Microsoft Word - Finanse przedsiębiorstw _32 strony

1. FINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA NA TLE FINANSÓW JAKO DYSCYPLINY

NAUKI.

     W naszej literaturze fachowej używa się zamiennie określenia „finanse przedsiębiorstwa"
z określeniem „zarządzanie finansami przedsiębiorstwa", a określeń  tych nawet ze względu
na  ich  zakres  nie  można  identyfikować.  Sama  nazwa  „zarządzanie  finansami
przedsiębiorstwa", przyjęta za literaturą zachodnią, budzi już pewne kontrowersje. Wynikają
one zarówno z wątpliwości co do  treści,  jak  i zakresu rozpatrywanych zagadnień. Niektórzy
autorzy  w  Polsce,  przyjmując  nazwę  „zarządzanie  finansami  przedsiębiorstwa",  chcą  się
odciąć  od  tradycyjnej  nazwy  „finanse  przedsiębiorstw",  zwracając  uwagę  na  to,  że  w
podręcznikach z tej dyscypliny są opisywane procesy gromadzenia i wydatkowania pieniądza
w  nie  istniejących  już  warunkach  systemu  nakazowo-rozdzielczego.  Innym  wysuwanym
argumentem  jest  to,  że  zarządzanie  finansami  firmy  stanowi  przede  wszystkim  pomoc  w
podejmowaniu decyzji przez praktyków — osoby kierujące przedsiębiorstwami, a zatem jest
pożądana  koncentracja  na  problemach  organizacji  i  techniki  podejmowania  decyzji,
zwłaszcza  czasu,  ryzyka  i  kryterium.  Nie  negując  tych  ostatnich  stwierdzeń,  trzeba  jednak
zauważyć, że kryją one w sobie niebezpieczeństwo istotnego ograniczenia przedmiotu badań
nad  finansami  przedsiębiorstwa,  które  dotyczą  przecież  całości  zjawisk  i  procesów
finansowych  zachodzących  w  przedsiębiorstwie,  a  nie  tylko  pewnych  ich  wycinków  i  to  w
sferze  praktyki  decyzyjnej.  Dlatego  jesteśmy  za  szerokim  traktowaniem  tego  przedmiotu,
bez  względu  na  spór  o  jego  nazwę,  chociaż  stwierdzić  należy,  że  określenie  „finanse
przedsiębiorstwa" wydaje się bardziej adekwatne do treści i zakresu tej dyscypliny.

     Przedmiot finanse przedsiębiorstwa może być rozpatrywany w różny sposób. Przede
wszystkim  w  encyklopedycznym  ujęciu  nauki  o  finansach  traktuje  się  finanse
przedsiębiorstw  jako  element  ogółu  zjawisk  ekonomicznych  związanych  z
gromadzeniem  i  podziałem  zasobów  pieniężnych  lub  jako  element  pieniężnego
mechanizmu wymiany i podziału wartości rzeczowych i usług. Finanse występują w
sferze  wymiany  i  podziału.  Ich  szczególną  cechą,  która  różni  je  od  innych  form,
jest pieniężny  charakter. Do podziału dóbr  i  usług dochodzi  w drodze przeplatania
się  przepływów  różnych  kategorii  strumieni  pieniężnych,  które  generalnie  można
podzielić na:

 rynkowe (ekwiwalentne), charakteryzujące się głównie bezpośrednim związkiem

przepływu pieniądza z przepływem dóbr lub usług,

 transferowe, których właściwością jest przepływ pieniądza bez ekwiwalentu,

 kredytowe (dochody kredytowe), które są skutkiem bankowej kreacji pieniądza przez

udzielanie kredytu,

 oszczędności, które różnią się od poprzednich tym, że są zatrzymanym w ruchu

strumieniem pieniężnym, a więc w rzeczywistości zasobem.

Przepływ  pieniądza  i  tworzenie  zasobów  odbywają  się  przez  działania  określonych
podmiotów  —  osób  fizycznych  i  prawnych.  Właściwości  tych  podmiotów  pozwalają  na
wyodrębnienie  grup  finansów  (a  w  konsekwencji  procesów  i  zjawisk  finansowych),  które
można podzielić na:

 finanse ludności lub gospodarstw domowych,

 finanse budżetu państwa, samorządów terytorialnych i parabudżety,

 finanse ubezpieczeń,

 finanse banków i instytucji kredytowych,

 finanse przedsiębiorstw.

Finanse przedsiębiorstwa są przede wszystkim wiedzą stosowaną — pragmatyczną, a jej
cechami charakterystycznymi są:

 mikroekonomiczny punkt widzenia przy ocenie zjawisk finansowych, tzn. punkt widzenia

właściciela, a niekiedy zarządzającego (menedżera),

 ograniczenie zakresu badań do wyodrębnionej sfery działalności jednostki, tzn.

oddzielenie tej działalności od gospodarstwa domowego (dlatego przedmiotem rozważań
nie jest np. gospodarka chłopska, gdzie brak jest wyraźnego rozgraniczenia między
warsztatem pracy a gospodarstwem domowym

 identyfikacja zjawisk finansowych w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu,

 badanie wpływu regulacji prawnych na postawy przedsiębiorców,

 treść, metody i sposoby oceny gospodarki finansowej przedsiębiorstwa.

      Zarządzanie  finansami  przedsiębiorstwa  jest  zatem  częścią  finansów  przedsiębiorstwa.
Finanse  przedsiębiorstwa  to  opis  i  analiza  mechanizmu  finansowego  przedsiębiorstwa,
zarządzanie zaś to sfera decyzji — tak bieżących, jak i rozwojowych — podejmowanych przy
użyciu  odpowiednich,  sformalizowanych  narzędzi.  Ich  stosowanie  —  po  to,  aby  mogły
przynieść  pożądany  efekt  —  jest  uwarunkowane  głęboką  znajomością  funkcjonowania
zjawisk finansowych.

2. GOSPODARKA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA

     Gospodarka  finansowa  przedsiębiorstwa  to  czynności  polegające  na  racjonalnym
uruchamianiu  strumieni  pieniężnych  oraz  ich  osiadaniu,  czyli  tworzeniu  oszczędności  z
uwzględnieniem  opłacalności,  związanej  z  „unieruchomieniem"  pewnego,  większego  lub
mniejszego,  zasobu  pieniędzy.  Inaczej  rzecz  ujmując,  gospodarkę  finansową  można
rozumieć  jako  mechanizm  ciągłego,  odpowiednio  zorganizowanego  procesu  gromadzenia
przychodów  i  dochodów  oraz  realizacji  wydatków.  Oznacza  to,  że  w  toku  funkcjonowania
gospodarki finansowej mamy do czynienia z występowaniem zespołu różnego typu rozliczeń.
W  tym  kontekście  rozliczenia  te  należy  rozumieć  szeroko.  Będą  nimi  np.:  pozyskiwanie
kapitału własnego i obcego, realizowane na podstawie prowadzonego rachunku opłacalności i
dostępności  źródeł  finansowania,  wydatki  przeznaczone  na  inwestycje  o  charakterze
rzeczowym  i  finansowym,  zakup  surowców,  wypłaty  wynagrodzeń  pracowniczych,
świadczenia  podatkowe  i  quasi-podatkowe.  Przytoczone  tu  przykładowo  tytuły  rozliczeń  są
oparte na kryterium przedmiotowym. Natomiast zgodnie z kryterium podmiotowym można,
przykładowo, wymienić: procesy rozliczeń z pracownikami, instytucjami ubezpieczeniowymi,
bankami, budżetem, dostawcami, odbiorcami, giełdą papierów wartościowych.

     Gospodarka  finansowa  to  prowadzenie  nieustającej  działalności  w  sferze  operacji
pieniężnych.  Nie  można  jej  rozpatrywać  statycznie,  gdyż  jest  ona  działaniem,  co  oznacza
konieczność  rozpatrywania  dynamicznego  —  w  ciągłym  ruchu  i  zmienności  przepływów
pieniężnych.

Prowadzenie gospodarki finansowej oznacza więc nie tylko samo uzyskiwanie i
wydatkowanie pieniędzy, lecz także programowanie tych działań w krótkim i długim okresie
oraz ich analizę i ocenę w celu kształtowania na tej podstawie przyszłych decyzji.

Mamy tu zatem do czynienia z występowaniem określonych czynności:

 poprzedzających ruch pieniądza — przygotowanie operacji pieniężnych obsługujących

pożądane przez przedsiębiorcę procesy (ich prognozowanie, przewidywanie, czy też
planowanie oraz podejmowanie decyzji z uwzględnieniem dwóch istotnych czynników:
czasu i ryzyka),

 związanych z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych,

 polegających na zapisie zrealizowanych operacji finansowych, analizie przebiegu zaszłych

zjawisk finansowych i wreszcie wnioskowaniu, które służy kształtowaniu tych zjawisk w
przyszłości, a więc podejmowaniu decyzji w sferze rzeczowego oraz finansowego
zarządzania przedsiębiorstwem.

     Warto  zwrócić  uwagę  na  to,  że  w  ogólnej  definicji  finansów  (rozpatrywanej  z
makroekonomicznego  punktu  widzenia)  eksponuje  się  jako  cechę  finansów  ruch  pieniądza
realnego,  co  nie  może  oznaczać,  zwłaszcza  w  sferze  mikroekonomicznej,  że  zakładając
racjonalne  gospodarowanie,  mniejszą wagę  należy  przykładać do roli pieniężnej  ewidencji  i
planowania przepływów oraz kształtowania zasobów pieniężnych.

W konsekwencji procesy zachodzące w gospodarce finansowej przedsiębiorstwa można
przedstawić jako działania występujące w trzech następujących po sobie fazach (etapach):

 przygotowawczej,

 realizacji,

 ewidencji, analizy i wnioskowania.

Obraz ruchu okrężnego kapitału i przemieszczania się wartości rzeczowych

     Procesy gospodarcze w przedsiębiorstwie można wyodrębnić jako ruch rzeczy i wartości
(kapitału).  W  układzie  rzeczowym  mamy  do  czynienia  z  przesuwaniem  się  przedmiotów  i
usług  od  producenta  do  ostatecznego  nabywcy  —  odbiorcy  (konsumenta,  inwestora,
zagranicy).

     Kapitał  jako wartość zaangażowanych pieniędzy, środków i przedmiotów pracy, krąży w
przedsiębiorstwie  na  zasadzie  formuły  (uproszczonej):  pieniądz  —  towar  —  pieniądz.  Ruch
okrężny  wartości  (kapitału)  w  przedsiębiorstwie  produkującym  dobra  materialne
przedstawiono na rysunku 1. We wstępnej fazie powstawania przedsiębiorstwa pieniądz jest
uzyskiwany z kapitałów (funduszy) własnych oraz z pożyczek — kapitałów obcych. To samo,
aczkolwiek  zazwyczaj  w  mniejszej  skali,  odbywa  się  w  toku  działania  istniejącego  już
przedsiębiorstwa. Pozyskany pieniądz jest  przeznaczony  na zakup środków produkcji, które
są  angażowane  w  proces  wytwarzania.  W  procesie  produkcji  jedne  ze  środków  produkcji
służą  wielu  cyklom  produkcyjnym  w  niezmienionej  fizycznie  postaci.  Są  to  w  przybliżeniu
środki  trwałe.  Inne  natomiast  są  przekształcane  w  wyrób  gotowy,  który  jest  sprzedawany.
Są to w uproszczeniu środki obrotowe. Utarg podlega rozliczeniu.

