Metodologia badań pedagogicznych [wykłady]

Wykład I (11. III 2013).

ETODY

TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE

Metoda badawcza.

Wg  A.  Kamińskiego  –  to  sposób  zaplanowania  i  realizowania  procesu  badawczego,  w  którym  techniki  badawcze
stanowią bardzo waŜny, ale nie jedyny składnik. Zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych (sposoby
zaplanowania  badania)  i  instrumentalnych  (sposoby  realizacji  badań)  obowiązująca  najogólniej  całość  działalności
prowadzącego do rozwiązania określonego problemu badawczego.

Przez  metodę  rozumie  się  na  ogół  system  załoŜeń  i  reguł  pozwalających  na  takie  uporządkowanie  teoretycznej
praktycznej działalności, do której się zmierza (za J. Sztumskim).

Wg  St.  Kamińskiego  –  metody  są  zespołem  ogólnych  załoŜeń  dotyczących  celowych  czynności
i środków przydatnych przy rozwiązywaniu określonych problemów badawczych.

Wg M. Łobockiego – „Najogólniej moŜna powiedzieć, Ŝe metody i techniki…”

Wg  A.  Maszke  –  przez  metodę  badawczą  rozumieć  będziemy  typowe  i powtarzalne sposoby zbierania,  opracowania,
analizy  i  interpretowania  danych  empirycznych,  słuŜące  do  uzyskania  maksymalnie  uzasadnionych  odpowiedzi  na
pytania badawcze.

Cechy metody:

•

Rozwiązuje problem badawczy;

•

Sprawdzona skuteczność;

•

Plastyczność/elastyczność;

•

Odpowiada na pytania badawcze.

Technika badawcza

Wg A. Kamińskiego – 1) technika badawcza to przede wszystkim sposoby zbierania materiału, oparte na starannie
opracowanych

dyrektywach

–

dokładnych,

ścisłych,

weryfikowanych

w  badaniach  róŜnych  nauk  społecznych;  2)  technika  badawcza  to  czynności  praktyczne,  regulowane  starannie
wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych opinii, faktów.

Wg  A.  Maszke  –  technika  to  zespół  konkretnych  czynności  praktycznych  związanych  ze  zbieraniem  i  opracowaniem
materiałów niezbędnych do przeprowadzenia analizy i wysuwania na tej podstawie wniosków i uogólnień.

J.  Sobiecki  –  to  oparty  na  starannie  opracowanych  dyrektywach  zespół  czynności  praktycznych  konstytuujący  dany
sposób pozyskiwania, gromadzenia lub opracowania, analizy i interpretacji materiału badawczego.

Narzędzie badawcze

J. Sobiecki – narzędzie badawcze to materialne środki – przedmioty o róŜnym stopniu złoŜoności, umoŜliwiające lub
ułatwiające pozyskanie/gromadzenie lub opracowania, analizę i interpretację materiału badawczego zgodnie
z dyrektywami uzgodnionymi z danymi technikami badawczymi.

Obserwacja jako metoda badawcza

To celowy i planowy sposób spostrzegania, gromadzenia i interpretowania danych empirycznych w naturalnym ich
przebiegu, a znajdujących się w bezpośrednim lub pośrednim zasięgu zmysłów obserwatora (za M. Łobockim, z pewną
modyfikacją).
By prowadzić obserwacje jako metodę badawczą naleŜy ją zaplanować, tzn. odpowiedzieć na szereg pytań. Problem
badawczy

formę

pytania,

odpowiedzią

nie

jest

wykazanie

i zgromadzenie odpowiednich danych, jak np.:

•

Przedmiot obserwacji (co obserwować?);

•

Miejsce obserwacji (gdzie obserwować?);

•

Czas obserwacji (kiedy obserwować?);

•

Technika obserwacji (w jaki sposób będziemy obserwować?);

•

Narzędzia obserwacji (przy pomocy czego obserwować będziemy?);

•

Zasady interpretacji materiału/danych;

•

Kto będzie realizował obserwację – czy sami, czy w zespole, jeŜeli w zespole stawia się pytanie „jakie
informacje mamy członkom przekazać, by analogicznie dokonywali obserwacji?”.

