Klucz odpowiedzi do sprawdzianów wiedzy i umiej´tnoÊci z dzia∏u
Hydrosfera
56
ZAKRES PODSTAWOWY
Nr
zadania
Przewidywana odpowiedê
Maks. liczba
punktów
Grupa A
Grupa B
1
Transpiracja: a
Infiltracja: b
Parowanie: c, i
Opad: f, h
Sp∏yw powierzchniowy: e
Transport pary wodnej: g
2
2
Rysunek A
Powstawanie p∏ywów syzygijnych: tworzà si´
w wyniku grawitacyjnego oddzia∏ywania Ksi´˝yca
i S∏oƒca na wody na Ziemi, gdy cia∏a te u∏o˝one
sà wzgl´dem siebie w linii prostej (w pe∏ni i nowiu
nast´puje sumowanie si∏). Przyp∏yw nast´puje
po stronie zwróconej w stron´ Ksi´˝yca i S∏oƒca,
a tak˝e po stronie przeciwnej (na skutek oddzia∏y-
wania si∏y odÊrodkowej).
Rysunek B
Powstawanie p∏ywów kwadraturowych: tworzà si´
w wyniku grawitacyjnego oddzia∏ywania Ksi´˝yca
i S∏oƒca na wody na Ziemi, gdy cia∏a te u∏o˝one sà
wzgl´dem siebie pod kàtem prostym (w I i III
kwadrze Ksi´˝yca nast´puje os∏abienie si∏y p∏y-
wów). Przyp∏yw nast´puje po stronie zwróconej
w stron´ Ksi´˝yca i po stronie zwróconej w stron´
S∏oƒca, a tak˝e po przeciwnych stronach (na skutek
oddzia∏ywania si∏y odÊrodkowej).
3
3
PodkreÊlone wyrazy: strefa równikowa, strefa
oko∏obiegunowa.
PodkreÊlone wyrazy: strefa zwrotnikowa, obszary
le˝àce w cieniu opadowym, tereny w g∏´bi konty-
nentów.
2
4
a) przybrze˝ne,
b) wewnàtrzkontynentalne (Êródziemne),
c) mi´dzywyspowe,
d) Êródziemne zamkni´te.
a) przybrze˝ne (otwarte),
b) Êródziemne,
c) mi´dzywyspowe,
d) mi´dzykontynentalne.
2
5
Przyk∏adowe morza o najwi´kszym zasoleniu:
Morze Czerwone, Morze Âródziemne.
Przyczyny: sà to morza strefy zwrotnikowej, gdzie
jest du˝e parowanie, a ma∏a dostawa wód s∏odkich
(z opadów atmosferycznych).
Przyk∏adowe morza o najmniejszym zasoleniu:
Morze Ba∏tyckie, Morza Bia∏e.
Przyczyny: sà to morza strefy umiarkowanej i pod-
biegunowej, gdzie jest du˝a liczba rzek wpadajà-
cych do mórz (wys∏adzajà morza), ma∏e parowanie
i s∏aba wymiana wód z oceanami.
3
6
Tsunami jest wywo∏ywane podmorskimi trz´sie-
niami ziemi lub erupcjami wulkanicznymi – po-
wstajà wtedy fale, które docierajàc do wybrze˝a,
spi´trzajà si´ i wdzierajà w g∏àb làdu. Fale te mogà
osiàgaç do 30–40 m wysokoÊci, do 200 km d∏ugo-
Êci i mogà p∏ynàç z pr´dkoÊcià do 800 km/h.
Fale wiatrowe sà wywo∏ywane si∏à tarcia wiatru
o powierzchni´ wody (czàsteczki wody wprowa-
dzane sà w ruch ko∏owy). W strefie brzegowej czà-
steczki zaczynajà poruszaç si´ po elipsach (skutek
wyhamowujàcej dzia∏alnoÊci tarcia o dno); zbli˝ajàc
si´ do brzegu fale te za∏amujà si´ (fala w stanie ki-
pieli – powstajà „ba∏wany”).
3
7
a) 16, b) 9, c) 18, d) 4.
