Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
2
Wykaz używanych skrótów
CNBOP
Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej
dso
dźwiękowy system ostrzegawczy
GOPR
Górskie ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
JOT
jednostka operacyjno-techniczna
JRG
jednostka ratowniczo-gaśnicza
ksrg
krajowy system ratowniczo-gaśniczy
OSP
Ochotnicza Straż Pożarna
MDP
Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze
PISM
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
ppoż
przeciwpożarowy
PSP
Państwowa Straż Pożarna
SAR
Służba Poszukiwawczo-Ratownicza
SA PSP
Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej
SGSP
Szkoła Główna Służby Pożarniczej
SITP
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa
ssp
system sygnalizacji pożaru
SSP
Szkoła Specjalistów Pożarnictwa
sug
stałe urządzenia gaśnicze
TOPR
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
WOP
Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa
WOPR
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
MON
Ministerstwo Obrony Narodowej
PCK
Polski Czerwony Krzyż
ZHP
Związek Harcerstwa Polskiego
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
3
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce.
Rozdział 1.
1.2.
Pojęcie i znaczenie ochrony przeciwpożarowej.
Konstytucyjnym
obowiązkiem
państwa
polskiego
jest
zapewnienie
bezpieczeństwa obywateli. Gwarantuje to Konstytucja RP która stanowi
1
:
„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium,
zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli,
strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się
zasadą zrównoważonego rozwoju”. Państwo nasze wypełnia ten obowiązek przez
powołanie i utrzymywanie sił i środków, których zadaniem jest ochrona ludności przed
zagrożeniami wynikającymi z działalności sił przyrody i człowieka.
Odpowiedzialność za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa spoczywa w Polsce
na wielu podmiotach. Można ją przypisać wszystkim organom administracji rządowej
i samorządowej. W zakresie kompetencji instytucjom publicznym, organizacjom
i stowarzyszeniom. Część odpowiedzialności ponoszą też obywatele naszego państwa
funkcjonujący w różnego rodzaju grupach, wspólnotach, społecznościach oraz
instytucjach.
Ochrona przeciwpożarowa jest jednym z elementów systemu powszechnego
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
2
. Jest systemem organizacyjno-prawnym,
polegającym na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia,
mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem.
Rosnące tempo życia codziennego dzisiejszego społeczeństwa powoduje wzrost
zagrożenia dla życia, zdrowia, środowiska i mienia człowieka. Część zagrożeń wynika
z wielkiego rozwoju techniki, a inne wynikają z działania sił przyrody i są całkowicie
niezależne od człowieka. Naturalną tendencją jest zapobieganie powstawaniu szkód,
krzywd i zagrożeń, ale całkowite ich wyeliminowanie nie jest możliwe. W sytuacji, gdy
pomimo podjętych działań prewencyjnych zagrożenie lub szkoda powstaje, pomoc
poszkodowanym zobowiązane są nieść służby ratownicze do tego celu powołane.
1
Art. 5 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz. U. 1997, Nr 78, poz.483
2
Dębski S., Górka-Winter B., Kryterium Bezpieczeństwa Międzynarodowego Państwa. Warszawa: PISM
2003, s. 33-43.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
4
Zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania ochrony przeciwpożarowej ma
obowiązujące prawo. Nowoczesne rozwiązania prawne są skutecznym środkiem do
zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa pożarowego w państwie.
Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę ochrony
przeciwpożarowej i określającym pojęcia z nią związane jest Ustawa o ochronie
przeciwpożarowej
3
, która jest też podstawą do wydania szeregu szczegółowych aktów
wykonawczych.
Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu
ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub
innym miejscowym zagrożeniem. Realizowane to jest poprzez zapobieganie
powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia czyli zapewnienie koniecznych warunków ochrony technicznej
nieruchomościom i ruchomościom, oraz tworzenie warunków organizacyjnych
i formalnoprawnych zapewniających ochronę ludzi i mienia, a także
przeciwdziałających powstawaniu lub minimalizujących skutki pożaru, klęski
żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. Kolejnym sposobem realizacji jest
zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia, oraz prowadzenie działań ratowniczych.
Ustawa definiuje też podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przeciwpożarowej
4
:
Działania ratownicze - rozumie się przez to każdą czynność podjętą w celu
ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację przyczyn powstania
pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.
Inne miejscowe zagrożenie - rozumie się przez to zdarzenie wynikające
z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody nie będące pożarem ani klęską
żywiołową, stanowiące zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska, któremu
zapobieżenie lub którego usunięcie skutków nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych
środków.
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy – rozumie się przez to integralną część
organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą, w celu ratowania
życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie
pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń; system ten skupia
3
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Dz. U. 1991, Nr 81 poz. 351 ze zm.
4
tamże, Art. 2 .
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
5
jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz
podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się
współdziałać w akcjach ratowniczych.
Budowę struktur nowoczesnego systemu ratowniczego w kraju oparto na
Państwowej Straży Pożarnej (PSP) i Ochotniczych Strażach Pożarnych (OSP).
Państwowa Straż Pożarna została powołana w 1992 r w wyniku restrukturyzacji
Zawodowej Straży Pożarnej w ramach wdrażania w życie nowej koncepcji ochrony
przeciwpożarowej w Polsce. Nowe rozwiązania organizacyjno-prawne dotyczące
szerokiego zakresu ratownictwa zostały wymuszone zmianami ustrojowymi,
politycznymi i gospodarczymi w Polsce dokonanymi na przełomie lat osiemdziesiątych
i dziewięćdziesiątych, a także wzrostem różnego rodzaju zagrożeń. Ramy prawne
funkcjonowania PSP zostały ujęte w kilku aktach prawnych, jednakże najważniejsze
z nich to ustawa o ochronie przeciwpożarowej i ustawa o Państwowej Straży Pożarnej.
Ochotnicze Straże Pożarne (OSP) są stowarzyszeniami. Stowarzyszenie
5
to
dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Podlega ono
obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
1.3.
Zadania ustawowe ochrony przeciwpożarowej.
Zadania i obowiązki z zakresu ochrony przeciwpożarowej mają charakter
powszechny. Świadczą o tym m.in. takie zapisy:
Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystając ze
środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed
zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem, a właściciel, zarządca
lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, o których tu mowa,
ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych
6
.
Jeżeli korzystamy z hotelu, kina czy lasu, to za nasze bezpieczeństwo odpowiada
jego właściciel lub zarządca. Ale jednocześnie my ponosimy odpowiedzialność za
zachowanie niezgodne z przepisami ppoż. i nie chodzi tu tylko o postepowanie
mandatowe, ale również o odpowiedzialność za spowodowanie śmierci, kalectwa czy
strat materialnych.
5
Sarnecki P., Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Kraków 2007, s. 7.
6
Art. 3 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej …
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
6
Zgodnie z art. 9 ustawy „Kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne
miejscowe zagrożenie, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się
w strefie zagrożenia oraz jednostkę ochrony przeciwpożarowej bądź policję lub wójta
albo sołtysa”. W tym zakresie jest duża świadomość i odpowiedzialność społeczeństwa,
a powszechność telefonów komórkowych sprawia, że powiadamianie służb
o zagrożeniach realizowane jest w większości przypadków bardzo szybko. Sposobem
na realizację powiadamiania straży są też coraz powszechniej stosowane systemy
automatycznego przekazywania informacji do PSP przez systemy sygnalizacji pożarów.
Za realizację polityki państwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej
odpowiada Minister właściwy do spraw wewnętrznych. Pełni on też nadzór nad
funkcjonowaniem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
Minister właściwy do spraw wewnętrznych określa w drodze rozporządzeń miedzy
innymi:
1) szczegółowe zasady nadzoru nad ochroną przeciwpożarową w poszczególnych
dziedzinach gospodarki narodowej,
2) szczegółowe
zasady
ochrony
przeciwpożarowej
i
zabezpieczenia
przeciwpożarowego budynków, obiektów lub terenów oraz ich wyposażenia
w sprzęt, urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze,
3) warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,
4) rodzaje budynków, obiektów lub terenów, w których wymagana jest instalacja
sygnalizacyjno-alarmowa,
5) szczegółowe zasady organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz
zasady, zakres i tryb włączania do niego jednostek ochrony przeciwpożarowej,
6) szczegółowe
zasady kierowania i współdziałania jednostek ochrony
przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym,
7) wymagania w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych oraz warunków
psychofizycznych dla osób podejmujących pracę w jednostkach ochrony
przeciwpożarowej,
8) szczegółowe zasady zwrotu kosztów za udział w działaniu ratowniczym jednostek
ochrony przeciwpożarowej poza terenem własnego działania,
9) szczegółowe zasady i sposób odpłatności za szkolenia organizowane przez PSP
dla pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej i członków ochotniczych
straży pożarnych,
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
7
10) tryb, zakres i szczegółowe zasady przeprowadzania czynności kontrolno
-rozpoznawczych, kwalifikacje i tryb wyznaczania osób uprawnionych do
czynności kontrolno-rozpoznawczych oraz wzór upoważnienia do ich
przeprowadzania,
11) zasady, właściwość i tryb postępowania komisji lekarskich MSWiA w sprawach
oceny zdolności fizycznej i psychicznej do służby w Państwowej Straży Pożarnej,
12) zasady postępowania, obowiązki i uprawnienia strażaków PSP.
Ponadto minister spraw wewnętrznych w porozumieniu z zainteresowanymi
ministrami określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady przeciwpożarowego
zaopatrzenia wodnego, ratownictwa technicznego, chemicznego i ekologicznego oraz
warunki, którym powinny odpowiadać drogi przeciwpożarowe, siedziby i terytorialny
zasięg działania komend rejonowych PSP.
Państwowa Straż Pożarna zgodnie z ustawą o PSP
7
została powołana jako zawodowa,
umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do walki
z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami.
Do jej podstawowych zadań zgodnie z ustawą o PSP
8
należy:
1) rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,
2) organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk
żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń,
3) wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych
w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne
służby ratownicze,
4) kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych jednostek
ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności,
5) nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,
6) prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony ludności,
7) współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie
niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych,
7
Art. 1 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. Dz. U. 1991, Nr 88, poz. 400.
8
Art. 2 Ustawy o Państwowej Straży Pożarnej ….
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
8
8) współdziałanie ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi innych państw
oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie wiążących
Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,
9) realizacja innych zadań wynikających z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów
międzynarodowych na zasadach i w zakresie w nich określonych,
Fundamentalne założenia dla realizacji zadań przez jednostki PSP,
a w szczególności przez Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze stanowi zapis ustawy
o ochronie ppoż.
9
„Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć
mających na celu ochronę życia, zdrowia mienia lub środowiska przed pożarem, klęską
żywiołową lub innym zdarzeniem wynikającym z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody (np. katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne)
stanowiącym zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska.”