WyróŜnia się: obserwację pośrednią, gdy np. znajduje się w innym pomieszczeniu, oraz obserwacje bezpośrednią.

Poprawnie przeprowadzona obserwacja powinna obejmować:

•

Zachowania i reakcje na nie uczestników;

•

Warunki, w jakich przebywają osoby uczestniczące;

•

Sytuacje, w jakich zachowania miały miejsce.

Podział rodzajów obserwacji:

•

Ze względu na sposób zachowania obserwatora:

Jawna – kiedy uczestnicy zostali poinformowani, Ŝe są obserwowani, lub tego się domyślają;

Ukryta – to obserwacja przeprowadzona w ten sposób, Ŝe uczestnicy nie domyślają się, ani nie
wiedzą, Ŝe są obserwowani.

Wykład II (8. IV 2013).

Podział rodzajów obserwacji cd.:

•

Ze względu na udział obserwatora w obserwacji:

Obserwacja bierna,

Obserwacja uczestnicząca – jest zarówno uczestnikiem i obserwatorem.

•

Ze względu na liczbę osób, których zachowania są przedmiotem obserwacji:

Indywidualna – przedmiotem jest jedna osoba,

Zespołowa – grupa osób.

•

Ze względu na zakres obserwacji:

Całościowa (kompleksowa),

Częściowa (fragmentaryczna).

Jednostkowa.

•

Ze względu na stopień kategoryzacji:

Skategoryzowana – badacz kierując się celem obserwacji wyróŜnia kategorie zjawisk/zdarzeń, które
spostrzeŜe i będzie rejestrował – arkusz obserwacji;

Nieskategoryzowana – kieruje się celem wyróŜnienia kategorii.

Błędy obserwacji:

•

Rejestruje interpretacje zamiast spostrzeŜeń.

ETODA SONDAśU

Jest to sposób postępowania badawczego, w których do pozyskiwania i gromadzenia danych wykorzystuje się kontakt
słowny  badacza  lub  osoby  go  reprezentującej  z  osobami  uczestniczącymi  –  respondentami.  Cechą  konstruktywną
sondaŜu  jest  wypytywanie  –  badacz  zadaje  pytania  respondentom,  a  materiałem  są  odpowiedzi.  Kontakt  moŜe  być
realizowany przez kontakt pisemny lub mówiony.
Metodą  sondaŜu  jest  ankieta  –  kontakt  słowny  realizowany  jest  pisemnie.  Drugą  odmianą  jest  wywiad,  w  którym
wykorzystuje się kontakt słowny mówiony.

Rodzaje pytań sondaŜowych:

Klasyfikacja ze względu na funkcje pełnione przez dane pytanie:

Pytania  wskaźnikowe  -  pytania,  które  mają  na  celu  dostarczyć  danych  niezbędnych  do  rozwiązania
sformułowanych  problemów  badawczych  –  analiza  problemów  –  jakie  dane  naleŜy  zebrać,  by  go
rozwiązać.  Zbiór  pytań  powinien  być  zupełny  –  dane  mają  być  kompletne,  bez  pytań  zbędnych,  tj.
takich, które są niezwiązane z badanym problemem;

Pytania sprawdzające – mają na celu identyfikacje osób, które postępują nierzetelnie – postawienie
takiego samego pytania wskaźnikowego, tyle Ŝe przy uŜyciu innych zwrotów;

Pytania filtrujące – mają na celu identyfikacje osób, które na dany temat nie mają nic do powiedzenia –
sprawdza wiedzę respondenta;

Pytania metryczkowe – pytania o dane osobowe respondentów – umoŜliwiają charakterystykę danej
badanej zbiorowości, umoŜliwiają poznanie róŜnicy poglądów badanych.