Część pieniędzy wypada z ruchu okrężnego w postaci:

 płac,

 innych wynagrodzeń pracowniczych,

 funduszy celowych,

 amortyzacji (może zasilać po rozliczeniu utarg),

 dochodów osobistych właścicieli,

 podatkowych i niepodatkowych świadczeń na rzecz instytucji finansowych,

 spłat pożyczek.

W tej fazie, oprócz spłaty pożyczek, występuje także ich pozyskiwanie, a sporadycznie
także dotacje z budżetu (państwa, miasta itp.) lub ze scentralizowanych funduszy celowych
(np. na ochronę środowiska). Dotacje budżetowe mają głównie charakter przedmiotowy.
Zasilają one ruch okrężny w pieniądz. Występują najczęściej w sytuacji, gdy państwo ustala

cenę jakiegoś produktu na niskim poziomie. Wówczas dotacja jest skierowana do
przedsiębiorstwa, które ma sztucznie zaniżony utarg. Państwo dopłaca do takiej działalności.

Ruch okrężny w usługach i handlu ma uproszczoną postać. Produkcja usług zamienia się
bezpośrednio w utarg, a w działalności handlowej nie występuje element produkcji w toku —
występuje produkt (towar), który przekształca się w utarg.

Po to, aby ruch okrężny wartości mógł być w przedsiębiorstwie realizowany, muszą być
przestrzegane następujące prawidłowości:

 fazy ruchu okrężnego, czyli faza zaopatrzenia (faza I), faza produkcji (faza II), faza zbytu

(faza III), muszą występować kolejno po sobie,

 rozmieszczenie wartości składników majątkowych powinno wynikać z rodzaju działalności

i w pewnym zakresie zależeć od jakości gospodarowania (np. w przemyśle ciężkim główna
część wartości powinna być zaangażowana w fazę produkcji w toku, a w przemyśle lekkim
— w fazy zaopatrzenia i zbytu),

 wszystkie fazy powinny występować nie tylko kolejno, lecz także jednocześnie.

Na obraz uzależnienia struktury środków zaangażowanych w ruchu okrężnym od jakości
gospodarowania wpływają decyzje o charakterze strategicznym i taktycznym, np. lokowanie
trwałych lub przejściowych nadwyżek na rynku finansowym.

     Z przebiegu ruchu okrężnego wartości środków (kapitału) wynikają liczne konsekwencje.
Najbardziej  ogólną  konsekwencją  przebiegu  ruchu  okrężnego  w  przedsiębiorstwie  jest
traktowanie go jako podstawy do klasyfikacji zjawisk finansowych. Warto dodać, że wszelkie
zjawiska finansowe zawierają się w fazach I i III ruchu okrężnego, tzn. tam, gdzie mamy do
czynienia  z  przemianą  pieniądza  w  wartość  rzeczową  lub  odwrotnie  oraz  z  podziałem
pieniądza na poszczególne kierunki wydatkowania. Taki podział zjawisk finansowych pozwala
na wyodrębnienie tych, które dotyczą fazy I — pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału
i  zaopatrzenia  w  środki  produkcji,  oraz  tych,  które  występują  w  fazie  III  —  uzyskiwania
podstawowych przychodów przedsiębiorstw i ich podziału.

Rys. 1. Forma ruchu okrężnego przedsiębiorstwa wytwarzającego dobra materialne

Nowy cykl

Pieniądz

Środki produkcji

Proces produkcji

Utarg po rozliczeniu

Wyrób gotowy

Fundusze własne

(Kapitał własny)

Fundusze obce

(Kapitały obce)

Amortyzacja

Utarg przed rozliczeniem

Fundusze budżetowe

i parabudżetowe

Inne wynagrodzenia

Płace

Fundusze celowe

Instytucje wierzycielskie,

Kapitały obce

Dochód właścicieli

Ruch okrężny w przedsiębiorstwie ma charakter otwarty, tzn. że zarówno w fazie
zaopatrzenia, jak i w fazie zbytu następuje powiązanie z funduszami zewnętrznymi (banki,
instytucje ubezpieczeniowe, budżet, kontrahenci). Powiązanie to może mieć charakter bierny
(absorpcja środków) i czynny (lokowanie środków na rynku finansowym).

3. ŚRODKI TRWAŁE (MAJATEK TRWAŁY).

     W  ruchu  okrężnym  środki  produkcji  zachowują  się  niejednakowo  —  część  z  nich
całkowicie  się  zużywa  i  przenosi  swoją  wartość  na  wyrób  gotowy,  część  zaś  zużywa  się
stopniowo,  utrzymując  w  wielu  cyklach  produkcyjnych  swoją  postać  rzeczową.  Jest  to
podstawa  do  wyróżniania  środków  trwałych  i  obrotowych.  Na  skutek  tego,  że  cykl
produkcyjny  przebiega  niejednakowo  (od  kilku  godzin  do  kilkunastu  miesięcy)  rozróżnienie
środków  trwałych  i  obrotowych, wynikające  z  ruchu  okrężnego,  ma  jednakową  klasyfikację
prawną  o  charakterze  konwencji  (umowy  prawnej).  Do  środków  trwałych  zaliczamy  te
obiekty, których okres użytkowania w danej jednostce jest dłuższy niż jeden rok.

     Jednolita  klasyfikacja  umożliwia  ewidencję  majątkową  w  układzie  sprawozdawczym,  w
różnych  przekrojach,  a  także  tworzy  podstawy  do  amortyzowania  majątku  wraz  z
konsekwencjami  dla  opodatkowania.  Niekiedy  przepisy  formułują  także  granice  kwotowe,
przy których istnieje obowiązek amortyzowania obiektu (nie można go jednorazowo wliczyć
w  koszty  w  momencie  zakupu).  I  tak,  obecnie  obowiązujące  w  Polsce  przepisy
stanowią,  że  obiekty  majątkowe  zaliczane  do  środków  trwałych  o  wartości
początkowej  (nabycia,  wytworzenia)  ponad  3500  PLN  podlegają  odpisom
amortyzacyjnym. Odpis amortyzacyjny obciąża koszty i w tym samym stopniu pomniejsza
wartość  przychodu,  liczonego  dla  celów  opodatkowania  dochodów.  Jeżeli  wartość
początkowa jest mniejsza niż 3500 PLN, to sposób amortyzowania jest uzależniony
od  decyzji  podatnika.  Może  on  wliczyć  pełną  wartość  amortyzacji  do  kosztów  uzyskania
przychodów  lub  też  jedynie  jej  część, a  pozostałą stopniowo  rozliczać  w  następnych  latach
podatkowych. Zasady te mają na celu skojarzenie interesów podatnika i budżetu państwa z
punktu widzenia oddziaływania na inwestycje.

Istnieje wiele wyjątków wyłączających poszczególne obiekty z grupy majątku trwałego.
Środkami trwałymi nie są np.:

 księgozbiory,

 dzieła sztuki,

 obiekty muzealne,

 obiekty o charakterze dydaktycznym,

 urządzenia sygnalizacyjne i przeciwpożarowe.

     Niezaliczanie  trzech  pierwszych  grup  przedmiotów  do  środków  trwałych  wynika  z
odwrotności procesu utraty wartości. Zazwyczaj wraz z upływem czasu nie zmniejszają one,
ale  odwrotnie  —  zwiększają  swoją  wartość.  Natomiast  w  zakresie  obiektów  o  charakterze
dydaktycznym,  urządzeń  sygnalizacyjnych  i  przeciwpożarowych  jest  to  rozwiązanie
wygodniejsze  dla  podatnika,  ponieważ  całą  wartość  może  on  od  razu  uznać  za  koszt
uzyskania przychodu.

Jako majątek trwały traktuje się również wartości niematerialne i prawne.

Są to: koszty nabycia patentu, praw majątkowych (np. wieczyste użytkowanie gruntu),
znaków firmowych, wartość Firmy oraz programy komputerowe.

Gdyby rozpatrywać ruch okrężny, ograniczając się do środków obrotowych, wówczas
moglibyśmy mówić, że mamy do czynienia z nierównomiernym i równomiernym ruchem
okrężnym tych środków (rysunek 2).

     Nierównomierność  ruchu  okrężnego  jest  głównie  związana  z  sezonowością  produkcji
(pory roku, przyzwyczajenia), sezonowością konsumpcji (także pory roku i przyzwyczajenia)
i w  konsekwencji  sezonowością  sprzedaży. Sezonowość powoduje,  że  ten  ruch  okrężny  ma
charakter periodycznych zmian w skali roku. Mamy zatem stale powtarzające się, w pewnych
okresach, natężenia i spadki działalności. Jak widać, na rysunku 2 wartość zaangażowana w
ruchu  okrężnym  nie  maleje  poniżej  pewnej  wielkości.  Wielkość  tę  można  uznać  za  stałe
zaangażowanie  środków  obrotowych  w  ruchu  okrężnym  i  określić  mianem  równomiernego
ruchu okrężnego środków obrotowych.

Wartość środków obrotowych, przewyższającą stałe, normalne zaangażowanie,
nazywamy czasowym zapotrzebowaniem na środki obrotowe.

Rysunek 2

Nierównomierny i równomierny ruch okrężny środków obrotowych

Czas

     Rozróżnienie  zapotrzebowania  stałego  i przejściowego  ma  fundamentalne  znaczenie  dla
gospodarki finansowej przedsiębiorstwa, ponieważ stałe zaangażowanie środków obrotowych
w  ruchu  okrężnym  wymaga  względnie  stałych  źródeł  finansowania.  Temu  celowi  najlepiej
odpowiadają kapitały własne (fundusze własne) — jeśli nawet część stałego zapotrzebowania
jest  finansowana  funduszami  obcymi  (kapitałami  obcymi),  to  praktycznie  bez  ograniczenia
zakresu  działalności  nie  ma  możliwości  spłaty  zobowiązań  kapitałowych.  W  takiej  sytuacji
kapitały obce są tak samo trwale zaangażowane w finansowanie, jak własne. Różnica polega
jednak  na  tym,  że  kapitały  obce  są  z  reguły  udzielane  odpłatnie.  Występuje  więc  koszt
stałego zaangażowania źródeł finansowania.

     Stałe  i  okresowe  zapotrzebowanie  na  źródła  finansowania  tworzy  podstawę  do
rozgraniczenia  kapitałów  własnych  i  obcych.  Te  ostatnie  występować  mogą  w
przedsiębiorstwie  w  wielkościach  zmiennych.  Jeżeli  przedsiębiorstwo  dysponuje  kapitałami
własnymi przewyższającymi stałe zapotrzebowanie, to fakt ten umożliwia mu uczestniczenie
w operacjach finansowych (pożyczki, lokaty itp.).

Każde przedsiębiorstwo musi dysponować majątkiem, umożliwiającym prowadzenie
działalności gospodarczej. Majątek z punktu widzenia roli, jaką spełnia w procesach
gospodarczych, dzieli się na:

 majątek trwały,

Nierównomierny ruch okrężny
środków obrotowych

Równomierny ruch okrężny
środków obrotowych

 majątek obrotowy.