Przedsięwzięcia te realizowane są poprzez:
1) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej
lub innego miejscowego zagrożenia,
2) zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
3) prowadzenie działań ratowniczych.
1.4.
Struktura organizacyjna ochrony przeciwpożarowej.
Za realizację polityki państwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej odpowiada
Minister właściwy do spraw wewnętrznych.
Działania ratownicze zgodnie z ustawą prowadzą umundurowane i wyposażone
w specjalistyczny sprzęt, przeznaczone do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi
lub innymi miejscowymi zagrożeniami jednostki ochrony przeciwpożarowej
10
. Art. 15
ustawy wymienia jednostki ochrony przeciwpożarowej, które (za wyjątkiem związku
ochotniczych straży pożarnych) prowadzą działania ratownicze:
1) jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej,
la) jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej,
2) zakładowa straż pożarna,
3) zakładowa służba ratownicza,
9
Art. 1 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej …
10
Art. 16a i 22 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej …
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
9
4) gminna zawodowa straż pożarna,
4a) powiatowa (miejska) zawodowa straż pożarna,
5) terenowa służba ratownicza,
6) ochotnicza straż pożarna,
7) związek ochotniczych straży pożarnych,
8) inne jednostki ratownicze.
Działania poszczególnych jednostek ochrony przeciwpożarowej, okoliczności i warunki
udziału tych jednostek w działaniach ratowniczych określone są w Rozporządzeniu
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie organizacji ksrg
11
.
Za realizację zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej odpowiada Komendant
Główny Państwowej Straży Pożarnej jako centralny organ administracji państwowej
w tych sprawach. W zakresie ustalonym przez ministra spraw wewnętrznych
i administracji zadania ochrony przeciwpożarowej realizują przez sprawowanie nadzoru
również inni ministrowie, przewodniczący komisji lub komitetów sprawujących funkcje
naczelnych organów administracji państwowej, kierownicy urzędów centralnych,
prezesi zarządów głównych organizacji społecznych, organy administracji rządowej
i samorządowej w stosunku do podległych im jednostek organizacyjnych oraz
podmiotów gospodarczych, dla których są organami założycielskimi. W ramach
nadzoru nad ochroną przeciwpożarową organy sprawujące ten nadzór są uprawnione do
kontroli oraz do wydawania wiążących zaleceń kontrolowanym podmiotom.
Państwowa Straż Pożarna jest służbą - organem administracji rządowej
12
o charakterze ratowniczym i inspekcyjno-kontrolnym (funkcje inspekcyjno-kontrolne
zawsze są wykonywane w imieniu państwa, wyłącznie przez organy administracji
rządowej). Służbę w Państwowej Straży Pożarnej pełnią zgodnie z ustawą
13
o PSP,
funkcjonariusze pożarnictwa, zwani dalej „strażakami”.
Na strukturę organizacyjną PSP, zgodnie z ustawą o PSP
14
składa się sześć rodzajów
jednostek organizacyjnych: Komenda Główna, komendy wojewódzkie, komendy
powiatowe (miejskie), Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz pozostałe szkoły,
11
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie
szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Dz.U. 2011, Nr 46, poz.
239.
12
Gołębiewski W. Zarys prawa i administracji w ochronie przeciwpożarowej. Poznań: Szkoła
Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu, 1998, s. 19-32.
13
Art. 3 Ustawy o Państwowej Straży Pożarnej ….
14
Art.8 tamże.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
10
jednostki badawczo-rozwojowe i Centralne Muzeum Pożarnictwa. W skład komendy
wojewódzkiej PSP mogą wchodzić ośrodki szkolenia, a w skład komendy powiatowej
(miejskiej) i szkół wchodzą jednostki ratowniczo-gaśnicze.
Rysunek 1
Schemat organizacyjny Państwowej Straży Pożarnej
15
Organami Państwowej Straży Pożarnej są:
Komendant Główny PSP (organ centralny),
komendanci wojewódzcy PSP (organy wojewódzkie),
komendanci powiatowi (miejscy) PSP (organy powiatowe (miejskie)),
komendanci szkół pożarniczych,
dyrektor
Centrum
Naukowo-Badawczego
Ochrony Przeciwpożarowej
w Józefowie,
dyrektor Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach.
Podstawowe zadania organów PSP określone zostały w ustawie
16
:
Komendant Główny:
kieruje pracą Komendy Głównej PSP,
15
Schemat organizacyjny Państwowej Straży Pożarnej [on—line]. Warszawa: Komenda Główna
Państwowej Straży Pożarnej [dostęp 7 marca 2014]. Struktura. Dostępny w Word Wide Wed:
http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=2255
16
Art. 10 Ustawy o Państwowej Straży Pożarnej ….
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
11
kieruje krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym,
analizuje zagrożenia pożarowe i inne miejscowe zagrożenia,
organizuje kształcenie i szkolenie w jednostkach organizacyjnych PSP,
sprawuje nadzór nad szkołami pożarniczymi, jednostkami badawczymi,
ośrodkami szkolenia i Centralnym Muzeum Pożarniczym,
inicjuje i przygotowuje projekty aktów normatywnych dotyczących ochrony
przeciwpożarowej i ratownictwa,
powołuje
i
odwołuje
rzeczoznawców
do
spraw
zabezpieczeń
przeciwpożarowych,
podejmuje decyzję o wprowadzeniu podwyższonej gotowości operacyjnej
w PSP w sytuacjach zwiększonego zagrożenia pożarami, awariami i klęskami,
prowadzi współpracę międzynarodową,
uczestniczy w przygotowywaniu i wykonywaniu umów międzynarodowych
w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
kieruje jednostki organizacyjne PSP do akcji ratowniczych i humanitarnych
poza granicami państwa w ramach umów międzynarodowych
Komendant wojewódzki PSP wykonuje w imieniu wojewody zadania i kompetencje
określone w ustawach.
Komendant powiatowy (miejski) PSP jest organem właściwym w postepowaniu
administracyjnym w sprawach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji PSP,
jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.
Zgodnie z ustawą o PSP w skład komendy powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży
Pożarnej wchodzą jednostki ratowniczo-gaśnicze. Jednostki znajdują się też
w strukturach szkół pożarniczych.
Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza jest podstawową jednostką organizacyjną PSP,
posiadającą siły i środki umożliwiające samodzielne organizowanie i prowadzenie akcji
ratowniczej w czasie walki z pożarami oraz likwidacji miejscowego zagrożenia. Liczbę
jednostek niezbędnych do realizacji zadań ratowniczych na obszarze powiatu określa się
w zależności od warunków lokalnych, a w szczególności od:
częstotliwości występowania pożarów, klęsk żywiołowych i innych
miejscowych zagrożeń wymagających podjęcia akcji ratowniczych lub
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
12
pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych Państwowej Straży
Pożarnej,
powierzchni i ukształtowania terenu powiatu, sieci dróg i innych warunków
mających wpływ na czas podjęcia działań ratowniczych, gęstości zaludnienia na
obszarze powiatu,
rozmieszczenia oraz możliwości taktyczno-technicznych sił i środków innych
jednostek ochrony przeciwpożarowej, służb i podmiotów ratowniczych
działających na obszarze powiatu, wchodzących w skład krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego,
potrzeb określonych w planach ratowniczych powiatu.
Strukturę Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej stanowią:
Dowódca i zastępca dowódcy JRG pracujący w systemie 8-godzinnym i załoga,
pełniąca służbę w układzie trójzmianowym 24/48 godz. Każda zmiana służbowa
podzielona jest na sekcje i zastępy.
Sekcją jest pododdział w sile dwóch zastępów, liczący od dziewięciu do
dwunastu ratowników, w tym dowódca. Natomiast zastęp tworzy od trzech do sześciu
ratowników, w tym dowódca wyposażony w pojazd przystosowany do realizacji
zadania ratowniczego
17
.
Dla zapewnienia skuteczności i bezpieczeństwa działań służbom w zakresie
niezawodnego wyposażenia i przygotowania wyposażenia obiektów, a osobom
zagrożonym w samodzielnym podjęciu działań, opuszczeniu miejsc zagrożonych i
przetrwaniu do czasu nadejścia pomocy, prowadzone są badania i certyfikacje przez
Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej
18
. Warunkiem dopuszczeniu
sprzętu do użytkowania w PSP jest uzyskanie certyfikatu CNBOP.
Organizacjami społecznymi działającymi w strukturach ochrony przeciwpożarowej
są ochotnicze straże pożarne. Stowarzyszenie Ochotnicza Straż Pożarna działa w
określonej miejscowości na podstawie: ustawy Prawo o stowarzyszeniach
19
oraz
ustawy o ochronie przeciwpożarowej, a także w oparciu o przygotowany przez siebie i
17
Par. 6.1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r.
w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Dz. U. 2011,
Nr 46, poz. 239.
18
Wróblewski D. Rola i miejsce Centrum Naukowo Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej w systemie
bezpieczeństwa powszechnego. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza. Kwartalnik Centrum Naukowo
Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej 2006, nr 01, s. 9-16.
19
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Dz. U. 1989, Nr 20, poz. 104.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
13
uchwalony statut. Władzami OSP są: walne zgromadzenie, zarząd i komisja rewizyjna.
Jednostką operacyjno-techniczna kieruje naczelnik, funkcje reprezentacyjne w OSP na
zewnątrz sprawuje prezes, który kieruje pracami zarządu.
Członkowie OSP dzielą się na członków zwyczajnych (czynnych), wspierających
i honorowych. W ramach OSP powoływane są też Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze
(MDP) dla młodzieży w wieku od 11 do 18 lat.
Ochotnicze straże pożarne mogą powoływać jednostki operacyjno-techniczne,
których podstawowym zadaniem jest prowadzenie działalności ratowniczo-gaśniczej.
Jednostki w zależności od posiadanego sprzętu i liczby członków uprawnionych do
udziału w akcjach podzielone są na cztery kategorie. Jednostki mogą być włączone do
ksrg. Stowarzyszenie OSP posiada osobowość prawną i może być członkiem Związku
Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej jest
ogólnopolskim, samorządnym, trwałym stowarzyszeniem, które zrzesza Ochotnicze
Straże Pożarne i inne osoby prawne w celu reprezentowania ich interesów oraz
propagowania i realizacji celów statutowych. Związek jest kontynuatorem chlubnych
tradycji ruchu strażackiego wyrażających się w niesieniu bezinteresownej pomocy
ludziom i służeniu ojczyźnie. Związek może tworzyć oddziały wojewódzkie,
powiatowe i gminne.
1.5.
Kwalifikacje osób realizujących czynności w zakresie ochrony
przeciwpożarowej.