Wp∏yw pràdów ciep∏ych na Êrodowisko: powodu-
jà podwy˝szenie temperatury powietrza, zwi´k-
szonà iloÊç opadów atmosferycznych w strefie wy-
brze˝y, umo˝liwiajàce rozwój lasów, np. w Górach
Wododzia∏owych.
a) 10, b) 17, c) 13, d) 20.
Wp∏yw pràdów zimnych na Êrodowisko: powodu-
jà och∏odzenie temperatury dolnych warstw at-
mosfery, inwersj´ termicznà, zmniejszonà iloÊci
opadów atmosferycznych, przyczyniajà si´ do po-
wstawania pustyƒ (np. Atakama, Wielka Pustynia
Wiktorii).
3
8
a) 5, b) 1, c) 2, d) 3.
a) 5, b) 1, c) 2, d) 3.
2
9
Na rysunku: a – 2, b – 5, c – 7.
Strefa saturacji – strefa nasycenia.
Okno hydrogeologiczne – przerwa w ciàg∏oÊci
utworów nieprzepuszczalnych; dzi´ki niemu mogà
byç zasilane wody g∏´binowe.
Wody g∏´binowe – najni˝ej po∏o˝ona warstwa.
Na rysunku: a – 1, b – 5, c – 3.
Strefa aeracji – strefa napowietrzania z wodami
zawieszonymi, higroskopijnymi; le˝y nad zwiercia-
d∏em wód podziemnych.
Okno hydrogeologiczne – przerwa w ciàg∏oÊci
utworów nieprzepuszczalnych; dzi´ki niemu mogà
byç zasilane wody g∏´binowe.
2
57
Wody zawieszone – gromadzà si´ na soczew-
kach ska∏ nieprzepuszczalnych.
10
A. Typ: êród∏o dolinne. Woda wyp∏ywa z dna do-
liny, pod którym znajduje si´ warstwa wodo-
noÊna.
B. Typ: êród∏o szczelinowe zst´pujàce. Woda wy-
p∏ywa ze szczelin pod wp∏ywem si∏y grawitacji.
A. Typ: warstwowe. Woda wyp∏ywa z war-
stwy wodonoÊnej na stoku wzniesienia.
B. Typ: êród∏o szczelinowe wst´pujàce. Woda
wyp∏ywa ze szczelin pod wp∏ywem ciÊnienia
hydrostatycznego.
2
11
Lodowiec alpejski ma jedno pole firnowe, jeden
j´zor lodowcowy, natomiast lodowiec piedmon-
towy ma kilka pól firnowych, z których wyp∏ywa
kilka j´zorów lodowcowych (u podnó˝a gór j´zory
∏àczà si´ w du˝e pole lodu).
Lodowiec norweski ma jedno du˝e pole zasilania
(na p∏askowy˝u) i krótkie j´zory wyp∏ywajàce
w ró˝nych kierunkach, natomiast lodowiec hima-
lajski powstaje z po∏àczenie kilku mniejszych lo-
dowców, które majà swoje pola firnowe.
2
12
a) tektoniczne, b) wulkaniczne, c) reliktowe
(tektoniczne reliktowe).
Cechy jezior: powstajà w wyniku ruchów tekto-
nicznych, dzia∏alnoÊci wulkanów (kalderowe,
kraterowe, lawowe); mogà byç cz´Êcià dawnego
morza. Misy jezior tektonicznych sà zazwyczaj
d∏ugie, g∏´bokie; jeziora wulkaniczne majà niere-
gularnà lini´ brzegowà, mogà byç d∏ugie, g∏´bo-
kie o ma∏ej powierzchni; reliktowe majà du˝à
powierzchni´, sà stosunkowo p∏ytkie i s∏one
bàdê s∏onawe.
a) tektoniczne, b) polodowcowe tektoniczne,
c) wulkaniczne (zaporowe).
Cechy jezior: zalicza si´ do nich jeziora polo-
dowcowe, starorzecza, przybrze˝ne, biogeniczne.
