Leki zmniejszające działania

niepożądane leków

przeciwnowotworowych

L

EKI PRZECIWWYMIOTNE



Wymioty w przebiegu chemioterapii
przeciwnowotworowej można podzielić na 3
kategorie:

•

wczesne

lub

ostre

rozwijają się bezpośrednio

po podaniu leku

•

późne

rozwijają się powyżej 24 godzin po

podaniu leku

•

antycypacyjne

rozwijają się u chorych, którzy

doświadczyli już wymiotów związanych z
chemioterapią i mają charakter odruchu
warunkowego

A

NTAGONIŚCI RECEPTORA

5-HT3

(

SETRONY

)



Są lekami pierwszego wyboru w terapii nudności i
wymiotów warunkowanych leczeniem cytostatykami
oraz naświetlaniami



Mechanizm działania:

silne, wybiórcze

blokowanie rec serotoninowych 5-HT3. Hamują
nudności i wymioty związane z działaniem serotoniny
uwalnianej w jelicie cienkim przez leki cytostatyczne
i radioterapię, a także blokując ośrodkowe rec 5-HT3

P

RZYKŁADY SETRONÓW

Granisetron

( Kytril )

Tropisetron

( Navoban )

Ondansetron

( Zofran ) pierwszy lek skutecznie

likwidujący wymioty powodowane przez cisplatynę.
Może być stosowany doustnie lub we
wstrzyknięciach. Po podaniu doustnym wchłania się
z biodostępnością 60%,

T

1/2

=

4-5h. Stężenia

terapeutyczne leku pojawiają się po ok. 60min.

SETRONY



Po podaniu doustnym wchłaniają się szybko i
dobrze, w wysokim odsetku podlegają
biotransformacji



Wydalanie następuje głównie przez nerki w
postaci metabolitów



Dawkowanie:

8-32 mg/d



DN:

bóle głowy, zaparcia, przejściowe podwyższenie

poziomu transaminaz, objawy grypopodobne, rzadko:
reakcje nadwrażliwości, zaburzenia rytmu serca



PW:

pacjenci z ciężkimi zaburzeniami motoryki w

obrębie przewodu pokarmowego, a zwłaszcza jelit

S

ETRONY

+ GKS

W celu zapobieżenia ostrym wymiotom będącym

skutkiem agresywnej chemioterapii można je stosować

łącznie z

deksametazonem

(20mg i.v. przed

rozpoczęciem leczenia ondansetronem)



W pojedynczych dawkach

GKS

rzadko powoduje skutki

niepożądane, choć mogą wystąpić hiperglikemia i zaburzenia

snu.



Różne kortykosteroidy w równoważnych dawkach są równie

bezpieczne i skuteczne, można je więc stosować zamiennie.

Wobec braku badań porównawczych, większość ekspertów

zaleca stosowanie

deksametazonu

lub

metyloprednizolonu

z

uwagi na udokumentowaną skuteczność tych leków.



Dawkowanie:

Deksametazon 20 mg i.v., metyloprednizolon

40-125 mg, jednorazowo przed chemioterapią.

M

ETOKLOPRAMID



Lek o działaniu p/wymiotnym i pobudzającym
perystaltykę p. pokarmowego przez zwiększenie
wrażliwości rec cholinergicznych. Antagonista
rec dopaminowych D

2.



Początek działania po podaniu:

•

i.v. – 1-3 min

•

i.m. – 10-15 min

•

p.o. – 30-60 min



Z p. pokarmowego wchłania się szybko i dobrze, max
stęż w osoczu – po ok. 1-2h, T

1/2

ok. 3-5h



Wydalany z moczem, gł. w postaci niezmienionej

M

ETOKLOPRAMID



Dawkowanie:

•

P.o. 5-10 mg 3x/dobę przed posiłkami

•

i.m./i.v. 10-20 mg

•

Max dawka dobowa i.v. 10 mg/kg



DN:

nadmierna senność/bezsenność, bóle głowy,

spowolnienie/pobudzenie psychoruchowe,
biegunki, zab pozapiramidowe (dyskineza późna)



PW

:

ostre choroby j. brzusznej (krwawienia, niedrożnośc,

perforacje), dyskinezy polekowe, zab wątroby i nerek, guz
chromochłonny, guz nowotworowy zależny od prolaktyny

A

PREPITANT

, F

OSAPREPITANT

Aprepitant



selektywny antagonista receptorów substancji P (rec.
NK1)



działanie przeciwwymiotne przez blokowanie area postrema



stosowany łącznie

z anatgonistami 5-HT3 i deksametazonem

zapobiega zarówno wczesnym (80-90%) jak i późnym
wymiotom (70%) po chemioterapii



Dawkowanie:

p.o 125mg 1h przed chemioterapią, następnie po

80mg przez 2 kolejne dni (+ deksametazon + ondansetron)



metabolizowany przez CYP3A4 (podobnie jak docetaksel,
paklitaksel, etopozyd, irinotekan, imatinib, winblastyna,
winkrystyna)