Zgodnie z ustawą o Państwowej Straży Pożarnej do podstawowych zadań PSP
należy miedzy innymi kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej
i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony
ludności.
Dla realizacji zadań w zakresie kształcenia Państwowa Straż Pożarna stworzyła własny
system kształcenia i szkolenia. Składa się on z dwóch podsystemów, z których jeden
odpowiada za podwyższanie kwalifikacji ogólnych przygotowując młodych ludzi do
zawodu strażaka, technika pożarnictwa lub inżyniera pożarnictwa, natomiast drugi
związany jest z podwyższaniem kwalifikacji zawodowych w strukturach straży. System
ten dotyczy również strażaków zatrudnionych w zakładowych strażach pożarnych.
System kształcenia tworzą:
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
14
16 ośrodków szkolenia w komendach wojewódzkich PSP,
Szkoła Podoficerska Państwowej Straży Pożarnej w Bydgoszczy,
szkoły aspirantów PSP w Krakowie, Częstochowie i Poznaniu,
(w randze szkół policealnych) kształcące w zawodzie technik pożarnictwa,
Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, kształcąca na studiach
pierwszego stopnia - inżynierów pożarnictwa oraz na studiach drugiego stopnia
- magistrów inżynierów pożarnictwa.
Przyjęty system zgodny jest z powszechnym systemem edukacji, co oznacza między
innymi, że jest on otwarty na każdym poziomie dla młodych ludzi, starających się
związać swoją przyszłość ze strażą pożarną, po spełnieniu wymagań obowiązujących
kandydatów na etapie rekrutacji.
Ośrodki szkolenia i szkoły PSP realizują kształcenie kwalifikacyjne oraz szkolenia
doskonalące, w tym kursy specjalistyczne. Zatrudniają strażaków i inne osoby,
z przygotowaniem specjalistycznym, a także osoby wspomagające proces nauczania.
Wykładowcy rozwijają swoje zawodowe kompetencje na różnego rodzaju sympozjach
i warsztatach. Ponadto do prowadzenia niektórych zajęć, czy tematów zatrudniani są
zewnętrzni specjaliści, np. lekarze, prawnicy, eksperci w różnych dziedzinach. Szkoły
i ośrodki posiadają poligony, na których przeprowadzane są ćwiczenia z zakresu
ratownictwa chemicznego, ekologicznego, technicznego oraz gaszenia pożarów.
Szkoły, chcąc zapewnić wysoki poziom kształcenia posiadają specjalistyczne
laboratoria i pracownie z niezbędnym wyposażeniem, które dają słuchaczom możliwość
bezpiecznej obserwacji i przeprowadzania eksperymentów odwzorowujących zjawiska
występujące w trakcie działań ratowniczych.
Dla podniesienia poziomu szkolenia i dostosowania go do standardów obowiązujących
w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej PSP nawiązała z nimi współpracę w
zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego. Przykładem jest udział w projekcie
Leonardo da Vinci
20
umożliwiający współpracę i wymianę doświadczeń w zakresie
szkolenia.
Tak więc by zostać strażakiem PSP są do wyboru dwie drogi, jedna to kształcenie
dzienne w zawodzie technik pożarnictwa lub inżynier pożarnictwa. Druga to podjęcie
20
Chmiel M. Poznanie mechanizmu rozwoju i zarzadzania oraz systemów szkolenia w europejskich
strażach pożarnych. Międzynarodowa konferencja naukowa z okazji jubileuszu XX-lecia powołania
Państwowej Straży Pożarnej. Inżynieria bezpieczeństwa a zagrożenia cywilizacyjne. Częstochowa 2012,
s. 9-20.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
15
służby w Państwowej Straży Pożarnej, ukończenie kursu kwalifikacyjnego
uprawniającego do wykonywania zawodu strażaka, następnie w zależności od chęci,
możliwości i umiejętności dalsze kształcenie w systemie zaocznym na poziomie
technika lub inżyniera pożarnictwa. Strażacy po ukończeniu kursów pracują i rozwijają
się jako podoficerowie, po szkole aspirantów pracują i rozwijają się w korpusie
aspirantów, a po Szkole Głównej Służby Pożarniczej zostają oficerami. W PSP dla
każdego korpusu przewidziane są odpowiednie funkcje i stanowiska.
Kadry dla potrzeb wojska szkoli Centrum Szkolenia Logistyki w Grudziądzu,
w struktury którego wchodzi Szkoła Specjalistów Pożarnictwa.
Do głównych zadań SSP należy:
szkolenie żołnierzy i pracowników wojska na kursach specjalistycznych
i doskonalących w zawodzie strażaka;
prowadzenie szkoleń certyfikujących przed wyjazdem w rejon Polskich
Kontyngentów Wojskowych;
szkolenie z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy;
realizacja sesji egzaminacyjnych na klasy kwalifikacyjne dla żołnierzy w grupie
osobowej ochrony przeciwpożarowej na potrzeby Sił Zbrojnych RP;
wdrażanie nowoczesnych metod nauczania oraz modernizacja i rozbudowa bazy
dydaktycznej.
Szkolenie realizowane jest w oparciu o programy szkolenia w zawodzie strażaka
jednostki ochrony przeciwpożarowej na poziomie podstawowym i uzupełniającym,
tożsame z programami z zatwierdzonymi przez Komendanta Głównego Państwowej
Straży Pożarnej. Rocznie na potrzeby wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych RP SSP
kształci około 1100 słuchaczy.
Strażacy Ochotniczych Straży Pożarnych z uwagi na fakt, że w ramach ksrg podczas
akcji ratowniczo-gaśniczych wykonują podobne zadania co strażacy PSP muszą zdobyć
porównywalne z nimi umiejętności. Kształcenie strażaków OSP realizowane jest na
kursach kwalifikacyjnych OSP organizowanych przez Państwową Straż Pożarną.
Istnieje też możliwość kształcenia w oparciu o e-learnig internetowy uzupełniony
zajęciami praktycznymi, zakończony egzaminem organizowanym przez PSP. Osobne
kursy realizowane są dla naczelników i prezesów OSP w zakresie zarzadzania
i kierowania jednostkami. Programy kształcenia strażaków OSP zatwierdza Komendant
Główny Państwowej Straży Pożarnej.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
16
Do pracy w Lotniskowych Strażach Pożarnych przyjmowani są kandydaci, którzy
kierowani są na szkolenie w zawodzie strażak do szkół pożarniczych PSP. W LSP
przechodzą specjalistyczne szkolenia doskonalące, wynikające ze specyfiki pracy.
Przynajmniej raz na trzy lata muszą wziąć udział w szkoleniu z ratownictwa
lotniskowego. Szkolenie takie przeprowadzają specjaliści zajmujący się ratownictwem
i ochroną przeciwpożarową w lotnictwie, funkcjonariusze PSP i specjaliści z zakresu
budowy i eksploatacji statków powietrznych. Strażacy LSP korzystają również ze
szkoleń prowadzonych w ośrodku International Fire Trenning Center SERCO
w Teeisede w Wielkiej Brytani, akredytowanym przez ICAO (Międzynarodową
Organizację Lotnictwa Cywilnego)
21
.
Strażacy ksrg obok kwalifikacji pożarniczych zobowiązani są ukończyć szkolenie
z zakresu udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy zakończone egzaminem
państwowym
22
. Zasady nabywania uprawnień ratownika przez strażaków PSP, określa
rozporządzenie w sprawie szkoleń w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy.
23
Zasady nabywania uprawnień ratownika w pozostałych podmiotach KSRG, określa
rozporządzenie w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy
24
.
Kadry wykonujące czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej w zakładach
pracy, to osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje określone w ustawie
25
. Osoby
powinny posiadać co najmniej wykształcenie średnie i ukończone szkolenie
inspektorów ochrony przeciwpożarowej lub mieć tytuł zawodowy technika pożarnictwa
lub uzyskać uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodu technika pożarnictwa w toku
postępowania o uznanie nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej,
w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) -
stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub w Konfederacji
Szwajcarskiej kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego - technika
pożarnictwa.
Szkolenie Inspektorów pożarnictwa realizowane jest przez szkoły pożarnicze PSP.
21
Wójcik A. W trzy minuty do celu. Przegląd pożarniczy 2011, nr5, s.24-26.
22
Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Dz. U. 2006, Nr 191,
poz. 1410.
23
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Obrony Narodowej z dnia
12 grudnia 2008 r. w sprawie szkoleń w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Dz. U. 2008, Nr 229,
poz. 1537 z póź. zm.
24
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej
pierwszej pomocy. Dz. U. 2007, Nr 60, poz. 408.
25
Art. 4, ust.2 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej ….
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
17
Osoby wyznaczone do wykonywania zadań w zakładzie pracy z zakresu ochrony
pożarowej na podstawie zapisów w kodeksie pracy art. 209
1
nie muszą posiadać
specjalistycznych kwalifikacji, obowiązuje je przejście przeszkolenia w zakresie
nałożonych zadań.
1.6.
Funkcjonowanie ochrony przeciwpożarowej w ramach administracji
zespolonej.
Na funkcjonowanie i zasady działania powszechnego systemu ratownictwa
w obecnym kształcie zasadniczy wpływ miała reforma administracyjna z 24 lipca 1998
r wprowadzająca trójstopniowy podział terytorialny państwa, osadzający PSP w
nowych realiach terytorialnych.
Do 1998 r w PSP obowiązywała struktura dopasowana do centralistycznego modelu
administracji specjalnej o hierarchicznym podporzadkowaniu, polegającym na
całkowitym uzależnieniu służbowym i osobowym. Reforma administracyjna
wprowadziła obowiązujący model administracji zespolonej, w której osią działania jest
układ terytorialny, a nie branżowy, w której odpowiedzialność za wykonanie
podstawowych funkcji państwa na określonym obszarze spoczywa na oznaczonym
jednoosobowym organie (wojewoda, starosta).
Państwo zapewnia bezpieczeństwo obywateli, powierzając realizację tych zadań Radzie
Ministrów
26
, a tym samym wojewodom, którzy są przedstawicielami Rady Ministrów
w województwie i jako organy administracji rządowej zgodnie z ustawą
27
wykonują
zadania administracji publicznej. Państwowa Straż Pożarna wykonuje w imieniu Rady
Ministrów na obszarze kraju, a w imieniu wojewody na terenie województwa określone
ustawami zadania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego obywateli i ratownictwa.
Państwowa Straż Pożarna jest organem administracji rządowej o charakterze
inspekcyjno-kontrolnym
28
.
Ustawowa konstrukcja funkcjonowania PSP w administracji rządowej pozwala przy
zachowaniu niezbędnego zakresu niezależności działania na prowadzenie na
określonym obszarze terytorialnym spójnej polityki bezpieczeństwa.
26
Art.146 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ……
27
Art. 146. Ustawy z 23 stycznia 2009 r, o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Dz. U.
