Romantyzm 

 

1)  Ramy czasowe epoki, nazwa, hasła epoki: 

a)  w Europie: koniec XVIII do I połowy XIX wieku 
b)  w Polsce: 1822 – 1864 
c)  nazwa epoki:  od przymiotnika ,,romantyczny”; początkowo zaczęto używać słów romans, romanca jako określenie 

utworów o niezwykłych, fantastycznych zdarzeniach (XV) – pisano je w językach romańskich (romanus - rzymski) – 
powstałych w wyniku przemieszania się łaciny z mową barbarzyńców (Galów i Germanów). Później przymiotnik 
romantyczny określał nadzwyczajność natury, a w XVIII wieku definiował utwór którego akcja toczyła się w 
średniowieczu. Dziś romantyk: – człowiek uczuciowy, fantasta, idealista.  

d)  hasła romantyzmu:  
- ,,czucie i wiara”, a nie ,,mędrca szkiełko” – odrzucenie oświeceniowego racjonalizmu,  – irracjonalizm,  
- kult uczuciowości, poznania intuicyjnego - ,,miej serce i patrzaj w serce”  
- bunt przeciwko porządkowi świata - ,,bo strzelę przeciw Twej naturze”  
- czerpanie z mądrości i twórczości ludowej (zwłaszcza w balladach) – gmin jako skarbnica tożsamości narodowej 
- świat fantastyczny – pełnoprawny składnik świata człowieka 
- wyzwalanie ekspresji twórczej we wszystkich dziedzinach artystycznych – autotematyzm, kult człowieka wyjątkowego – 
geniusza – szczególnie poety; poezja – absolut sztuki 
- kult młodości z jej szaleństwem i rozdarciem wewnętrznym 
- pochwała indywidualizmu jednostki 
- * typowe tendencje romantyczne: osjanizm, oniryzm, gotycyzm, egzotyzm, egotyzm, historyzm, ludowość  
e)  *Początki romantyzmu w Polsce: sięgają wczesnych lat porozbiorowych. Impulsy z Niemiec (Goethe) zapoczątkowały 

powstanie pierwszych utworów zwiastujących nową epokę, odżegnującą się od dorobku oświecenia. Spotkało się to z 
krytyką m.in. J. Śniadeckiego (hołdował ideałom oświecenia)  

f)  *konflikt klasyków z romantykami    
Klasycy zarzucali ,,młodym”: nieporadność poetycką (odrzucenie klasycznych reguł ), sięganie do tradycji ludu a więc też 
zabobon i nieuctwo – krytyka mistycyzmu i fantastyki oraz postawy wobec Królestwa Polskiego – klasycy uznali niby-
państwo za dar, car jako król Polski został zaakceptowany.  
Młodzi głosili że: istota poezji – prostota i uczucie, kultura ludowa – skarbnica prawdy o narodzie,  ,,czucie” ważniejsze od 
gustu (Czucie to kwestia indywidualnego postrzegania świata, gust – zależy od wykształcenia), miłość do ojczyzny – 
obowiązek, K. Polskie – hańba, z którą nie można się pogodzić. Za początek polskiego romantyzmu przyjmuje się rok 1822 
– Adam Mickiewicz wydaje ,,Ballady i romanse” z programowym tekstem ,,Romantyczność”. Epokę zamyka rok 1864 – 
klęska powstania styczniowego.  
g)  Hasła romantyzmu polskiego:  
- bunt przeciw rzeczywistości rozbiorów i walka (w konspiracji) o wolność – np. A. Mickiewicz ,,Konrad Wallenrod” 
- rozdźwięk między rozumem a uczuciem – A. Mickiewicz ,,Romantyczność”  
- wiara w świat nierzeczywisty – A. Mickiewicz ,,Ballady i romanse”  
 

2)  Najważniejsi przedstawiciele romantyzmu i ich dorobek:  
 

Polska 

Europa 

-Adam Mickiewicz - ,,Dziady”, ,,Pan Tadeusz”, ,,Sonety krymskie”, ,,Liryki 
lozańskie”, ,,Ballady i romanse”  
-Juliusz Słowacki - ,,Kordian”, ,,Balladyna”,  ,,Beniowski”, liczne liryki m.in. 
Grób Agamemnona, Rozłączenie,  
-Zygmunt Krasiński - ,,Nie-boska komedia”, Irydion, Psalmy przeszłości,  
- Cyprian K. Norwid – liryki w  ,,Vademecum”, ,,Pierścień wielkiej damy”, 
Stygmat, Milczenie 
- Aleksander Fredro - ,,Zemsta”, ,,Śluby panieńskie” – komediopisarz  
- *Kazimierz Grodziński, Maurycy Mochnacki, - młodzi 
- *Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol, Kornel Ujejski – romantycy krajowi 
- *Henryk Rzewuski - ,,Pamiątki Soplicy” i   
Józef Kraszewski - ,,Stara baśń” - powieściopisarze 

Johan Wolfgang Goethe - ,,Faust”, 
,,Cierpienia młodego Wertera”, ,,Król 
olch” - Niemcy 
Friedrich Schiller – ,,Oda do radości” - 
Niemcy 
George Byron - ,,Giaur” – Anglia  
Wikor Hugo - ,,Nędznicy” - Francja 
Aleksander Dumas - ,,Trzej 
muszkieterowie” - Francja 
Aleksander Puszkin - ,,Eugeniusz 
Oniegin” - Rosja 

 
3) Cechy języka romantycznego: 

- kolokwializmy – wyrażenia właściwe mowie potocznej  
- wyrazy nacechowane emocjonalnie 
- zdania i zwroty wykrzyknikowe 
- pytania retoryczne 
- poetyzm wypowiedzi 

Wnioski: Styl epoki charakteryzuje się dążnością do wyrazistej ekspresji poprzez połączenie języka potocznego z językiem 
artystycznym oraz wprowadzenie zdań i zwrotów o charakterze emocjonalnym. 
 

4) *Romantyczna filozofia (Niemcy) – przedstawiciele i poglądy: 

- August i Friedrich Schlegel – sztuka poetycka – siła: sprawcza, kreacyjna i boska; wymiar sakralny sztuki sprawia, że 
twórca może pozwolić sobie na zachowania nieetyczne (jest ponad normami, które dotyczą zwykłych ludzi) 
- Johann Fichte – ojciec indywidualizmu, człowiek może być oceniany za subiektywne postrzeganie świata, dlatego sam z 
siebie dąży do samorealizacji tak doskonałej że wręcz boskiej; zło to ludzka bierność – postulat ,,filozofii czynu”  
- Georg Hegel – twórca heglizmu – porządek świata to cykl dochodzenia ducha do doskonałości, na koncepcję rozwoju 
,,ducha świata” składa się rozwój poszczególnych narodów. Człowiek zajmuje w tym procesie szczególne miejsce tylko gdy 
jest geniuszem. Duch narodu mając tak wybitną jednostkę rozwija się.  
- Johann Herder – wprowadza pojęcie ludowości do f. romantycznej. Lud – źródło prawdy o narodzie i jego tożsamości.  
- Friedrich Schelling – pochwała sensualizmu i irracjonalizmu; dzieło sztuki – byt absolutny 

 
5) Pojęcia:  

