

lub

prawidłowe

funkcjonowanie w środowisku domowym.

___________________________________

achowania trudne to innymi słowy

społecznie

nie

akceptowane

sposoby

reagowania (Kiernan i Qereshi, 1993).

E. Emerson zdefiniował je jako te,

których

nasilenie,

częstość

lub

czas

trwania powoduje, Ŝe:
• bezpieczeństwo

osób

nie

zaangaŜowanych lub innych osób z ich
otoczenia moŜe być zagroŜone,
• dostęp osoby angaŜującej się w nie do
miejsc uŜyteczności publicznej staje się
ograniczony.

___________________________________

ZACHOWANIA TRUDNE

•

destrukcyjne- np.darcie ubrań, niszczenie
przedmiotów, rozrzucanie przedmiotów, etc,

•

agresywne i autoagresywne- np. uderzanie
głową, gryzienie, kopanie, etc

•

autostymulacyjne- np. zapatrywanie się, machanie
palcami, wydawanie nieartykułowanych dźwięków, kołysanie
się, etc.

•

zakłócające- głównie krzyk i wesołowatość

•

rytualistyczne – niechęć do zmian, kompulsywne
przestrzeganie schematów, ograniczone wzorce aktywności, etc.

•

odmawianie jedzenia, przesadne wybieranie niektórych
pokarmów lub kompulsywne jedzenie

•

nieprawidłowe reakcje emocjonalne- ataki
lęku, fobii, wesołkowatości, apatii, złości, płaczu

•

nieprawidłowa mowa- min. natręctwa słowne i przekleństwa

___________________________________

ZACHOWANIA NIEPOŻĄDANE

Przed

rozpoczęciem

pracy

nad

zachowaniami

niepoŜądanymi

naleŜy

sprawdzić jaką funkcję to zachowanie pełni.

Zachowanie moŜe pełnić funkcję:

1. Autostymulacyjną
2. Ucieczkową
3. Uwagi

___________________________________

REDUKOWANIE ZACHOWAŃ

NIEPOśĄDANYCH

Modyfikacje

bodźców

poprzedzających

zachowanie

(antecendentów)

Modyfikacje

bodźców

następujących po

zachowaniu

(konsekwencji)

___________________________________

PARADYGMAT WARUNKOWANIA

SPRAWCZEGO SKINNERA

SD- bodziec dyskryminacyjny, sygnalizujący, iŜ po
wykonaniu reakcji sprawczej nastąpią
konsekwencje wzmacniające

O- reakcja sprawcza, zachowanie powodujące
zmiany w środowisku

SR- konsekwencja zachowania decydująca o
tym, czy dane zachowanie się pojawi, czy nie

___________________________________

PROCES KSZTAŁTOWANIA

ZACHOWAŃ

• WZMOCNIENIE POZYTYWNE – dodanie bodźca

przyjemnego

• KARA POZYTYWNA – dodanie bodźca

nieprzyjemnego

• WZMOCNIENIE NEGATYWNE- odjęcie bodźca

nieprzyjemnego

• KARA NEGATYWNA- odjęcie bodźca przyjemnego
• WYGASZANIE- brak bodźców

___________________________________

REDUKOWANIE ZACHOWAŃ

NIEPOśĄDANYCH

Modyfikacje

bodźców poprzedzających

zachowanie

(antecendentów)

Modyfikacje

bodźców

następujących po

zachowaniu

(konsekwencji)

DZIAŁANIA

PROAKTYWNE

ZMIANY

W PROGRAMIE

ZMIANY

W SYSTEMIE

MOTYWACYJNYM

ZMIANY

W ŚRODOWISKU

___________________________________

KONTROLA BODŹCOWA

to takie zorganizowanie otoczenia, które ma na celu

wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum
bodźców wywołujących zachowania niepoŜądane.

Procedury opierające się na kontroli bodźcowej

mogą:

• Zwiększać prawdopodobieństwo pojawiania się

zachowań poŜądanych

• Zmniejszać prawdopodobieństwo pojawiania się

zachowań niepoŜądanych

Kontroli bodźcowej zawsze powinny towarzyszyć

procedury związane z konsekwencjami

___________________________________

METODY OPIERAJĄCE SIĘ NA KONTROLI

BODŹCOWEJ

Modyfikacja antecendentów celem zwiększania

prawdopodobieństwa pojawiania się zachowań
poŜądanych

Prezentowanie Sd lub dodatkowych wskazówek

mających kontrolę bodźcowa nad zachowaniem
poŜądanym

Zmniejszanie ilości wysiłku niezbędnego do

wykonania zachowań poŜądanych

AranŜowanie sytuacji zwiększających wartość

wzmacniającą konsekwencji zachowania
poŜądanego

___________________________________

METODY OPIERAJĄCE SIĘ NA

KONTROLI BODŹCOWEJ

Modyfikacja antecendentów celem zmniejszania

prawdopodobieństwa pojawiania się zachowań

niepoŜądanych

• Wycofanie Sd lub dodatkowych wskazówek mających

kontrolę bodźcowa nad zachowaniem niepoŜądanym

• Zwiększanie ilości wysiłku niezbędnego do wykonania

zachowań niepoŜądanych

• AranŜowanie sytuacji zmniejszają wartość

wzmacniającą konsekwencji zachowania

niepoŜądanego

___________________________________

DZIAŁANIA PROAKTYWNE

(ZARADCZE)