Powstajà w wyniku akumulacji i erozji lodowców,
rzek, powierzchniowych pràdów morskich i zwie-
rzàt. W zale˝noÊci od czynnika sprawczego mogà
byç d∏ugie, g∏´bokie (np. rynnowe), du˝e, p∏yt-
kie (np. morenowe), ma∏e, okràg∏e, g∏´bokie
(np. cyrkowe), p∏ytkie, d∏ugie, szybko zanikajàce
(np. starorzecza), niewielkie, o s∏onawych wo-
dach (np. przybrze˝ne), spi´trzone na rzekach
(np. biogeniczne).
4
13
Powstawanie wód artezyjskich: warstwa wo-
donoÊna znajduje si´ pomi´dzy dwiema war-
stwami ska∏ nieprzepuszczalnych, o budowie
nieckowatej. Woda jest pod du˝ym ciÊnieniem
hydrostatycznym – po nawierceniu studni samo-
czynnie wytryskuje na powierzchni´.
Powstawanie wód subartezyjskich: podobnie
jak w wypadku wód artezyjskich, warstwa wodo-
noÊna znajduje si´ pomi´dzy dwiema warstwami
ska∏ nieprzepuszczalnych, o budowie nieckowa-
tej, z tà ró˝nicà, ˝e wody w warstwie wodono-
Ênej znajdujà si´ pod mniejszym ciÊnieniem hy-
drostatycznym – po nawierceniu studni tylko
podnosi si´ poziom wody.
3
ZAKRES ROZSZERZONY
Nr
zadania
Przewidywana odpowiedê
Maks. liczba
punktów
Grupa A
Grupa B
1
Ma∏y obieg wody – cykl krà˝enia pomi´dzy
oceanami a atmosferà lub làdami a atmosferà.
Retencja powierzchniowa – czasowe zatrzyma-
nie wody na powierzchni Ziemi.
Transpiracja – parowanie z powierzchni roÊlin.
Du˝y obieg wody – cykl krà˝enia pomi´dzy
oceanami, atmosferà i làdami.
Bilans wodny – zestawienie przychodu i rozcho-
du wody w danym okresie hydrologicznym (np.
w roku, kwartale, miesiàcu).
Upwelling – zjawisko wynoszenia wód g∏´bino-
wych na powierzchni´ oceanu.
2
58
2
Dzia∏ wodny – granica mi´dzy dorzeczami.
Dorzecze – obszar, na którym znajduje si´ system
rzeczny danej rzeki.
Rzeka g∏ówna – ciek, który ma dop∏ywy, uchodzi
do morza, oceanu lub du˝ego jeziora bàdê koƒczy
swój bieg na obszarze bezodp∏ywowym.
G∏ówny dzia∏ wodny – granica mi´dzy zlewiskami.
Zlewisko – obszar, z którego wszystkie wody wpa-
dajà do jednego morza lub oceanu.
System rzeczny – rzeka g∏ówna wraz ze wszystkimi
jej dop∏ywami.
3
3
A) d, B) c, C) a, D) b.
W ustroju Ênie˝no-lodowcowym najwy˝sze stany
wód wyst´pujà wiosnà i latem – zwiàzane jest to
z topnieniem Êniegu i lodowców.
A) d, B) c, C) a, D) b.
W ustroju deszczowo-Ênie˝nym najwy˝sze stany
wód wyst´pujà wiosnà, gdy topnieje Ênieg, i latem,
gdy opady deszczu sà najwy˝sze.
4
4
Typ genetyczny jeziora: rynnowe.
Jest d∏ugie, wàskie, o stromych brzegach, g∏´boko
wci´te w pod∏o˝e.
Typ genetyczny jeziora: meandrowe (starorzecze).
Powstaje w meandrach odci´tych od g∏ównego
biegu rzeki, jest p∏ytkie, stosunkowo d∏ugie,
o kszta∏cie zakola rzecznego, szybko zarasta.
3
5
Rysunek A.