Nr 31, poz. 206 ze zm.
28
Skoczylas J., Prawo Ratownicze, wydanie 2. Warszawa 2011, s.247.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
18
W ramach zespolenia konieczna jest zgoda wojewody na powołanie komendanta
wojewódzkiego PSP
29
. Nie jest to jednak zwierzchnictwo służbowe, ponieważ ani
wojewoda ani starosta nie są przełożonymi komendantów straży. Podporządkowanie
wojewodzie i staroście jest zwierzchnictwem ogólnym szczególnego rodzaju wyrażonej
prawnie w konstrukcji zespolenia rozumianej jako zasady organizacyjnej aparatu
administracyjnego funkcjonującego pod szyldem zespolonej administracji rządowej
i powiatowej. Na poziomie województwa straże zespolone są z administracją rządową,
a na poziomie powiatu nie tracąc swojego rządowego charakteru zespolone są
z administracją samorządową. Zadania i kompetencje organów administracji rządowej
w województwie wykonywane są w oparciu o urzędy wojewódzkie (chyba ze ustawa
stanowi inaczej). Komendanci PSP wykonują swoje zadania przy pomocy Komendy
Głównej PSP w oparciu o komendy wojewódzkie i powiatowe. Regulamin
organizacyjny komendy wojewódzkiej PSP jest ustalany przez komendanta
wojewódzkiego i zatwierdzany przez komendanta głównego, po zasięgnięciu opinii
wojewody, a komendy powiatowej (miejskie) ustalany przez komendanta powiatowego
i zatwierdzany przez komendanta wojewódzkiego.
Zespolenie osobowe wyraża się wpływem na obsadę stanowisk komendanta
wojewódzkiego przez wojewodę i komendanta powiatowego przez starostę.
Komendanta wojewódzkiego PSP powołuje spośród oficerów PSP Minister właściwy
do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Wojewódzkiego PSP złożony po
uzyskaniu zgody wojewody. Komendanta Powiatowego (miejskiego) PSP powołuje
spośród oficerów w porozumieniu ze starostą komendant wojewódzki.
Zespolenie kompetencyjne polega na tym, że zadania i kompetencje PSP na terenie
województwa wykonuje wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego oraz
komendant powiatowy (miejski). W postepowaniu administracyjnym w zakresie zadań
i kompetencji PSP, jeśli ustawy nie stanowią inaczej, organem właściwym jest
komendant powiatowy (miejski) PSP.
Komendanci powiatowi (miejscy) wykonują swoje zadania w oparciu o komendy.
Komendy powiatowe (miejskie) może tworzyć, likwidować, wojewoda na wniosek
starosty zaopiniowany przez właściwego komendanta.
W zespoleniu powiatowym nie występuje aspekt kompetencyjny taki jak w przypadku
wojewódzkim. Komendant powiatowy jest organem administracji rządowej, a nie
29
Art.12 Ustawy o Państwowej Straży Pożarnej …..
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
19
samorządowej. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do straży pożarnej,
zatwierdza plany jej działania i uzgodnienia współpracy ze służbami i inspekcjami
powiatu. W przypadkach uzasadnionych zleca przeprowadzenie kontroli. Realizując
zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli tworzy komisje
bezpieczeństwa i porządku. Zadaniem komisji jest ocena zagrożeń bezpieczeństwa na
terenie powiatu, opiniowanie pracy straży i innych służb wykonujących zadania
z zakresu bezpieczeństwa obywateli. Rada powiatu (miasta) przynajmniej raz w roku
rozpatruje informację komendanta powiatowego (miejskiego) o stanie bezpieczeństwa
pożarowego powiatu.
W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia niebezpieczeństwa w zakresie
ochrony przeciwpożarowej, wójt, burmistrz, prezydent miasta lub starosta może wydać
komendantowi powiatowemu polecenie podjęcia działań w zakresie właściwości PSP,
zmierzających do usunięcia zagrożeń. Polecenie podlega natychmiastowemu
wykonaniu, odpowiedzialność za treść i skutki polecenia ponosi wydający polecenie.
Polecenie nie może dotyczyć wykonania konkretnej czynności służbowej, nie może też
określać sposobu wykonania zadania przez Państwową Straż Pożarną.
Zatem organy administracji ogólnej (wójt, starosta, wojewoda), nie mogą
bezpośrednio wpływać na decyzje kierującego akcją. Organy administracji ogólnej mają
prawo zwrócić się do właściwego komendanta PSP z poleceniem podjęcia działań w
zakresie właściwości PSP, ale nie do kierującego akcją. Ma to swoje logiczne
uzasadnienie. Przecież skoro działania mają być dopiero podjęte, to kierujący jeszcze
nie został powołany. Skoro jednak wojewoda wykonuje zadania PSP przy pomocy
komendanta wojewódzkiego, to formalnie lub nieformalnie, ale ma wpływ na sposób
realizacji zadań przez PSP
30
.
30
Skomra W., Kim jest kierujący akcją ratowniczą. Warszawa: Przegląd Pożarniczy 2005, nr 9, s. 30-32.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
20
Zapobieganie powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów
Rozdział 2.
i innych miejscowych zagrożeń.
2.1.
Ochrona przeciwpożarowa obiektów i terenów.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa budynków jest procesem
złożonym i ustawicznym. Trwa od fazy planowania, poprzez budowę i cały czas
eksploatacji do czasu jego likwidacji. Podstawowe warunki ochrony przeciwpożarowej
obiektów wyznaczają dwie ustawy: prawo budowlane
31
i
o
ochronie
przeciwpożarowej
32
. Zobowiązują one inwestorów i wykonawców do takiego
zaprojektowania i wykonania budynku by spełniał on wszystkie wymogi
bezpieczeństwa w tym bezpieczeństwa pożarowego. Ustawy nakładają również na
właścicieli i zarządców obowiązki dotyczące bezpiecznej eksploatacji użytkowanych
obiektów. Przepisy techniczno-budowlane współistnieją i funkcjonują wraz z Polskimi
Normami, które uzupełniają i uszczegóławiają wymagania techniczne. Podstawowym
przepisem techniczno-budowlanym regulującym warunki techniczne jakie pod
względem bezpieczeństwa pożarowego powinny spełniać budynki jest rozporządzenie
Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać
obiekty budowlane i ich usytuowanie
33
.
Zgodnie z rozporządzeniem budynek i urządzenia z nim związane powinny być
zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający w razie pożaru:
1) nośność konstrukcji przez czas wynikający z rozporządzenia,
2) ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu w budynku,
3) ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie budynki,
4) możliwość ewakuacji ludzi, a także uwzględniający bezpieczeństwo ekip
ratowniczych.
W celu niedopuszczenia do sytuacji w których może powstać pożar Minister Spraw
wewnętrznych w drodze rozporządzenia określił czynności zabronione w zakresie
ochrony przeciwpożarowej
34
, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie
31
Ustawa prawo budowlane. Tekst jednolity Dz. U. 2006, Nr 156, poz. 1118 ze zm.
32
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej ….
33
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. 2002, Nr75, poz. 690 ze zm.
34
Par 4. Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w
sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych. Dz. U. 2010, Nr 109,
poz.119.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
21
się oraz utrudnić działania ratownicze lub ewakuacyjne. Rozporządzenie reguluje
między innymi: zasady używania ognia otwartego, użytkowania instalacji i urządzeń,
garażowania pojazdów, składowania materiałów palnych czy zamykania drzwi
ewakuacyjnych.
Jeżeli w obiekcie powstanie pożar, to musi on być tak zbudowany by z każdego miejsca
przeznaczonego do przebywania ludzi zapewnić odpowiednie warunki ewakuacji,
umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej. Warunki ewakuacji
muszą być dostosowane do liczby i stanu osób przebywających w obiekcie poprzez
zabezpieczenie dostatecznej liczby, wysokości i szerokości wyjść ewakuacyjnych,
dopuszczalnej długości i szerokości przejść i dojść ewakuacyjnych. Drogi ewakuacyjne
muszą być zabezpieczone przed zadymieniem, zapewniać oświetlenie ewakuacyjne oraz
możliwość rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych. W
sytuacji gdy budynek nie spełnia warunków technicznych w zakresie ewakuacji ludzi
uznaje się go za zagrażający życiu. W przypadku występowania rozbieżności pomiędzy
wymaganiami
techniczno-budowlanymi
dla dróg ewakuacyjnych a stanem
rzeczywistym, konieczne jest zasięgniecie opinii rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń
przeciwpożarowych i podjęcie natychmiastowych działań zmierzających do usunięcia
stwierdzonych nieprawidłowości. Na podstawie ekspertyzy wykonanej przez
rzeczoznawcę można wystąpić do właściwego komendanta wojewódzkiego PSP o
wyrażenie zgody na spełnienie wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego w
obiekcie w sposób inny, niż przewidują to przepisy techniczno-budowlane pod
warunkiem zastosowania wskazanych w ekspertyzie zastępczych zabezpieczeń
pożarowych.
W celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa obiektów wyposaża się je w urządzenia
przeciwpożarowe. Do urządzeń tych zaliczamy:
1) systemy sygnalizacji pożaru (SSP) służące do samoczynnego wykrywania
i przekazywania informacji o pożarze.
2) stałe urządzenia gaśnicze (SUG) związane na stałe z obiektem, zawierające zapas
środka gaśniczego i uruchamiane samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju
pożaru,
3) dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO) umożliwiającego rozgłaszanie sygnałów
ostrzegawczych i komunikatów głosowych na potrzeby bezpieczeństwa osób
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
22
przebywających w obiekcie, nadawanych automatycznie po otrzymaniu sygnału
z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora,
4) urządzenia oddymiające -klapy i okna dymowe uaktywniane automatycznie lub
ręcznie,
5) awaryjne oświetlenie ewakuacyjne włączające się w przypadku zaniku napięcia
zasilania lub wyłączenia głównej rozdzielni prądu,
6) przeciwpożarowe wyłączniki prądu, wyłączające dopływ prądu do wszystkich
urządzeń za wyjątkiem urządzeń przeciwpożarowych.
Wykaz
budynków,
w których należy stosować obligatoryjnie urządzenia
przeciwpożarowe zawarty został w rozporządzeniu
35
. Urządzenia mogą być stosowane
w obiektach nie wyszczególnionych rozporządzeniem, w celu podniesienia poziomu
bezpieczeństwa pożarowego obiektu. Obowiązek stosowania w budynku urządzeń może
wynikać też z przyjętych rozwiązań zastępczych ( ponadstandardowych ) innych niż
określają to przepisy techniczno-budowlane, określonych szczegółowo w ekspertyzie
rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych zatwierdzonej decyzją
Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, jeżeli ekspertyza taka była
wykonywana. Przyjęte rozwiązanie ma zapewnić zabezpieczenie przeciwpożarowe
obiektu, rekompensując niezgodności wynikające z przepisów prawa.