II.

Klasyfikacja ze względu na stopień kategoryzacji danego pytania:

Pytania zamknięte – pytania, do których dołączone jest kafeteria – zespół gotowych odpowiedzi;

Pytania półotwarte/półzamknięte – dołączona jest kafeteria, jednak są takŜe odpowiedzi typu „Inny,
jaki…?”;

Pytania otwarte – pytania, po których zostawiono miejsce na własną odpowiedź respondenta.

III.

Klasyfikacja ze względu na liczbę odpowiedzi:

Pytania pojedynczego wyboru;

Pytania wielokrotnego wyboru,

Pytania z wyborami hierarchizowanymi, odpowiedzi mają mieć nadaną odpowiednią
rangę/kolejność.

Wymagania stawione pytaniom sondaŜowym:

Powinny być formułowane we właściwym języku do badanej grupy.

II.

W pytaniach nie uŜywamy terminów naukowych.

III.

Pytania powinny być jednoznaczne, nie uŜywać słów wieloznacznych i nieostrych.

IV.

Pytania powinny być sformułowane stosunkowo prosto.

Nie naleŜy w pytaniach stosować koniunkcji – „i”, „oraz”.

VI.

Pytania formułujemy w formie grzecznościowej.

VII.

NaleŜy unikać sugestywności.

VIII.

Liczba pytań nie moŜe być za wysoka.

IX.

Muszą mieć odpowiednią kolejności:

Powinny być uporządkowane tematycznie,

Od pytań ogólnych do szczegółowych, od najprostszych do najtrudniejszych,

Pytania draŜliwe na początku formułujemy neutralnie,

Pytania filtrujące stawiamy na początku grupy tematycznej,

Pytania sprawdzających i wskaźnikowych nie stawiamy obok siebie.

Nie stosować zaprzeczeń i podwójnych zaprzeczeń.

NKIETA

Nim zacznie się badanie naleŜy przygotować kwestionariusz ankiety.

Kwestionariusz składa się z czterech części:

Część informacyjno-instruktaŜowa – informuje się respondenta, kto organizuje ankietę, np. uniwersytet oraz temat
badania zapoznaje się badanego o dwóch podstawowych zasadach ankiety – anonimowość oraz poufność.

II.

Zasadniczy zbiór pytań – składają się na nie pytania wskaźnikowe, sprawdzające oraz filtrujące.

III.

Część metryczkowe.

IV.

Podziękowanie za udział.

Techniki ankietowe – kryteria:
Ze względu na sposób, jaki kwestionariusz dociera do badanego, a potem wraca do badacza:

•

Środowiskowe – moŜe być realizowana w dwóch formach – audytoryjnej i indywidualnej;

•

Pocztowa – kwestionariusz dostarcza się pocztą i nią wraca do badacza.

YWIAD

Część informacyjno-instruktaŜowa nie jest zasadniczą częścią kwestionariusza. Pytania metryczkowe zadajemy na
początku.

Wykład III (29. IV 2013).

Dane moŜna gromadzić na dwa sposoby – nagrywać/zapisywać wypowiedzi na nośniki techniczne (audio, wideo) lub
notować.

WaŜne jest stworzenie odpowiedniej atmosfery do przeprowadzenia wywiadu, w przypadku niewłaściwej atmosfery
respondent moŜe udzielać odpowiedzi „na odwal”.

Rodzaje wywiadów:

Podział ze względu na miejsce znajdowania się uczestników.

Wywiad bezpośredni – badacz i respondent w jednym pomieszczeniu;

Wywiad pośredni – np. wywiad telefoniczny, naleŜy zakładać, Ŝe respondent udziela rzetelnych

odpowiedzi.

II.

Podział ze względu postępowania badacza.

Wywiad jawny;

Wywiad ukryty.

III.