Spraw aby uczeń się nie nudził
Zadbaj o odpowiedni poziom motywacji
Wyeliminuj „przeciwników” dobrego zachowania
ZaaranŜuj odpowiednie środowisko
Zwiększ moŜliwość dokonywania wyboru
Upewnij się, Ŝe uczeń ma umiejętności, które pozwalają mu

się uczyć

Ucz z duŜą dozą sukcesu
Dobieraj programy tak, aby uczeń pokazywał co umie
Analizuj zachowania trudne
Interweniuj przed pełnym wybuchem
Słuchaj ucznia
Bądź uśmiechnięty i spokojny

___________________________________

ZMIANY W ŚRODOWISKU

• AranŜacja przestrzeni zabezpieczająca

przed wybuchem zachowania

• Jasne struktury przestrzenne i

czynnościowe

• W zaleŜności od funkcji zachowania

ograniczenie/ zwiększenie bodźców

___________________________________

ZMIANY W SYSTEMIE

MOTYWACYJNYM

W przypadku wzrostu trudnych

zachowań oraz w przypadku
spowolnienia tempa nabywania
nowych umiejętności działaniem
pierwszego wyboru

musi być weryfikacja systemu

motywacyjnego !!!!

___________________________________

WZMOCNIENIE

WZMOCNIENIE to kaŜdy bodziec, który następuje

po reakcji i zwiększa prawdopodobieństwo
ponownego jej wystąpienia. Wzmacnianie
występuje na skutek: dodania bodźca
wzmacniającego lub wycofania bodźca karzącego.

WZMOCNIENIA naleŜy dobierać:

funkcjonalnie (to czy dany bodziec ma charakter
wzmacniający moŜemy ocenić dopiero wtedy, gdy
zaobserwujemy, Ŝe zachowanie po którym on
występuje pojawia się wcześniej)

indywidualnie

___________________________________

15 REGUŁ EFEKTYWNEGO

WZMIACNIANIA

1. Oferowane bodźce powinny być rzeczywiście

wzmocnieniami

2. Wzmocnienia muszą być warunkowe
3. NaleŜy wykorzystywać wzmocnienia róŜnego typu
4. Wzmocnieniom rzeczowym powinny zawsze towarzyszyć

wzmocnienia społeczne

5. NaleŜy stale oceniać efektywność bodźców

wzmacniających

6. Wzmocnienia powinny być adekwatne do wieku
7. Wzmocnienia są bardziej efektywne jeŜeli są nowe

i nieprzewidywalne

8. W początkowej fazie terapii wzmocnienia powinny

występować natychmiast po wykonaniu zadania

___________________________________

9. NaleŜy być konsekwentnym w stosowaniu wzmocnień

10. W miarę nabywania umiejętności częstość stosowania

wzmocnień powinna być systematycznie zmniejszana

11. Dostarczanie wzmocnień powinno odbywać się sprawnie

12. Pochwały muszą być konkretne

13. W miarę upływu czasu wzmocnienia powinny być bardziej

naturalne

14. Nie naleŜy przekupywać dziecka wzmocnieniami

15. Intensywność wzmocnień powinna być dopasowana do wysiłku

włoŜonego przez dziecko w wykonanie danej reakcji

15 REGUŁ EFEKTYWNEGO

WZMIACNIANIA

___________________________________

GOSPODARKA śETONOWA

I SYSTEM PUNKTOWY

system

motywowania

wykorzystujący

Ŝetony

wypełnienia

przerw

pomiędzy

poŜądanym zachowaniem a nagrodą za to
zachowanie.

śetony,

punkty

są

przyznawane

zaprezentowaniu

przez

ucznia

właściwego

zachowania,

następnie

wymieniane

atrakcyjne dla niego rzeczy, aktywności.

___________________________________

ZMIANY W PROGRAMIE

U osób z autyzmem, analogicznie jak

u kaŜdego innego człowieka, zarówno
bezczynność jak i nuda, prowadzą do
wzrostu zachowań trudnych!!!

Zatem fundamentem pracy na

zachowaniami trudnymi winno być

uczenie prawidłowych zachowań!!!