Mesjanizm – koncepcja oparta na wierze w nadejście wyjątkowej postaci lub narodu, których działalność odmieni losy 
świata – przyniesie wyzwolenie od zła i zapoczątkuje nową erę w dziejach; w Polsce – k. mesjanistyczna – Adam 
Mickiewicz, III część Dziadów – Widzenie księdza Piotra – niewinne cierpienie Polaków ma charakter zbawczy podobnie 
jak męka Chrystusa zarówno w wymiarze narodowym jak i uniwersalnym – zmartwychwstała Polska stanie się apostołem 
wolności w świecie, zbiorowy mesjanizm Dziadów uzupełnia mesjanizm jednostkowy – mąż opatrznościowy - ,,a imię jego 
czterdzieści i cztery”.  
Prowidencjalizm – pogląd w historiozofii oparty na przekonaniu, że światem i poczynaniami człowieka kieruje Boża 
Opatrzność. Człowiek posiada wprawdzie wolną wolę, ale gdy przekracza wyznaczone granice i burzy boski ład, ,następuje 
interwencja sił wyższych w celu przywrócenia dotychczasowego porządku a wichrzyciel zostaje ukarany. W Polsce – p. 
występuje w ,,Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego 
Winkelriedyzm – opozycyjna koncepcja wobec mesjanizmu, ukształtowana przez J. Słowackiego w ,,Kordianie” krytykuje 
bierne znoszenie cierpień, postuluje aktywną walkę narodu polskiego o wolność, bo nawet jeśli działania zostaną zdławione 
przez aparat caratu to klęska Polaków stanie się impulsem do działań innych narodów a poświęcenie Polski nie pójdzie na 
darmo; nazwa pochodzi od Szwajcara Arnolda Winkelrieda, którego bohaterska śmierć (skierował na siebie wrogie 
włócznie) umożliwiła zwycięstwo w walce z Austrią.  
Prometeizm –  postawa etyczna nawiązująca do mitu o Prometeuszu jako symbolu walki z siłami wrogimi człowiekowi, 
poświęcenia dla dobra ludzkości i buntu przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha oraz gotowość 
do cierpienia dla idei; w Polsce – łączy się z postawą chrześcijańską, jako wyraz protestu przeciw niezasłużonemu 
cierpieniu narodu – wyraźnie zaznaczony w postaci Konrada znanego z Wielkiej Improwizacji – A. Mickiewicz ,,Dziady” 
część III.  
Wallenrodyzm – postawa i metody działania człowieka, który w celu realizacji szczytnych ideałów nie waha się 
postępować nieetycznie, sięgać do podstępu i zdrady, ukrywać swe rzeczywiste zamiary pod maską szlachetności i 
lojalności, aby tym skuteczniej zniszczyć wroga. Nazwa pochodzi od powieści poetyckiej A. Mickiewicza ,,Konrad 
Wallenrod”.  
*Werteryzm – postawa przejawiająca się w poczuciu bezcelowości życia, nadwrażliwości, melancholii i szukaniu w 
marzeniach ucieczki od rzeczywistości, charakterystyczna dla bohaterów wczesnego romantyzmu – Gustaw z IV części 
Dziadów; nazwa pochodzi od tytułowego bohatera powieści epistolarnej Goethego - ,,Cierpienia młodego Wertera”  
Rapsod – utwór poetycki utrzymany w patetycznym stylu opiewający doniosłe wydarzenia historyczne lub postać 
wsławioną bohaterskimi czynami – C. K. Norwid ,,Bema pamięci żałobny rapsod”; tzw. rapsod żałobny – pochodzi jeszcze 
z antyku i zalicza się do tzw. literatury funeralnej – dotyka tematu śmierci i przemijania (podobnie: tren, elegia, epitafium). 
Powieść poetycka – rozbudowany utwór wierszowany o charakterze epicko-lirycznym, będący romantyczną odmianą 
poematu epickiego; twórca p. poetyckiej – W. Scott, do mistrzostwa doprowadził ją G. Byron – Giaur. W Polsce – A. 
Mickiewicz – Konrad Wallenrod. Cechy specyficzne: fragmentaryczność fabuły, niespoistość – fragmenty luźno połączone 
dzięki wprowadzeniu elementów lirycznych i dramatycznych, subiektywne wyznania narratora, zakłócona chronologia 
wydarzeń – luki, niedomówienia i niejasności; nastrój tajemniczości i grozy utrzymany w scenerii egzotycznej lub 
archaicznej (gotycyzm); bohater powieści poetyckiej – zwykle rozdarty wewnętrznie samotnik i buntownik, niejednokrotnie 
stanowi maskę, kryjącą ideową i liryczną osobowość twórcy.  
*Powieść epistolarna – powieść w listach, odmiana powieści, w której listy bohaterów pełnią funkcję nośnika narracji, 
ukształtowana w XVIII wieku – J. W. Goethe – Cierpienia młodego Wertera.  
Ballada – krótki utwór epicko-liryczny o dramatycznie ukształtowanej fabule, często fantastycznej, niezwykłej tematyce, 
utrzymanym w posępnym, tajemniczym nastroju; styl ballady – oparty na konwencjonalnych epitetach, przenośniach i 
paralelizmach, gatunek sam w sobie realizuje romantyczny zwrot ku ludowości – pierwsze romantyczne ballady dotyczyły 
ludowych podań i legend. Ballady tworzył m.in. A. Mickiewicz - ,,Lilije”, ,,Świteź” czy ,,Powrót taty” 
Oda – patetyczny utwór wierszowany opiewający wybitną postać, ważne wydarzenie historyczne, wzniosłą ideę. Znana od 
czasów antycznych (Horacy, Owidiusz) popularna w okresie renesansu (Jan Kochanowski) i klasycyzmu (Ignacy Krasicki); 

w twórczości romantyków pozbawiona rygorów kompozycyjnych i wersyfikacyjnych, nasycona treściami filozoficzno-
religijnymi i historiozoficznymi. F. Schiller – Oda do radości; A. Mickiewicz – Oda do młodości.  
Sonet – utwór liryczny złożony z 14 wersów, zgrupowanych w dwóch strofach 4-wersowych i dwóch strofach 3-
wersowych, kunsztowna struktura; dwa typy sonetów – włoskie i francuskie. Dwie pierwsze strofy zawierają część opisową 
lub narracyjną, natomiast dwie ostatnie – część refleksyjno-podsumowującą. W romantyzmie, sonety tworzy m.in. Adam 
Mickiewicz – cykl ,,Sonety krymskie”.  
Wieszcz – natchniony poeta, poeta prorok. Określenie to nabrało w romantyzmie szczególnego znaczenia i wiąże się z 
wykształconą wtedy koncepcją poety jako przywódcy narodu. W Polsce mianem tym określa się czołowych romantyków: 
A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego. Czasem do wieszczy zalicza się też. ,,spóźnionego romantyka” – C. K. 
Norwida. Określenie ,,czwarty wieszcz” dotyczy Stanisława Wyspiańskiego. 
Profetyzm -  zdolność przewidywania przyszłości, prorokowania. Właściwa dla romantycznych bohaterów – w 
,,Dziadach”; Konrad i ksiądz Piotr.  
Egotyzm – koncentracja na sobie i stanach psychicznych, związana z chęcią zwrócenia na siebie uwagi – typowa dla 
bohaterów romantycznych 
Osjanizm – romantyczna tendencja wyrażająca się w utrzymaniu w utworze nastroju tajemniczości, grozy kreowanym 
przez naturę: mgła, noc, zmierzch, burza. Nazwa od barda – bohatera utworu J. Macpersona ,,Pieśni Osjana” 
(preromantyzm). 
Oniryzm – tendencja polegająca na kreowaniu rzeczywistości na wzór snu; dzieła literackie mające charakter oniryczny 
odznaczają się swobodą wyobraźni, wizjonerstwem, burzeniem porządku czasowo-przestrzennego i przyczynowo-
skutkowego, nieciągłością fabuły, wyszukaną symboliką; zagadkowość mrocznej atmosfery wzmacnia często puenta. 
Orientalizm -  typowa dla romantyków fascynacja Wschodem. Widoczna m.in. w sonetach krymskich A. Mickiewicza – 
przykład zainteresowania kulturą Tatarów.  
Gotycyzm – literacki powrót do średniowiecza (gotyk – styl w architekturze wieków średnich) – przejawia się m.in. przez 
osadzenie akcji utworu w średniowiecznych realiach