Fosaprepitant



dożylny odpowiednik aprepitantu



Dawkowanie:

i.v. 115mg 1h przed chemioterapią

B

ENZODIAZEPINY

Lorazepam, diazepam



stosowane przed podaniem chemioterapii, aby
zredukować ryzyko wystąpienia wymiotów
związanych z lękiem (wymioty antycypacyjne)

C

ZYNNIKI WZROSTU

W celu ochrony szpiku kostnego przed

mielotoksycznym działaniem cytostatyków stosuje

się obecnie czynniki wzrostu :



IL-3, IL-11



G-CSF ( filgrastim )



GM-CSF ( molgramostim )



Trombopoetynę

G

RANULOCYTOPOETYCZNE CZYNNIKI WZROSTU

F

ILGRASTIM

(G-CSF)

I

M

OLGRAMOSTIM

(G-CSF)



Rekombinowany ludzki czynnik wzrostu kolonii
granulocytów, podawany w celu skrócenia czasu trwania i
częstości neutropenii.



Działa poprzez rec na neutrofilach oraz w niewielkiej ilości
na monocytach i ich prekursorach.

GM-CSF

działa na późniejszym

etapie rozwoju komórek ukierunkowanych dla układu granulocytowo-
makrofagowego, a

G-CSF

na etapie komórek ukierunkowanych dla układu

granulocytowego



Zwieksza liczbę neutrofili we krwi obwodowej w ciągu 24h po
podaniu (nie podawać 24h przed i po chemioterapii)



T

1/2

=3,5h, wlew 24h i.v. lub wlew 24h s.c



Dawkowanie:

początkowo 1mln j.m./kg/d,

póżniej 0,5mln j.m./kg/d



DN:

bóle kostno-stawowe, dolegliwości dyzuryczne, przejściowe

zwiekszenie aktywności dehydrogenazy mleczanowej i fosfatazy
alkalicznej, przemijające obniżenie ciśnienia, reakcje nadwrażliwości

I

NTERLEUKINA

3



IL-3,

Multi-CSF



Pobudza proliferację wielopotencjalnych
komórek macierzystych oraz wczesnych komórek
prekursorowych poszczególnych linii komórkowych
dla układu czerwonokrwinkowego, płytkotwórczego i
granulocytowo-makrofagowego.



WS:

niedokrwistość aplastyczna, zespół

mielodysplastyczny, mielosupresja po chemioterapii
przeciwnowotworowej.



Dawkowanie:

1-10ug/kg m.c. s.c. przez 7-14dni.



DN:

gorączka, bóle głowy.

I

NTERLEUKINA

11



rhIL-11 –

oprelvekin

: czynnik wzrostu

megakariocytów i wielu innych komórek
progenitorowych; zwiększa liczbę krążących
płytek krwi i neutrofili



WS:

wtórna prewencja trombocytopenii po

chemioterapii



Dawkowanie:

s.c. 50μg/kg/d przez 14-21 dni po

zakończeniu chemioterapii

T

ROMBOPOETYNA



Swoisty czynnik krwiotwórczy dla
megakariocytopoezy. Pobudza proliferację i
dojrzewanie magakariocytów, a w
konsekwencji powstawanie płytek krwi.



WS:

stany małopłytkowości na skutek hipoplazji

szpiku, zwłaszcza występującej po chemioterapii
p/nowotworowej.



Dawkowanie:

5ug/kg m.c. na 24h; s.c. przez 10-

21 dni

M

ESNA

( 2-

MERKAPTOETANOSULFONIAN SODU

)



Antidotum przeciw akroleinie – metabolitowi
powstającemu w wyniku biotransformacji
cyklofosfamidu i ifosfamidu, drażniącego błonę
pęcherza mocz.



Wydalana z moczem w postaci czynnej



T

1/2

= 50-65min



Dawkowanie:

i.v. 60% lub p.o. 40% podawanego

cytostatyku w 3 równych dawkach (pierwsza
bezpośrednio przed podaniem cytostatyku, następne co
4h)



DN:

zab żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, zmiany

skórne, reakcje zapalne w ścianie naczynia w miejscu
wstrzyknięcia

F

OLINIAN WAPNIA



Sól wapniowa kwasu 5-formylo-4-hydroksyfoliowego. Jest on
aktywnym metabolitem kwasu folinowego (

kwasu

tetrahydrofoliowego)

i ważnym koenzymem w biosyntezie

kwasów nukleinowych podczas leczenia cytostatykami



Podawany w celu zmniejszenia działania toksycznego
antagonistów kwasu foliowego, takich jak metotreksat



DN:

gorączka po podaniu leku we wstrzyknięciu, bezsenność,

pobudzenie i depresja, zaburzenia żołądkowo-jelitowe(po
dużych dawkach), reakcje alergiczne (w tym anafilaksja i
pokrzywka)



PW:

Niedokrwistości megaloblastyczne z niedoboru

witaminy B12

A

LLOPURINOL

Gwałtowny rozpad dużej ilości komórek ( zespół

określany jako TLS- tumor lysis syndrom )

występujący przy stosowaniu chemioterapeutyków

przeciwnowotworowych w białaczkach, ziarnicy,

chłoniakach, rzadziej innych guzach, zwłaszcza w

początkowym okresie leczenia, wiąże się ze

zwiększeniem stężenia kwasu moczowego.