Podział majątku na trwały i obrotowy jest konsekwencją ruchu okrężnego środków.

     Charakterystyczną cechą  majątku trwałego  jest to,  że jest on  wykorzystywany
w  działalności  gospodarczej,  na  ogół,  w  wielu  cyklach  produkcyjnych,  przez
stosunkowo  długi  okres,  dłuższy  niż  jeden  rok  i  nie  wchodzi  w  naturalnej  postaci
do  wytworzonego  produktu.  W  skład  majątku  trwałego  wchodzą  najbardziej  trwałe
składniki  majątku  przedsiębiorstwa,  a  tym  samym  ich  zużycie  jest  stosunkowo  wolne  i
następuje stopniowo w czasie gospodarczego wykorzystania. Środki trwałe przenoszą więc w
każdym procesie produkcyjnym na wytworzony produkt gotowy tylko niewielką część swojej
wartości. Pełny zatem obrót ich wartości następuje dopiero po wielu cyklach produkcyjnych,
wobec czego wymagają one otworzenia nie po każdym, ale po wielu procesach produkcji.

Składniki majątku trwałego można sklasyfikować według funkcji, które pełnią w
procesach gospodarczych. Można więc wyodrębnić cztery podstawowe grupy majątku
trwałego :

 rzeczowy majątek trwały,

 wartości niematerialne i prawne,

 finansowy majątek trwały,

 należności długoterminowe.

Do rzeczowego majątku trwałego przedsiębiorstwa można zaliczyć:

 grunty własne,

 budynki o różnym przeznaczeniu (np. hale produkcyjne, magazyny, biurowce, budynki

mieszkalne),

 budowle (np. bocznice kolejowe, gazociągi, wodociągi, sieć centralnego ogrzewania,

podstacje trakcji elektrycznej, oświetlenie terenu),

 urządzenia techniczne i maszyny,

 środki transportu,

 inwentarz żywy,

 inwestycje rozpoczęte

 zaliczki na poczet inwestycji

W skład wartości niematerialnych i prawnych przedsiębiorstwa wchodzą:

 nabyte prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania

, o

przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok,

 koszty

organizacji

poniesione

przy

założeniu

lub

późniejszym

rozszerzeniu

przedsiębiorstwa

Jest to suma kosztów, które poniosło przedsiębiorstwo na budowę w toku, montaż lub przekazanie do użytku

nowego środka trwałego lub ulepszenie istniejącego.

Są to środki pieniężne wydatkowane na rzecz przyszłych dostaw, robót lub usług związanych z inwestycjami nie

rozliczonymi.

Na przykład prawo użytkowania wieczystego gruntu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa autorskie,

prawo do patentów, projektów, znaków towarowych, wzorów, programów komputerowych.

 wartość firmy, którą jest różnica między ceną nabycia określonego przedsiębiorstwa (lub

jego części) a niższą od niej wartością rynkową wszystkich składników majątkowych
przedsiębiorstwa

 koszty zakończonych prac rozwojowych, czyli badania, albo w inny sposób uzyskana

wiedza, której wynik może być wykorzystany do produkcji nowych lub ulepszenia
dotychczasowych produktów lub technologii.

Finansowy majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje:

 udziały w obcych podmiotach gospodarczych,

 pożyczki długoterminowe udzielane innym przedsiębiorstwom,

 długoterminowe papiery wartościowe, które uznano za lokaty, a ich termin realizacji

przypada co najmniej po upływie roku

Za należności długoterminowe przedsiębiorstw są uważane te, dla których termin
wymagalności jest dłuższy od jednego roku. Przedsiębiorstwo może zaliczyć do majątku
trwałego te środki, które są:

 wykorzystywane dłużej niż jeden rok,

 w momencie przekazania kompletne i zdatne do użytkowania,

 jego własnością lub współwłasnością,

 przeznaczone na jego potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie

umowy najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze,

 o wartości początkowej ponad 3500 PLN

i podlegają odpisom amortyzacyjnym,

obcymi środkami trwałymi używanymi przez przedsiębiorstwo na podstawie
umowy najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze i przedsiębiorstwo
ma prawo do ich amortyzowania

Na majątek trwały przedsiębiorstwa składają się środki trwałe, które przedsiębiorstwo:

 zakupiło,

 wytworzyło, przebudowało i zmodernizowało,

 otrzymało bezpłatnie w formie darowizny, spadku lub w inny

nieodpłatny sposób,

 przyjęto w formie aportu (wkład niepieniężny) od udziałowca,

akcjonariusza lub wspólnika,

Zalicza: wydatki poniesione na utworzenie przedsiębiorstwa, które nie służą nabyciu przedmiotów materialnych

(doradztwo, opłaty notarialne i sądowe itp.), wydatki na wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny i jego
powiększenie (opłaty skarbowe, bankowe, giełdowe, wydatki na drukowanie dokumentów akcyjnych itp.), wydatki
związane z uruchomieniem przedsiębiorstwa (doradztwo organizacyjne, badanie rynku itp.), wydatki na rozszerzenie
działalności, powiększenie liczby zakładów, wejście na nowe rynki zbytu.

Wartość firmy zależy przede wszystkim od spodziewanych dochodów przedsiębiorstwa. Te, z kolei, pozostają pod

wpływem takich trudno wymiernych czynników, jak pozycja przedsiębiorstwa na rynku, opinia w bankach i wśród
kontrahentów, struktura organizacyjna! możliwość pozyskania kapitałów, technicznie i handlowe doświadczenie.

Na przykład akcje, obligacje, długoterminowe weksle, bony, listy zastawne.

Środki o wartości nie wyższej niż 3500 PLN przedsiębiorstwo może zaliczyć do środków trwałych lub nie.

Rozporządzenie Ministra Finansów z 6 kwietnia 1993 r. w sprawie zaliczenia przedmiotu umów najmu lub dzierżawy rzeczy albo praw majątkowych do składników majątku stron tych umów

[Dz. U. Nr 28, póz. 129], Ustawa z dnia 20 listopada 1999 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych [Dz. U. Nr 95, póz. 1101].

 użytkuje na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu.

     Wartość  początkową  nowych  środków  trwałych,  które  przedsiębiorstwo  wykorzystuje  w
procesach  gospodarczych,  zalicza  się  do  majątku  trwałego  w  wysokości  rzeczywistej  ceny
nabycia  lub  kosztów  poniesionych  na  ich  wytworzenie,  przebudowę,  rozbudowę  lub
modernizację.  Natomiast  wartość  początkową  nabywanych  używanych  środków  trwałych
ustala się w wysokości rzeczywistej ceny zakupu powiększonej o koszt transportu, remontu
oraz  zainstalowania.  Środki  trwałe,  które  przedsiębiorstwo  otrzymało  nieodpłatnie,
powiększają  wartość  majątku  przedsiębiorstwa  o  kwotę  stanowiącą  wartość  rynkową  tego
środka w dniu otrzymania, chyba że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość
w  niższej wysokości.  Wartość  środków  trwałych  wniesionych do przedsiębiorstwa w  postaci
aportu  zwiększa  kwotę  ustaloną przez  dany  podmiot  gospodarczy  samodzielnie,  przy  czym
nie może być ona wyższa od ich wartości rynkowej.

Do środków trwałych nie zalicza się:

 dzieł sztuki,

 eksponatów muzealnych,

 mebli i dywanów,

 książek,

 środków dydaktycznych,

 urządzeń rozbieralnych stanowiących wyposażenie placów oraz zaplecza budów,

 urządzeń sygnalizacyjnych.

Czterech pierwszych przedmiotów nie zalicza się do środków trwałych, ponieważ w miarę
upływu czasu nie tracą one na wartości, lecz — wręcz przeciwnie — zyskują. Natomiast
pozostałe przedmioty, ze względu na specyficzną rolę, jaką spełniają, wygodniej jest zaliczać
w koszty niż przez wiele lat amortyzować. Wynika to z chęci pobudzania do ich nabywania,
ze względu na ich znaczenie społeczno-gospodarcze.

     Wszystkie środki trwałe wykorzystywane w przedsiębiorstwie w wielu powtarzających się
cyklach produkcyjnych zużywają się stopniowo,  przenosząc wartość zużycia na wytworzone
wyroby.  Jednocześnie  następuje  zmniejszenie  początkowej  wartości  majątku  trwałego  w
przedsiębiorstwie.

Zużycie środków trwałych może mieć charakter:

 zużycia fizycznego,

 zużycia ekonomicznego (moralnego).

Zużycie fizyczne środków trwałych polega na zmianie ich początkowych właściwości i
zależy bezpośrednio od materiałów, z których środki trwałe były wykonane, konstrukcji tych
środków, a także od stopnia ich wykorzystania itp. Można wyróżnić dwa rodzaje fizycznego
zużycia:

 zużycie wynikające z uczestnictwa środka trwałego w procesach produkcyjnych,

 zużycie wynikające z oddziaływania na ten sam środek trwały sił przyrody i warunków

zewnętrznych, takich jak deszcz, śnieg, zmiany temperatury.

Ekonomiczne (moralne) zużycie środków trwałych polega na utracie przez te środki wartości
jeszcze przed upływem okresu ich rzeczywistego fizycznego zużycia. Może to być
spowodowane przez:

 tempo postępu technicznego,

 skonstruowanie bardziej wydajnych środków trwałych,

 unowocześnienie technologii produkcji wytwarzania środków trwałych,

 import nowocześniejszych linii produkcyjnych,

 brak popytu na wyroby wytwarzane przez dane środki trwałe,

 konieczność zmian charakteru produkcji.

     Przedsiębiorstwa  powinny  racjonalnie  gospodarować  swoim  majątkiem  trwałym,
sukcesywnie  wykonywać  prace  remontowo-naprawcze,  których  celem  jest  przywracanie
środkom  trwałym  ich poprzedniej wartości  użytkowej utraconej w procesach produkcyjnych
(reprodukcja częściowa). Proces otworzenia całkowicie zużytego środka trwałego nazywamy
reprodukcją całkowitą i zazwyczaj nowy środek trwały jest unowocześniony, wytworzony na
bazie nowych rozwiązań technologicznych.

     Proces  zużywania  fizycznego  i  ekonomicznego  środków trwałych, powodujący  w
konsekwencji  zmniejszanie  się  wartości  majątku  trwałego,  określa  się  mianem
umorzenia. Natomiast to samo zmniejszanie  w procesie produkcji wartości środków
trwałych przez  stopniowe  przenoszenie  ich  wartości  na nowe produkty wytwarzane za  ich
pomocą  zaliczane  do  kosztów  produkcji  prowadzonej  przez  przedsiębiorstwo  działalności
gospodarczej nazywa się amortyzacją.

4. PROBLEMY AMORTYZACJI.

„Wyrażając w formie pieniężnej stopniowy ubytek wartości produkcyjnych środków
trwałych, amortyzacja stanowi równocześnie instrument obciążenia równowartością tego
ubytku kosztów produkcji oraz narzędzie gromadzenia zasobów finansowych niezbędnych do
reprodukcji środków trwałych" [L. Swatler, 1985, s.].