Jednym z ważnych elementów ochrony przeciwpożarowej dla obiektów i terenu
mającym przede wszystkim zapewnić swobodny dojazd pojazdom ratowniczym straży
pożarnych do poszczególnych obiektów lub składowisk materiałów palnych,
stanowiących zewnętrzne strefy pożarowe są drogi pożarowe. Warunki ochrony
pożarowej dla obiektów w zakresie zapewnienia dróg pożarowych zostały określone w
rozporządzeniu w sprawie dróg pożarowych
36
. Zgodnie z postanowieniami zawartymi
w rozporządzeniu, drogi pożarowe są podstawowym kryterium warunkującym
konieczność zapewnienia drogi pożarowej do budynku jest klasyfikacja pożarowa
budynku oraz kryterium wysokości.
35
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej
…
36
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 24 lipca 2009 r. w sprawie
przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Dz. U. 2009, Nr 124, poz. 1030.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
23
W tym samym rozporządzeniu określone zostały też wymagania w zakresie
przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę. Rozporządzenia określa warunki dla sieci
wodociągowej przeciwpożarowej, hydrantów pożarowych oraz pompowni pożarowych.
Zaopatrzenie w wodę dla celów przeciwpożarowych realizowane może być poprzez sieć
przeciwpożarową wodociągową lub przeciwpożarowe zbiorniki wodne ze stanowiskami
czerpania wody dla sprzętu umożliwiającego pobór i tłoczenie wody .
Bezpieczeństwo obiektów i terenów realizowane jest poprzez bezpiecznie
zaprojektowany i urządzony obiekt (bezpieczeństwo bierne), zastosowanie
technicznych systemów zabezpieczeń (bezpieczeństwo aktywne) oraz bezpieczne
użytkowanie czyli wypełnianie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez
właścicieli i użytkowników obiektów.
2.2.
Zadania właścicieli obiektów i terenów w zapewnieniu warunków
ochrony przeciwpożarowej.
Przedsiębiorcy prowadząc działalność produkcyjną, usługową, czy handlową
oraz właściciele lub zarządcy obiektów i terenów użyteczności publicznej są
zobowiązani do przestrzegania wymagań, zarządzeń i przepisów z zakresu ochrony
przeciwpożarowej. Warunkiem niezbędnym do realizacji zadań z zakresu ochrony
przeciwpożarowej jest znajomość regulacji prawnych obowiązujących w tym zakresie
oraz praktyczne ich respektowanie w tym sprawowanie nadzoru nad ich stosowaniem.
Wśród zagrożeń z którymi spotykają się pracodawcy występują zagrożenia pożarowe,
a także inne, np. techniczne, chemiczne, ekologiczne, itp.. Są to więc zagrożenia dla
życia i zdrowia ludzi, ale również dla mienia i środowiska. Wynikają one z rozwoju
procesów cywilizacyjnych i technologicznych, pojawienia się nowych materiałów
i surowców oraz żywiołowego rozwoju szeregu zakładów i firm prowadzących
różnoraką działalność gospodarczą.
Ochrona przeciwpożarowa w firmach i instytucjach polega głównie na realizacji
przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed
pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez zapobieganie
powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
Sprawnie funkcjonujący system ochrony przeciwpożarowej w firmie, zakładzie pracy,
czy instytucji jest gwarantem prawidłowego wykonywania obowiązków z zakresu
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
24
ochrony przeciwpożarowej. Z uwagi na różnorodność działających zakładów pracy,
charakter ich działalności, rodzaj produkcji, wykorzystywane technologie nie jest
możliwe ustalenie jednego uniwersalnego wzorca dla wszystkich zakładów pracy.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej
37
stanowi, że każda osoba fizyczna, prawna,
organizacja lub instytucja korzystająca z budynku, obiektu lub terenu zobowiązana jest
zabezpieczyć użytkowany budynek, obiekt lub teren przed zagrożeniem pożarowym lub
innym miejscowym zagrożeniem.
Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, zapewniając jego
ochronę przeciwpożarową, obowiązany jest w szczególności:
1) przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
2) wyposażyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz
środki gaśnicze zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach,
3) zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń pożarniczych
i ratowniczych, zgodnie z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne
i niezawodne ich funkcjonowanie,
4) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie
bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
5) przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
6) zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej
lub innego miejscowego zagrożenia.
Już przy zagospodarowaniu i uzbrajaniu terenu właściwe urzędy, instytucje,
organizacje, przedsiębiorcy lub osoby fizyczne są obowiązane uwzględnić wymagania
w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Autorzy dokumentacji projektowej zapewniają
jej zgodność z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej. Obowiązkowi uzgodnienia ,
w celu potwierdzenia zgodności zawartych w nich rozwiązań z wymaganiami ochrony
przeciwpożarowej wymagają projekty budowlane. W wypadku rozbudowy lub
przebudowy obiektów uzgodnienie jest wymagane, gdy ze względu na charakter lub
rozmiar robót jest niezbędne sporządzenie projektu budowlanego
38
.
37
Art. 3 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej ….
38
Ziębaczewski E., Dobry projekt podstawą sukcesu. Warszawa: Przegląd pożarniczy 2013, nr 1,
s. 12-14.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
25
W stosunku do obiektów budowlanych komenda powiatowa (miejska) Państwowej
Straży Pożarnej, zgodnie z przepisami Prawa budowlanego ma prawo zająć
stanowisko przed przystąpieniem do jego użytkowania, po zawiadomieniu
o zakończeniu budowy obiektu budowlanego przez inwestora.
Instalacje i urządzenia techniczne, będące wyposażeniem obiektu, powinny pod
względem bezpieczeństwa pożarowego odpowiadać warunkom technicznym
określonym w Polskich Normach oraz przepisach szczególnych. Przez instalacje
i urządzenia techniczne rozumie się następujące instalacje oraz urządzenia: ogrzewcze,
wentylacyjne, dymowe i spalinowe, klimatyzacyjne, gazowe, elektroenergetyczne
i odgromowe, wodociągowe i kanalizacyjne, technologiczne.
Przy doborze instalacji i urządzeń należy uwzględnić funkcje i przeznaczenie obiektu
oraz wynikające stąd czynniki zagrożenia. Instalacje i urządzenia techniczne należy
użytkować i utrzymywać w stanie zgodnym z warunkami technicznymi
i wymaganiami ustalonymi przez producenta, w szczególności należy poddawać je
okresowym przeglądom i konserwacji. Wymagania przeciwpożarowe dotyczące
procesów technologicznych powinny być zawarte w instrukcjach technologiczno-
ruchowych. Ponadto instalacje i urządzenia techniczne winny być poddawane
okresowym przeglądom, kontrolom i badaniom. Wymagania dotyczące tych zagadnień
uregulowane są w przepisach różnej rangi począwszy od ustawy - Prawo budowlane,
poprzez przepisy rangi rozporządzeń i zarządzeń różnych ministrów, do Polskich Norm
i wytycznych.
Obiekty muszą być wyposażone w gaśnice, spełniające wymagania Polskich Norm
dotyczących gaśnic
39
.
Zgodnie z rozporządzeniem
40
urządzenia przeciwpożarowe w obiekcie powinny być
wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę do spraw
zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest
przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających
prawidłowość ich działania. Przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny
być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż
raz w roku.
39
§ 32.1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków …..
40
tamże§ 3.1.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
26
Zgodnie z rozporządzeniem
41
; z każdego miejsca w obiekcie, przeznaczonego do
przebywania ludzi, zapewnia się odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające
szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane
do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji,
konstrukcji i wymiarów, a także zastosowanie technicznych środków zabezpieczenia
przeciwpożarowego.
Budynek, obiekt lub teren musi być przygotowany do prowadzenia akcji ratowniczej
między innymi poprzez zapewnienie dróg pożarowych i zaopatrzenia w wodę do
zewnętrznego gaszenia pożarów do obiektów z godnie z rozporządzeniem
42
.
Obowiązek prowadzenia szkoleń pracowników z zakresu ochrony przeciwpożarowej
wynika z ustawy o ochronie przeciwpożarowej
43
, oraz z Rozporządzenia Ministra
Gospodarki i Pracy
44
.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej stanowi, że właściciel budynku, obiektu
budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany
między innymi: zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi i ustalić
sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia. Samo ustalenie sposobów postępowania na wypadek
powstania pożaru lub innego zagrożenia bez zapoznania z tymi zagadnieniami
pracowników, byłoby w istocie zapisem martwym, bez skutków zapewnienia
wymaganego poziomu ochrony życia i zdrowia pracowników.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. z późn. zm. Kodeks Pracy w art. 209
1
stanowi, że
pracodawca ma obowiązek wyznaczyć pracowników, którzy będą realizować zadania
w zakresie zwalczania pożaru oraz prowadzenia ewakuacji osób. Zakres i poziom
przeszkolenia
wyznaczonych pracowników wynikać powinien ze specyfiki
występujących zagrożeń pożarowych w zakładzie pracy. Sam obowiązek wyznaczenia
pracowników do wykonywania określonych zadań stanowi, że zakres takiego
przeszkolenia powinien zapewniać należyty poziom wiedzy i umiejętności,
gwarantujących wykonywanie wskazanych zadań w sposób umiejętny i bezpieczny.
41
tamże § 15. 1
42
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003r. w sprawie
przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Dz. U. 2003, Nr 121, poz. 1139.
43
Art. 4.1, pkt. 6 ustawy o ochronie przeciwpożarowej ….
44
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 180, poz. 1860.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
27
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r.
roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków , innych obiektów budowlanych
i terenów w par.6.1. ust.6 określa, że Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego w swoich
postanowieniach musi określać sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym
zatrudnionych pracowników, z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią
przedmiotowej instrukcji. Forma zapoznawania z postanowieniami instrukcji nie została
precyzyjnie określona. Z uwagi na fakt, że Instrukcja jest dokumentem mającym
zapewniać bezpieczeństwo pożarowe środowiska pracy, a więc bezpieczeństwo
i ochronę życia i zdrowia pracownika oraz mienia zakładu, sposób zapoznawania
pracowników z postanowieniami Instrukcji musi gwarantować efektywność
w przekazie wiedzy oraz umiejętności postępowania na wypadek zagrożeń pożarowych
oraz zagrożeń pozostałych.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy nakłada obowiązek realizowania
w ramach szkoleń z bhp tematyki z zakresu ochrony przeciwpożarowej w wymiarze
określonym w programach szkolenia zawartych w przedmiotowym rozporządzeniu.
