Microsoft Word - Poetyka - analiza dramatu.doc

PRACA

SEMESTRALNA

Z POETYKI

Kamil śochowski, rok II, grupa D

Tadeusz RóŜewicz urodził się 9 października 1921 w Radomsku. Polski poeta,

dramatopisarz, prozaik. Jest jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy współczesnych.

Jako młodzieniec, uczęszczał do gimnazjum im. F. Fabianiego, po ukończeniu którego zdał

małą maturę. Następnie zdawał do Liceum Pedagogicznego w Piotrkowie Trybunalskim,

jednak nie dostał się tam, gdyŜ nie zaliczył egzaminu ze śpiewu. Z powodu trudnej sytuacji

materialnej, w roku 1938 musiał zrezygnować z nauki. W latach 1939-1943 pracował

fizycznie. Wcielony do Armii Krajowej w latach 1941-1945, walczył z bronią w ręku.

Ponadto był redaktorem czasopisma podziemnego Czyn Zbrojny. Po wojnie zdał maturę i stał

się studentem historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiów tych nie ukończył. Od roku

1968 RóŜewicz mieszka we Wrocławiu. JeŜeli chodzi o twórczość, RóŜewicz debiutował jako

poeta w przedwojennej prasie młodzieŜowej. JuŜ pierwszy zbiór jego poezji tj. Niepokój

(1947) zwrócił uwagę wyrazistością prezentowanych doświadczeń wojennych i

nowatorstwem formy. W 2000 dostał nagrodę Nike za tomik Matka odchodzi. W połowie lat

70, RóŜewicz był kandydatem do nagrody Nobla, jednak nagrodę w tamtym czasie otrzymał

Czesław Miłosz

Poezję RóŜewicza charakteryzuje pesymizm. Bohaterami jego utworów są ludzie

wyniszczeni psychicznie. Nie jest im potrzebna poezja. Są znieczuleni na ludzkie cierpienie,

nie potrafią się zainteresować ludzkim Ŝyciem i nieszczęściem. RóŜewicz w swojej

twórczości sięga do języka potocznego i kolokwialnego. Dzięki takiemu zabiegowi powstaje

bardzo oszczędna forma, w której jest mało słów, ale są one obdarzone bogactwem znaczeń.

JeŜeli chodzi o twórczość dramaturgiczną RóŜewicza, to naleŜy ona do

najwaŜniejszych wydarzeń w tej dziedzinie po wojnie. Dramat twórcy Kartoteki bardzo

często jest określany mianem teatru realistyczno-poetyckiego, teatru absurdu. Utwory

dramatyczne RóŜewicza charakteryzują się otwartą kompozycją. PrzewaŜnie pozbawione są

ciągłości czasowej i akcji. Sceneria takŜe jest umowna i często nie ma większego znaczenia.

Bohater pojawia się jako bliŜej nie określona osoba, tzw. „every-man”.

W dalszych rozwaŜaniach na temat twórczości Tadeusza RóŜewicza zajmiemy się

konkretnym dramatem pt. Świadkowie albo nasza mała stabilizacja. Utwór ten powstał w

roku 1962 i opublikowany został w Dialogu nr 5/62. Pierwszy raz sztuka została wystawiona

na scenie w roku 1964, co następnie zaowocowało inscenizacją dramatu na scenach całego

świata.

Informację na temat autora zaczerpnięto z serwisu internetowego www.wikipedia.pl, oraz

www.eduseek.interklasa.pl

Dramat Świadkowie albo nasza mała stabilizacja jest złoŜony z trzech części. KaŜda

cześć posiada inną fabułę. Nie są równieŜ ze sobą związane bohaterami, bowiem Ŝadna z

postaci występujących w jednej scenie, nie pojawia się w drugiej. Jedyne co łączy te trzy

elementy dramatu to temat zaniku wszelkich wartości i wyjałowienie z uczuć.

W pierwszej części autor, za pomocą dwójki bohaterów, próbuje wyjaśnić jak wygląda

stabilizacja. Bohaterowie, tj. ON i ONA są recytatorami poezji. Recytując starają się

przedstawić cechy owej stabilizacji, na czym ona polega i czym się charakteryzuje.

Wyjaśniają jakimi prawami rządzi się teraz świat. Informują nas o tym jak mocno pozacierały

się wszelkie granice, jak cięŜko odróŜnić dobro od zła: ON biel nie jest juŜ taka biała, tak

raŜąco biała / ONA czerń nie jest juŜ taka czarna, tak naprawdę czarna.