Wskutek masywnej hiperurykemii może nastąpić ostra

niewydolność nerek.

A

LLOPURINOL



izomer hipoksantyny, inhibitor oksydazy
ksantynowej



zmniejsza wytwarzanie kwasu moczowego i
ksantyny



dobrze się wchłania z p. pokarmowego, osiągając max.
stężenie we krwi po 1godzinie



T

1/2

=2-3h



Dawkowanie:

600-800 mg/d przez 2-3 dni



DN:

zaczerwienienie skóry, świąd, bóle brzucha,

nudności , biegunka, bóle głowy, skórne odczyny
alergiczne, hipertermia polekowa, leukopenia,
granulocytopenia, małopłytkowość, uszkodzenie
wątroby, ↑ aktywności enzymów wątrobowych

R

ASBURIKAZA



rekombinowana oksydaza moczanowa, katalizuje
utlenianie kw. moczowego do alantoiny, łatwo
wydalanej przez nerki



szybko ( w ciągu 4h ) i długotrwale ( 17-21 godzin )
zmniejsza stężenie kwasu moczowego



T

1/2

=19h



Stosować wyłącznie przed chemioterapią i na jej
początku



Dawkowanie:

0,2 mg/kg mc 1x/d w trwającym 30 min

wlewie i.v. przez 5-7 dni.



DN:

odczyny gorączkowe, nudności, wymioty, bóle

głowy, biegunki, odczyny w miejscu podania, reakcje
alergiczne

A

MIFOSTYNA



Zapobiega neutropenii, ↓ dział. nefrotoksyczne cisplatyny i leków
alkilujących



Organiczny tiofosforan, wybiórczo chroniący zdrowe tkanki przed
promieniowaniem jonizującym i niektórymi cytostatykami (większe
stęż fosfatazy zasadowej aktywującej lek, >pH, lepsze unaczynienie w
tkankach zdrowych)



Dostarcza protonów w postaci grup SH do inaktywacji
wolnych rodników oraz naprawy DNA



Poza działaniem ochronnym na komórki szpiku chroni również
komórki wątroby, nerek oraz ukł. nerwowego.



T

1/2

ok. 1-8 min, wydalana z moczem



Dawkowanie:

740-910 mg/ m

2

pc w 15-min wlewie i.v., 30 min

przed podaniem cytostatyków



DN:

↓ ciśn (gł SBP), nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy,

zawroty głowy, senność, reakcje alergiczne

D

EKSRAZOKSAN



Pochodna EDTA zapobiegająca powikłaniom kardiologicznym
u chorych leczonych w ramach chemioterapii antracyklinami.



Działanie leku i jego metabolitu polega na usuwaniu poprzez
chelatowanie jonów żelaza i miedzi ze związków z
antracyklinami. Zapobiega to powstaniu toksyczych związków
upośledzających aktywność oksydazy cytochromu c i powstaniu
wolnych rodników tlenowych umożliwiających reakcji
oksydoredukcyjne kardiotoksycznych lipidów.



Wykazuje też własne działanie przeciwnowotworowe, poprzez

hamowanie działania topoizomerazy II lub alkilacji DNA.



Dawkowanie:

we wlewie i.v. max1000mg/m2 pc przez ok.

15min, zwykle 30min przed podaniem antracykliny



DN:

podrażnienie w miejscu podania, nasilenie leukopenii i

małopłytkowości w dawkach kardioprotekcyjnych



PW:

niewydolność wątroby i nerek. Należy monitorować czynność

serca i morfologię krwi obwodowej.

K

ANABINOIDY



agoniści rec. kanabinoidowych

Sativex

(prep. naturalny) – leczenie bólu w przebiegu chorób

nowotworowych, bólu neuropatycznego

Dronabinol

– syntetyczny Δ9THC – tetrahydrokanabinol:

zahamowanie area postrema; zapobieganie nudnościom i
wymiotom związanym z chemioterapią, stymulacja apetytu;



DN:

euforia, sedacja, halucynacje, dysforia, suchość w ustach,

nadmierny apetyt, tachykardia, hipotonia ortostatyczna.

Nabilon

– syntetyczny kannabinoid zbliżony do THC – szersze

zastosowanie, mniej efektów ubocznych, brak działania
euforyzującego; zapobieganie nudnościom i wymiotom
podczas chemioterapii, bóle przewlekłe, fibromialgia, anoreksja
związana z AIDS.

I

NNE

Intensywne nawadnianie i.v.



ogranicza nefrotoksyczne działania cisplatyny



zapobiega krwotocznemu zapaleniu pęcherza
moczowego po cyklofosfamidzie