Podział ze względu na ilość osób uczestniczących w badaniu.

Wywiad indywidualny;

Wywiad zbiorowy – wady:

•

Respondenci na ogół udzielają odpowiedni zgodnych z poglądem grupy, a nie własnym,

•

Powielanie odpowiedzi,

•

Trudno uzyskać opinię dot. innej osoby.

IV.

Podział ze względu na miejsce przeprowadzenia badania.

Wywiad naturalny – np. w domu, szkole/klasie;

Wywiad laboratoryjny (sztuczny).

Podział ze względu na stopień kategoryzacji.

Wywiad skategoryzowany (kwestionariuszowy);

Wywiad nieskategoryzowany (swobodny).

Wywiad bezpośredni jest najlepszy, bowiem zapewnia obserwacje badanego, jego reakcji na pytania itp.

ADANIA TESTOWE

Pojęcie  testu  nie  jest  jednoznaczne,  uŜywa  się  jej  określając  narzędzie  badawcze  oraz  jako  sposób  postępowania
badacza (metoda, technika).
Jako  postępowanie  jest  to  ilościowe  badanie  interesujących  badacza  treści  u  respondenta  na  podstawie
rozwiązywanych przez nich zbioru odpowiednio dobranych zadań.
Jako narzędzie badawcze test jest formularzem odpowiednio dobranych zadań, których rozwiązanie pozwala w sposób
ilościowy orzekać o interesujących badacza właściwościach badanych osób.
W testach pedagogicznych bada się umiejętności i wiedzę osób badanych.

Wymagania stawiane testom:

Test powinien mieć określony jednoznacznie przedmiot testowania – jaką właściwość i w jakim zakresie

chcemy badać.

II.

KaŜdy test powinien mieć określonego jednoznacznie adresata – jego wiek, poziom kształcenia, warunki

kulturowe, w jakich kształtował się. W przypadku testów pedagogicznych bierze się pod uwagę takŜe płeć.

III.

Trafność – test jest trafny, gdy pozwala mierzyć to, co badacz zakładał mierzyć.

IV.

Rzetelność – jeŜeli ten sam test przeprowadzony w krótkim odstępie czasu daje w tej samej grupie podobne

wyniki, niewiele odbiegające od poprzednich, wówczas jest rzetelny.

Czułość – test powinien wychwytać róŜnice pomiędzy badanymi. Uzyskuje się ją poprzez odpowiedni dobór

zadań – musi zachodzić symetria między ilością osób z taką samą ilością poprawnych odpowiedzi, jeŜeli
występuje asymetria, zadania były zbyt łatwe (a. lewostronna) lub zbyt trudne (a. prawostronna).

Symetria

Asymetria lewostronna

Asymetria prawostronna

VI.

Dla kaŜdego zadania naleŜy stworzyć skale ocen.

VII.

KaŜdy test powinien zawierać dwuczęściową instrukcje – cz. I – dla badanych, cz. II – dla prowadzących

badania.

VIII.

Zadania powinny być sformułowane w języku zrozumiałym dla adresata, naleŜy go dostosować do niego, tak

aby mógł go zrozumieć.

Klasyfikacja testów pedagogicznych:

Kryterium merytoryczne – mierzone cechy osiągnięć badanego.

Testy wiadomości,

Testy umiejętności, w tym testy umiejętności podstawowych – pisanie, czytanie, proste zadania

matematyczne,

Testy osiągnięć szkolnych,

Testy praktycznego stosowania wiedzy,

Testy kompetencji.

II.

Kryterium testów pedagogicznych wg układu odniesienia wyników testu.

Testy sprawdzające:

•

Testy postępu – punkt odniesienia jest wiedza aktualna i dotychczasowa,

•

Testy osiągnięć.

Testy róŜnicujące – punkt odniesienia to inne osoby.

III.

Testy wg stopnia zastosowania na populacji.