Konsekwencją tak zrozumianej amortyzacji jest możliwość wyodrębnienia trzech jej
głównych funkcji [J. Szczepański, L. Szyszko, 1999, s. 43]:

 funkcji umorzeniowej, która polega na korekcie wartości początkowej środka trwałego

przez uwzględnienie zużycia fizycznego i ekonomicznego,

 funkcji kosztowej, która polega na obciążeniu kosztów przedsiębiorstwa kwotą obliczonej

amortyzacji,

 funkcji finansowej, która polega na gromadzeniu funduszy pieniężnych przeznaczonych na

reprodukcję środków trwałych.

W naszym kraju, w celu ustalenia odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych,
przyjęto zasadę

, że podstawą do tych odpisów jest wartość początkowa środka trwałego.

Możliwe są cztery sposoby ustalania wartości początkowej

 cena nabycia,

 koszt wytworzenia,

 wartość rynkowa,

 indywidualne ustalenie wartości początkowej, gdy inny sposób nie jest możliwy.

W Polsce istnieje swoboda, w granicach przepisów prawa podatkowego, w wyborze
metod, stóp stawek amortyzacji. Wybór określonej metody amortyzacji jest samodzielną
decyzją przedsiębiorstwa lub wynika ze szczegółowych przepisów podatkowych

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r. w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych [Dz. U. Nr 6, póz. 36, ust. l].

Zob. podrozdział 6.1 oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r. Za podstawę naliczania odpisów amortyzacyjnych można przyjąć również wartość bieżącą oraz wartość

odtworzeniową (zob. [W. Romanowska, 1998, s. 242-243]).

W praktyce są stosowane cztery grupy metod amortyzacji środków trwałych. Są to:

 metoda naturalna,

 metody czasowe,

 metody specjalne,

 metody jednorazowego odpisu.

     Naturalna metoda amortyzowania środka trwałego, zwana również metodą produkcyjną,
bierze za podstawę  do  obliczenia  nakłady  na  środek  trwały  oraz  efekt,  jaki  można uzyskać
dzięki  wykorzystaniu  tego  środka.  Uzależnia  więc  wysokość  stawek  amortyzacyjnych  od
wielkości  produkcji  w  ujęciu  fizycznym  w  danym  okresie.  Metoda  ta  może  być
wykorzystywana przez przedsiębiorstwa, które mają produkcję jednorodną.

Stawkę amortyzacji przy metodzie naturalnej można obliczyć na podstawie wzoru:

A =

W
Pp

Pw,

gdzie:

A — stawka odpisu amortyzacyjnego,

W — wartość początkowa środka trwałego

Pp — planowana wielkość produkcji w całym okresie użytkowania środka trwałego,

Pw — wielkość produkcji wykonana w danym okresie.

Przykład

Przedsiębiorstwo X zakupiło maszynę, której wartość początkowa wyniosła 10 000 PLN.
Przewidywana liczba wyrobów, które mogą być wykonane za pomocą tego środka, to 50 000
sztuk. W pierwszym roku przedsiębiorstwo wyprodukowało 5000 wyrobów gotowych.

A =

10 000
50 000

x 5000 = 1000
PLN

Roczna stawka amortyzacji ustalona metodą naturalną wyniosła 1000 PLN.

     Stawka  ta  jest  zmienna  i  uzależniona  od  wielkości  produkcji.  W  praktyce  ta  metoda
liczenia  odpisów  amortyzacyjnych  jest  bardzo  rzadko  stosowana.  Przedsiębiorstwa
najczęściej  stosują  czasowe  metody  naliczania  odpisów  amortyzacyjnych  na  fundusz
amortyzacyjny, do których zaliczamy:

 metodę liniową,

 metodę degresywną, w tym:

 malejącej wartości bieżącej,

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r.

Wartość początkowa środka trwałego w niektórych przypadkach jest pomniejszana o wartość rezydualną (wartość likwidacyjną środka trwałego).

 zmodyfikowaną,

 wykorzystującą sumę lat użytkowania,

 metodę progresywną.

     Metoda  liniowa  jest  najprostszą,  najczęściej  stosowaną  metodą  liczenia  amortyzacji.
Polega  ona  na  tym, że  przez  cały okres  użytkowania wartość odpisów amortyzacyjnych od
środków trwałych jest jednakowa, niezależnie od intensywności wykorzystania tego środka i
jego  rzeczywistego  zużycia.  Przy  zastosowaniu  tej  metody  wartość  środka  trwałego
równomiernie  się  rozkłada  na  poszczególne  lata  użytkowania.  Stawkę  amortyzacji  rocznej
można obliczyć w następujący sposób:

A =

W
t

x 5000 = 1000
PLN

gdzie t to czas użytkowania,

lub:

A = A% x W

gdzie A% to stopa odpisu amortyzacyjnego (A% = 100%/t).

Gdy nie znamy okresu użytkowania środka trwałego, a znana jest stopa amortyzacji,
wówczas czas użytkowania środka trwałego obliczamy z wzoru:

t =

100 %
A %

Przykład 2

Przedsiębiorstwo Ygrek kupiło maszynę o wartości początkowej 10 000 PLN i okresie
użytkowania 8 lat. Jaka będzie roczna stawka odpisu amortyzacyjnego ?

A =

10 000

= 1250 PLN

lub

A %=

100 %

= 12,5 %

A = 12,5 % x 10 000 – 1250 PLN

Roczna stawka odpisu amortyzacyjnego, przy zastosowaniu metody liniowej, będzie co roku
przez 8 lat wynosiła 1250 PLN.

Metody degresywne polegają na zastosowaniu malejących odpisów amortyzacyjnych od
środków trwałych w miarę upływu lat ich użytkowania. Jest to uzasadnione tym, że w miarę
upływu lat zmniejsza się przydatność środka trwałego oraz jego wartość. Dlatego też na

początku okresu użytkowania, gdy za pomocą tego środka można wykonać większą liczbę
określonych wyrobów, odpisy są większe, a następnie maleją, gdy środek trwały się zużywa i
dodatkowo wymaga nakładów na remonty, które — co prawda — przywracają utraconą w
procesie produkcji wartość środka trwałego, ale powiększają także koszty danego okresu.

Stawkę amortyzacji rocznej przy metodzie malejącej wartości bieżącej

można obliczyć

jako:

A =

A % x WB
100 %

gdzie WB to wartość bieżąca środka trwałego, która stanowi różnicę między wartością
początkową tego środka a zakumulowaną wartością rat umorzeniowych.

     W  naszym  kraju stosuje  się  zmodyfikowaną  metodę  malejącej  wartości  bieżącej  środka
trwałego.  Modyfikacja  ta  polega  na zastąpieniu  metody  malejącej  wartości  bieżącej  środka
trwałego przez metodę amortyzacji liniowej w momencie, gdy stawka amortyzacji liczona tą
metodą  degresywną  będzie  mniejsza  niż  stawka  amortyzacyjna  liczona  metodą  liniową.  W
ten  sposób  można przyspieszyć  tempo  odtwarzania środków  trwałych  i  tworzenia  funduszu
amortyzacyjnego.

Stawka amortyzacji, przy zastosowaniu metody wykorzystującej sumę lat użytkowania

do obliczenia stawki odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środka trwałego, na
początku jest wysoka i z każdym rokiem maleje. Wartość rocznych stawek odpisów
amortyzacyjnych jest uzależniona od przypisanego ułamka. Licznik tego ułamka to lata
użytkowania maszyny uporządkowane od najwyższego do najniższego, natomiast mianownik
jest stały i odpowiada sumie wszystkich lat użytkowania środka trwałego.

Sumę lat użytkowania środka trwałego można obliczyć z wzoru:

S = 1 + 2 + 3 + ... + t,

gdzie:

S — suma,

t — ostatni rok użytkowania maszyny,

albo z wzoru:

S =

t (t + 1)
2

Natomiast stopę amortyzacji w tej metodzie dla danego roku użytkowania można
obliczyć w postaci ułamka:

Metoda malejącej wartości bieżącej jest również nazywana metodą geometryczno-degresywną [H. Litwińczuk, 1995, s. 41] oraz metodą malejącej podstawy amortyzacji DDB (double declining

balance) [J.G. Siegel, J.K. Shim, S.W. Hartman, 1997, s. 156].

Metoda wykorzystująca sumę lat użytkowania jest nazywana metodą arytmetyczno-degresywną [H. Litwińczuk, 1995, s. 41] oraz metodą sumy numerów lat SYD (sum of the year's digits) [J.G.

Siegel, J.K. Shim, S.W. Hartman, 1997, s. 155].

A =

t (1 - ru)
S

gdzie ru to rok użytkowania środka trwałego.

Zastosowane przez przedsiębiorstwa w metodach liniowej oraz degresywnej stopy
odpisów amortyzacyjnych mogą

niektórych

przypadkach

być

podwyższone.

Przyspieszona amortyzacja środków trwałych

sprzyja postępowi technicznemu,

gdyż szybciej jest tworzony fundusz na odtworzenie tego środka (nim jeszcze
nastąpi jego fizyczne zużycie).

Natomiast metody progresywne naliczania odpisów amortyzacyjnych na fundusz
amortyzacyjny polegają na tym, że w pierwszym roku użytkowania środka trwałego odpisy
są najniższe, a następnie co roku są wyższe. W praktyce metoda ta jest rzadko stosowana,
ponieważ nie odpowiada procesowi zużywania się środków trwałych.

W przypadku gdy przedsiębiorstwa wykorzystują unikalne składniki majątku trwałego lub
gdy nie istnieje możliwość obliczenia stawek amortyzacyjnych dla pojedynczych składników
majątku trwałego są stosowane specjalne metody amortyzacji, do których można zaliczyć:

 metodę szacunkową amortyzacji,

 metodę kosztów likwidacyjnych lub wymiany,

 metodę grupową amortyzacji.

W Polsce istnieje — jak już wspomniano — również możliwość stosowania metody
jednorazowego odpisu amortyzacyjnego od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i
prawnych, gdy ich wartość początkowa jest równa lub mniejsza od pewnej kwoty (np. 3500
PLN).

     Należy podkreślić, że niezależnie od zastosowanej metody amortyzacji środków trwałych
łączna  kwota  odpisów  amortyzacyjnych  jest  zawsze  taka  sama.  Metody  amortyzacji  różnią
się  między  sobą  wielkością  kwoty  odpisów  i  okresami  amortyzacji,  a  w  konsekwencji
szybkością gromadzenia funduszu amortyzacyjnego.

     Zwrócić  należy  uwagę  na  fakt,  że  przedsiębiorstwo  zalicza  odpisy  amortyzacyjne  do
kosztów  wytworzonej  produkcji,  jednak  jest  to  „specyficzny"  koszt,  z  którym  nie  jest
związany  przepływ  pieniądza.  Wielkość  tego  „kosztu"  (odpisu  amortyzacyjnego)  jest
uzależniona od zastosowanej metody amortyzacji, okresu umarzania środków trwałych oraz
metody wyceny środków trwałych.