Sposoby postępowania na wypadek pożaru określone zostają w instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego obiektu. Jeżeli dla obiektu nie jest wymagana instrukcja, to
pracodawca musi te sposoby ustalić i zapoznać z nimi pracowników i użytkowników
obiektu.
Wiedza z zakresu ochrony przeciwpożarowej jest bardzo rozległa dlatego
czynności, obowiązki i nadzór z tego zakresu mogą zostać powierzone firmie lub
osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie. Kwalifikacje osób
wykonujących czynności z zakresu ochrony ppoż. przedstawione zostały w kolejnym
punkcie niniejszego rozdziału. Zatrudnienie wymienionych osób jest czynnością
organizacyjną pracy w zakładzie i nie zdejmuje z właściciela odpowiedzialności za
zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego w zakładzie.
Pracodawca ma ustawowy
45
obowiązek wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za
wykonywanie czynności z zakresu zwalczania pożarów i prowadzenia ewakuacji osób
oraz zapewnienie łączności z wyspecjalizowanymi służbami w sytuacji zagrożenia
pożarowego. Zakres czynności i liczba osób przewidzianych do realizacji czynności
zależy od specyfiki zakładu, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób
45
Art. 209
1
Ustawy Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. Dz. U. 1974, Nr 24, poz. 141 ze zm.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
28
przebywających na terenie zakładu. W przypadku zatrudniania tylko osób
młodocianych lub niepełnosprawnych, pracodawca może sam wykonywać wskazane
czynności. Osoby wyznaczone nie muszą legitymować się kwalifikacjami
przewidzianymi dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony
przeciwpożarowej.
Podstawowym dokumentem w zakładzie pracy ujmującym całościowo
zagadnienia bezpieczeństwa pożarowego w obiektach jest instrukcja bezpieczeństwa
pożarowego. Obowiązek sporządzenia instrukcji i zakres jaki musi obejmować reguluje
rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów
46
.
Zakłady przemysłowe, w których występują substancje niebezpieczne w ilości
określonej rozporządzeniem Ministra Gospodarki
47
podzielone zostały na Zakłady
Dużego Ryzyka (ZDR) i Zakłady Zwiększonego Ryzyka (ZZR) wystąpienia awarii
przemysłowej i wymagają specjalnego traktowania. W ZDR występuje obowiązek
stworzenia Raportu o bezpieczeństwie i Planu Operacyjno-Ratowniczego
wewnętrznego i zewnętrznego.
Plany ratownicze są narzędziem wspomagania
decyzyjnego podczas awarii i katastrof
48
.
2.3.
Popularyzacja ochrony przeciwpożarowej w społeczeństwie.
Popularyzacja ochrony przeciwpożarowej to bardzo ważny element prewencji
pożarowej. Prewencja utożsamiana w pożarnictwie z profilaktyką lub inaczej
zapobieganiem pożarom jest zespołem działań zmierzających do zmniejszenia
zagrożenia pożarowego. Mając na celu zmniejszanie liczby powstających pożarów oraz
ograniczenie ich rozmiarów i skutków prewencja zmierza do ustalenia określonych
norm prawnych, zmiany niepożądanych zachowań ludzi, zaleca stosowanie środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego i właściwych przedsięwzięć organizacyjnych. Jej
celem jest także oświatowo-wychowawcze oddziaływanie na społeczeństwo. Celem
46
Par. 6.1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w
sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dz. U. 2010 nr
109 poz. 719.
47
Art. 248 ust.3 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i
ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do
zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.
Dz. U. 2002, Nr 58, poz. 535, z późniejszymi zmianami.
48
Jasińska Ł., Grosset R., Edukacja społeczeństwa w zakresie zagrożeń chemicznych. Warszawa:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictw 2006, s. 16-17.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
29
popularyzacji ochrony przeciwpożarowej jest przekazywanie wiedzy jak największej
rzeszy społeczeństwa, a także kształtowanie aktywności na rzecz zapobiegania
pożarom. Istota popularyzacji polega na wyszukiwaniu wszelkich metod i środków do
uświadamiania społeczeństwu zjawisk powodujących powstawanie i rozszerzanie się
pożarów oraz wskazywaniu środków służących przeciwdziałaniu tym zjawiskom.
Rezultaty działań zależne są od stosowanych metod i środków a ich skuteczność
przejawia się w kształtowaniu świadomości istniejących zagrożeń dla życia i zdrowia
ludzi oraz ich mienia powodowanych przez pożary. Pobudzana przez popularyzację
świadomość wpływa na pełniejsze przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych oraz
zasad, które zapewniają bezpieczeństwo i ochronę przed pożarami. Działania
propagandowe dają efekt w postaci nabycia i praktycznego stosowania wiedzy
z zakresu powstawania i rozszerzania się pożarów. Umożliwiają zdobycie umiejętności
służących przeciwdziałaniu pożarom, a także umiejętności pozwalających na
praktyczne działania przy zwalczaniu zagrożeń - np. użycie podręcznego sprzętu
gaśniczego.
Popularyzacją ochrony przeciwpożarowej zajmują się wszystkie jednostki
organizacyjne ochrony przeciwpożarowej. Prym wiodą w tym zakresie Ochotnicze
Straże Pożarne, które działając w małych społecznościach lokalnych docierają
bezpośrednio do szerokiego grona odbiorców. Umundurowani strażacy ochotnicy
uczestniczą we wszystkich imprezach i uroczystościach na terenie swoje gminy
i wykorzystują obecność do propagowania bezpieczeństwa pożarowego. Organizują
zawody pożarnicze, konkursy i turnieje promujące ochronę przeciwpożarową.
Do najpopularniejszych należą Ogólnopolski Turniej Wiedzy Pożarniczej przewidziany
dla dzieci i młodzieży uczącej się, oraz Ogólnopolski Konkurs Plastyczny
„Zapobiegamy Pożarom”. Związek wydaje miesięczni „Strażak” przeznaczony
zarówno dla członków OSP jak i dla osób niezrzeszonych zainteresowanych
problematyka ochrony przeciwpożarowej.
Państwowa Straż Pożarna organizuje pogadanki w szkołach i opracowuje
materiały popularyzujące bezpieczeństwo pożarowe, wydaje miesięcznik „Przegląd
pożarniczy”. Zakres tematyczny podejmowany przez strażaków jest bardzo szeroki
i obejmuje wszystkie zagrożenia z którymi możemy się spotkać i sposoby radzenia
sobie w sytuacjach ekstremalnych. Zagrożenia ze strony czadu, nazywanego cichym
zabójcą, nieczyszczonych kominów i kanałów wentylacyjnych, czy niesprawnych
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
30
urządzeń i instalacji to tylko niektóre z tematów przewodnich artykułów i pogadanek.
Zimą strażacy skupiają się na zagrożeniach ze strony zamarzniętych jezior, mrozu, czy
doraźnego dogrzewania pomieszczeń. Zawsze dają też kilka porad z zakresu udzielania
pierwszej pomocy. Dzieci i młodzież odwiedzają remizy straży pożarnych, a strażacy
organizują pokazy na terenie szkół i przedszkoli, gdzie jednym z elementów jest
oswajanie z mundurem strażackim. Państwowa Straż Pożarna uczestniczy w programie
„Bezpieczne życie” będącego jedną z form edukacji społeczeństwa realizowanym przy
współpracy z Szwedzką Ligą Obrony Cywilnej. Celem programu jest poprawa
bezpieczeństwa dzieci i młodzieży przebywających w różnych miejscach o różnych
porach roku
49
. Wymiernym efektem popularyzacji ochrony przeciwpożarowej jest
powszechna znajomość numeru alarmowego do straży pożarnej wśród małych dzieci,
które niejednokrotnie wzywały z powodzeniem straż pożarna ratując nie tylko swoje
życie ale i osób dorosłych.
W zakładach pracy gdzie funkcjonują zakładowe straże pożarne, skupiają się
one głównie na popularyzacji ochrony przeciwpożarowej na terenie własnego zakładu,
ukazując zagrożenia i wskazując prawidłowe zachowania na miejscu pracy.
W popularyzację ochrony przeciwpożarowej włączone są media: prasa, radio,
telewizja. Kampanie promujące ochronę przeciwpożarowa prowadzą też firmy
ubezpieczeniowe, dla których promowanie pozytywnych i bezpiecznych zachowań
przynosi wymierne skutki w postaci mniejszej ilości likwidowanych szkód pożarowych.
Zarówno Państwowa Straż Pożarna jak i ochotnicze straże pożarne promują
osoby i instytucje, które wyróżniły się w popularyzowaniu ochrony przeciwpożarowej,
wręczając im medale, odznaczenia czy listy pochwalne. Działalność straży pożarnej
i ludzi z nią związanych dokumentowana jest w kronikach i albumach
okolicznościowych promujących ochronę pożarowa i ludzi z nią związanych. Jest to
świadectwo, które od pokoleń dają poszczególni ludzie oraz całe rodziny zasłużone dla
ochrony
przeciwpożarowej
50
.
Obok
jednostek
ochrony
przeciwpożarowej
promowaniem ochrony przed pożarami zajmuje się również Stowarzyszenie Inżynierów
i Techników Pożarnictwa (SITP). Jest to organizacja naukowo-techniczna utworzona
49
Zmysłowski K., Adamiec R. Założenia i realizacja programu edukacyjnego „Bezpieczne życie” system
szkolenia z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej. Bydgoszcz: Szkoła Podoficerska Państwowej
Straży Pożarnej w Bydgoszczy, 2008, s. 64-72.
50
Finc M., Fokciński A., 100 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Dobrczu. Dobrcz: Komitet Obchodów 100-
lecia OSP Dobrcz 2008, s. 2.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
31
w 1983 r., której celem jest szerzenie wiedzy i postępu technicznego w zakresie
ochrony przeciwpożarowej oraz popularyzowanie zagadnień z zakresu ochrony
przeciwpożarowej. Nie sposób oszacować ile nieszczęść udało się uniknąć ludziom,
dzięki wiedzy przekazywanej podczas promowania ochrony przeciwpożarowej, nikt
tego nie policzy ani nie zmierzy. Podana gałąź tonącemu w przerębli, telefon wykonany
do straży, ułożenie nieprzytomnego w „pozycji bocznej ustalonej” to rzeczy
wykonywane instynktownie, a przekazane nam w różnych formach edukacji pożarowej.
Organizacja i realizacja działań ratowniczych.
Rozdział 3.
3.1. Organizacja krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy (ksrg) jest integralną część organizacji
bezpieczeństwa wewnętrznego obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub
środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych
lub innych miejscowych zagrożeń.
51
System ten skupia jednostki ochrony
przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które
dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach
ratowniczych.
52
. Ksrg jest systemem elastycznym, otwartym ściśle współpracującym
z otoczeniem.