Standaryzowane,

Niestandaryzowane (nieformalne) – nie przeprowadzono go wcześniej na populacji.

IV.

Testy wg zasięgu zastosowania.

Nauczycielskie (niestandaryzowane),

Powszechnego stosowania.

Testy zamknięte dzieli się na następujące zadania:

Zadania pojedynczego wypełnienia.

II.

Zadania jednostronnego pojedynczego wyboru.

III.

Zadania jednostronnego wielokrotnego wyboru.

IV.

Zadania pojedynczego szeregowania.

Zadania dwustronnego wyboru.

VI.

Zadania typu „prawda/fałsz”.

KSPERYMENT

Eksperyment  jako  metoda  badań  naukowych  to  powtarzalny  zabieg  badawczy,  w  którym  badacz  dąŜy  do  ustalenia
zaleŜności między zmiennymi na podstawie analizy stwierdzonych przez niego zmian, jakie zaszły w co najmniej dwóch
badanych  przez  niego  układach  (grupach)  po  wprowadzeniu  do  jednego  zmian  lub  zmierzeniu  w  jednym  z  nich
określonego  czynnika  tj.  zmiennej  eksperymentalnej  przy zapewnieniu  tego,  by  czynnik  ten  nie  wystąpił lub  nie   uległ
zmianie  w  drugim  z  badanych  układów  oraz  tego,  by  skutecznej  kontroli  poddane  były  równieŜ  inne  niŜ  zmienna
eksperymentalna i zaleŜna czynniki.
Zmienna eksperymentalna jest zmienną niezaleŜną.

Cechy specyficzne eksperymentu:

Czynna ingerencja badacza, polegająca na wprowadzeniu zmiennej eksperymentalnej lub zmianie jej wartości.

II.

Kontrola skutków wywołanych przez ingerencję badacza.

III.

Występowanie grup w eksperymencie – kontrolnej i eksperymentalnej.

IV.

Eksperyment moŜna realizować w wielu schematach:

Schemat klasyczny – podstawowa technika eksperymentalna i przeprowadza się go w trzech fazach:

•

Pretest – pomiar zmiennej zaleŜnej przed ingerencją badacza,

•

Wprowadzenie zmiennej eksperymentalnej – „+” – wprowadzono, „-” - nie wprowadzono.

•

Posttest – pomiar końcowy zmiennej zaleŜnej.

Pretest

Wprowadzenie zm. eksperyment.

Posttest

≠ Z

)

(

)

(

−

Wykład IV (13. V 2013).

Eksperyment rotacyjny (schemat krzyŜowy)

I etap

II etap

Pretest

Wprowadzenie

zm.

eksperyment.

Posttest

Pretest

Wprowadzenie

zm.

eksperyment.

Posttest

= (P

-P

) -(P

- P

)

= (P

- P

) - (P

- P

)

d =

Schemat Solomona

Odbywają się trzy losowania – wyłonienie 4 grup (I), podział na dwie grupy eksperymentalne i kontrolne (II) oraz
przydział tym grupom numeracji – G

, G

Pretest

Wprowadzenie zm.

eksperymentalnej

Postest

−

)

(

)

(

Metoda socjometryczna

Podstawowe załoŜenia:

•

W kaŜdej grupie społecznej kształtuje się hierarchia społeczna (konstytuują ją pozycja społeczna członków oraz
nieformalne podgrupy w niej funkcjonujące);

Nazwisko
…………………………
Sytuacja
…………………………
…………………………
…………………………

Podjęte decyzje
…………………………
………………………..

•

Zarówno o pozycji społecznej konkretnego członka w danej grupie oraz o jego atrakcyjności interpersonalnej,
jak i o strukturze socjometrycznej danej grupy moŜna orzekać na podstawie dokonanych przez członków grupy
wyborów personalnych;

•

Aby uzyskać niezbędne dane do analizy socjometrycznej badacz powinien przedstawić członków badanej
grupy w takiej sytuacji, w której będą oni musieli dokonać określonych wyborów personalnych w sposób
umoŜliwiający badaczowi zapoznanie się z nimi.