     W naszym kraju, zgodnie z Ustawą o rachunkowości, istnieje pełna swoboda w wyborze
przez przedsiębiorstwo metod amortyzacji, stóp i stawek amortyzacyjnych, ale stosowanych
przy  sporządzaniu  sprawozdań  finansowych.  Nie  wszystkie  jednak  metody  dokonywania
odpisów amortyzacyjnych mogą być uwzględnione przy obliczaniu podstawy opodatkowania
podatkiem  dochodowym.  Polskie  przepisy  podatkowe  zobowiązują  przedsiębiorstwa  do
powszechnego  stosowania  metody  liniowej,  z  uwzględnieniem  obowiązujących  stawek

Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie amortyzacji [par. 9, ust. 3] przewiduje, że można podwyższać stawki, gdy eksploatacja środka trwałego występuje w warunkach pogorszonych

lub złych, lub bardziej intensywnie wykorzystuje się środek w stosunku do warunków przeciętnych, występuje konieczność zachowania szczególnej sprawności technicznej ze względu na
specyfikę środka trwałego oraz gdy środek trwały jest poddany szybszemu postępowi technicznemu.

Dla określonych grup maszyn i urządzeń o charakterze produkcyjnym oraz środków transportu (z wyjątkiem samochodów osobowych) przyjętych do użytkowania po l stycznia 1991 r. stawki

amortyzacyjne stosowane przy metodzie liniowej mogą być podwyższone przy zastosowaniu współczynników nie wyższych niż 2, a w przypadku ich używania w gminach o szczególnym
zagrożeniu bezrobociem strukturalnym — nie wyższych niż 3 [Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie amortyzacji, par. 9, punkty 7 i 8].

amortyzacyjnych zawartych w tabeli, z możliwością zastosowania dla określonych środków
trwałych

metody degresywnej zmodyfikowanej.

     Przedsiębiorstwo,  podejmując  decyzję  o  zastosowaniu  określonej  metody  amortyzacji
środka  trwałego,  wpływa  jednocześnie  na  wysokość  wyniku  finansowego,  kosztów,  cen,
rachunku  nadwyżki  finansowej  oraz  na  wysokość  obciążeń  podatkiem  dochodowym.
Zaliczenie  w

koszty

uzyskania przychodów większych kwot z tytułu odpisów

amortyzacyjnych na początku okresu użytkowania środka trwałego wpływa na wykazanie w
tym okresie wyższych kosztów i mniejszego wyniku, co powoduje w konsekwencji mniejszy
odpływ środków pieniężnych z tytułu podatku dochodowego.

Ponadto, biorąc pod uwagę wartość pieniądza w czasie, zastosowanie metod amortyzacji
przyspieszonej w przedsiębiorstwie, które przynosi zyski, może spowodować znaczne
oszczędności.

     Zaliczenie  przez  przedsiębiorstwo  w  koszty  uzyskania  przychodów  mniejszych  kwot
odpisów  amortyzacyjnych  powoduje  mniejsze  koszty  danego  okresu  i  większy  dochód,  ale
jednocześnie  wyższy  podatek  dochodowy,  a  w  konsekwencji  wyższy  odpływ  środków
pieniężnych z przedsiębiorstwa.

     Przedsiębiorstwo,  wybierając  metodę  amortyzowania  środków  trwałych,  musi  także
podjąć  decyzję:  czy  będzie  dążyło  do  maksymalizacji  zysku,  czy  do  jak  najszybszego
odtworzenia  środków  trwałych  przez  większe  odpisy  amortyzacyjne,  a  w  efekcie  do
maksymalizacji nadwyżki finansowej?

Dodać należy, że szybsze gromadzenie przez przedsiębiorstwo funduszy amortyzacyjnych
na odtworzenie środków trwałych umożliwia, do czasu ich zużycia, wykorzystanie tych
funduszy na finansowanie nowych inwestycji, które po przyjęciu do użytkowania będą także
amortyzowane, zwiększając środki na tym funduszu.

5. MAJĄTEK OBROTOWY I JEGO STRUKTURA.

Majątek  Obrotowy  obok  majątku  trwałego  jest  składnikiem  majątku  firmy.  Składniki
majątku  obrotowego  obejmują  te  składniki  majątku  firmy,  które  w  procesie  gospodarczym
mogą zmieniać postać na pieniężną. O zakwalifikowaniu poszczególnych pozycji do majątku
trwałego  lub  obrotowego  decyduje  zamiar  w  jakim  go  kupowano.  Majątek  obrotowy  jest
finansowany  z  kapitału  stałego  (kapitał  własny,  zobowiązania  długoterminowe,  zysk  nie
podzielony).
Podstawą  obliczania  majątku  obrotowego  firmy  są  pozycje  jej  bilansu,  które  połączono  w
zespoły o podobnych cechach. Majątek obrotowy ma płynny charakter, co oznacza, że firma
może  obracać  gotówką  w  okresie  krótszym  od  sprawozdawczego.  W  okresie
sprawozdawczym  majątek  obrotowy  ulega  ciągłym,  sezonowym  i  znacznym  zmianom,  co
jest  wynikiem  kondycji  firmy,  jej  pozycji  na  rynku  oraz  odzwierciedla  ogólne  tendencje
branży.

Majątek Obrotowy Netto = Majątek Obrotowy - Zobowiązania Bieżące

Biorąc pod uwagę powyższy wzór zarządzanie majątkiem obrotowym będzie wynikiem:



Wysokości zapasów w firmie na które składają się:

materiały dla produkcji;

Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie amortyzacji [par. 9, ust. 3].

półprodukty i produkty w toku;

produkty gotowe w magazynach;

towary;

zaliczki na poczet przyszłych dostaw materiałów.



Wysokości należności i roszczeń:

należności z tytułu dostaw, robót i usług wykonywanych przez firmę;

należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych;

należności wewnątrzzakładowe;

należności dochodzone na drodze sądowej;

pozostałe należności.



Wartości papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu:

udziały lub akcje własne do zbycia;

inne papiery wartościowe.



Środków pieniężnych znajdujących się w dyspozycji firmy:

środki pieniężne w kasie;

środki pieniężne na bieżącym rachunku w banku;

inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.).



Zobowiązań bieżących:

zobowiązań terminowych wobec dostawców, instytucji, budżetu i

pracowników;

kredytów otrzymanych w bankach;

pożyczek.

     Tak obliczony majątek obrotowy jest testem pokazującym płynność finansową firmy i jej
pozycję rynkową. Jeżeli określimy majątek obrotowy w dwóch okresach, to  jego wzrost  lub
spadek  oznacza  strumień  pieniądza  przychodzącego  lub  odchodzącego  z  firmy.  Wzrost
majątku obrotowego oznacza dodatkowe zapotrzebowanie na pieniądz, natomiast spadek
uwalnia środki pieniężne. Do uwolnienia środków pieniężnych w firmie może przyczynić się:



spadek należności lub wzrost zobowiązań. Firmom oczekującym na zapłatę zależy na

skróceniu tego okresu, ponieważ są zmuszane w skrajnych przypadkach do

zaciągania wysoko oprocentowanych kredytów;



spadek zapasów, który jest wynikiem spadku sprzedaży lub poprawy funkcjonowania
zaopatrzenia.

     Skokowy  wzrost  majątku  obrotowego  może  być  przejawem  szybkiego  rozwoju  firmy,
ponieważ  gwałtownemu  wzrostowi  sprzedaży  towarzyszy  wzrost  wszystkich  aktywów  -
składników  majątku  obrotowego  netto.  Tempo  tego  wzrostu  zależy  przede  wszystkim  od
szybkości  obiegu  środków  obrotowych.  Jeżeli  wzrostowi  sprzedaży  będzie  jednocześnie
towarzyszyła  poprawa  organizacji  obiegu  elementów  majątku  obrotowego  to  niekoniecznie
musi wystąpić dodatkowe zamrożenie środków pieniężnych w obrocie.
Przyspieszenie obrotu wyzwala zawsze dodatkowe środki pieniężne, które można użyć do
realizacji dodatkowych zadań.

     Do  majątku  obrotowego  przedsiębiorstwa  zaliczamy  wszystkie  pozostałe  składniki
majątkowe, które nie zostały zaliczone do środków trwałych, a są niezbędne do prowadzenia
działalności  gospodarczej.  Są  to  te  składniki  majątkowe,  które  przedsiębiorstwo  zamierza
zużyć,  spieniężyć  lub  sprzedać  w  ciągu  jednego  cyklu  gospodarczego.  W  związku  z  tym
środki obrotowe w przedsiębiorstwie są w ciągłym ruchu okrężnym, przechodząc kolejno fazę
zaopatrzenia, produkcji i zbytu. W zależności od działu, gałęzi, wielkości, zasobności, miejsca
położenia  oraz  charakteru  przedsiębiorstwa  występuje  różna  struktura  rodzajowa  środków
obrotowych.  W  większości  przedsiębiorstw  można  wyodrębnić  pięć  podstawowych  grup
środków obrotowych.

Są to:

 zapasy,

 należności i roszczenia,

 papiery wartościowe przeznaczone do obrotu,

 środki pieniężne,

 nakłady przyszłych okresów.

Do zapasów w przedsiębiorstwie można zaliczyć :

 zapasy materiałowe:

 materiały podstawowe, które stanowią podstawę wytwarzanych wyrobów,

 materiały pomocnicze, które zapewniają dodatkowe właściwości (np. kolor), a także

utrzymują oraz konserwują urządzenia produkcyjne (np. smar),

 paliwo to zapasy przeznaczone na cele technologiczne, energetyczne i gospodarcze

zmagazynowane w przedsiębiorstwie,

 opakowania,

 części zapasowe do maszyn i urządzeń, które nie zostały zaliczone do środków

trwałych,

 zapasy produkcyjne:

 produkcja w toku to środki obrotowe, które są zaangażowane w procesie produkcji w

okresie ich przetwarzania,

 półfabrykaty to produkty o pewnym stopniu przetworzenia, które ukończyły pewien

etap produkcji,

 wyroby gotowe to produkty wytworzone, w pełni ukończone i przeznaczone do

sprzedaży,

 towary to środki obrotowe przeznaczone na sprzedaż, ale nie wytworzone w danym
przedsiębiorstwie.

Należności

Kolejną  grupą  środków  obrotowych  w  przedsiębiorstwie  są  należności,  które  powstają
wówczas, gdy moment sprzedaży wyrobów gotowych, towarów czy usług nie pokrywa się z
terminem zapłaty.
Należności są elementami majątku obrotowego firmy. Należności są to kredyty handlowe
udzielane nabywcom jako element umowy sprzedaży. Wielkość tej pozycji jest więc zależna
od  polityki  kredytowej  firmy.  Udział  należności  w  sprzedaży  danej  firmy  zależy  od  wielu
czynników,m.in. od branży i stopnia występującej w niej konkurencji.

Należności obliczamy według wzoru:

Należności= [(okres kredytu - miesiące)/12 miesięcy] x całkowita sprzedaż roczna

Należności mogą być długoterminowe i krótkoterminowe. Przez należności krótkoterminowe
rozumie się należności, których okres spłaty na dzień bilansowy jest nie dłuższy niż jeden
rok.Przy należnościach długoterminowych okres ten jest większy niż jeden rok.

Natomiast roszczenia występują wtedy, gdy kontrahent kwestionuje w całości lub części
należność.

