INSUREKCJA KOSCIUSZKOWSKA . - III ROZBIOR POLSKI
Drugi rozbiór Polski doprowadził w okrojonym państwie polskim do wielkiego kryzysu społecznego,
politycznego, gospodarczego. Z tej przyczyny oraz pod wpływem rewolucyjnych wystąpień francuskich i
zaburzeń śląskich w 1793 r. atmosfera polityczna i społeczna w Warszawie stawała się coraz bardziej
napięta. Na tę sytuację miało także wpływ wielkie niezadowolenie chłopów i mieszczan, szezególnie po
obaleniu postanowień konstytucji majowej.
Austria (nie wzięła udziału w drugim rozbiorze) dążyła do powetowania przegranych w wojnie z Francją
kosztem ziem Polski. W kraju wielu polityków widziało rozwiązanie kwestii niepodległości w
natychmiastowym wybuchu powstania - obok haseł niepodległościowych znalazłyby się także radykalne
hasła dotyczące kwestii chłopskiej. Przewidywany na dowódcę przyszłego powstania gen. Tadeusz
Kościuszko przebywał we Franeji, nie uzyskując zbyt wielkiej pomocy od rządu rewolucyjnego, który nie
chciał zrazić do siebie Rosji i Prus. Kościuszko postanowił szukać poparcia w kraju, w masach ludowych.
Plan powstańczy zakładał opanowanie Krakowa i przyciągnięcie w rejon miasta wojsk rosyjskich. W
drugiej fazie miały wybuchnąć lokalne powstania.
Pod wpływem działalności rosyjskiego ambasadora następowała redukcja wojska polskiego, co miało
zdezorganizować przygotowania powstańcze. Sprzeciwiając się redukcji wojska brygadier Antoni
Madaliński ze swoim oddziałem kawalerii zbuntował się i posuwając się z Ostrołęki wzdłuż granicy z
Prusami na południe, przybył do Krakowa, gdzie przebywał Kościuszko. Ambasador rosyjski Igelstróm
wycofał wojska rosyjskie z okolic Krakowa w kierunku Warszawy - Kraków stał się wolny. 24 III 1794 r. na
Rynku krakowskim Tadeusz Kościuszko ogłosił akt insurekcji - powstania - objął władzę dyktatorską,
składając przysięgę zobowiązał się, że będzie walczył w "imię wolności, catości i niepodleglości ", ogłosił
akty powstańcze (powoływały pod broń mężczyzn między 18 a 28 rokiem życia). Kościuszko zgromadził 4
tys. żołnierzy i 2 tys. kosynierów.
4 kwietnia pod Racławicami, dzięki bohaterskiej postawie chłopskich kosynierów, wojska Kościuszki
rozbiły wojska rosyjskie generała Tormasowa. Zwycięstwo miało znaczenie moralne. Kościuszce nie udało
się pomaszerować w kierunku Warszawy, powstanie zaczęło ogarniać nowe tereny - Lubelskie, Wołyń. 17
kwietnia wybuchło powstanie w Warszawie - dowodził nim szewc Jan Kiliński; dzięki ofiarnej postawie
prostej ludności miasta, po dwóch dniach walk Warszawa znalazła się w rękach powstańców. Walki objęły
Mazowsze i Podlasie. Na Litwie powstaniem dowodził Jakub Jasiński. W Wilnie ustanowiono Radę
Najwyższą Litewską - sądy nad zdrajcami.
7 maja 1794 r. w obozie pod Połańcem Tadeusz Kościuszko ogłosił Uniwerssł. w którym rozciągał
opiekę rządu nad chtopem: chłopi mieli otrzymać wol uść osobistą, zagwarantowano im nieusuwalność z
użytkowanej ziemi, obniże
.: pańszczyzny o 2 dni przy dotychczasowej większej niż 4 dni w tygodniu, lub a 1 dzień przy pańszczyźnie
obowiązującej 2-4 dni w tygodniu. Dzięki temu W elu chłopów zgłosiło się do powstania - w praktyce
postanowienia uniwersału poianieckiego nie zostały wcielone w życie, były sabotowane przez szlachtę.
9 maja w Warszawie doszło do zamieszek - powieszono zdrajców targowiczan, - mieście władzę
przejęła Rada Najwyższa Narodowa. Dzięki radykalnym działaczom, tzw. jakobinom. wzrosły nastroje
rewolucyjne. W szczytowym okresie powstania pod bronią znajdowało się ok. 105 tys. osób. Występowały
jednak trudności kadrowe wśród oficerów i poważne braki w wyszkoleniu. Wojsko było żle uzbrojone.
Ziemie polskie po 111 rozbiorze (1795)
Kiedy do wojny włączyły się Prusy, sytuacja wojsk powstańczych uległa znacznemu pogorszeniu. 6
czerwca pod Szczekocinami Kościuszko poniósł klęskę, Kraków zajęły wojska pruskie. Powstańcy cofali
się do Warszawy. 28 VI doszto do zaburzeń w mieście - lud otworzył więzienia i dokonał samosądów nad
targowiczanami. Wobec tych wydarzeń, a zwłaszcza wobec zbliżania się do stolicy wojsk pruskich
Kościuszko podjął przygotowania do obrony. 13 lipca rozpoczęło się oblężenie miasta, które wzmogło się
w sierpniu. W celu odciągnięcia Prusaków spod stolicy Kościuszko wsparł powstańców wielkopolskich
wysyłając tam korpus pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego - Prusacy odeszli spod
Warszawy. Wojska rosyjskie zdusiły powstanie na Litwie, od południa od strony Ukrainy w granice Polski
wkroczyły wojska rosyjskie pod dowództwem generała Michała Suworowa. 10 października 1794 r. w
bitwie pod Maciejowicami ranny Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej. 4 listopada wojska rosyjskie
pod wodzą Suworowa dokonały rzezi mieszkańców Pragi - stolica za pośrednictwem króla Stanisława
Augusta skapitulowała. Powstanie upadło.
24 października 1795 r. w Petersburgu podpisano konwencję rozbiorową trzeci rozbiór Polski. Prusy -
Mazowsze i tereny litewskie po Niemen, ok. 48 tys. kmz, 1 mln mieszkańców; Rosja - ziemie Litwy,