1

 lub przez jakiekolwiek nawiązanie do ,,czasów katedr” – np. ,,Nie-

boska komedia” –,,Rzucę cień katedr na głowy wam”  
Historyzm – tendencja romantyczna – zainteresowanie wpływem historii na jednostki (i odwrotnie), mechanizmami 
dziejów (historiozofia).  
Historiozofia – filozofia historii, ogól poglądów na temat mechanizmów dziejowych. Do poglądów historiozoficznych 
należy m.in. prowidencjalizm.  
*Bajronizm – tendencja literacka w XIX wieku ukształtowana przez życie i twórczość G. Byrona; przejawia się: w kreacji 
bohatera romantycznego jako jednostki wybitnej, o tragicznie powikłanym losie, skłóconej z ,,szarą rzeczywistością”, 
swobodnym stosunku do  reguł literackich, ironicznym dystansie do rzeczywistości, upodobaniu do synkretycznych form 
gatunkowych, motywów historycznych i egzotycznych; często łączy się z dążeniami wolnościowymi. W Polsce tendencje 
bajronistyczne realizował A. Mickiewicz, J. Słowacki  
Improwizacja – sposób tworzenia, utwór powstały spontanicznie, bez uprzedniego przygotowania, pod wpływem nagłego 
natchnienia i zazwyczaj skierowany jest do niewielkiego grona odbiorców; pokazuje kreatywne zdolności twórcze poety i 
jego możliwości. 
Synkretyzm –  w utworach romantycznych – dzieło łączy elementy kilku gatunków (s. gatunkowy) bądź rodzajów 
literackich (s. rodzajowy). Typowy dla powieści poetyckiej czy dramatu romantycznego.  
Sensualizm  – pogląd filozoficzny popularny w XVII i XVIII wieku, według którego człowiek zdobywa wiedzę o świecie 
za pomocą zmysłów, bez poznania rozumowego.  
* Frenezja romantyczna – charakterystyczna dla epoki tendencja do przesycania świata przedstawionego motywami 
okropności, szaleństwa, zbrodni i immoralizmu.  Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia”  
Epos– gatunek epicki skupiający rozbudowane utwory wierszowane, opisujące dzieje legendarnych lub historycznych 
bohaterów na  tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności, wywodzący się ze starożytnych pieśni o tematyce 
historycznej. Z zapisu takich utworów powstały eposy Homera – Iliada i Odyseja.  
Epopeja narodowa – utwór wyjątkowy na tle innych eposów dla danego narodu, gdyż podkreśla jego odrębność, tradycje 
naturę ludzi na tle przełomowych wydarzeń dla kraju – dla Greków: Iliada/Odyseja.; dla Polaków: Pan Tadeusz; dla 
Niemców: Pieśń o Nibelungach itp. (nie ma takiego gatunku jak epopeja narodowa – to tylko określenie wobec niektórych 
eposów)  
*Język ezopowy – zawoalowany sposób pisania, utwory pisane j. ezopowym często mają przesłanie możliwe do odczytania 
tylko dzięki znajomości stosownych aluzji literackich, metafor, alegorii etc.; występuje w poezji Norwida. Nazwa pochodzi 
od greckiego bajkopisarza Ezopa.  

 
6) Motywy literackie w polskiej literaturze romantycznej z przykładami: 
- 

niespełniona miłość – historia Gustawa w IV części Dziadów A. Mickiewicza; ,,Kordian” – J. Słowackiego 

- poeta-kreator, człowiek wyjątkowy – A. Mickiewicz ,,Dziady” III, J. Słowacki ,,Kordian” 
- cierpiąca matka – pani Rollison – A. Mickiewicz ,,Dziady” III 
- ukarana zbrodnia – A. Mickiewicz ,,Lilije” 

                                                 

1

 A. Mickiewicz - ,,Konrad Wallenrod”  

- piekło na ziemi – obóz rewolucjonistów – Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia” 
- autotematyzm – A. Mickiewicz ,,Konrad Wallenrod (pieśń Wajdeloty), Dziady III; J. Słowacki ,,Testament mój”  
- podróż, wędrówka – A. Mickiewicz ,,Dziady III”, J. Słowacki ,,Kordian” 
- szaleństwo – A. Mickiewicz ,,Romantyczność”, Wielka Improwizacja z III części Dziadów – świadectwo opętania 
Konrada, J. Słowacki – ,,Kordian” , Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia” – obłęd Marii  
- taniec – A. Mickiewicz ,,Pan Tadeusz”, Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia” – upiorne przedstawienie pod szubienicą 
- tradycja – A. Mickiewicz ,,Pan Tadeusz”, ,,Konrad Wallenrod” 
- ucieczka – A. Mickiewicz ,,Pan Tadeusz”, ,,Konrad Wallenrod” Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia” 
- wieszcz, jasnowidz – A. Mickiewicz ,,Dziady” III, Z. Krasiński ,,Nie-boska komedia” 
- władza, władca – A. Mickiewicz ,,Reduta Ordona”, J. Słowacki ,,Kordian”, ,,Balladyna”  

 
7) *Cechy bohatera romantycznego: 

- jednostka wybitna, silnie zindywidualizowana, wyrastająca ponad przeciętność 
- samotny wśród otaczających go ludzi i osamotniony w swoim działaniu 
- jego działania wynikają z jednostkowego buntu przeciw porządkowi świata, w którym przyszło mu  żyć  
- w swoim buncie jest zdolny nawet do wystąpienia przeciw Bogu 
- odczuwa niechęć (a czasem nawet pogardę) wobec nierozumiejących go ludzi (za których czuje się jednak odpowiedzialny 
i których kocha - rodacy) 
- wewnętrznie rozdarty 
- jego działanie motywowane jest wysokimi pobudkami (przywiązanie do honoru, miłość do ojczyzny, narodu) 
- zdolny do poświęcenia się za ludzi 
-* u kresu działań czekają go obłęd i śmierć – (zazwyczaj) np. Hrabia Henryk czy Kordian?.  

 
8) *Cechy dramatu romantycznego wspólne dla ,,Dziadów”, ,,Kordiana” czy ,,Nie-boskiej 
komedii” : 

- otwarta kompozycja utworu 
- fragmentaryczność akcji 
- zerwanie z klasyczną zasadą trójjedności (czasu, miejsca i akcji) 
- zerwanie z zasadą łańcucha przyczynowo-skutkowego 
- wprowadzenie na scenę duchów, postaci spoza świata realnego 
- kreacja głównego bohatera – typowy bohater romantyczny 
- nastrojowość utworu 
- sceny zbiorowe 
- asceniczność dramatu 
- zerwanie z zasadą decorum (stosowności), frenezja romantyczna 

 
9) Wybrane liryki romantyczne: 
Adam Mickiewicz: 
a) Lilie str.40 : 

- * utwór powstał z inspiracji pieśnią ludową O pani, która zabiła pana, opowiadającej o czasach, w których z rozkazu B. 
Śmiałego niewierne żony karano śmiercią 
-ballada porusza problemy etyczne – bohaterka zabija męża i nie może zaznać spokoju, aż ponosi zasłużoną karę – zmarły 
mąż zabiera ją na tamten świat – zostaje potępiona 
- bohaterką ballady jest pani, która nie dochowała wierności mężowi, a nie chcąc przyznać się do zdrady i obawiając się 
kary, zabiła go gdy powrócił do domu. O swojej zbrodni opowiedziała tylko pustelnikowi, ale nękały ją wyrzuty sumienia i 
lęki. Panicznie obawiała się ujawnienia zbrodni; robi wszystko by zatrzeć ślady po makabrycznym czynie – na grobie męża 
sadzi lilie, aby przysłoniły miejsce pochówku.  
- Kara: Kiedy pani miała wybrać nowego kandydata na męża wśród dwóch braci zmarłego, duch małżonka ukazał się 
zebranym i upomniał się o swoje prawa. Wiarołomna żona i dwaj bracia starający się o jej rękę zginęli pod gruzami cerkwi, 
która zawaliła się. W miejscu tym, podobnie jak na grobie męża wyrosły lilie, które zamiast ukryć zbrodnię, stały się jej 
dowodem. Zgodnie z poczuciem ludowej sprawiedliwości zbrodnia została ukarana.  
- ,,Nie ma zbrodni bez kary” – morał płynący z ballady  
- mroczna nastrojowość współgra z odczuciami zbrodniarki – Ciemno, wietrzno, ponuro  
- utwór to nie tylko wstrząsająca opowieść o mężobójstwie – to studium psychologiczne odsłaniające ponure przeżycia 
zabójczyni, które przypominają psychiczną udrękę Lady Makbet z tragedii Szekspira.  

b) Oda do młodości str. 24: 

- manifest młodego pokolenia, wyraz ścierania się dwóch światopoglądów: oświeceniowego i romantycznego 
-w Odzie do młodości mamy do czynienia z formalnie nawiązującym do klasycyzmu manifestem światopoglądowym 
młodych romantyków, którzy wchodzą w dorosłe życie i podejmują żarliwą dysputę ideową ze swymi poprzednikami  
- dwa światy: starzy i młodzi: 