Mechanizm powstawania wód artezyjskich: powsta-
jà przy nieckowatym u∏o˝eniu warstw skalnych,
je˝eli warstwa wodonoÊna znajduje si´ pomi´dzy
dwiema warstwami ska∏ nieprzepuszczalnych.
Woda znajduje si´ pod du˝ym ciÊnieniem hydrosta-
tycznym i po nawierceniu studni mo˝e samoczynnie
wyp∏ywaç na powierzchni´. Studnie artezyjskie
zasilane sà wodami opadowymi poprzez wychodnie
ska∏ przepuszczalnych.
Rysunek B.
Mechanizm powstawania wód subartezyjskich:
powstajà przy nieckowatym u∏o˝eniu warstw skal-
nych, je˝eli warstwa wodonoÊna znajduje si´ po-
mi´dzy dwiema warstwami ska∏ nieprzepuszczal-
nych. Woda znajduje si´ pod mniejszym ciÊnie-
niem hydrostatycznym i po nawierceniu studni
podnosi si´ jej poziom. Studnie subartezyjskie za-
silane sà wodami opadowymi poprzez wychodnie
ska∏ przepuszczalnych.
3
6
PodkreÊlone: Jezioro Soliƒskie, Jezioro Sulejow-
skie.
Funkcje sztucznych zbiorników wodnych: re-
tencyjna, rekreacyjno-turystyczna, funkcja maga-
zynowania wody pitnej i wody wykorzystywanej
w rolnictwie, funkcja energetyczna, regulacyjna,
komunikacyjna, funkcja gospodarcza (stawy rybne).
Wp∏yw sztucznych zbiorników wodnych na Êro-
dowisko: podniesienie poziomu wód podziem-
nych wokó∏ zbiornika, mo˝liwoÊç wystàpienia
drgaƒ sejsmicznych, zwi´kszenie iloÊci wody
na stosunkowo ma∏ym terenie, lokalne zmiany kli-
matu (wzrost wilgotnoÊci, z∏agodzenie temperatury
powietrza, zwi´kszona iloÊç opadów), zmiana
w faunie i florze, uniemo˝liwienie w´drówek ryb,
niszczenie brzegów zbiornika wodnego, zmniej-
szenie wahaƒ stanów wód w rzece, zmiana w za-
gospodarowaniu terenu, koniecznoÊç wysiedleƒ
ludnoÊci.
Przyk∏ady: Zalew Sulejowski, Jezioro Kariba.
3
7
Ênieg
k
szreƒ
k
firn
k
lód firnowy
k
lód lodowcowy
Ânieg – puszysty materia∏ o zawartoÊci powietrza
do 90%, g´stoÊci od 0,005 do 0,3 g/cm
3
, wielo-
krotnie zamarza i rozmarza.
Firn – ziarna lodu o g´stoÊci materia∏u 0,5–0,9 g/cm
3
,
brak powietrza, sà zaczàtkami wi´kszych kryszta∏-
ków lodu.
Ênieg
k
szreƒ
k
firn
k
lód firnowy
k
lód lodowcowy
Szreƒ – drobne ziarna lodu o Êrednicy oko∏o
1 mm. G´stoÊç materia∏u si´ga wartoÊci 0,3–0,5
g/cm
3
.
Lód lodowcowy – du˝e, po∏àczone ze sobà kryszta∏-
ki lodu; ma ma∏à zawartoÊç powietrza (do 10%),
g´stoÊç powy˝ej 0,9 g/cm
3
.
3
8
a) Êródziemne wewnàtrzkontynentalne,
b) przybrze˝ne, c) mi´dzywyspowe.
a) mi´dzywyspowe, b) Êródziemne (zamkni´te),
c) przybrze˝ne.
2
9
Zasolenie Morza Czerwonego si´ga 42‰, gdy˝
jest to morze strefy zwrotnikowej. Jest tam du˝e
parowanie oraz ma∏a dostawa wód s∏odkich.
Zasolenie Morza Ba∏tyckiego wynosi oko∏o 7–8‰,
gdy˝ morze to le˝y w strefie klimatu umiarkowane-
go. Jest tam ma∏e parowanie, du˝a dostawa wód
s∏odkich z rzek i opadów atmosferycznych. Morze
to ma tak˝e niewielkie po∏àczenie z oceanem.