W przedsiębiorstwie mogą wystąpić następujące należności i roszczenia:

 należności z tytułu dostaw i usług,

 należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych,

 należności wewnątrzzakładowe,

 pozostałe należności,

 należności dochodzono na drodze sądowej.

Do papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu zaliczmy te składniki majątku
obrotowego, które przedsiębiorstwo zakupiło z zamiarem odsprzedania w ciągu roku. Są to
akcje obce oraz obligacje obce, bony skarbowe itp.

Do środków pieniężnych

w przedsiębiorstwie można zaliczyć następujące składniki majątku

obrotowego:

 pieniądze krajowe i zagraniczne (banknoty, monety) w kasie,

Dopuszcza się nabywanie akcji własnych tylko w przypadku egzekucji roszczeń spółki i w celu umorzenia udziałów lub w związku z łączeniem się spółek [T. Fijałkowski, 1997, s. 106, 169,

139, 194].

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości [Dz. U. Nr 121, póz. 591, art. 3, pkt. 15].

 środki krajowe i zagraniczne na rachunkach bankowych,

 czeki i weksle, jeżeli są płatne w ciągu trzech miesięcy od daty wystawienia,

 metale szlachetne, jeżeli nie są zaliczone do rzeczowych składników majątku obrotowego.

Nakłady przyszłych okresów są to wydatki poniesione w krótkim okresie, które stopniowo
obciążają koszty, ponieważ dotyczą dłuższego okresu (remonty, reklama, czynsze i
dzierżawy płatne z góry itp.).

     Środki  obrotowe  w  przedsiębiorstwie  znajdują  się  w  ustawicznym  ruchu,  podlegając
procesom transformacyjnym. W wyniku obrotu zarówno  łączna kwota środków obrotowych,
jak i ich wewnętrzna struktura podlegają stale zmianom. W związku z tym strukturę środków
obrotowych w przedsiębiorstwie można badać albo według stanu na jakiś określony moment,
albo  według  stanu  średniego  w  określonym  czasie.  Przyjęcie  do  badań  stanów  średnich  w
okresach  miesięcznych,  kwartalnych  czy  rocznych  pozwala  wyeliminować  czynniki
przypadkowe, mogące mieć wpływ na tę strukturę.

     Struktura  środków  obrotowych  jest  uzależniona  przede  wszystkim  od  rodzaju  i
charakteru  działalności  przedsiębiorstwa.  W  przedsiębiorstwach  przemysłowych  znaczną
część środków obrotowych stanowią zapasy materiałowe, produkcyjne oraz wyroby gotowe,
które  prawie  nie  występują  w  przedsiębiorstwach  handlowych.  W  przedsiębiorstwach
handlowych natomiast podstawową i największą grupą środków obrotowych są towary obcej
produkcji  przeznaczone  do  sprzedaży,  które,  z  kolei,  nie  występują  prawie  w
przedsiębiorstwach przemysłowych. W przedsiębiorstwach budowlanych, ze względu na długi
cykl produkcyjny i rozliczeniowy, duży jest udział w całości środków obrotowych produkcji w
toku i  należności od  odbiorców,  których  znaczenie  w innych rodzajach przedsiębiorstw  jest
znacznie mniejsze.

Zupełnie

inaczej

będzie

się

kształtowała

struktura

środków

obrotowych

przedsiębiorstwach dużych i małych oraz w przedsiębiorstwach zasobnych w środki
finansowe i takich, które mają znaczne trudności z pozyskaniem tych środków.

Do czynników wpływających na strukturę środków obrotowych zaliczyć można także
lokalizację przedsiębiorstwa i możliwości komunikacyjne.

     Struktura  środków  obrotowych  danego  przedsiębiorstwa  odzwierciedla  prawidłowości
występujące  w  ich  obrocie,  a  w  szczególności  szybkość  tego  obrotu.  Dla  pełnej  przemiany
form  wartości  przez  środki  obrotowe  potrzebny  jest  czas  —  inny  w  różnych  rodzajach
przedsiębiorstw i zupełnie inny w stosunku do różnych rodzajów środków obrotowych.

Wielkość poszczególnych rodzajów środków obrotowych niezbędnych przedsiębiorstwu do
prowadzenia działalności gospodarczej jest uzależniona od:

 wielkości i rodzaju działalności gospodarczej,

 umiejętności gospodarowania środkami obrotowymi,

 szybkości obiegu środków obrotowych wykorzystywanych w działalności gospodarczej.

     Szybkość  obiegu  środków  obrotowych  wykorzystywanych  w  działalności  gospodarczej
przez przedsiębiorstwo „... jest to szybkość przechodzenia tych środków przez poszczególne
fazy ich ruchu okrężnego, czyli szybkość, z jaką dokonują pełnego obrotu" [L. Swatler, 1985,
s.  431].  Im  szybciej  następuje  proces  transformacyjny  środków  obrotowych  w
poszczególnych  fazach  ruchu  okrężnego,  tym  mniejsza  ich  suma  jest  potrzebna  do
prowadzenia  działalności  gospodarczej.  Natomiast  wolny  przebieg  ruchu  środków  w
określonej fazie powoduje wzrost ich udziału w łącznej sumie środków obrotowych.

Przedsiębiorstwa, dążąc do racjonalnej gospodarki środkami obrotowymi i szukając dróg
przyspieszania ich obiegu, posługują się wskaźnikami sprawności działania (zwanymi także

wskaźnikami sprawności wykorzystania zasobów, a także obrotu lub rotacji). Istnieje duża
liczba wskaźników, które umożliwiają ocenę efektywności wykorzystania zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa. Do najczęściej używanych należą:

 wskaźnik obrotu zapasami,

 wskaźnik obrotu zapasami w dniach,

 wskaźnik obrotu należnościami,

  wskaźnik obrotu należnościami w dniach.
    Zapasy

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy jest  w dużej  części zależne od środków zamrożonych
w
postaci  zapasów.  Firma  powinna  podejmować  wszelkie  możliwe  działania  w  celu
zredukowania (minimalizowania) zapasów. Zapasy można podzielić na kilka elementów:



materiały do produkcji. Poziom zapasów zależy od źródeł i sposobu dostarczania,

solidności kontrahentów i ich liczby, sezonowości dostaw, spodziewanych wahań cen;



części zamienne. Poziom zapasów zależy od źródła zaopatrzenia, od procedury

importowej, od istnienia warsztatów naprawczych w firmie, od charakteru

działalności gospodarczej;



produkcja w toku. Poziom zapasów zależy od technologii procesu produkcyjnego i

stopnia przetworzenia materiałów w procesie technologicznym;



produkty gotowe. Poziom zapasów zależy od rodzaju produkcji, sieci handlowej,

sposobu dystrybucji, rynku zbytu, ilości odbiorców.

      Wielkości zapasów i należności przy obliczaniu wskaźników powinny odpowiadać stanom
średnim w analizowanym okresie. W związku z tym obliczamy je jako średnie arytmetyczne
z  początku  i  końca  rozpatrywanego  okresu  (stan  początkowy  +  stan  końcowy  podzielone
przez  2).  Bardzo  istotnym  wskaźnikiem  do  oceny  gospodarki  majątkiem  obrotowym  jest
wskaźnik obrotu zapasami

Wskaźnik obrotu zapasami

Sprzedaż netto
Średni stan zapasów

     Wskaźnik  ten  informuje,  ile  razy  w  ciągu  roku  następuje  rotacja  zapasów.
Przedsiębiorstwo  musi  utrzymywać  pewną  część  zapasów  w  celu  zachowania  rytmiczności
produkcji i sprzedaży. Jednocześnie nie może zamrażać w zapasach zbytniej części kapitałów
obrotowych,  gdyż  prowadzi  to  do  zachwiania  płynności  finansowej.  Jeżeli  zwiększa  się
wskaźnik  rotacji zapasów,  czyli zapasy wystarczają na  coraz mniejszą  liczbę dni  sprzedaży,
to  taka  sytuacja  jest  na  ogół  korzystna  dla  przedsiębiorstwa.  Zmniejszają  się  koszty

Można spotkać także odmienną definicję wskaźnika. Jest on określany jako relacja kosztów wytworzenia

sprzedanych produktów w danym roku do stanów zapasów [J. Gajdka, E. Walińska, 1998, t. l, s. 207; V. Jog, C.
Suszyński, 1994, s. 39].

magazynowania zapasów i następuje uwolnienie kapitałów obrotowych zaangażowanych w
finansowanie tych zapasów.

Kolejnym wskaźnikiem, który informuje o stopniu zamrożenia kapitałów w zapasach, jest
wskaźnik obrotu zapasami w dniach:

Wskaźnik obrotu zapasami w

dniach =

Średni stan zapasów x 360
dni

Sprzedaż netto

     Wskaźnik  ten  informuje,  co  ile  dni  przedsiębiorstwo  odnawia  swoje  zapasy  dla
zrealizowania  określonej  sprzedaży.  Im  niższy  wskaźnik  rotacji  zapasów  w  dniach,  tym
korzystniejsza  sytuacja  przedsiębiorstwa.  Wielkość  wskaźnika  w  dużym  stopniu  jest
uzależniona od  branży,  w  której działa analizowany przedmiot  gospodarczy.  Analiza  rotacji
zapasów nie powinna się ograniczać do badania wielkości zagregowanej. Należy ocenić także
poszczególne grupy zapasów, np. zapasy materiałowe, zapasy produkcyjne, zapasy wyrobów
gotowych.

Na stopień płynności majątku obrotowego znaczny wpływ wywiera szybkość
otrzymywania należności od odbiorców. Wskaźnik obrotu należnościami obliczamy w
następujący sposób:

Wskaźnik obrotu należnościami

Sprzedaż netto
Średni stan
należności

     Wskaźnik  ten  informuje,  ile  razy w  ciągu  roku przedsiębiorstwo odtworzyło  stan  swoich
należności.  Przedsiębiorstwa,  chcąc  uatrakcyjnić  i  ułatwić  sprzedaż  swoich  wyrobów,
udzielają  kredytu  towarowego  swoim  klientom.  Przyjmuje  się, że przedsiębiorstwo powinno
odtwarzać  należności  7-10  razy  w  roku  [M.  Sierpińska,  T.  Jachna,  1994,  s.  83].  Wskaźnik
mniejszy niż 7 informuje o tym, że przedsiębiorstwo ma kłopoty ze ściąganie należności od
swoich  klientów,  na  zbyt  długi  okres  udziela  im  kredytu  i  samo  może  mieć  trudności  z
płynnością finansową.

Wskaźnik obrotu należnościami często jest liczony w dniach:

Wskaźnik obrotu należnościami w

dniach =

Średni stan należności x 360
dni
Sprzedaż netto

     Wskaźnik obrotu należnościami,  nazywany  też cyklem inkasa  należności, informuje o
liczbie  dni  sprzedaży,  za  którą  nie  otrzymano  zapłaty  oraz  jak  długo  środki  pieniężne  są
zamrożone  w  należnościach.  Mały  wskaźnik,  a  zarazem  krótki  termin  ściągania  należności
jest  niejednokrotnie  wynikiem  rygorystycznej  polityki  finansowej,  która  w  efekcie  może
doprowadzić  do  ograniczenia  sprzedaży.  Przyjmuje  się,  że  im  krótszy  okres  ściągania
należności,  tym  korzystniejsza  sytuacja  przedsiębiorstwa.  Zwiększenie  wartości  wskaźnika
może  oznaczać  wydłużenie  średniego  czasu  spływu  należności,  powstanie  zatorów
płatniczych i przeterminowanie części należności płatnych do jednego roku.