- starzy: ludzie oświecenia ,,bez serc, bez ducha” o przestarzałych poglądach, którzy już niczego wartościowego nie 
wymyślą a wciąż chcieliby dominować  
- młodzi: ludzie nowego pokolenia, którzy kierują się miłością, przyjaźnią, solidarnością, pragną nowoczesności, świeżości, 
chcą skierować świat na nowe tory 
- Forma Ody do... nawiązuje wyraźnie do gustów i reguł artystycznych klasycyzmu.  
-Idee zawarte w utworze zbliżają go do oświeceniowego programu poszerzania stanu wiedzy i ciągłego wzbogacania 
rozumu, kult wiary w człowieka oraz postulatów walki z przesądami i ciemnotą. Po raz pierwszy jednak w polskiej poezji 
pojawia się tak wielka siła uczucia oraz potęga wyrazu artystycznego, co powoduje, że Odę do młodości należy traktować 
jako utwór otwierający nowe, romantyczne horyzonty i sposoby pojmowania świata.  

c) Romantyczność str. 27 : 

-motto: cytat z Hamleta Szekspira – o widzeniu oczami duszy tego, co zakryte przed oczami  
- ballada ,,Romantyczność” – wyraz artystycznych i ideowych przekonań poety 
- niemal modelowy przykład ballady jako gatunku literackiego – wyrazista fabuła, obecność narratora, jasne określenie 
bohaterów, utwór epatuje tajemniczością i niesamowitością.  
- ze względu na treść – programowy utwór polskiego romantyzmu – zapowiedź tematów i problemów jakie podejmie 
romantyzm, utwór silnie związany z ludowością i fantastyką 
- całość dzieli się na dwie części – historia Karusi i polemika narratora ze starcem – zwolennikiem oświecenia 
- Karusia po śmierci narzeczonego, Jasia, popadła w obłęd. Błąka się wśród ludzi, szukając ukochanego i głęboko wierząc, 
że zmarły ciągle jest przy niej i mimo śmierci dalej ją kocha. Widzi swojego kochanka obok siebie, mówi do niego, płacze. 
Wiara Karusi jest niezwykle istotna dla ludowego związku między dwoma światami. Jest to wiara w to, że pomiędzy 
światem ludzi zmarłych a światem żywych istnieje łączność, że te dwa światy przenikają się wzajemnie, współistnieją. 
Duchy mogą kontaktować się z żywymi – wierzy w to prosta dziewczyna, wierzy w to wiejski lud. Poeta podziela jej wiarę: 
,,I ja to słyszę, i ja tak wierzę.”  
- w drugiej części ballady pojawia się starzec

2

 – wyśmiewa wiarę prostych ludzi, mówi o wyższości nauki i wiedzy nad 

rojeniami obłąkanej dziewczyny - ,,Ufajcie memu oku i szkiełku”. Jest symbolem klasyków, którzy do poezji romantycznej 
odnosili się drwiąco i z lekceważeniem. Narrator wyrażając poglądy samego Mickiewicza podejmuje polemikę ze starcem, 
przeciwstawiając martwym prawdom żywe wierzenia prostych ludzi - ,,Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca 
szkiełko i oko.”  
- utwór kończy wezwanie: ,,Miej serce i patrzaj w serce” – przesłanie młodego Mickiewicza: świat poznaje się nie 
poprzez zmysły, ale poprzez to, co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja 
stają się tu bezradne i bezsilne.  
- Według Mickiewicza twórca powinien szukać inspiracji w podaniach i wierzeniach ludowych, głosić wyższość uczucia 
nad rozumem, szukać nowych, oryginalnych dróg artystycznego przekazu.  

d) Nad wodą wielką i czystą str. 72: 

- incypit, liryka refleksyjna – zaduma nad przemijaniem, utwór należy do tzw. Liryków lozańskich – utworów, w 
których dominuje nastrój smutnej zadumy nad przegranym, zmarnowanym życiem i niespełnionymi marzeniami.  
- wiersz rozpoczyna się od trzech opisów krajobrazu, ukazujących kolejno – wodę jeziora, oraz obłoki i błyskawice, które 
się w tej wodzie odbijają.  Opisy te są dobrane nieprzypadkowo. Woda jeziora opisana w tym liryku trwa, natomiast świat, 
który się w tej wodzie odbija, przemija. Jedynie na krótki moment pokazuje się w lustrze jeziora, potem znika i odchodzi w 
niebyt. Tak więc woda odbija – czarne twarze skał, czarne obłoki i światło błyskawicy. 
- Podmiot liryczny – stara się rejestrować ,,odbijać’ zjawiska otaczającej go rzeczywistości. Nad wodą wielką i czystą jest 
więc wierszem o poezji, w którym Mickiewicz stara się określić jej rolę w swoim życiu twórczym.  
-Poezja służyć ma trwaniu i obrazowaniu, odbijaniu świata. Ma szansę pozostać wtedy, gdy poety już nie będzie. 
Mickiewicz daje temu wyraz w ostatniej strofie wiersza, w której pisze, że trzeba mu ,,płynąć, płynąć i płynąć”  

e) kilka słów o ,,Sonetach krymskich”: 

- cykl 18 utworów – powstałych pod wpływem podróży wieszcza na Krym w 1825 roku 
- ukazują rozpacz poety-pielgrzyma, stęsknionego za ojczyzną wygnańca 
- podmiot liryczny wypowiada się zazwyczaj w pierwszej osobie liczby pojedynczej, innym razem przeżycia podróżnika 
przedstawia bezstronny narrator. Spotyka on mieszkańca Krymu – księcia tatarskiego Mirzę, który uosabia muzułmańską 
religię, kulturę i mowę Tatarów i Turków 
- tematyka sonetów: człowiek a natura, nostalgiczne wspomnienie Ojczyzny, filozoficzne refleksje nad ulotnością piękna,  
przemijaniem życia i samotnością 
- fascynacja Orientem – nazewnictwem, religią, historią, architekturą, przyrodą i obyczajowością 
- Stepy Akermańskie, Burza, Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, Widok gór ze stepu Kozłowa, Czatyrdah,  

 
Juliusz Słowacki: 
a) Testament mój str. 195: 

-  liryka bezpośrednia, podmiot liryczny dokonuje podsumowania swojego życia i twórczości  

                                                 

2

 Aluzja do Jana Śniadeckiego – zwolennika oświecenia, przeciwnika nurtów romantycznych. 

- utwór przybiera formę monologu skierowanego do przyjaciół, a także do współczesnego pokolenia romantyków jak 
również do przyszłych pokoleń 
- poeta przyznaje, że nie pozostawił dziedzica ani dla mojej lutni, ani dla imienia 

-

Majątek, który pozostawił po sobie Słowacki, to nie pieniądze i kosztowności, lecz testament poetycki, który prezentuje 

zbiór myśli, uczuć i dorobek twórczy poety. 
-W wierszu przeplatają się dwa wątki treściowe: osobisty i patriotyczny. Podmiot liryczny przedstawia nakazy, które 
pragnie, aby wypełniali po jego śmierci potomni. Na swój temat mówi Słowacki z goryczą, zaś jego wypowiedź pełna jest 
rezygnacji. Dotkliwie odczuwa swoją samotność i niezrozumienie jego poezji przez współczesnych. Mimo iż nie zaznał 
zrozumienia za życia, nie pragnie pochwał ani wielkich nagród. Widzi siebie jako sternika na walczącym okręcie, w całości 
jest mu oddany i gotów zginąć razem z nim. 
-Podmiot liryczny wyjaśnia, iż zawsze pragnął dobra ojczyzny. Wiernie służył narodowi i ludziom, mimo poczucia 
osamotnienia – żem dla ojczyzny sterał moje lata młode.  
- Ogromnie cenił przyjaźń tych, którzy go rozumieli i cenili. O nim samym mówi jego postawa - fakt, że zgodził się spełnić 
rolę wieszcza bez sławy i pochwał. Odchodząc, nie prosi swoich przyjaciół o łzy na jego pogrzebie. Jedyną prywatną 
prośbą, którą odnajdujemy w wierszu, jest apel, by jego ciało zostało po śmierci spalone w aloesie i oddane jego matce 
(aloes – symbol pamięci i trwałości uczucia) 
- Poeta pragnie ponadto, by jego przyjaciele dalej walczyli, w razie potrzeby stanęli na czele narodu i oddali swe życie, aby 
byli „kamieniami rzucanymi na szaniec”. 
- W swym testamencie wspomina także o poezji, która „przerobi zwykłych zjadaczy chleba w aniołów”. Ona nie umrze 
wraz z nim; ma wielką moc, która przemieni zwykłych ludzi w wojowników o ideę. Podmiot liryczny w ostatniej zwrotce 
wyraża nadzieję, iż głoszone przez niego poglądy trafią kiedyś do serc potomnych 
-*