Stabilizacja sprawia,

Ŝe człowiek jest pozbawiony wszelkich wartości, kieruje się wyłącznie kategoriami

materialnymi. Boi się, Ŝe moŜe to wszystko utracić, więc nie narzeka, tylko się z tym godzi.

Pojawia się egoistyczna potrzeba osiągnięcia „świętego spokoju”, która prowadzi do

oszukiwania samego siebie, stwarzania iluzji, Ŝeby tylko nie dostrzec zła tego świata.

Druga część jest zobrazowaniem tego, co w części pierwszej recytują ON i ONA. W

tej części mamy do czynienia z fizjologią bardzo silnie obecną w dramaturgii RóŜewicza.

Widzimy tutaj parę małŜonków prowadzących oszczędną w słowach i do niczego

nieprowadzącą rozmowę. Co więcej rozmowa ta dotyczy zupełnie błahych i nieistotnych

spraw jak np. „sparzenie języczka gorącym mleczkiem”. Nie znamy ich imion. W utworze są

przedstawieni jako KOBIETA i MĘśCZYZNA. Są to typowi przedstawiciele gatunku

ludzkiego. Druga część porusza równieŜ temat relacji międzyludzkich. Przyglądając się

rozmowie, którą prowadzą między sobą, moŜemy wywnioskować, Ŝe pod warstwą

pieszczotliwych i czułych słówek kryje się obojętność i niechęć do drugiej osoby. Para

małŜonków nie próbuje nic zmienić w swoim Ŝyciu i postępowaniu, bowiem boją się utraty

tego co juŜ mają. Wolą Ŝyć w nieszczęściu i bezpiecznie, niŜ Ŝyć w niepewności.

W części trzeciej, równieŜ mamy do czynienia z dwójką bohaterów. Tym razem są to

męŜczyźni (moŜliwe, Ŝe starsi panowie) nazwani: DRUGI i TRZECI. Podobnie jak w części

drugiej są to osoby pozbawione wszelkich cech indywidualnych. Siedząc obok siebie

prowadzą bezsensowną rozmowę. Ich zwrócenie w przeciwne strony ukazuje nam jak bardzo

człowiek jest samotny i wyobcowany. Obojętność rozmówców jest tak duŜa, Ŝe nie słuchają

siebie nawzajem. W pewnym momencie TRZECI nawet wstaje i wychodzi, podczas gdy

Tadeusz RóŜewicz, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, [w.] Teatr niekonsekwencji, Wrocław 1979,

s. 101.

Irena Górska, Dramat jako filozofia dramatu na przykładzie twórczości Tadeusza RóŜewicza, Poznań 2004,

s. 31.

DRUGI opowiada o sobie. Ich zachowanie i tematy jakie poruszają w czasie rozmowy

idealnie pokazują proces dehumanizacji. Nie reagują na to co się dzieje wokół nich. DRUGI

udaje, Ŝe nie widzi człowieka potrzebującego pomocy. Nawet kiedy ta osoba jest na

wyciągnięcie ręki, DRUGI nic nie robi w tym kierunku, co więcej męŜczyźni narzekają, Ŝe

nikt się tym jeszcze nie zajął: DRUGI Tu chyba gdzieś leŜy padlina. / TRZECI Co właściwie

robią władze? Gdzie jest opinia społeczna?

Próbują przystosować się do sytuacji, ulegają

temu co ich otacza. Środowisko kształtuje ich Ŝycie, a nie oni sami. Boją się zaryzykować i

wprowadzić jakiekolwiek zmiany: TRZECI A pochylić się nie moŜesz ? / DRUGI Nie mogę. /

TRZECI Co? / DRUGI Nie chce mi się.

Akcja w dramacie jest ograniczona do minimum. Nie widzimy powiązania

przyczynowo-skutkowego, ani chronologicznego. W Ŝadnej ze scen nie zaobserwujemy

punktu kulminacyjnego, ani teŜ rozwiązania akcji. MoŜna stwierdzić, Ŝe Świadkowie albo

nasza mała stabilizacja ma strukturę otwartą. Swobodnie moŜna zmieniać kolejność scen

(moŜe poza wyjątkiem części pierwszej, która jest jakby wprowadzeniem do utworu). Akcja

w sumie ogranicza się tylko i wyłącznie do dialogów. Inscenizacja utworu mogłaby być

pozbawiona jakichkolwiek ruchów (z wyjątkiem części trzeciej, kiedy to TRZECI postanawia

spróbować coś zmienić schodząc ze sceny).