___________________________________

ZMIANY W PROGRAMIE

Uczenie nowych umiejętności

moŜna realizować m.in.

poprzez:

Uczenie prawidłowego

„spokojnego” zachowania moŜna

realizować m.in. poprzez:

Trening

powtórzonych

prób

Plany

aktywności

Łańcuchy

czynności

Praktyka

pozytywna

Kontrakty

behawioralne

Wzmacnianie

róŜnicowe

Systematyczna

uwaga i aprobata

___________________________________

SCHEMAT UCZENIA

Reakcja

1 polecenie

podpowiedź

brak reakcji

nagroda

___________________________________

SPOSOBY UCZENIA

1.Łańcuchy czynności

2. Plany aktywności

(słowne, pisane, obrazkowe)

___________________________________

ŁAŃCUCHY CZYNNOŚCI

Technika nauczania polegająca na podziale

złoŜonych umiejętności

docelowych na małe

etapy

(kroki),

których

opanowanie

leŜy

w zakresie moŜliwości dziecka. KaŜdy z tych

kroków jest uczony oddzielnie, w ten sposób

dziecko

opanowuje

poszczególne

etapy

a następnie uczy się łączenia ich w większą

całość.

___________________________________

ŁAŃCUCHY CZYNNOŚCI-

UCZENIE

1. Wybór zachowania docelowego.

2. Podział zachowania docelowego na poszczególne kroki.

3. Wzmacnianie prawidłowo wykonywanych kroków (początkowo

po kaŜdym prawidłowo wykonanym kroku, następnie
stopniowe odraczanie wzmocnień). Podczas wzmacniania
naleŜy uŜywać wzmocnień biologicznych (przy środkowych
krokach). Ostatnie wzmocnienie w ciągu czynności moŜe być
społeczne. Podczas uczenia naleŜy stosować podpowiedzi
manualne.

4. W końcowym etapie uczenia dziecko powinno dostać

wzmocnienie po wykonaniu całej złoŜonej czynności (w ten
sposób dziecko uczy się zachowania docelowego).

5. Stopniowe wycofywanie wzmocnień.

___________________________________

PLAN AKTYWNOŚCI

To zestaw wskazówek (zdjęć lub

słów), które podpowiadają dziecku
jak

wykonać

złoŜoną

aktywność

zbudowaną z sekwencji czynności

___________________________________

SPOSÓB NAUCZANIA

Przy uczeniu realizowania planów aktywności

stosuje się kierowanie manualne:

• Pełne kierowanie manualne

• Kierowanie stopniowe

• Wycofywanie podpowiedzi w obrębie ciała

• Cieniowanie

• Zwiększanie fizycznego dystansu

___________________________________

SYSTEMATYCZNA

UWAGA I APROBATA

sposób

motywowania

innych, wykorzystujący wzmacniający
charakter uwagi i aprobaty.

Polega

zwracaniu

uwagi

i dostarczaniu sygnałów aprobaty dla
osoby w chwili prezentowania przez nią
poŜądanego zachowania

___________________________________

PRAKTYKA POZYTYWNA

Praktyka

pozytywna

kładzie

nacisk

nauczanie

poprzez

praktykę

Pojęcie praktyki nie jest nowe.

JednakŜe w tym przypadku nacisk
połoŜony

jest

ćwiczenie

poprawnego zachowania po tym gdy
dziecko

zachowało

się

nieprawidłowo.

___________________________________

TECHNIKI REDUKUJĄCE ZACHOWANIA

NIEPOśĄDANE, WYKORZYSTUJĄCE WZMOCNIENIA

POZYTYWNE

DRI- (DIFFERENTIAL REINFORCEMENT OF

INKOMPATIBLE BEHAVIOR, WZMACNIANIE

RÓśNICOWE NIEKOMPATYBILNYCH ZACHOWAŃ)

Gdzie

wzmacniane

jest

zachowanie

niekompatybilne z zachowaniem

niepoŜądanym.

Stosowanie

DRI

powoduje,

iŜ

zachowanie

niekompatybilne

występuje

coraz

częściej

względu

konsekwencje

wzmacniające

jakim

podlega,

zachowanie

niepoŜądane

coraz

rzadziej, ze względu na to, iŜ jest wygaszane.