 

W wierszu występują środki stylistyczne takie jak: epitety („niepłakana trumna”, „lata młode”, „dźwięk pusty”), 

metafory („Być sternikiem duchami napełnionej łodzi”, „Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi”), porównania („Imię 
moje tak przeszło jako błyskawica”), wykrzyknienia („Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!”), pytania retoryczne 
(„I tak cicho odlecieć-jak duch, gdy odlata?”). 

b) Grób Agamemnona str. 156: 

- Utwór można podzielić na dwie części: pierwsza ma charakter osobisty i zawiera refleksje, które nasunęły się poecie 
podczas zwiedzania grobu Agamemnona, legendarnego wodza Greków walczących pod Troją. Wnętrze grobowca, 
specyficzny nastrój uruchomiają wyobraźnię i przywołują skojarzenia ze światem mitów. Wiatr kojarzy się poecie z 
płaczem Elektry, córki Agamemnona, która po jego śmierci musiała wykonywać najcięższe prace nakazane przez nieczułą 
matkę. Promień światła przywołuje w pamięci strunę z harfy Homera i nasuwa skojarzenie dotyczące własnej 
niedoskonałości. Druga część utworu ma charakter patriotyczny i widoczna jest w niej zmiana postawy podmiotu 
lirycznego, który z pokornego, smutnego i cichego staje się pełnym pasji oskarżycielem oraz demaskatorem wad Polaków.  
-Analizuje on przyczyny upadku powstania listopadowego oraz niewoli. Przywołuje pamięć o bitwie pod Termopilami 
(480r. p.n.e.), kiedy król Sparty Leonidas, stojąc na czele zaledwie 300 Spartan, zdołał powstrzymać napór Persów, ratując 
w ten sposób Grecję. Polacy w żaden sposób nie mogliby się równać z garstką walecznych żołnierzy.

3

 Za sytuację Polski 

podmiot liryczny wini szlachtę, przedstawiając ją jako gnuśną, ograniczoną, zacofaną: 
O Polsko! Póki ty duszę anielską 
Będziesz więziła w czerepie rubasznym, 
Póty kat będzie rąbał twoje cielsko, 
Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym. 
Pierwszym krokiem w walce o niepodległość powinno być przezwyciężenie szlachetczyzny: 
Zrzuć do ostatka te płachty ohydne 
Tę – Dejaniry palącą koszulę. 
Temu wezwaniu towarzyszy jednak obawa, czy Polska zdolna jest do mądrego, politycznego działania. Poeta, czyniąc 
bolesny rozrachunek z narodem, czuje się współodpowiedzialny za taką sytuację. Wypowiada się jako obywatel cierpiący 
wraz z ojczyzną, a nie jako sędzia. W zakończeniu utworu podejmuje próbę obudzenia uczuć i ambicji Polaków oraz 
określa zadania własnej poezji. Jej rolą ma być pobudzenie narodu do określonego działania, zaś rolą poety – tworzenie 
poezji zaangażowanej (dom. w sprawy Narodu ). 

c) Smutno mi Boże str. 99:  

-Hymn – charakter polemiczny, przykład romantycznej niezgody na porządek świata 
- tytuł wskazuje na doniosły charakter utworu, Wiersz składa się z ośmiu zwrotek, z których każda kończy się słowami: 
Smutno mi Boże. Refreniczny zwrot służy wydobyciu i podkreśleniu skargi oraz ukazaniu beznadziejności żywota 
człowieka pozbawionego ojczyzny. Słowa te, otwierające również cały utwór, wprowadzają do wiersza atmosferę smutku. 
Melodyjność wiersza nadaje mu łagodniejszą formę. 
- żałosna skarga podmiotu lirycznego skierowana do Boga – mimo piękna świata stworzonego przez Boga, nic nie ukoi 
rozpaczy wygnańca i tułacza.  
- Wiersz rozpoczyna się wyznaniem "Smutno mi Boże". Jest to apostrofa skierowana do Boga. Podmiot liryczny 
stwierdza, że wszystko co się dzieje dookoła jest dziełem Boga. Słowa "Smutno mi, Boże" określają wizerunek człowieka 

                                                 

3

 Przypominają poecie raczej walczących pod Cheroneą – splamionych hańbą układów, biernych i niezdolnych do patriotycznych działań. 

pogrążonego w smutku i melancholii. Świadomość przemijania i tęsknota do ojczyzny, do której nigdy nie wróci, sprawiają, 
że podmiot liryczny cierpi. Jest zrezygnowany i pogodzony ze swoim losem. Dziękuje również Bogu za stworzenie 
pięknego świata, ale stwierdza, że wszystkie te dary nie są w stanie ukoić jego rozpaczy. W pierwszej zwrotce poeta opisał 
kontrastujący krajobraz. Mimo piękna i bogactwa, nie jest to krajobraz, który wędrowiec chciałby podziwiać, tęskni za 
innym, ma przeczucie, że go już nigdy nie ujrzy. Kolejne zwrotki opisują różne odcienie smutku. Podmiot liryczny pragnie 
otworzyć przed Bogiem "głąb serca", bo czuje się samotny. Porównuje się do "pustego kłosa", wyzbytego radości i 
pragnień. Przed obcymi ludźmi musi ukrywać swe uczucia, ozdabiając twarz maską, "ciszą błękitu", ale w głębi serca 
buntuje się. Wie, że jest to bunt bezsilny, dziecinny, dlatego porównuje swój lament do płaczu dziecka żalącego się na 
odejście matki. W czwartej zwrotce pojawia się uczucie ogromnej tęsknoty za "polskimi ugorami", które wywołał widok 
przelatujących bocianów. Piąta zwrotka jest najbardziej dramatyczna, a zawarte w niej uczucia jeszcze bardziej podkreślają 
emocje pielgrzyma, który pozbawiony rodzinnego domu nie wie nawet, gdzie będzie jego mogiła.  
 -Niepewny los tułacza wzbudza w nim uczucie zazdrości wobec tych popiołów, które spoczywają w rodzinnych 
grobowcach na ojczystej ziemi. Wie, że modlitwa nic nie pomoże. Z takim losem trudno się pogodzić, z podobnymi 
myślami i uczuciami trudno żyć, dlatego podmiot liryczny jest smutny i przepełniony gorzkim buntem.

 

d) Rozłączenie str. 73: 

-intymne wyznanie podmiotu lirycznego skierowanego do ukochanej osoby 
-  Osoba mówiąca w wierszu przebywa z dala od ojczystego kraju, jest pogrążona w smutku, wraca wyobraźnią do dobrze 
znanych mu stron, wspomina szczególnie mu bliską osobę podczas wykonywania codziennych zajęć. Adresatka utworu 
tego nie potrafi – nie wie gdzie, ani w jakich warunkach przebywa podmiot liryczny. Pejzaż otaczający ukochaną osobę jest 
zamazany i mglisty. Patrzymy na niego przez pryzmat – Wiem gdzie malować myślą twe oczy i postać./ Między jakimi 
drzewy szukać białej szaty.  
- Miejsce pobytu podmiotu zostało zobrazowane w sposób wyrazisty. Odległość pomiędzy nimi powoduje ogromną 
tęsknotę i nie pozwala im o sobie zapomnieć. Poeta stosuje wyszukane metafory: („włosem deszczu skałom wieńczyć 
głowę”) oraz epitety („gołąb smutku”). Symbol gwiazdy będący raz adresatką, raz jej stróżem, pozwala zobaczyć adresatkę 
oczami Słowackiego – osobę wyjątkową.  Dużą rolę pomiędzy światem autora, a jej światem odgrywa anafora. W 
zwrotkach dotyczących adresatki Słowacki pięciokrotnie powtórzył słowo „wiem”. 
 -W ostatniej zwrotce wiersza podmiot liryczny wyraża przekonanie o niemożliwości spotkania dwojga rozłączonych. Żali 
się, że ich rozstanie będzie wieczne: „Lecz choć się nigdy, nigdzie połączyć nie mamy,...” Każda strofa przesycona jest 
bólem spowodowanym rozłąką i brakiem nadziei na spotkanie. Ale choć rozłączeni wciąż o sobie pamiętają.  
 -*Wśród środków stylistycznych, które zostały użyte w utworze, na uwagę zasługuje metaforyczność opisu. Właśnie 
wyszukane metafory wzmacniają siłę wyrazu („niebo zwalić i położyć”, „malować myślą twe oczy”). Ponadto wyróżnić 
możemy epitety („łza różowa”, „biednym tułaczem”), porównania („Tyś mi widna jak gwiazda”), anafora („Wiem, o jakiej 
godzinie wraca bolu fala, Wiem, jaka ci rozmowa ludzi łzę wyciska”). W utworze występują także rymy (dostać - postać, 
perełka - światełka). Tworzy go osiem zwrotek, z których każda ma cztery wersy. Każdy wers natomiast ma po trzynaście 
sylab. Pierwsze trzy strofy zawierają pięciokrotne anaforyczne powtórzenie słowa „wiem”. Następne strofy powiązane są z 
poprzednimi przez przeciwstawienie: „wiem”-„ale ty nie wiesz”. Słowo „gwiazda” zostało w tekście użyte kilkakrotnie. 
Słowo to oznacza stróża kobiety i ją samą, rozszerza zatem znaczenie całego tekstu. 