6. INWESTYCJE I KAPITAŁ OBROTOWY

Finansowanie kapitału obrotowego — cykl konwersji pieniądza

Łączną

wartość

składników

majątku

obrotowego,

wykazaną

aktywach

przedsiębiorstwa, można określić jako kapitał obrotowy brutto.

Kapitał obrotowy brutto (pole 2 na rysunku) pomniejszony o kwotę zobowiązań bieżących
(kapitał obcy krótkoterminowy; pole 5) to kapitał obrotowy netto przedsiębiorstwa (pole 2—
pole 5), nazywany kapitałem ob-

Rysunek 3.

Struktura źródeł finansowania majątku w przedsiębiorstwie

Aktywa trwałe

(pole 1)

Kapitał własny

(pole 3)

Aktywa bieżące (kapitał

obrotowy brutto)

(pole 2)

Kapitał obcy długoterminowy

(pole 4)

Kapitał obcy

krótkoterminowy

(pole 5)

rotowym lub kapitałem pracującym. Innymi słowy, kapitał obrotowy to ta część bieżących
aktywów przedsiębiorstwa, która jest finansowana kapitałem stałym (pole 3 + pole 4), czyli
łącznie kapitałem własnym i kapitałem obcym długoterminowym.

Finansowanie kapitału obrotowego jest związane z wieloma działaniami z zakresu
zarządzania majątkiem obrotowym oraz zobowiązaniami bieżącymi przedsiębiorstwa.

     Składniki  majątku  obrotowego, ich  stan oraz postać rzeczowa ulegają  ciągłym zmianom
w  toku  procesu  wytwarzania  w  przedsiębiorstwie,  co  stwarza  konieczność  podejmowania
decyzji  związanych  z  wyborem źródeł  ich  finansowania w  krótkim,  a nawet bardzo  krótkim
okresie. Właśnie dlatego w odniesieniu do zarządzania kapitałem obrotowym używa
się czasem pojęcia „zarządzanie krótkookresowe".

     Problem  wyboru  sposobu  zarządzania  kapitałem  obrotowym  jest  niezwykle
ważny  dla  jednostki  prowadzącej  działalność  gospodarczą,  m.in.  dlatego,  że
przesądza  o  poziomie  płynności  danego  podmiotu,  a  tym  samym  kształtuje  jego
zdolność (lub jej brak) do terminowego regulowania zobowiązań.

Dobre zarządzanie kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa to przede wszystkim
prowadzenie właściwych działań w odniesieniu do, z jednej strony, należności, zapasów oraz
stanu środków pieniężnych, z drugiej zaś krótkoterminowych zobowiązań.

Czynnikiem, który w decydującym stopniu wpływa na wartość kapitału obrotowego
przedsiębiorstwa w danym momencie, jest skala prowadzonej działalności, a zwłaszcza
wielkość realizowanej sprzedaży. Istotną rolę odgrywa również czynnik czasu.

Kapitał obrotowy — jak już wspomniano — zmienia się nieustannie wraz ze zmianą stanu
poszczególnych składników aktywów bieżących, przyjmujących przemiennie formę rzeczową
i pieniężną. Od szybkości tego ruchu, a w konsekwencji również ruchu kapitału obrotowego,
zależy kwota kapitału niezbędnego do finansowania bieżącej działalności danej jednostki.

     Inwestycje w środki obrotowe przedsiębiorstwa  — podobnie jak w  jego  środki  trwałe —
powinny  być  prowadzone  zgodnie  z  zasadą  minimalizacji  nakładów  i  możliwie
najefektywniejszego  wykorzystania  zamrożonych  środków,  ale  jednocześnie  powinny
zapewniać  utrzymanie ciągłości  funkcjonowania  przedsiębiorstwa. Im szybciej poszczególne
składniki bieżących aktywów zmieniają swoją postać, a więc im szybszy jest ich obrót, tym
mniejsza kwota kapitału wystarcza na sfinansowanie ich ruchu okrężnego.

Wielkość całkowitego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na środki finansowe niezbędne
do finansowania działalności bieżącej — jak już wspomniano — zależy nie tylko od wielkości
sprzedaży oraz szybkości obrotu angażowanych środków rzeczowych, lecz także od sposobu
wykorzystania krótkoterminowego zadłużenia.

     Dla  danego  zakresu  działalności  poziom  środków  pieniężnych  potrzebnych  do
sfinansowania  kapitału  obrotowego zależy  od długości  okresu, jaki upływa od momentu ich
wydatkowania  do  chwili,  w  której  wrócą  one  do  przedsiębiorstwa  w  formie  środków
pieniężnych  uzyskanych  ze  sprzedaży,  czyli  od  długości  cyklu  kapitału  obrotowego.  Im
krótszy  jest  cykl kapitału obrotowego,  tym  mniej  pieniędzy  przedsiębiorstwo  potrzebuje na
jego sfinansowanie.

Mniejsze nakłady na kapitał obrotowy pozwalają osiągnąć z niego relatywnie większy
dochód

. Z tego względu odpowiednie zarządzanie kapitałem obrotowym, a w szczególności

prowadzenie prawidłowej strategii i taktyki jego finansowania, wywiera istotny wpływ na
wyniki uzyskiwane przez przedsiębiorstwo i — pośrednio — na jego wartość rynkową.

Strategia finansowania kapitału obrotowego

     Przedsiębiorstwo  bez  względu  na  fazę  cyklu  ruchu  okrężnego  utrzymuje  zawsze
określony,  stały  poziom  rezerwy  aktywów  bieżących,  który  pozwala  utrzymać  ciągłość
działalności.  Przedsiębiorstwo  dzięki  tej  rezerwie  zyskuje  również  pewną  elastyczność
działania, która w razie wystąpienia nagłych, nieprzewidzianych trudności powinna umożliwić
szybkie podjęcie niezbędnych kroków „ratunkowych".

     Kierownictwo  przedsiębiorstwa  wybierając  źródła  pozyskania  kapitału,  w  celu
sfinansowania poszczególnych składników majątku, tak trwałego, jak i obrotowego, powinno
starać  się  dopasować  „cykl  życia"  określonej  formy,  kapitału  do  „cyklu  życia"  aktywu,  do
sfinansowania  którego  kapitał  ten  ma,  być wykorzystany.  I  tak  np.  nie  jest  pożądane,  aby
aktywa  trwale  zaangażowane  w  przedsiębiorstwie  były  finansowane  jego  zobowiązaniami
bieżącymi.

     Utrzymywana  w  przedsiębiorstwie  określona  rezerwa  aktywów  bieżących,  takich  jak
środki  pieniężne,  zapasy  surowców  czy  zapasy  półproduktów  oraz  wyrobów  gotowych
stanowi de facto stałą część majątku, nie podlegającą wahaniom cyklicznym. Z tego względu
źródła kapitału, które przedsiębiorstwo zdecyduje się wykorzystać do sfinansowania tej stałej
części  aktywów  obrotowych,  powinny  mieć  charakter  źródeł  długoterminowych.  Środki
obrotowe  stale  znajdujące  się  w  ruchu  okrężnym  przedsiębiorstwa,  określane
mianem  kapitału  obrotowego  —  jak  już  wspominaliśmy  —  to  ta  część  aktywów
bieżących, która jest finansowana funduszami długoterminowymi.

Z funduszy krótkoterminowych powinny być finansowane jedynie te składniki majątku
obrotowego, których wielkość zmienia się w czasie trwania cyklu obrotowego
przedsiębiorstwa.

Trudno określić taką wielkość kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie, którą byłoby
można uznać za najlepszą dla wszystkich uczestników rynku. Wśród podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą występuje bowiem znaczne zróżnicowanie, chociażby

Im mniejszy nakład, tym większa część wypracowanego zysku przypada na jednostkę nakładu.

pod  względem  formy  organizacyjno-prawnej,  czy  przedmiotu  i  skali  działania.  Generalnie,
przyjmuje  się,  że  większy,  względnie  stały  kapitał  obrotowy  w  przedsiębiorstwie  zapewnia
większe  bezpieczeństwo  działania  oraz  większą  możliwość  szybkiego  i  —  co  więcej  —
właściwego  reagowania  w  przypadku  wystąpienia  nagłych,  nieprzewidzianych  trudności.
Innymi  słowy,  odpowiednio  duży,  głównie  własny  kapitał  obrotowy  zmniejsza  ryzyko
działania, zapewniając kierownictwu przedsiębiorstwa pewien komfort zarządzania.

Czasem zdarza się, że wartość zobowiązań bieżących przedsiębiorstwa przewyższy
wartość jego majątku obrotowego (pole 2 — pole 5 < O)

. Kapitał obrotowy takiego

przedsiębiorstwa jest ujemny. Przedsiębiorstwo zdobywa środki finansowe niezbędne do
uregulowania bieżących zobowiązań wyprzedając część swojego majątku trwałego. Jest to w
wielu przypadkach sytuacja bardzo niebezpieczna, gdyż może prowadzić do utraty płynności
i, w konsekwencji, do upadłości.

Źródła finansowania krótkoterminowego

Kredyt kupiecki oferowany przez dostawcę lub kredyt krótkoterminowy udzielony przez
bank, inne przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną to podstawowe źródła finansowania
krótkoterminowego.

Sprzedaż z odroczonym terminem płatności, czyli tzw. kredyt kupiecki, nazywany też
kredytem towarowym lub kredytem handlowym, jest dla wielu, zwłaszcza małych
przedsiębiorstw jedną z ważniejszych form finansowania działalności kapitałem obcym.

Zmiany systemowe zapoczątkowane w polskiej gospodarce w 1989 r. stworzyły
sprzyjające warunki do rozwoju i upowszechnienia transakcji kredytowych, wcześniej mało
znanych, a obecnie stosowanych przez wiele przedsiębiorstw.

Jedną z zalet kredytu kupieckiego jest jego dostępność. Może go uzyskać prawie każdy
stały odbiorca, przy czym podmiot oferujący sprzedaż na warunkach kredytowych, w
zasadzie, nie wymaga od nabywcy żadnego zabezpieczenia.

Kredyt handlowy jest nazywany źródłem samoczynnego finansowania, gdyż — aby z
niego skorzystać — wystarczy odebrać towar w stosownym momencie i zadeklarować
gotowość dotrzymania warunków płatności, proponowanych przez sprzedawcę.

Kredyt kupiecki zostaje zaciągnięty automatycznie z chwilą wydania towaru, z
pominięciem wszelkich czasochłonnych i kłopotliwych formalności, wymaganych przez banki,
a jego wysokość odpowiada wartości zawartej transakcji. Jego wielkość zwiększa się wraz ze
wzrostem sprzedaży i maleje, gdy sprzedaż się zmniejsza. Jest to zatem bardzo wygodny i
łatwy sposób finansowania zakupów, dostępny dla większości uczestników rynku.

Z kredytu towarowego szczególnie chętnie korzystają przedsiębiorstwa małe i słabe,
które nieczęsto dysponują wolnymi środkami na sfinansowanie niezbędnych zakupów i które
nie mają jednocześnie szans na uzyskanie kredytu w banku.