Metoda socjometryczna to sposób ilościowego badania stosunków interpersonalnych w grupach społecznych na
podstawie wyborów personalnych zgodnych z przedstawionymi przez badacza kryterium socjometrycznych dokonanych
przez wszystkich członków.

Mianem kryterium socjometrycznego określa się zaprezentowaną przez badacza sytuacje społeczną, stanowiącej
podstawę do dokonywania wyborów personalnych członka danej grupy odpowiadającego wymaganiom podanym przez
badacza.

Kryteria socjometryczne lokuje się na jednej z trzech moŜliwych osi:

•

Osi sympatii – antypatii,

•

Osi chcenia – nie chcenia,

•

Osi nadawania się – nie nadawania się.

Typy stosunków socjometrycznych:

Wzajemny wybór pozytywny.

II.

Wybór pozytywny jednostronny.

III.

Wzajemny wybór pozytywno-negatywny.

IV.

Brak powiązań socjometrycznych (obojętność).

Wybór negatywny jednostronny.

VI.

Wzajemny wybór negatywny.

Klasyczny test socjometryczny
Badacz tworzy pytania socjometryczne (od 3 do 5), jeŜeli badane są dzieci pytań powinno być mniej niŜ 3. Pojedyncze
pytania umiejscawia się na pojedynczej kartce – kwestionariusz.

MoŜna takŜe zrobić miejsce wyłącznie na wybory negatywne.

Badania zaczyna się od zapoznania respondentów z informacjami związanymi z
badaniem, rozdaje się im kwestionariusze z pytaniem socjometrycznym, a po zebraniu
robi się przerwę (niezwiązaną z pytaniem, by nie przenosić decyzji z poprzedniego
pytania na następne), po czym rozdaje się kwestionariusz z drugim pytaniem itd. aŜ do
końca badania.

Wykład V (27. V 2013).

Metody analizy w klasycznym teście socjometrycznym:

Sposób tabelaryczny.

Wskaźniki indywidualne

Status pozytywny

Status negatywny

Status mieszany

−

Gdzie:
n – liczba członków danej grupy.
n

– liczba wyborów pozytywnych.

– liczba wyborów negatywnych.

i – indeks dla danej osoby z grupy (i = 1, 2, 3, …, n – 1, n).

Wskaźnik ekspansywności pozytywnej

Wskaźnik ekspansywności negatywnej

−

Gdzie:
n – liczna członków grupy.
n

– liczba pozytywnych wyborów dokonanych przez osobę 1.

– liczba negatywnych wyborów dokonanych przez osobę 1.

i – indeks dla danej osoby z grupy (i = 1, 2, 3, …, n – 1, n).

Przedstawione typy stosunków moŜna uporządkować od silnej więzi do silnej niechęci; jeŜeli silną więź oznaczymy „1”,
obojętność „3”, a silną niechęć „5”.

Wartość wyboru osoby A

Wartość wyboru osoby B

Suma wartości wyborów

Średnia wartość wyborów

III

3 lub 5

5 lub 3

Sposób graficzny.

Rodzaje socjogramów:

Socjogram nieuporządkowany grupowy:
Ustalamy osoby, które uzyskała najwięcej wyborów, umieszczając jej symbol w centrum płaszczyzny.
Uwzględniając typ stosunków łączących poszczególne osoby z osobą, której symbol wykreśliliśmy, wyznaczamy
połoŜenie kolejnych symboli, starając się, jak najwierniej zachować odległości między symbolami. Zaczynamy od silnej
więzi, a kończymy na silnej niechęci.

Socjogramy

Grupowe

Indywidualne

Nieuporządkowane

Hierarchiczne

Kołowe

Nieuporządkowane

Hierarchiczne

Kołowe