 
Cyprian Kamil Norwid: 
a) Moja piosnka (II) str. 155: 

-liryka refleksyjna i patriotyczna, wyznanie liryczne skierowane do Boga – tęsknota podmiotu lirycznego za 
Ojczyzną (Podmiot liryczny może zostać utożsamiony z poetą) 
- Poeta przedstawia symboliczny obraz ojczyzny: kraju, w którym ludzie żyją w zgodzie z przykazaniami bożymi, w 
zgodzie z Ewangelią (symbol chleba, pozdrowienie w imię Chrystusa). Jest to kraj sprawiedliwy, praworządny. Ponadto z 
nostalgią wspomina pejzaż ,,kraju lat dziecinnych” – m.in. bociany.  
- Za czym jeszcze tęskni podmiot liryczny? 
- do czegoś nieokreślonego – może do niewinności lat dziecinnych spędzonych w kraju, może w ogóle do niewinności i 
czystości duchowej, którą odebrały mu lata nędzy i tułaczki – trudno dociec, sam poeta nie definiuje bliżej podmiotu swojej 
tęsknoty 
- do dobroci i uczciwości między ludźmi: do tych, co ,,mają tak za tak, nie za nie” – poeta odwołuje się do wartości 
ewangelicznych: prawdy, moralności – bez ,,światło-cienia” Chciałby przestać tęsknić – ,,bez-tęsknota” i myśleć ,,bez-
myślenie” – wynika z tego, że myśli ma przykre i ponure. 
- do znalezienia kogoś bliskiego: jest samotny, a swoimi refleksjami dzieli się tylko z Bogiem. Bohater jest człowiekiem 
nieszczęśliwym, udręczonym tęsknotą i smutnym

4

.  

- Wiersz jest zarazem krzykiem rozpaczy oraz gorącą modlitwą.  
- Utwór jest przykładem liryki filozoficznej – odwołuje się do podstawowych i najważniejszych wartości moralnych. 
*Przypomina nieco  Smutno mi Boże J. Słowackiego 
-* piosnka – smutna, melancholijna piosenka, pełna żalu i tęsknoty 

                                                 

4

 W tekście to być może aluzja do wielkiej i nieodwzajemnionej miłości Norwida – Marii Kalergis  

- budowa utworu: 6 czterowersowych strof. Każdą z nich kończy ,,Tęskno mi Panie” – funkcja refrenu. Norwid stosuje 
neologizmy  -  ,,bez-tęsknota”, ,,bez-myślenie”, ,,Światło-cień”. Każdy z nich ma znaczenie – umożliwiają właściwą 
interpretację utworu.  

b)Fortepian Szopena

5

 str. 169: 

-liryka inwokacyjna, podmiot liryczny wspomina genialnego kompozytora i ubolewa nad niedocenianiem jego geniuszu 
przez Rosjan – wyrzuceniu na bruk fortepianu Chopina 
- Utwór ten jest wieloczęściowy. W trzech pierwszych zwrotkach opisuje poeta zapamiętaną przez niego sylwetkę 
gasnącego artysty. Norwid wspomina postać Szopena, podobnego do liry Orfeusza, do postaci marmurowej dłuta 
Pigmaliona. Nawiązanie do mitów jest celowe. Orfeusz wzruszał przyrodę swoją muzyką, Pigmalion zaś ożywił rzeźbę; 
życie i twórczość muzyka stają się mitem dzięki wielkości jego osoby. Dostrzegamy bladą twarz i alabastrowe dłonie 
Szopena, które zlewają się w jedno z bielą klawiatury fortepianu. Ostatnie dni życia artysty są niezwykłe: „Pełne, jak Mit, 
Blade, jak świt”. Zatem zbliżająca się śmierć nie oznacza dla niego końca, jedynie przejście w inny, wyższy wymiar 
istnienia, gdyż mit jest czymś ponadczasowym, wiecznie żywym. 
- Kolejne trzy części wprowadzają już innego bohatera. Jest nim nie tylko sam muzyk, ale i jego muzyka. To właśnie dzięki 
niej śmierć autora nie oznacza kresu jego dzieła. Jest ona wartością ponadczasową, która tworzy pomost między sztuką 
starożytnej Grecji a współczesnością. Posiada ona również doskonałość klasyczną połączoną z peryklejską prostotą (mowa 
o sztuce greckiej z czasów Peryklesa w V w. przed Chrystusem). Podmiot liryczny rozważa samą istotę sztuki. Tu odwołuje 
się do takich twórców jak Fidiasz – grecki rzeźbiarz, Ajschylos – tragik czy też Dawid – psalmista biblijny, a także Szopen, 
którzy realizowali swą sztukę w sposób doskonały poprzez łączenie istoty i formy: „Zwiesz się razem: Duchem i Literą.” W 
części tej widzimy odpowiedź na pytanie, dlaczego prawdziwa sztuka jest niezrozumiała w realnym świecie. Otóż cechą 
takiego świata jest niedoskonałość, zaś sztuka jest czymś doskonałym, tworzącym idealną całość. Dlatego nie można na 
ziemi zrealizować jej ideału.  
- W części ósmej przenosimy się do Warszawy na plac Starego Miasta, który oglądamy z lotu ptaka. Krajobraz stolicy 
widzimy jakby oczami Szopena, gdyż jego duch jest tam wciąż obecny. Zniszczenie fortepianu mistrza, który jest 
symbolem sztuki, jest wyrazem odrzucenia przez ludzi muzyki Szopena. Moment wyrzucenia przez okno fortepianu 
opisany został z dużą dożą emocji. Momentem kulminacyjnym jest odgłos upadającego na bruk fortepianu. 
- Ostatnia, dziesiąta część, to refleksja podmiotu lirycznego na temat muzyki Szopena oraz poezji samego Norwida. Łączy 
je fakt, iż obydwie nie były zrozumiane przez współczesnych. W swej twórczości wykraczali oni poza swój czas, dlatego 
też ludzkość musiała dojrzeć, aby w pełni zrozumieć i zaakceptować ich twórczość. Jednak aby to się wydarzyło, sztuka 
musi być kompletnie odrzucona, wręcz trzeba aby ideał sięgnął bruku. Dopiero wtedy nastąpić może jej zmartwychwstanie 
i zrozumienie. 
-* Utwór ten ma charakter traktatu o sztuce. Właśnie ona jest jednym z dominujących w wierszu tematów. Na 
wieloznaczność wiersza wskazują liczne metafory („Z marmurów łona”), nawiązania do tradycji (Orfeusz, Pigmalion), 
słowa – klucze („Brak”), zapis graficzny („BRAK”, „D o p e ł n i e n i e”), wielokropki, myślniki, niedopowiedzenia, 
epitety („Pod rozpłomienioną gwiazdą”), wykrzyknienia („Ten!”, „Nie ja!”). Jego budowa jest nieregularna. Występują w 
nim również rymy, apostrofy, anafory. Podzielony został na dziesięć części zróżnicowanych tematycznie, z których każda 
ma inną ilość wersów. 

