Prawo prywatne

Podstawy teorii prawa prywatnego

dr Jana Plapavová - Latanowicz

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pojęcie prawa

• system poleceo (zakazów oraz zezwoleo), które powinny 

byd przestrzegane, polecenia są zawarte w normach 

prawnych = system normatywny (zespół norm)

• przestrzeganie poleceo może zostad wymuszone przez 

władze paostwa (paostwo jest podmiotem prawotwórczym 

oraz jedynym, który może wymusid spełnienie polecenia)

• normy prawne mają moc wiążącą
• socjologiczny aspekt: prawo (zespól norm prawnych) ma 

swój sens i normy prawne są wydawane w czyimś interesie

• prawo wyraża czyjąś wolę (klasy roboczej, Rosseau: volonté

générale, całego społeczeostwa, stron umowy)

Podstawy teorii prawa prywatnego 

Prawo przedmiotowe i prawo podmiotowe

• Prawo obiektywne (przedmiotowe) : 

uporządkowany zbiór obowiązujących norm 
prawnych = porządek prawny. Prawo związane 
jest z reguły z pewnym paostwem – prawo 
krajowe.

• Prawo subiektywne (podmiotowe): 

uprawnienie podmiotu zachowywad się w 
pewien sposób.

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pochodzenie norm prawnych

• Normy prawne stanowione przez paostwo

(ustawodawcę) - obowiązują erga omnes
(ogólnie obowiązujące normy prawne)

• Prawo tworzone przez podmioty prawa w 

granicach prawa danego przez ustawodawcę –
obowiązuje inter partes (pomiędzy stronami), 
najczęściej w umowach

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pojęcie i cechy normy prawnej

Pojęcie:
• wynikająca z przepisów  reguła postępowania, 

wydana lub usankcjonowana przez paostwo, 
zagwarantowana przymusem paostwowym

Cechy:
• charakter ogólny, dwustronny (wierzyciel –

dłużnik, prawo - obowiązek)

• reguła postępowania

Podstawy teorii prawa prywatnego

Części normy prawnej

• hipoteza

- określa sytuacje w których norma 

znajduje zastosowanie

• dyspozycja

- wskazuje sposób zachowania (tj. 

co powinno się robid) lub co się stanie

• sankcja

- określa ujemne skutki 

niezastosowania się do dyspozycji (co będzie 
jeżeli spełni się hipoteza, ale nie spełni się 
dyspozycja)

Podstawy teorii prawa prywatnego 

Normy prawne względnie i bezwzględnie obowiązujące

• Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne, ius

cogens) stosuje się bez względu na wolę ich adresatów, 
strony stosunku prawnego muszą się do treści przepisu 
bezwzględnie zastosowad. 

• Przepisy względnie obowiązujące (ius dispositivum): 

regulacje prawne ustanowione na wypadek, że strony 
(lub strona) sobie nie uregulują treśd stosunku 
prawnego w inny sposób. 

• Przepisy semiimperatywne: ustawodawca ogranicza 

strony stosunku prawnego co do wartości minimalnych 
albo maksymalnych.

Podstawy teorii prawa prywatnego 

Przepis prawny - pojęcie

• elementarna częśd ustawy lub innego aktu 

normatywnego np. artykuł, ustęp, paragraf, 
punkt itd.

• Nie mylid przepisu prawnego z normą prawną 

lub z aktem normatywnym:

– Akt normatywny = zawiera przepisy przepis prawne, z reguły odnosi się do 

przepisów powszechnie obowiązującego. Składa się z przepisów prawnych.

– Przepis prawny (jednostka redakcyjna aktu normatywnego).
– Norma prawna często jest zawarta w jednym lub więcej przepisach (tj. 

norma postępowania może mied swoją sankcję w innym przepisie niż 
hipoteza i dyspozycja) lub niektóre elementy normy nie są sformułowane 
wcale.

Podstawy teorii prawa prywatnego 

Stosunki społeczne, stosunki prawne

• Stosunki społeczne

powstają na tle kontaktów 

międzyludzkich.

