Błędy frazeologiczne są we współczesnej polszczyźnie bardzo częste:
występują w prasie, telewizji, popełniają je nauczyciele i uczniowie.
Od kilku lat obserwuję, jak moi słuchacze mają coraz większe problemy
z tworzeniem poprawnych związków frazeologicznych. Często jest to wynikiem
nieznajomości podstaw frazeologii . Przyczyn tego zjawiska można upatrywać
również w niedbałym sposobie wypowiadania się, a także braku głębszej
refleksji nad formą własnego przekazu słownego. Z tych właśnie przemyśleń
powstała koncepcja lekcji, którą udało mi się z powodzeniem zrealizować,
a prezentowany scenariusz jest jej zapisem. Może być wykorzystany
dla różnych klas szkoły dla dorosłych, gdy chcemy rozwijać umiejętność
precyzyjnego wyrażania myśli, dzięki zastosowaniu wiedzy o języku.
Scenariusz lekcji z nauki o języku
Temat:
Dlaczego jest nam potrzebna znajomość frazeologii?
Główne zagadnienia lekcji
Zajęcia służą przypomnieniu i utrwaleniu podstawowych pojęć z dziedziny
frazeologii, a przede wszystkim mają uzmysłowić, jak ważną rolę odgrywa jej
znajomość w codziennej praktyce językowej.
Cele
Po zakończeniu lekcji uczeń powinien:
- znać pojęcie związku frazeologicznego: luźnego, łączliwego, stałego
- rozróżniać luźne, łączliwe i stałe związki frazeologiczne
- tworzyć związki frazeologiczne różnego typu
- odróżniać związki frazeologiczne zbudowane poprawnie od związków
zbudowanych niepoprawnie
- usuwać błędy w związkach frazeologicznych
- umieć posługiwać się słownikiem wyrazów obcych i słownikiem
frazeologicznym
Metody pracy:
- problemowa
- oglądowa
- ćwiczenia praktyczne
Formy pracy:
- praca w grupach zorganizowanych jednorazowo
- praca zbiorowa (z udziałem całej klasy)
Czas trwania:
- 45 minut
Środki dydaktyczne:
- materiały ćwiczeniowe dla każdego ucznia opracowane przez nauczyciela
- słowniki frazeologiczne i wyrazów obcych
- schemat podziału związków frazeologicznych
- wykres przedstawiający stałe związki frazeologiczne, w których użyto
wyrazu głowa (dwa warianty - gotowy i uzupełniany w czasie lekcji)
Przebieg lekcji
Faza przygotowawcza
1. Nauczyciel proponuje rozwiązanie ćwiczenia, które sprawdza wiedzę
uczniów na temat typów związków frazeologicznych, umiejętność ich
rozróżniania.
Uczniowie wykonują je samodzielnie, następnie wspólnie omawiają.
Wśród podanych związków wyrazowych wskaż związki frazeologiczne: luźne,
łączliwe i stałe. Ustnie uzasadnij swój wybór.
- mieć muchy w nosie
- silny jak wół
- dobry dzień
- palcem na wodzie pisane
- mieć rację
- mała prośba
- pięta Achillesa
- powieść przygodowa
Faza zasadnicza
1.Nauczyciel aranżuje sytuację problemową; wyjaśnia, że spotkanie służy
ukazaniu, jak ważną rolę odgrywa znajomość frazeologii. Zapisanie tematu
lekcji.
Zwrócenie uwagi na poradniki językowe (słowniki: frazeologiczny i wyrazów
obcych oraz programy telewizyjne - „Ojczyzna polszczyzna” profesora
Jana Miodka i „Mówi się” Jerzego Bralczyka).
2. Wykonanie przez uczniów kolejnego ćwiczenia. Przykłady błędnie
zbudowanych zdań pochodzą z wypracowań domowych. Przygotowano dwie
wersje ćwiczenia (dla dwóch grup).
Wersja I
Popraw błędy w zdaniach. Wyjaśnij ustnie, na czym polega błąd w każdym
ze zdań.
- Konrad Wallenrod jest człowiekiem prawym i patriotycznym.
- Pomimo niektórych złych zalet Jacka Soplicę można uznać za bohatera
pozytywnego.
- Konsekwencją końcową jest samobójstwo Konrada Wallenroda.
- Konrad Wallenrod jako młode dziecko został porwany przez Krzyżaków.
- Nikt poza Halbanem nie znał jego planów, zamierzeń.
- Większość ogółu szlachty uznała Jacka Soplicę za zdrajcę.
Wersja II
Popraw błędy w zdaniach. Wyjaśni ustnie, na czym polega błąd w każdym
ze zdań.
- Zaborcy znieśli nazwę Polski z mapy świata.
- Romantycy wysuwali śmiałe reformy.
- Nie będę rozstrzygał postępowania Konrada Wallenroda.
- Konrad Wallenrod odniósł moralną klęskę.
- Utwory romantyczne odgrywają i dziś wielką wartość.
- Halban odgrywał wpływ na Konrada Wallenroda.
3. Po samodzielnym wykonaniu polecenia następuje wspólna analiza rozwiązań
i ustalenie wniosków: w pierwszej wersji ćwiczenia przyczyną błędów jest
naruszenie łączliwości frazeologicznej wyrazów; w drugiej wersji -
zniekształcenie stałych związków frazeologicznych.
4. Kolejne ćwiczenie służy kształceniu umiejętności posługiwania się stałymi
związkami frazeologicznymi. Uczniowie poszukują frazeologizmów z wyrazem
głowa . Przykłady zapisywane są na wykresie i ustnie objaśnia się ich znaczenie.
Potencjalny wykres:
Po wyczerpaniu się pomysłów uczniów nauczyciel demonstruje gotowy wykres.
(Oba wykresy można porównać.)
Uczestnicy zajęć powinni spróbować odpowiedzieć, w jakim celu stosuje się
stałe związki frazeologiczne (np. stałe związki wyrazowe stanowią obrazowe,
plastyczne odpowiedniki podstawowych określeń, są sugestywne, ujmują
zwięźle treści, urozmaicają wypowiedź).
Faza końcowa
1.Nauczyciel dokonuje podsumowania lekcji, np. cel zajęć został osiągnięty,
gdyż poprzez ćwiczenia uczniowie przypomnieli sobie i utrwalili pojęcia
z frazeologii, spotkanie wykazało przydatność wiedzy gramatycznej w praktyce
językowej, uwrażliwiło na poprawność języka, jakim się posługujemy.
2.Omówienie zadania domowego:
a) Przez najbliższy tydzień śledź bieżącą prasę, z uwagą oglądaj telewizję
i słuchaj radia, aby zgromadzić przykłady źle użytych związków
frazeologicznych.
Posługując się wydawnictwami dotyczącymi poprawności językowej,
postaraj się wyjaśnić, na czym polegają błędy.
b) Dla chętnych. Frazeologia to także tworzywo tekstów literackich. Gra
językowa pojawia się w wielu utworach poetyckich. Przygotuj taki
przykład.
3. Podziękowanie za aktywny udział w lekcji i wystawienie ocen
wyróżniającym się uczniom.
Bibliografia
S. Bąba, Twardy orzech do zgryzienia, czyli o poprawności frazeologicznej,
Poznań 1986.
Dorota Jastrzębska
nauczycielka języka polskiego
w Centrum Kształcenia Ustawicznego
w Częstochowie