JeŜeli chodzi o strukturę postaci to didaskalia, które zazwyczaj w sposób konkretny

przekazują nam wiedzę oraz znaki wizualne

o bohaterach, tutaj ograniczają się tylko do tego

drugiego. W części drugiej dowiadujemy się tylko, Ŝe kobieta ubrana jest w jasną wiosenną

suknię, natomiast część trzecia informuje nas tylko o tym, Ŝe dwaj męŜczyźni ubrani są

prawie elegancko. Środki pozasłowne nie mówią nam nic więcej o bohaterach. Jest to bohater

everyman, człowiek rama, w którą moŜemy wstawić tak naprawdę dowolną osobę z tamtego

pokolenia. Z tekstu właściwego dramatu, równieŜ nie dowiemy się specjalnie niczego

nowego. Poza tym, Ŝe bohaterami są ludzie bez bliŜej określonego wieku, zawodu, czy

profesji. W części trzeciej jeden z bohaterów opisuje swoje zainteresowania, ale są one

zwykłą wymyśloną i absurdalną odpowiedzią na pytanie: DRUGI […] Czy masz jakieś hobby

? / TRZECI Mam. Łowię muchy. Często wstaję o świcie. Nie zdajesz sobie sprawy, jaką

przyjemnością jest w naszym rozbitym świecie łowienie much. Patrzę godzinami na szybę albo

Tadeusz RóŜewicz, op. cit., s. 132.

Ibidem, s. 133.

znaki wizualne tj. kostium, ruch sceniczny, sytuacje, gestyka itp.

ścianę. Jest. Wrzucam do butelki i liczę.

Cytat ten ilustruje równieŜ, jak mało aktywni są

bohaterowie. Nie są zdolni do Ŝadnego wysiłku, Ŝadnego działania, ale teraz nie o tym.

Bohaterom przedstawionym w tym dramacie moŜna przypisać dowolne imiona. Pozbawieni

są indywidualnej osobowości. Myślę, Ŝe z powodzeniem moŜemy określić bohaterów tego

utworu jako pokolenie Kolumbów, wyniszczone okresem i przeŜyciami wojennymi. Są

całkowicie bierni, nie wykazują najmniejszego zainteresowanie tym co się wokół nich dzieje.

Ingerencja w otaczający ich świat, ogranicza się tak naprawdę do istnienia w nim. Bohater

RóŜewicza to osoba bez właściwości, zagubiona w świecie, w języku i w sobie. Działa

niechętnie, albo wcale.

Taką postać moŜemy określić antybohaterem.

Następnie zajmę się tym w jaki sposób zorganizowane są czas i przestrzeń w utworze.

JeŜeli chodzi o przestrzeń, to część pierwsza dramatu pod tym względem róŜni się od dwóch

pozostałych. Nie dowiadujemy się niczego o mikrokosmosie scenicznym, jedynie poprzez

dialog bohaterów poznajemy makrokosmos teatralny.

W didaskaliach czytamy, Ŝe dwójka

postaci wychodzi na scenę i zaczyna recytować poemat. Nie wiemy jak wygląda scena, czy

pojawiają się na niej jakieś rekwizyty. Nie dowiadujemy się nawet czy bohaterowie stoją, czy

siedzą. Scena początkowa jest tak jakby wprowadzeniem do dalszej części utworu.

Zarysowuje nam sytuację jaka wokół panuje, jak wygląda świat poza sceną, czym się

charakteryzuje i w jaką stronę zmierza. Dopiero w części drugiej i trzeciej mamy w dość

wyraźny sposób przedstawiony mikrokosmos sceniczny. Sytuacje i obrazy w tle są

przedstawione w sposób realistyczny. Z didaskaliów dowiadujemy się jak wygląda scena,

jakie przedmioty się na niej znajdują, gdzie ma miejsce akcja poszczególnych części.

RównieŜ w części drugiej i trzeciej poprzez rozmowę bohaterów widzimy makrokosmos

teatralny. Marazm i niechęć zmienienia czegokolwiek. Nienawiść, oraz obojętność panującą

wokół, idealnie obrazuje scena z kotkiem: Teraz chłopiec znów chwycił kotka. Zacisnął mu na

szyi sznurek i ciągnie do jamki, którą wykopała dziewczyna. Wsadził go do dołka i zakopuje w

ziemi.