c) ***Coś ty Atenom zrobił Sokratesie?*** str. 197: 

- trzyczęściowy incypit

6

 oparty na szeregu pytań retorycznych o losach i roli wybitnej jednostki, utwór zainspirowany 

sporami na temat miejsca pochówku Mickiewicza 
- by ukazać dramat i samotność genialnej jednostki Norwid posługuje się przykładami wielkich ludzi – wspomina 
Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Bonapartego i Mickiewicza. Wszyscy oni za życia byli przez własne 
społeczeństwo traktowani okrutnie. Dopiero po ich śmierci toczyły się spory o to, gdzie ich pochować 
- poeta uważa, że wielkie osobowości muszą przeciwstawić się normom epoki. Współcześni nie są w stanie należycie 
ocenić ich wyjątkowości. Nieprzeciętność i bohaterstwo nie obroni się przed ludzką zawiścią. Za życia odtrącani, dręczeni 
czy – jak Sokrates – skazani na śmierć, zostają po zejściu z tego świata należycie docenieni. Wtedy doznają oznak szacunku 
a społeczeństwo zauważa ich wielkość. Czy taki będzie los Mickiewicza? – zastanawia się Norwid 
- Poeta podkreśla w utworze, że należy do pokolenia, które czytać i zrozumieć będzie mogła dopiero następna epoka.  

d) Bema pamięci żałobny – rapsod str. 116: 

- bohater utworu – patriota polski i bojownik o wolność doby Wiosny Ludów – Józef Bem 
- Część pierwsza przedstawia opis pogrzebu skonstruowanego na wzór pochówków dawnych wodzów słowiańskich. 
Występują rycerskie rekwizyty – miecz, pancerz, koń, sokół, które nie pasują do wieku dziewiętnastego. Zatem owa 
stylizacja na pogrzeb rycerski cofa wizję pogrzebu Bema ku wcześniejszym wiekom.  Uderza bogactwo i dokładność opisu. 
Widzimy panny żałobne, które zawodzą i idą z rękoma podniesionymi w górę, chłopców uderzających w tarcze, 
powiewającą chorągiew, płonące pochodnie. Pogrzebowy kondukt, w drodze na miejsce przeznaczenia, wchodzi w wąwóz. 
Jednak grób nie zatrzymał pochodu, stał się natomiast punktem zwrotnym, gdyż otworzył bramy przyszłości. 
- Zanim jednak grób został przekroczony i pochód podążył dalej, w obrazie orszaku dokonała się zmiana. Na początku był 
on podmiotem narracji trzecioosobowej (idą, biją, wchodzą), potem zaś jest już to narracja pierwszoosobowa (zobaczym, 

                                                 

5

 Analiza do całości utworu.  

6

 Wiersz bez tytułu – w celu identyfikacji podaje się zazwyczaj pierwsze wersy utworu 

powleczem). Pierwsza zamyka przeszłość, druga zaś otwiera przyszłość. Jest ona jednak kształtowana przez przeszłość: 
rumak zostaje przymuszony do skoku „starą ostrogą”, miasta zostają zbudzone ze snu stukotem „urn” grobowych. Można 
powiedzieć, że przyszłość wyrasta z dziedzictwa po Bemie. Zatem nie sam Bem jest bohaterem wiersza, tylko pamięć o nim 
tkwiąca w narodzie i pobudzająca go do czynu. 
 -Wymowa utworu jest następująca: pochód przestaje być jedynie pogrzebem, a staje się marszem bojowników o wolność 
„zarażonych” wielkością generała. Prawdziwa idea nie umiera, tylko pobudza narody, których celem nie jest grób, tylko 
przyszłość – oto przesłanie płynące z wiersza Norwida. 
-* W utworze widoczne jest harmonijne zespolenie takich czynników jak plastyka, muzyczność i symbolika ideologiczna. 
Nasycenie wiersza barwami („miecz zielony”, „pobłękitniałe”) i dźwiękami („pękanie”) potęguje jego siłę wyrazu. W Bema 
pamięci żałobny rapsod odnajdujemy także metafory („Wchodzą w wąwóz i toną”) i personifikacje („trąby długie we łkaniu 
aż się zanoszą”), rymy (ramiona-zrobiona, nieba-koleba). Na początku utworu występuje apostrofa („Czemu, Cieniu, 
odjeżdżasz”). 
e) 

W Weronie

 str. 57: 

-Treść wiersza: W Weronie, gdzie rozegrała się tragedia kochanków, niebo zrzuciło gwiazdę na ich groby. Cyprysy 
,,mówią”, że jest ona darem dla Romea i Julii, a ludzie – że to tylko meteory – kamienie, które pojawiają się 
nieoczekiwanie.  
-Aluzja literacka: Poeta przywołuje w wierszu postacie z tragedii Szekspira. Składa hołd potędze uczucia Romea i Julii, 
którego sława przetrwała wieki. Jednocześnie, w wierszu, poeta zastanawia się nad stosunkiem do świata. Przedstawia dwie 
postawy: romantyczną i racjonalistyczną. Aluzja literacka posłużyła opisowi tych postaw: poeta przedstawił w wierszu 
romantyczne i racjonalistyczne reakcje na zjawisko gwiazdy spadającej na grób werońskich kochanków.  
-Podmiot liryczny: wrażliwy obserwator, który opowiada o dwóch różnych reakcjach na pojawienie się spadającej 
gwiazdy.  
-Postawa cyprysów i postawa ludzi: poeta przedstawia dwie możliwości interpretacji zjawiska spadającej gwiazdy, 
używając przenośni: 
- spadająca gwiazda jest łzą anioła – tak ,,mówią” cyprysy.  
- spadająca gwiazda to zwykły kamień (meteoryt), rozpalony do czerwoności przy przechodzeniu w górne warstwy 
atmosfery i dlatego widoczny – tak mówią ludzie.  
Cyprysy (drzewa sadzone na cmentarzach, symbol żałoby) współczują parze kochanków; sądzą, że spadająca gwiazda jest 
łzą anioła – łza jako symbol uczuć. Ludzie nie wierzą w ludowe legendy o łzach aniołów. Dla nich meteoryty to tylko 
kamienie – i z naukowego punktu widzenia mają rację. Kamienie – symbol bezduszności, obojętności. Cyprysy prezentują 
postawę romantyczną: wierzą w wielkość i siłę uczuć, wierzą, że nawet Bóg współczuje nieszczęśnikom z Werony, bo 
bardzo się kochali. Miłość ma moc zbawczą. Ludzie prezentują postawę racjonalistyczną – wrogą wszelkim wzruszeniom, 
sentymentom. Są bezduszni, o kamiennych sercach.  
-Postawa podmiotu lirycznego: jego słowa brzmią: łagodne oko błękitu (...) patrzy (...) i gwiazdę zrzuca ze szczytu. Nie 
wypowiada się wprost: mówi o gwieździe (nie o łzie czy kamieniu!), ale sens jego słów współbrzmi z wypowiedzią 
cyprysów. Można pokusić się o twierdzenie, ze cyprysy wyrażają jego przekonania.  