Zgodnie z zapisem ustawy o PSP
53
, centralnym organem administracji rządowej
w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony
przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy
ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.
Utworzenie ksrg wymusił gwałtowny rozwój cywilizacyjny, wraz z którym pojawiły się
nowe zagrożenia, oprócz dominujących do tej pory zagrożeń pożarowych coraz większe
znaczenie mają katastrofy, awarie chemiczne, wypadki i katastrofy związane
z budownictwem i komunikacją.
Drugim ważnym powodem wymuszającym stworzenie nowego systemu ratowniczo-
gaśniczego były poważne trudności w skoordynowaniu działań wielu podmiotów
ratowniczych.
51
Schroeder M., Płotnica M., Żuber J. Krajowy system ratowniczo-gaśniczy w systemie bezpieczeństwa
państwa. Czy jesteśmy bezpieczni? Warszawa: Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, 1994. s. 1
52
Art.2 pkt 4. Ustawy z 24 sierpnia 1991 r o ochronie przeciwpożarowej …..
53
Art. 9.1. Ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej …..
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
32
Zmieniająca się sytuacja wewnętrzna w kraju oraz zmiana otoczenia zewnętrznego
spowodowała
między
innymi
konieczność
dostosowania
do
wymogów
międzynarodowych przepisów funkcjonowania portów czy lotnisk.
W wyniku postępującej prywatyzacji zakłady pracy zaczęły likwidować zakładowe
straże pożarne, wiele zakładów zbankrutowało co przyniosło likwidację kolejnych
straży. Zakłady które utrzymały zakładowe straże pożarne ze względów ekonomicznych
ograniczyły działalność ratowniczo-gaśniczą tylko do terenu zakładu. Podobne
zjawisko dotknęło również Ochotnicze Straże Pożarne, gdzie samorządy finansujące
straż zabroniły wyjazdów OSP poza teren własnej gminy.
Podstawowym założeniem w budowie systemu ratowniczo- gaśniczego było
stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego powiązane ze sobą różne
podmioty ratownicze, tak aby można było podjąć skutecznie każde działanie ratownicze
bez względu na miejsce, rodzaj i charakter prowadzonych działań.
Podstawę prawną funkcjonowania ksrg stanowi art. art.2 pkt 4 ustawy ppoż.,
zgodnie z którym Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji określił w drodze
rozporządzenia
54
szczegółowe zasady organizacji ksrg, które na podstawie monitoringu
funkcjonowania systemu oraz przemian prawnych zostały zmodyfikowane w nowym
rozporządzeniu
55
w 2011 r.
Konstrukcja systemu zakłada, że zasady realizacji podstawowych zadań ratowniczych
są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, również zdarzeń
masowych lub klęsk żywiołowych, kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające,
a organizacja działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania
uproszczeń w procedurach działania.
Organizatorem oraz bazą, na której opiera się ksrg jest Państwowa Straż Pożarna
z całym zapleczem kadrowym, sprzętowym i logistycznym.
W skład ksrg wchodzą więc wszystkie jednostki organizacyjne, oraz zgodnie z art. 20
i 23 ustawy o ochronie przeciwpożarowej inne podmioty ochrony przeciwpożarowej:
jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej,
ochotnicze straże pożarne,
54
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 r w sprawie
szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Dz. U. 1999, Nr 11, poz.
1311.
55
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r w sprawie
szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Dz. U. Nr 46, poz. 239.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
33
zakładowe straże pożarne
zakładowe służby ratownicze,
powiatowe(miejskie) zawodowe straże pożarne
gminne zawodowe straże pożarne,
terenowe służby ratownicze
inne jednostki ratownicze.
Krajowy
system
ratowniczo-gaśniczy
wspomagają na zasadzie zawartych
porozumień
56
:
1.
Służby, inspekcje i straże:
Morska Służba Poszukiwawcza i Ratownicza (SAR)
Stacje Ratownictwa Górniczego,
Policja,
Straż Graniczna,
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,
Państwowa Agencja Atomistyki,
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej,
Lotnicze Pogotowie Ratunkowe,
2.
Organizacje pozarządowe:
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
Związek Harcerstwa Polskiego,
Aeroklub Polski,
Polski Związek Alpinizmu,
Polski Czerwony Krzyż.
W ksrg funkcjonuje 498 jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP (w tym 5
szkolnych), 3765 jednostek ochotniczej straży pożarnej, pięć zakładowych straży
pożarnych, cztery zakładowe służby ratownicze, 12 szpitali oraz 201 specjalistów
z różnych dziedzin ratownictwa. Ogółem jednostki ochrony przeciwpożarowej
56
Organizacja Krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. [on—line]. Warszawa: Komenda Główna
Państwowej Straży Pożarnej [dostęp 7 marca 2014]. KSRG. Dostępny w Word Wide Wed:
http://www.straz.gov.pl/data/other/nowy_2.pdf.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
34
włączone do ksrg postawiły do dyspozycji systemu ok. 24 tys. zawodowych strażaków,
130 tys. strażaków ochotników, 273 ratowników zakładowych straży pożarnych
57
.
Włączanie jednostek do ksrg reguluje rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji
58
zgodnie z rozporządzeniem do systemu mogą być
włączone jednostki ochrony przeciwpożarowej, których siły i środki są przewidziane do
użycia w planach działań ratowniczych oraz które posiadają: co najmniej dwa średnie
lub ciężkie samochody pożarnicze
59
, wyszkolonych ratowników w liczbie
zapewniającej pełną obsadę co najmniej dwóch samochodów pożarniczych, skuteczny
system łączności powiadamiania i alarmowania, urządzenia łączności w sieci radiowej
ksrg na potrzeby działań ratowniczych oraz która pozostaje w stałej gotowości do
podejmowania działań ratowniczych. Do ksrg może być włączona także jednostka,
która nie spełnia wymienionych wyżej warunków, jeśli jej działalność ma zastosowanie
w warunkach przewidzianych w planie działań ratowniczych. Ocenę tych warunków
przeprowadza właściwy miejscowo komendant rejonowy PSP.
Włączenie jednostki do ksrg jest poprzedzone zawarciem porozumienia między
właściwym miejscowo komendantem powiatowym PSP, podmiotem tworzącym
jednostkę oraz tą jednostką.
W Polsce istnieje około 20 tys. organizacji liczących około 3,5 mln. członków, których
czwarta część skupiona jest wokół ratownictwa- realizowanego poprzez udział w
działaniach ratowniczych oraz szkoleniu. Na podstawie raportu z powodzi w lipcu
1997 r: „Zadania ratownicze i wspomagające realizowane przez organizacje społeczne”
w akcji brało udział ok. 6,5 tys. harcerzy i 800 ratowników WOPR z łodziami
w zakresie: pomocy w ewakuacji, dostarczaniu żywności, patrolowaniu wałów, opieki
nad dziećmi i chorymi, dostarczaniem przesyłek, organizacji zbiórek dla powodzian
60
.
Struktura organizacyjna krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego
Ksrg zorganizowany jest na trzech poziomach:
powiatowym,
wojewódzkim,
57
Biuletyn informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2013, s. 33-34.
58
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 września 1998 r w sprawie zakresu,
szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego. Dz. U. Nr 121, poz.798.
59
PN-EN 1846-1:2000 Samochody pożarnicze.
60
Szchreder M., Osoby i zjawiska towarzyszące akcji ratowniczej. Poznań: Szkoła Aspirantów
Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu, 2002, s. 32-48.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
35
krajowym.
Jeśli rodzaj i wielkość powstałego lub prognozowanego zdarzenia przekracza
możliwości sił i środków ksrg na poziomie powiatu, uruchomione zostają siły i środki
na poziomie województwa, a przy przekroczeniu możliwości sił wojewódzkich
uruchamiane zostają siły i środki systemu na poziomie krajowym.
Najwięcej zdarzeń obejmuje mały teren i wymaga tylko lokalnych sił, dlatego
podstawowym ogniwem funkcjonowania ksrg jest powiat.
Struktura jednostek ochrony przeciwpożarowej na potrzeby działań ratowniczych
W rozporządzeniu
61
wymieniono i zdefiniowano obowiązującą w ksrg strukturę: rota,
zastęp, sekcja, pluton, kompania, batalion, brygada i specjalistyczna grupa ratownicza.
Podmioty systemu nie będące jednostkami ochrony przeciwpożarowej mogą
zachować własną strukturę sił.
Podmioty systemu bez względu na strukturę do działań ratowniczych posiadają
jednolite oznakowanie osób funkcyjnych, pojazdów, kontenerów w sposób widoczny
dla innych uczestników działań w zakresie określonym przez Komendanta Głównego
PSP.
Rozwiązania strukturalno-organizacyjne krajowego systemu ratowniczo-
gaśniczego pozwalają na efektywne wykorzystanie potencjałów organizacyjnych,
technicznych i intelektualnych różnych podmiotów ratowniczych i współdziałających,
co prowadzi do tego, że system ten nie stanowi wyizolowanego składnika
bezpieczeństwa publicznego, lecz jego ważny czynnik, żywo reagujący na wszelkie
zmiany i w wysokim stopniu współdziałający z otoczeniem. Stąd też granice, w których
działa system są bardzo elastyczne, co przejawia się gotowością do wypełniania zadań
w każdych warunkach.
3.2. Zakładowe służby ratownicze.
Zakładowe służby ratownicze i zakładowe straże pożarne
zgodnie z ustawą
62
są
jednostkami ochrony przeciwpożarowej. Struktury te powoływane są i funkcjonują
w niektórych zakładach przemysłowych, według danych komendy głównej PSP tylko
dziewięć z nich włączonych jest w drodze porozumienia do ksrg. Wynika to głownie
61
Par.6.1. Rozporządzenia Ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego …..
62
Art. 15 pkt 2 i 3 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej ….
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
36
z założenia, że powodem powołania tych służb było zabezpieczenie zakładu pracy,
który w przypadku wyjazdu jednostki poza teren pozostałby bez wymaganej ochrony.
Tworzyć, przekształcać lub likwidować zakładowe straże pożarne, zakładowe
służby ratownicze,
gminne (miejskie) albo powiatowe (miejskie) zawodowe straże
pożarne, terenowe służby ratownicze lub inne jednostki ratownicze zgodnie z ustawą
63
może Minister właściwy do spraw wewnętrznych, a za jego zgodą inni ministrowie,
wojewodowie, organy jednostek samorządu terytorialnego. Mogą też instytucje,
organizacje, osoby prawne lub fizyczne, za zgodą ministra właściwego do spraw
wewnętrznych, uwzględniając częstotliwość występowania pożarów, klęsk
żywiołowych i innych miejscowych zagrożeń oraz potrzeby w zakresie zapewnienia
należytej ochrony przeciwpożarowej na danym terenie.