     Wiele  przedsiębiorstw  występuje  jednocześnie  zarówno  w  roli  kredytobiorcy,  jak  i
kredytodawcy.  Konsekwencją  zakupów  kredytowych  jest  okresowy  wzrost  zobowiązań
przedsiębiorstwa-nabywcy,  natomiast  sprzedaż  kredytowa  jest  związana  z  czasowym
zwiększeniem  należności  przedsiębiorstwa  –  sprzedawcy.  Jeżeli  kwota  zobowiązań
przewyższa kwotę należności, to przedsiębiorstwo zajmuje na rynku pozycję kredytobiorcy. I
odwrotnie,  przedsiębiorstwo  jest  kredytodawcą,  gdy  zobowiązania  przedsiębiorstwa  są
mniejsze od jego należności.

7. ZARZĄDZANIE MAJĄTKIEM OBROTOWYM PRZEDSIĘBIORSTWA

Zarządzanie zapasami

Zob. rysunek 3.

Pomiar kapitału obrotowego wiąże się z próbą wyznaczenia przez przedsiębiorstwo
zapotrzebowania na środki związane z finansowaniem działalności.

Próba ta jest związana z zarządzaniem majątkiem obrotowym, który składa się z [zob. też
M. Sierpińska, T. Jachna, 1992; M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, 1997; J.
Ostaszewski, 1993]:

 zapasów,

 środków pieniężnych,

 należności.

     Celem  zarządzania  zapasami  jest  optymalizacja  stanu  zapasów  przez  zbilansowanie
korzyści  związanych  z  utrzymywaniem  zapasów  z  kosztami  ich  utrzymywania  —  nakładem
kapitałowym, kosztami magazynowania i ryzykiem  starzenia. Przedsiębiorstwo  realizuje  ten
cel, optymalizując częstotliwość i wielkość zamówienia.

     Podstawowy model optymalnego zamówienia zakłada równomierność zapotrzebowania w
danym  okresie  na  materiały  lub  towary  (7)  i  dąży  do  wyznaczenia  zapasu  przeciętnego
(teoretycznego;  1/2  na  rysunku  16.1).  Jeżeli  w  modelu  dodatkowo  będzie  uwzględniony
wymagany  zapas  bezpieczeństwa  (rezerwa  —  m),  to  teoretyczny  stan  zapasów
przedsiębiorstwo może wyznaczyć zgodnie z rysunkiem 16.2.

Wielkość pojedynczego zamówienia jest w modelu podstawowym ustalana za pomocą
następujących wzorów:

Rysunek 4.

Teoretyczny stan zapasów

Sztuki

Czas

Rysunek 5

Teoretyczny stan zapasów z rezerwą bezpieczeństwa

Sztuki

1/2

Czas

 dla sytuacji przedstawionej na rysunku 4:

W =

l
n

gdzie:

w — wielkość pojedynczego zamówienia (w sztukach),

l — zapotrzebowanie w danym okresie na materiały lub towary (w sztukach),

n — liczba zamówień,

 dla sytuacji przedstawionej na rysunku 5:

W =

l + m
n

gdzie m to wymagany zapas bezpieczeństwa (rezerwa).

     Wielkość  pojedynczego  zamówienia  może  być  —  jakby  się  wydawało  —  dowolnie
kształtowana  przez  przedsiębiorstwo  przez  odpowiednie  zmniejszanie  (zwiększanie)
liczników lub mianowników tych wzorów. Ponieważ jednak tworzenie zapasów jest związane
z  zamrożeniem  strumienia  pieniężnego,  to  nie  bez  znaczenia  dla  zarządzania  finansami
przedsiębiorstwa jest koszt utrzymania zapasów oraz koszt zamrożenia kapitału.

Problem ten dla modelu podstawowego przedsiębiorstwo może rozwiązać, przyjmując
następujące procedury i założenia:

 całkowity koszt dostaw w danym okresie jest równy iloczynowi liczby dostaw i

jednostkowego kosztu dostawy:

Kd = n kj

gdzie:

kd — całkowity koszt dostaw,

n — liczba zamówień,

1/2

kj — jednostkowy koszt dostaw,

 przeciętny kapitał zaangażowany w zapasy jest iloczynem średniego stanu zapasów i ceny
jednostkowej:

K =

W
2

gdzie:

K — przeciętny kapitał zaangażowany,

w — wielkość pojedynczego zamówienia (w sztukach),

Cj — jednostkowa cena nabycia (netto),

 koszt zamrożenia kapitału jest iloczynem przeciętnego kapitału zaangażowanego i kosztu
kapitału:

Kf = K kk

W
2

Cj kk.

gdzie:

kf — koszt zamrożenia kapitału,

kk — koszt kapitału (dla analizowanego okresu),

 koszt całkowity utrzymania zapasów jest równy sumie kosztów dostaw i kosztu
zamrożenia kapitału w odniesieniu do:

 liczby zamówień w analizowanym okresie:

Kz = kd + kf = nkj

W
2

Cj kk.

 wielkości przeciętnego zamówienia (dla analizowanego okresu):

Kz = kd + kf = nkj

L
w

Kj +

W
2

Cj kk

gdzie kz to całkowity koszt utrzymania zapasów w analizowanym okresie.

     Całkowity  koszt  utrzymania  zapasów  —  zgodnie  z  założeniem  —  powinien  osiągnąć
minimum.  Należy  więc  wyznaczyć  optymalną  wielkość  pojedynczego  zamówienia  lub
optymalną  liczbę  dostaw,  przy  której  koszt  ten  osiąga  minimum.  Optymalną  wielkość
pojedynczego zamówienia (wo) wyznaczamy w następujący sposób:

 obliczamy pierwszą pochodną całkowitego kosztu utrzymania zapasów:

Kz’ =

L
W2

Kj +

Cj + kk
2

 przyrównujemy ją do zera:

L
W2

Kj +

Cj + kk
2

= 0

 wyznaczamy optymalną wielkość pojedynczego zamówienia:

Wo =

2 l kj

cj + kk

Zarządzanie środkami pieniężnymi

Inwestycję w środki pieniężne (pomijamy w tych rozważaniach środki pieniężne w kasie)
można traktować — podobnie jak w przypadku zapasów — jako inwestycję wiążącą strumień
finansowy. Należy jednak pamiętać, że zamrożenie środków łączy się z określonymi
kosztami.

W.F. Baumol opracował model, w którym zarządzanie środkami pieniężnymi potraktował tak
samo, jak zarządzanie zapasami [J. Gajdka, E. Walińska, 1998, s. 497]. Jeżeli:

 rozkład wydatków pieniężnych przebiega równomiernie w czasie,

 stopa procentowa rachunku bankowego i rentowność papierów dłużnych są stałe (dla

analizowanego okresu),

 prowizja bankowa również jest stała,

to można — zgodnie z tym modelem — wyznaczyć, na podstawie szacunków wielkości
okresowych wydatków netto, optymalną wielkość konwersji papierów dłużnych na środki
pieniężne. I tak:

Y =

gdzie:

y — optymalna wielkość konwersji papierów dłużnych,

a — szacowane zapotrzebowanie na środki pieniężne,

ky — jednostkowy koszt konwersji (prowizja),

rd — rentowność papierów dłużnych,

r — oprocentowanie rachunku bieżącego.

Rysunek 6.

Środki pieniężne nie zarządzane

Czas

Rysunek 7.

Środki pieniężne zarządzane

Czas

Zarządzanie należnościami

Należności w przedsiębiorstwie dzielimy na należności:

 z tytułu dostaw i usług,

 z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych (publicznoprawnych),

 wewnątrzzakładowe,

 pozostałe,

 dochodzono na drodze sądowej.

Zarządzanie

należnościami

sprowadza się przede

wszystkim do

zarządzania

należnościami z tytułu dostaw i usług, przy wykorzystaniu elementów polityki kredytowej i
dyskontowej (biorąc pod uwagę zdecydowanie największy udział w należnościach).

Elementy polityki kredytowej polegają na wyznaczaniu warunków, które musi spełniać
odbiorca, aby mógł dokonać wpłaty z odroczoną płatnością. Zarządzanie elementami polityki
dyskontowej polega na określeniu poziomu dyskonta, otrzymywanego przez odbiorcę przy
płatności natychmiastowej.

Docelowa wartość środków
pieniężnych

---- Saldo
zarządzane

---- Saldo
docelowe

Zarządzanie elementami polityki kredytowo-dyskontowej, uwzględniając podejście
merytoryczne, polega na próbie szacowania przepływu strumienia:

 operacyjnego, wyznaczonego przez sumę przychodów ze sprzedaży netto pomniejszoną o

sumę kosztów operacyjnych, koszty ogólne zarządu i koszty sprzedaży, powiększoną o
pozostałe przychody operacyjne, pomniejszoną lub powiększoną o wynik operacji
finansowych (bez kosztu kapitału) i nadzwyczajnych, pomniejszoną o podatek dochodowy
oraz powiększoną o amortyzację,

 inwestycyjnego, traktowanego jako wynik zamrożenia kapitału obrotowego w toku

produkcji lub też jako zakupy towarów,

 finansowego, określonego jako koszt zamrożenia kapitału w kapitale obrotowym.

MAJĄTEK OBROTOWY

Składniki

majątku

firmy,

które

procesie

gospodarczym

mogą

zmieniać postać na pieniężną. O zakwalifikowaniu poszczególnych pozycji do
majątku obrotowego lub trwałego decyduje zamiar z jakim dokonywany jest
zakup.

Płynny charakter tzn. firma może obracać gotówką w okresie krótszym od
sprawozdawczego

Do czego służy obliczanie wartości majątku obrotowego firmy?

Majątek obrotowy jest testem pokazującym płynność finansową firmy i jej
pozycje na rynku.

Wzrost wartości majątku obrotowego oznacza dodatkowe zapotrzebowanie na
pieniądz.

Spadek wartości majątku obrotowego uwalnia środki pieniężne.

Jak obliczyć wartość majątku obrotowego?

Majątek obrotowy netto = majątek obrotowy – zobowiązania bieżące

zobowiązania terminowe pożyczki

kredyty otrzymane w bankach

Jak obliczyć wartość należności?

Należności = [ ( okres kredytu – miesiące) / 12 miesięcy ] x całkowita sprzedaż roczna

Składniki majątku obrotowego:

Wysokość zapasów w firmie :
-

materiały dla produkcji

półprodukty i produkty w toku

produkty gotowe w magazynach

towary

zaliczki na poczet przyszłych dostaw materiałów

Wysokość należności i roszczeń :
-

należności z tytułu dostaw, robót i usług

należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń

należności dochodzone na drodze sądowej

pozostałe należności

Wartości papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu :
-

udziały lub akcje własne do zbycia

inne papiery wartościowe

Środki pieniężne znajdujące się w dyspozycji firmy :
-

środki pieniężne w kasie

środki pieniężne na bieżącym rachunku w banku

inne środki pieniężne ( weksle, czeki obce itp. )

Zobowiązania bieżące :
-

zobowiązania terminowe wobec dostawców, instytucji, budżetu i pracowników

kredyty otrzymanych w bankach

pożyczki