10) *Konrad Wallenrod –ogólnie:  
a) etos spiskowca: 

- Tajemniczy wielki mistrz krzyżacki – Konrad Wallenrod, w rzeczywistości jest Litwinem i nazywa się Walter Alf. Jego 
działania mają na celu zniszczenie zakonu od środka.  
-Musi wybierać między etosem rycerskim a miłością do Ojczyzny co jest przyczyną wewnętrznego rozdarcia. Łamie 
podstawową zasadę kodeksu honorowego – walczy z wrogami, lecz nie w otwartej walce, a podstępem i kłamstwem.  
-Wybiera samotną walkę drogą zdrady. Jest osamotniony – stroni od ludzi, ale nie od alkoholu – regularnie się upija a 
podchmielony wzbudza przerażenie u braci zakonnych...  
- Poświęcając się ideom patriotycznym rezygnuje z własnego, osobistego szczęścia (był szczęśliwym mężem Aldony – 
córki Kiejstuta.). Takie postępowanie wymusza niejako konieczność dziejowa.  
- Wybiera swój los świadomie i konsekwentnie. U kresu życia popada w obłęd (na skutek wewnętrznej walki) a samobójcza 
śmierć staje się nie tylko karą za zbrodnie, ale i wybawieniem od cierpień.  
- Działanie Wallenroda motywowane jest wysokimi pobudkami 
- Postawa Konrada uwidacznia rozdarcie między ideałem rycerza a spiskowca

.  

b) ,,pieśń gminna” i jej zadania: 

*Konrad Wallenrod podejmuje się udzielenia czytelnikowi odpowiedzi na pytanie o sens i rolę poezji, pieśni gminnej w 
życiu zarówno jednostki, jak i całego narodu. Sądy na temat roli poezji i poety wypowiadane są zazwyczaj w samej pieśni, 
której autorem jest w utworze stary litewski pieśniarz – Halban. Postać ta spełnia w utworze dwojaką funkcję – z jednej 
strony Halban stanowi uosobienie idei zemsty i obowiązku patriotycznego, nieustannie przypomina Konradowi o podjętych 
względem ojczyzny zobowiązaniach. Z drugiej strony – jako pieśniarz gminny – jest uosobieniem pamięci i tradycji 
narodowej oraz poezji tyrtejskiej, czyli poezji heroicznych czynów, liryki zagrzewającej do walki z wrogiem. Pieśń 
wajdeloty, którą śpiewa Halban na uczcie u Konrada, stanowi wstęp do opowieści o kolejach losu Waltera Alfa-Konrada 
Wallenroda. W piątej strofie i w następnych opowiadający rozważa rolę i znaczenie pieśni. Jest ona „arką przymierza”, 
która łączy pokolenia i spaja historyczne dzieje i jak arka ocala przed zniszczeniem. Stanowi wyraz myśli, uczuć i trosk 
każdego narodu, a jej siła i moc są niezwykłe. To pieśń stoi na straży narodowego pamiątek kościoła, to w niej 

przechowywane są najważniejsze dla każdego narodu wartości i wreszcie - jest ona świadectwem tożsamości narodowej 
każdej ludzkiej społeczności. Pieśń jest niezniszczalna

7

 w przeciwieństwie do wszystkich innych przechowujących pamięć 

narodową dziedzin dorobku kulturalnego, jak obrazy, które ulec mogą spaleniu czy skarby, które ktoś może ukraść. Z 
utworu płynie romantyczne przekonanie, że tylko pieśń gminna, przekazywana z pokolenia na pokolenie, poezja zrośnięta z 
ludem i jego tradycją, jest wyrazem życia narodu, strażnikiem jego najważniejszych wartości. Zadaniem poezji jest 
zagrzewanie narodu do walki o wolność ojczyzny. Pieśń zawiera wzorce postępowania, sławi chwałę bohaterów ojczyzny, 
by następne pokolenia mogły po pierwsze składać im hołd, a po drugie brać przykład z walecznych przodków. Poezja jest w 
utworze niezwykle uwznioślona, to jej przypada najważniejsza funkcja sterowania świadomością narodu, a przez to 
czynami jednostek do niego należących, i wreszcie historią danej społeczności. Podsumowując należy stwierdzić, że w 
Konradzie Wallenrodzie Mickiewicz przedstawił romantyczne spojrzenie na pieśń i poezję, których znaczenie w życiu 
jednostki i historii całych narodów jest ogromne. Najważniejsze zadania postawione poezji to przede wszystkim spełnianie 
roli narodowego pamiątek kościoła, czyli przechowywanie pamięci narodowej będącej podstawą egzystencji świadomości 
narodu, a więc i warunkiem istnienia jego samego; rozpalanie na wzór poezji tyrtejskiej nienawiści do wrogów ojczyzny i 
wywoływanie w nich pragnienia walki o nią; przekazywanie pozytywnych postaw historycznych, które mogą przejąć 
następne pokolenia; tworzenie więzi narodowej między pokoleniami poprzez usytuowanie pieśni w pozycji spoiwa 
scalającego naród i podtrzymującego takie wartości jak ciągłość tradycji, jedność oraz patriotyzm. 

- 
11) J. W. Goethe ,,Faust” – ogólnie o dramacie:  

- *dzieło życia J. W. Goethego – romantyczny dramat o losach słynnego czarnoksiężnika Fausta, który stał się przedmiotem 
zakładu między Bogiem a diabłem – Mefistofelesem. Mefisto będzie usiłował (za boskim przyzwoleniem) przywieść do 
upadku duszę alchemika. Szatan oddaje się na służbę mędrca a ten obiecuje mu swą duszę, ale stanie się to dopiero, gdy 
jego poszukiwania sensu życia dobiegną kresu – tj. gdy powie: ,,Chwilo trwaj, jesteś taka piękna”.  
- mit człowieka faustowskiego: Motyw faustowski to odwieczny temat ludzkiego dążenia do nieśmiertelności, do 
zapanowania nad czasem i poznania niedostępnych umysłem ludzkim tajemnic życia i śmierci – zagadki istnienia. To także 
pragnienie wiecznej młodości i protest przeciwko przemijaniu, choćby za cenę paktowania z diabłem. Poza tym to swoisty 
motyw maski, bycia kimś innym, magicznego odrzucenia obecnej postaci – tu czartowskiego odmłodzenia Fausta. 
Człowiek faustowski– dążący do poznania, buntuje się przeciw ograniczeniom, dla zaspokojenia potrzeb gotowy do 
sojuszu ze złem, w imię osiągnięcia maksymalnej wiedzy. 
-Egzystencjonalne niepokoje Fausta – analiza fragmentu z podręcznika – str. 16:   
-przyznaje, że mimo studiów filozofii, medycyny, teologii i prawa nie zyskał pełni wiedzy o świecie: ,,Jestem tak mądry jak 
i wprzódy”  
- mimo uznania społecznego, czuje, że zmarnował sobie życie w pogoni za nauką i poznaniem rozumowym, gardzi ludźmi, 
których dążenia ograniczają się do wiedzy czysto książkowej – głupkowata sfora uczniów  
- dostrzega że mimo dążeń do ideału jako człowiek podlega ograniczeniom – ,,widzę, że nic nie wiem przecie. / Ta myśl jak 
kamień serce gniecie.”  
- pragnie ,,naprawić świat i dać szczęście ludzkości’ ale nie dokona tego stertą uczonych książkowych mądrości  
-mimo aktywnych starań nie zyskał nic – ani majątku ani ziemi, nie zakosztował przyjemności tego świata 
- czuje, że jego życie to nędzny marazm, że dążąc do wiedzy znalazł się w ślepej uliczce - ,,Pies żyć by nie chciał w takiej 
nędzy, w jakiej mijają moje lata”  
- żyje z świadomością, że pęd do wiedzy stał się źródłem jego alienacji i samotności 
- irytuje go jego dotychczasowa egzystencja – mroczna i ponura pracownia zawalona gratami,  - i to jest świat, to jest twój 
świat! 
- odczuwa chęć zmiany dotychczasowego życia – pragnie wyrwać się z pracowni, którą widzi jako ,,zatęchły loch” / 
Uciekać stąd! W szeroki świat!  
-  problematyka: nie mające kresu zmaganie się człowieka-geniusza (wybitnej jednostki) ze "skończonością", ludzkimi 
ograniczeniami. Ów człowiek zdobywa coraz większą wiedzę, staje się coraz mądrzejszy i podczas tego "wznoszenia się 
ducha" coraz silniej odczuwa ludzką nieudolność. Stąd niekończąca się huśtawka nastrojów tytułowego bohatera: od euforii 
do przygnębienia. 

 
12) * F. Schiller  Oda do radości str. 18:  

-* tekst ody Schillera stał się hymnem Unii Europejskiej 
- uniwersalne przesłanie: wezwanie do miłości i powszechnego zjednoczenia narodów  
- klasyczne cechy utworu: gatunek, upersonifikowanie i apoteozowanie Radości (odwołania mitologiczne) 
- romantyczne cechy utworu:  liryk jest skierowany do abstrakcji, charakter i rola ody jest typowo romantyczna – spełnia 
funkcję manifestu poglądów poety, tj. głosi: 
- przekonanie o braterstwie ludzi 
- pochwałę radości 
- tendencje zjednoczeniowe, zachęta do współpracy między państwami  

                                                 

7

 ,,Pieśń ujdzie cało”