W przypadku przestrzeni czasowej, równieŜ mamy do czynienia z zakłóceniem

klasycznego modelu dramatu. Obok zdarzeń scenicznych pojawiają się jeszcze wspomnienia (

część trzecia, opowiadanie DRUGIEGO), oraz sytuacje równorzędne czasowo, ale nie

przedstawione na scenie (część druga, opowiadanie MĘśCZYZNY). Brak następstwa

Tadeusz RóŜewicz, op. cit., s. 128.

Irena Górska, op. cit., s. 64.

Mikrokosmos sceniczny to wycinek świata poetyckiego, przedstawiony wizualnie na scenie. Makrokosmos

teatralny obejmuje pełną rzeczywistość postaci, zdarzeń i miejsc w dramacie wspomnianych, ale częściowo
tylko pokazanych. Zob. Irena Sławińska, Czytanie dramatu, [w.] Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988.

Tadeusz RóŜewicz, op. cit., s. 116.

przyczynowo-skutkowego zdarzeń, powrót do wspomnień, pozorne dialogi, wszystko to

sprawia, Ŝe dla kaŜdego z bohaterów czas płynie inaczej. W utworze tym czas ulega

zagęszczeniu, spowalnia czy wręcz zatrzymuje swój bieg. Brak następowania po sobie

działań scenicznych sprawia, Ŝe widz nie odczuwa upływu czasu, odnosi wraŜenie

zatrzymania akcji i choć jest to oczywiście zatrzymanie pozorne, to moŜe, choć po części,

spełnia autorskie marzenie o wyrzeczeniu się akcji dramatycznej.

Język w dramacie jest tak skonstruowany, Ŝe mimika i gesty mogą dominować nad

tekstem. W dramacie Świadkowie albo nasza mała stabilizacja praktycznie odrzucono wiersz.

Pojawia się tylko w jednej części jako element parodii. JeŜeli chodzi o struktury językowe

skierowane do odbiorcy, to moŜemy w utworze zaobserwować, nazwijmy to „nieświadomy

monolog”, oraz dialogi. Co prawda, ów monolog w Ŝaden sposób nie realizuje swojego

zadania, bowiem nie pozwala nam lepiej poznać bohatera. Dialog równieŜ nie spełnia swoich

załoŜeń. Brak w nim przynajmniej jednego elementu, by rozmówcy porozumieli się. Nie ma

Ŝadnej więzi między uczestnikami dialogu. TakŜe widzimy, Ŝe dialog jest tylko poniekąd

związany z sytuacją panującą w makrokosmosie teatralnym. Tego typu dialogi są przejawem

osamotnienia człowieka w świecie.

NaleŜy jeszcze wspomnieć o wizji świata w dramacie. Świat przedstawiony w dziele

dramatycznym jest zawsze pewną wizją będącą odpowiednikiem lub metaforą rzeczywistości

pozaartystycznej. Świat poetycki dramatu to przede wszystkim koncepcja człowieka, jego

rola i sytuacja w świecie. Rzeczywistość wykreowana w tym dramacie obrazuje świat,

którego historię tworzy człowiek, pewne grupy społeczne. Natomiast jakiekolwiek przemiany

wiodą do upadku wszelkich wartości ludzkich. W tym utworze obserwujemy ludzi

beznadziejnie samotnych, celowo konstruujących swe Ŝycie tak, Ŝeby było ono pozbawione

sensu.

W utworze tym mamy do czynienia ze zmechanizowaniem świata i zredukowaniem

do zera elementarnych wartości ludzkich. W świecie RóŜewicza nie ma juŜ bowiem dla nich

miejsca.

Pragniemy stabilizacji za wszelką cenę; nawet za cenę krzywdy ludzkiej chcemy

wierzyć w jej trwałość.

Irena Górska, op. cit., s. 195.

Irena Sławińska, op. cit., Warszawa 1988.

Irena Górska, op. cit., s. 31.

Bibliografia

1. Tadeusz RóŜewicz, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, [w.] Teatr

niekonsekwencji, Wrocław 1979.

2. Irena Górska, Dramat jako filozofia dramatu na przykładzie twórczości Tadeusza

RóŜewicza, Poznań 2004.

3. Irena Sławińska, Czytanie dramatu, [w.] Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988.

4. Serwis internetowy www.wikipedia.pl, oraz www.eduseek.interklasa.pl