___________________________________

TECHNIKI REDUKUJĄCE ZACHOWANIA

NIEPOśĄDANE, WYKORZYSTUJĄCE WZMOCNIENIA

POZYTYWNE

DRA- (DIFFERENTIAL REINFORCEMENT OF

APPROPRIATE BEHAVIOR, WZMACNIANIE
RÓśNICOWE WŁAŚCIWYCH ZACHOWAŃ)

Gdzie wzmocnienie następuje po pojawieniu się

właściwego, aprobowanego zachowania

___________________________________

TECHNIKI REDUKUJĄCE ZACHOWANIA

NIEPOśĄDANE, WYKORZYSTUJĄCE WZMOCNIENIA

POZYTYWNE

DRO- (DIFFERENTIAL REINFORCEMENT OF

OTHER BEHAVIOR, WZMACNIANIE RÓśNICOWE

INNYCH ZACHOWAŃ)

Gdzie

wzmocnienie

następuje

końcu

interwału czasowego, w którym nie wystąpiło
niepoŜądane zachowanie. Inną nazwą stosowana
dla DRO jest trening pominięcia, gdyŜ istotą jego
jest pominięcie zachowania niepoŜądanego, a nie
wzmocnienie zachowania poŜądanego.

___________________________________

KONTRAKTY BEHAWIORALNE

Kontrakt behawioralny to umowa pomiędzy

dwoma

stronami,

których

kaŜda

zobowiązuje się do określonego zachowania i

konsekwencji

tego

zachowania. Kontrakt

zawiera jasno określone opisy zachowań

i wzmocnień, które będą dostępne w zamian

za realizację umowy.

___________________________________

ASPEKTY ETYCZNE

Osoby objęte

terapią

opartą

Stosowanej

Analizie Behawioralnej mają prawo do (za Van
Houten, 1998)

Przebywania w środowisku terapeutycznym
Terapii, której głównym celem jest dobro tej osoby. Dobro rozumiane

jako zapewnienie prawa do rozwoju, przygotowanie do Ŝycia w
społeczeństwie,

traktowanie

szacunkiem,

zapewnianie

bezpieczeństwa,

tym

chronienie

jej

przed

zachowaniami

niebezpiecznymi dla niej samej oraz otoczenia

Terapii prowadzonej przez osoby posiadające wiedzę teoretyczną oraz

praktyczną w zakresie Stosowanej Analizy Zachowania

Terapii, w skład której wchodzi uczenie funkcjonalnych zachowań
Terapii opartej na ocenie behawioralnej oraz stałej ewaluacji

stosowanych metod

Korzystania z najbardziej efektywnych a najmniej restrykcyjnych

metod

___________________________________

ASPEKTY ETYCZNE

Terapia powinna być wdraŜana

z uwzględnieniem

godności, podmiotowości, autonomii i praw

osób poddawanych terapii.

Głównym celem terapii powinno być

rozwijanie niezaleŜności i umoŜliwianie

jak najbardziej efektywnego

funkcjonowania w społeczeństwie.

___________________________________

PRACA NAD ZACHOWANIAMI

NIEPOŻĄDANYMI

BEZWZGLĘDNIE ZALECANE JEST:

Stosowanie najbardziej efektywnych i najmniej restrykcyjnych

metod.

Istnieje kilka modeli najmniej restrykcyjnej terapii. Wg jednego

z najbardziej popularnych (Foxx, 1982)

to hierarchia metod

mających na celu redukcję trudnych zachowań. Hierarchia składa

się z 3 poziomów- od najmniej do najbardziej restrykcyjnych metod.

Niedopuszczalne jest stosowanie bardziej restrykcyjnej metody, jeŜeli

nie

jest udokumentowane, iŜ mniej restrykcyjna

metoda

jest

skuteczna

Nie jest równieŜ właściwe stosowanie mniej restrykcyjnej metody

jeŜeli jest udokumentowane iŜ metoda bardziej restrykcyjna jest

bardziej efektywna

___________________________________

PRACA NAD ZACHOWANIAMI

NIEPOŻĄDANYMI

• Metody wzmacniania róŜnicowego

• Metody opierające się na kontroli bodźca

• Kontrakty behawioralne

• Nasycanie

• OdwraŜliwianie

POZIOM I

___________________________________

PRACA NAD ZACHOWANIAMI

NIEPOŻĄDANYMI

• Praktyka

negatywna

bez

wspomagania

fizycznego

• Wygaszanie

• Koszt reakcji

• Time- out bez wykluczenia

POZIOM II

___________________________________

PRACA NAD ZACHOWANIAMI

NIEPOŻĄDANYMI

• Praktyka

negatywna

wspomaganiem

fizycznym

• Hiperkorekacja

• Time- out z wykluczeniem

• Unieruchomienie

• Bodźce awersyjne

POZIOM III

___________________________________

PRACA NAD ZACHOWANIAMI

NIEPOŻĄDANYMI

Model interwencji powinien być stosowany:

• Po przeprowadzeniu oceny behawioralnej

• Interwencja

powinna

dotyczyć

funkcji

zachowania

• Interwencja

powinna

zawierać

zarówno

elementy pro- jak i reaktywne

___________________________________

DZIĘKUJEMY!!!

___________________________________