– stanowione (dotyczy ich norma postępowania 

prawna, moralna, towarzyska, sportowa)

– faktyczne (np. wstępuję do swojego mieszkania

• Stosunek prawny (cywilnoprawny) 

= stosunek 

społeczny uregulowany przez prawo (cywilne), 
należy do stosunków stanowionych

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podmioty i elementy stosunku cywilnoprawnego

Strony

stosunku (cywilno) prawnego 

= podmioty 

stosunku (cywilno) prawnego:

• podmiot uprawniony
• podmiot zobowiązany

Elementy

stosunku (cywilno) prawnego:

• prawo podmiotowe
• obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
• podmiot prawa
• podmiot obowiązku
• przedmiot stosunku prawnego

Podstawy teorii prawa prywatnego

Powstanie stosunku (cywilno) prawnego

• ze zdarzenia prawnego
• z czynności prawnych

Czynnośd prawna, zdarzenie prawne

• powodują  powstanie, zmianę oraz likwidację 

stosunków prawnych

Podstawy teorii prawa prywatnego

Źródła prawa, hierarchia źródeł prawa

• źródło prawa = sformalizowany akt władzy 

paostwowej (wynik pełnienie przez paostwo 
funkcji prawotwórczej) zawierający przepisy 
prawne

• norma znajdująca się w przepisie wyższego 

rzędu ma pierwszeostwo przed normą 
znajdującą się w przepisie niżej stojącym

• pozycja normy w hierarchii zależy od rodzaju 

źródła tej normy

Podstawy teorii prawa prywatnego

Kolizje norm prawnych

• stosunek prawny jest uregulowany więcej niż jednym 

przepisem, które wzajemnie się wykluczają.

• kolizja w czasie

– sprawa uregulowana jest odmiennie przepisami wydanych w 

różnym czasie. Eliminacja za pomocy przepisów przejściowych. 

W ich braku: lex posterior derogat priori oraz lex retro non agit.

• kolizja w przestrzeni 

– między przepisami obowiązującymi w różnych częściach jednego 

kraju (np. prawo umów lub deliktowe we Stanach 

Zjednoczonych, przedwojenna Polska). Środki usuwania kolizji: 

normy kolizyjne, unifikacja.

• między przepisami różnych paostw (stosuje się przepisy 

kolizyjne – prawo prywatne międzynarodowe)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Systematyka prawa

• Prawo międzynarodowe publiczne (charakter 

kooperacyjny, podmioty prawotwórcze są 
suwerenne i równe)

• Prawo wspólnotowe (ponadnarodowe)
• Prawo krajowe (charakter subordynacyjny)

– Prawo publiczne
– Prawo prywatne

Podstawy teorii prawa prywatnego

Prawo publiczne/prywatne - kryteria podziału

• rodzaj interesów chronionych

(interes ogółu / interes 

jednostki)

• pozycja podmiotów

(podporządkowanie podmiotów 

stosunków prawnych kompetencjom drugiego / 
równorzędnośd)

• rodzaj środków ochrony prawnej

oraz sposobu 

korzystania z nich w celu zabezpieczenia realizacji 
obowiązujących norm (sankcja wymierzana przez 
organy paostwa / upoważnienie do domagania się 
ochrony prawnej ze strony paostwa, korzystanie zależy 
od woli upoważnionego podmiotu)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Kryteria podziału na gałęzie prawa

• metoda unormowania przyjęta przez 

prawodawcę

• materia będąca przedmiotem unormowania 

(dziedzina spraw będących przedmiotem 
nakazów i zakazów)

• podmioty, do których adresowane są normy 

prawne

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podstawowe gałęzie prawa publicznego

• prawo karne
• prawo
• prawo konstytucyjne
• prawo finansowe i podatkowe
• prawo ubezpieczeo społecznych
• prawo dotyczące postępowania 

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podstawowe gałęzie prawa prywatnego

• prawo cywilne

(normy regulujące stosunki majątkowe i 

niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi –

w danej sprawie – podmiotami prawa)

• prawo handlowe 

(częśd prawa cywilnego), prawo 

spółek

• prawo pracy

(normy regulujące stosunki między 

pracownikiem i pracodawcą na tle świadczonej pracy)

• prawo rodzinne

(normy regulujące osobiste i 

majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi 

oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i 

kurateli)

• prawo prywatne międzynarodowe

Podstawy teorii prawa prywatnego

Prawo materialne i prawo formalne

• Prawo materialne 

= normy ustanawiające 

merytoryczne prawa i obowiązki, regulują zachowanie 
ludzi i różnych instytucji w społeczeostwie

• Prawo formalne 

(z większej części prawo procesowe) = 

normy stanowiące sposób organizacji aparatu 
dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz 
normy stanowiące tryb dochodzenia i egzekwowania 
obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. 
Wobec prawa materialnego mają charakter wtórny 
(służebny).

KODEKS CYWILNY

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. 

(Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

• KSIĘGA PIERWSZA. 

CZĘŚD OGÓLNA

• KSIĘGA DRUGA. 

WŁASNOŚD I INNE PRAWA 

RZECZOWE

• KSIĘGA TRZECIA. 

ZOBOWIĄZANIA

• KSIĘGA CZWARTA. 

SPADKI