Metody badawcze w taksonomii porostów
M. Jarosińska, WiZZP, I rok MSU
Porosty, czyli inaczej grzyby zlichenizowane lub lichenizujące, są bardzo starą
(istniały już 400 milionów lat temu) i liczną grupą – na świecie opisano około 13,5 tysiąca
gatunków, z czego 1600 występuje w Polsce, a 240 jest chronionych (M
ATWIEJUK
,
2014).
Porosty żyją stosunkowo długo – od kilku do kilkuset lat (G
AJKOWSKI
,
2011).
Porosty składają się z mikobionta – symbiotycznego grzyba, oraz fotobionta, którym
może być prokariotyczny glon lub eukariotyczna zielenica, czasem też składa się z obu
komponentów pozostających w zależności zwanej helotyzmem – dominacji mikobionta
(O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014). Nie zawsze porost składa się z dwóch elementów,
mikro- i fotobionty mogą występować w różnych proporcjach, ale tworzą jeden układ
(M.
O
SET
, inf. ustna, O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014).
Proces powstawania plechy jest bardzo skomplikowany, a układy powstałe z połączenia
mikobionta i fotobionta przybierają różne formy, które są podstawą w oznaczaniu gatunków.
Porosty często wykazują wysoką tolerancję na ekstremalne warunki, co czyni je organizmami
pionierskimi, ale z drugiej strony wykazują też dużą wrażliwość na zanieczyszczenia
występujące w środowisku, co z kolei wykorzystywane jest w bioindykacji i monitoringu
środowiska, a także w oznaczaniu gatunków (O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014).
Najpowszechniejszą metodą badawczą jest rozpoznawanie gatunków na podstawie
cech charakterystycznych, jak na przykład budowa i wygląd plechy oraz jej wytworów –
wyrostków służących pomnażaniu i rozmnażaniu, a także na podstawie zajmowanych przez
nie siedlisk.
Wyróżnia się 4 typy plech: skorupiasty, którego dolna warstwa przylega do podłoża, a górna
może mieć postać proszkowatą, ziarenkowatą lub brodawkowatą, gładką lub spękaną;
listkowaty, jedno- lub wielolistkowaty, przytwierdzony do podłoża chwytnikami lub
uczepem, widać różnicę między warstwą górną i dolną w budowie i kolorze; krzaczkowaty,
przymocowany do podłoża tylko w jednym miejscu, którego wolna część jest ruchoma
i przyjmuje różne kształty; łuseczkowaty, podobny do skorupiastej, jednak górna warstwa
nieznacznie odstaje od podłoża (O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014
za: F
AŁTYNOWICZ I
IN
.,
2004).
Jeśli chodzi o wytwory plechy, można wyróżnić tu cyfele i pseudocyfele (spękania plechy
służące jej przewietrzaniu różniące się obecnością i brakiem warstwy korowej) oraz cefalodia
(skupienia fotobionta w postaci uwypukleń, których rolą jest wiązanie azotu) (M.
O
SET
,
inf. ustna, O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014).
Specyficznymi wytworami pomnażania wegetatywnego są isidia – maczugowate wyrostki
plechy odrywające się od niej, oraz soredia, składające się z kilku komórek gonidialnych
otoczonych strzępkami grzyba (M.
O
SET
, inf. ustna, O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014).
U porostów do rozmnażania płciowego zdolny jest jedynie mikobiont; wytwarza on różne
typy owocników, jak perytecja (kuliste), apotecja (miseczkowate) i pseudotecja (workowate).
U porostów, w których skład wchodzi grzyb z gromady podstawczaków tworzone są również
owocniki gymnokarpiczne (M.
O
SET
, inf. ustna, O
LSZEWSKA
w: W
SZAŁEK
-R
OŻEK
,
2014).
Preferencje siedliskowe są kolejnym, łatwo zauważalnym wskaźnikiem diagnostycznym.
Wyróżnia się porosty epilityczne (zasiedlające skały), epifityczne (występujące na drzewach;
ich występowanie zależy od gatunku drzewa, a co za tym idzie – pH kory; im niższy odczyn,
tym mniej gatunków), epifyliczne (powstające na liściach), epiksyliczne (porastające martwe