3
Morze
B
Morze
A
59
10
– Dostarczanie przez rzeki osadów, dostarczanie
materia∏u skalnego w wyniku obsuwania si´
brzegów.
– Odk∏adanie materia∏u organicznego.
Jezioro stare (dystroficzne): woda o odcieniu ˝ó∏-
tym, brunatnym, m´tna, s∏abo natleniona, widocz-
ne procesy gnilne, misa jeziora wype∏niona przez
osady, ˝ycie organiczne jest w zaniku – jezioro za-
rasta.
– M∏odoÊç jeziora – jezioro oligotroficzne.
– Dojrza∏oÊç jeziora – jezioro eutroficzne.
– StaroÊç jeziora – jezioro dystroficzne.
Etap drugi: jezioro dojrza∏e (eutroficzne); woda
o odcieniu zielonym, m´tnawa, bogata w sk∏adniki
od˝ywcze, bogate ˝ycie organiczne, od brzegów
zaczyna wkraczaç na jezioro roÊlinnoÊç, w war-
stwie przydennej odk∏ada si´ materia∏ organiczny.
3
11
Solanki zawierajà rozpuszczone sole sodu i magne-
zu, natomiast szczawy sà wodami wzbogaconymi
w´glanem wapnia i naturalnym CO
2
.
Wody siarkowe zawierajà siarkowodór, siarczek
sodu lub siarczan magnezu, natomiast szczawy sà
wodami wzbogaconymi w´glanem wapnia i natu-
ralnym CO
2
.
2
12
Gospodarcze znaczenie zjawiska upwellingu:
wody g∏´binowe z substancjami biogennymi wy-
nurzajà si´ na powierzchni´ i dzi´ki temu wody
powierzchniowe wszechoceanu odznaczajà si´
bardzo du˝à produktywnoÊcià biologicznà.
Gospodarcze znaczenie wód oceanicznych:
oceany dostarczajà po˝ywienia (ryby, plankton),
stanowià drog´ komunikacyjnà. W ich dnie wy-
st´pujà pok∏ady ropy naftowej i gazu. Wp∏ywajà
na klimat. W miejscu mieszania si´ wód ciep∏ych
i zimnych pràdów morskich znajdujà si´ najbo-
gatsze ∏owiska.
3
13
b, d i e.
c, d i e.
2
14
a) 2, b) 4, c) 5, d) 1.
a) 3, b) 2, c) 5, d) 1.
2
15
Mechanizm powstawania p∏ywów kwadratu-
rowych: tworzà si´ w wyniku grawitacyjnego od-
dzia∏ywania Ksi´˝yca i S∏oƒca na wody na Ziemi,
gdy cia∏a te u∏o˝one sà wzgl´dem siebie pod kàtem
prostym (w I i III kwadrze Ksi´˝yca nast´puje os∏a-
bienie si∏y p∏ywów). Przyp∏yw nast´puje po stronie
zwróconej do Ksi´˝yca i po stronie zwróconej
do S∏oƒca, a tak˝e po przeciwnych stronach
(na skutek oddzia∏ywania si∏y odÊrodkowej).
Mechanizm powstawania p∏ywów syzygijnych:
tworzà si´ w wyniku grawitacyjnego oddzia∏ywa-
nia Ksi´˝yca i S∏oƒca na wody na Ziemi, gdy cia∏a
te u∏o˝one sà wzgl´dem siebie w linii prostej
(w pe∏ni i nowiu – nast´puje sumowanie si∏).
Przyp∏yw nast´puje po stronie zwróconej w stro-
n´ Ksi´˝yca i S∏oƒca, a tak˝e po stronie przeciwnej
(na skutek oddzia∏ywania si∏y odÊrodkowej).
3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ziemia
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ziemia
Ksi´˝yc
Ksi´˝yc
S∏oƒce
Ksi´˝yc
Ksi´˝yc
S∏oƒce