Organizację i szczegółowe zasady funkcjonowania zakładowej straży pożarnej,
zakładowej służby ratowniczej zgodnie z ustawą
64
określają osoby prawne lub fizyczne
je tworzące, w porozumieniu i pod nadzorem komendanta wojewódzkiego Państwowej
Straży Pożarnej właściwego ze względu na teren działania.
Ustawowy obowiązek zapewnienia likwidacji pożarów i innych zagrożeń na
terenach zakładów pracy spoczywa na krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym.
Natomiast w zakładach o szczególnym zagrożeniu, w tym zagrożeniu chemicznym
i ekologicznym, przepisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska określają konieczność
tworzenia analizy zagrożeń w zakładach, sposobów ich eliminowania oraz
zapobiegania.
Jeżeli właściciel Zakładu Dużego Ryzyka lub Zwiększonego Ryzyka opracuje
Plan Ratowniczy Wewnętrzny w oparciu o Raport Bezpieczeństwa Zakładu, w którym
zawiera wszystkie elementy zapobiegania poważnym awariom oraz elementy
reagowania na zagrożenia i taki Plan zostanie zaakceptowany przez Komendanta
Wojewódzkiego PSP oraz WIOŚ, to z punktu formalno-prawnego sprawa
bezpieczeństwa pożarowego zakładu jest zakończona. Przepisy prawne nie nakładają na
pracodawcę obowiązku tworzenia i utrzymywania Zakładowych Służb Ratowniczych
i Zakładowych Straży Pożarnych, będących jednostkami ochrony przeciwpożarowych
w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie przeciwpożarowej.
63
Art. 17. 1 i 2 tamże.
64
Art. 18 tamże.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
37
Rozstrzygnięcia prawne nakładają na niektóre zakłady obowiązek posiadania
zakładowych służb ratowniczych. Dotyczy to dwóch obszarów. Pierwszy, to lotniskowe
straże pożarne, które w oparciu o krajowe i międzynarodowe prawo lotnicze muszą
funkcjonować na terenach portów lotniczych. Drugi przepis, który nakłada obowiązek
posiadania zakładowych organizacji, które realizują zadania ochrony przeciwpożarowej,
to zakłady górnicze. To są dwa przypadki które jednoznacznie wskazują, gdzie powinny
funkcjonować jednostki ochrony przeciwpożarowej o charakterze zawodowym.
W pozostałych przypadkach zakładowe jednostki funkcjonują w oparciu o analizę ryzyk
sytuacji niebezpiecznych. Tylko i wyłącznie prowadzący zakład ma prawo powołać
takie jednostki i w konsekwencji je utrzymywać.
W zakładach gdzie utworzono służby ratownicze lub straże zawodowe do jej
podstawowych zadań zalicza się:
1. Organizowanie i prowadzenie działań ratowniczych podczas pożarów, zagrożeń
chemicznych, innych miejscowych zagrożeń i klęsk żywiołowych.
2. Utrzymywanie w gotowości technicznej sprzętu i wyposażenia ratowniczego.
3. Organizowanie sił i środków przewidzianych w działaniach ratowniczych.
4. Analizowanie działań ratowniczych.
5. Prowadzenie działalności prewencyjnej w celu ograniczenia zagrożeń oraz ich
ewentualnych skutków.
6. Wykonywanie usług specjalistycznych dla zakładu.
7. Zabezpieczanie asysty przy pracach szczególnie niebezpiecznych.
8. Współdziałanie z właściwa służbą z zakresie obrony cywilnej.
9. Prowadzenie szkolenia i doskonalenia ratowników ZSP.
10. Opracowywanie planów i dokumentów operacyjno-ratowniczych zakładu.
Sposób i zakres wyposażenia służby ratowniczej w sprzęt i system ochrony
indywidualnej zależy od specyfiki zakładu.
Porozumienia w sprawie działalności i jej zakresu na terenie zewnętrznym zakładu
wynikać będzie głownie z możliwości w tym zakresie oraz rozliczeń finansowych.
Zakładowe straże pożarne i służby ratownicze funkcjonują w ok. 120 zakładach
przemysłowych, miedzy innymi w hutach, kopalniach, zakładach chemicznych,
zakładach energetycznych, petrochemicznych, rafineriach, komunikacji kolejowej,
portach lotniczych i morskich.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
38
Ratownictwo górnicze.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia górnictwa w tym ratownictwa
górniczego jest ustawa Prawo geologiczne i górnicze
65
, która nakłada obowiązek
tworzenia służb ratowniczych Organizację i szczegółowe zadania służb ratownictwa
górniczego, wymagania w sprawie wyposażenia technicznego służb, wymagane
kwalifikacje zawodowe i zdrowotne członków drużyn ratowniczych oraz ich szkolenie
reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki
z 12 czerwca 2002 r. w sprawie
ratownictwa górniczego
66
Ratownictwo górnicze tworzą służby:
1. Ratownictwa górniczego przedsiębiorcy,
2. Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego, lub innego podmiotu zawodowo
trudniącego się wykonywaniem czynności w zakresie ratownictwa górniczego.
Zadaniem tych służb jest niezwłoczne niesienie pomocy w razie zagrożenia życia lub
zdrowia pracowników zakładu górniczego lub innych osób znajdujących się
w zakładzie. Centralna Stacji Ratownictwa Górniczego prowadzi działalność
interwencyjną, prewencyjną i szkoleniową.
Ratownictwo kolejowe
Za organizację kolejowego ratownictwa technicznego odpowiada spółka PKP Polskie
Linie Kolejowe S.A., jako zarządca infrastruktury kolejowej. Ratownictwo techniczne
jest definiowane jako działania zmierzające do jak najszybszego usunięcia skutków
wypadków i wydarzeń kolejowych w celu zapewnienia przejezdności linii kolejowych
oraz eliminacji czynników zagrażających bezpieczeństwu. Tym zagadnieniom zajmują
się zespoły ratownictwa technicznego, które tworzą specjalne pociągi ratownictwa
technicznego
67
. Pociągi te nie spieszą z nagłą pomocą, ich zadaniem jest usuniecie
pojazdów kolejowych po wypadku czy katastrofie.
Kolejowe ratownictwo techniczne nie regulują przepisy w randze rozporządzenia, lecz
wewnętrzna instrukcja wydana przez PKP Polskie Linie Kolejowe , co w praktyce
oznacza, że funkcjonowanie tego ratownictwa zależy od woli zarządcy infrastruktury
kolejowej.
65
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. Dz. U. 2011, Nr 163 poz. 981. ze zm.
66
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego Dz. U.
2002, Nr 94, poz.838 ze zm.
67
Łańduch A., Ratownictwo kolejarzy. Przegląd Pożarniczy 2010, nr 12, s.25.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
39
Portowe straże pożarne
Porty morskie składają się z części lądowej i morskiej. Są tam obiekty lądowe i statki.
Są tam uwarunkowania specjalistyczne zagrożeń od ognia, wody i od innych
materiałów znajdujących się w tym porcie, przede wszystkim materiałów
niebezpiecznych.
W zakresie morskiej ochrony przeciwpożarowej w porcie, obowiązuje prawidło
piętnaste rozdziału piątego „Konwencji o bezpieczeństwie życia na morzu”. Nasze
państwo ratyfikując konwencję zgodziło się z tym, że musimy zabezpieczyć żeglugę
i porty oraz ludzi, którzy tam pracują. Nie ma przepisów szczegółowych, które
nakładałyby obowiązek powołania czy utrzymywania istniejących portowych straży czy
służb ratowniczych, dlatego ich funkcjonowanie zależne jest od właściciela portu.
Ratownictwo morskie – służba SAR
Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa SAR jest państwową jednostką budżetową
podległą ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej. Została powołana
w 2002 r. Zapewnienie działań mających na celu poszukiwanie i ratowanie życia na
morzu oraz zwalczanie zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska morskiego wynika
z międzynarodowych konwencji, których Polska jest stroną.
Lotniskowe straże pożarne.
Lotniskowa Straż Pożarna to specjalistyczna służba należąca do
Przedsiębiorstwa Państwowe Porty Lotnicze (PPL), realizująca działania z zakresu
ochrony przeciwpożarowej. Jej podstawowe zadania stanowi udział w zabezpieczeniach
pożarowych operacji lotniczych naziemnych udziałem statków powietrznych,
w akcjach ratowniczo-gaśniczych w rejonie operacyjnym lotniska w razie wypadku
lotniczego lub pożaru obiektów i urządzeń portu lotniczego
68
.
Wymagania tworzenia i utrzymywania lotniskowych straży pożarnych stawia
przed Polską prawo międzynarodowe, ponieważ przepis artykułu 26 Konwencji
o międzynarodowym lotnictwie cywilnym podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944
roku (Dz. U. z 1959 Nr 35 poz. 212) nakazuje zapewnienie na jego terytorium środków
pomocy statkom powietrznym znajdującym się w niebezpieczeństwie.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) Nr 1108/2009 z dnia 21
października 2009 roku zmieniające rozporządzenie (WE) nr 216/2008 w zakresie
68
Wójcik A. W trzy minuty do celu. Przegląd Pożarniczy, 2001, nr 5, s. 24-26
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
40
lotnisk, zarządzania ruchem lotniczym i służb żeglugi powietrznej oraz uchylające
dyrektywę 2006/26/WE nakazuje istnienie służb ratowniczych na lotniskach w obrębie
Unii Europejskiej. W punkcie j) załącznika Va wskazuje się, że obowiązkiem operatora
lotniska jest zapewnienie właściwego funkcjonowania Lotniskowych Służb Ratowniczo
- Gaśniczych.
Służby te mają być gotowe w każdej chwili do odpowiednio szybkiej reakcji na
zdarzenie lub wypadek. Czas reakcji służby ratowniczej na zdarzenie w zależności od
rodzaju lotniska to dwie-trzy minuty
69
. Służby te mają dysponować odpowiednią liczbą
pracowników, odpowiednio wyszkolonych i posiadających odpowiednie kwalifikacje.
Ratownicy zobowiązani są do udziału w szkoleniach oraz poddawania się kontroli
kwalifikacji, a także poddawania się okresowym badaniom, potwierdzającym ich
kondycję zdrowotną niezbędną do prowadzenia zarówno akcji ratunkowej, jak
właściwego postrzegania otoczenia i wykonywania w dowolnym czasie przydzielonych
im zadań.
Funkcjonowanie LSP precyzuje rozporządzenie ministra infrastruktury z 12
września 2005 r. w sprawie przygotowania lotnisk do sytuacji zagrożenia oraz
lotniskowych służb ratowniczych.
Służba ratownicza LSP obejmuje trzy działy :operacyjny, prewencji i logistyki.
Do zadań operacyjnych należy miedzy innymi: utrzymywanie gotowości bojowej,
prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczych, usuwanie rozlewisk paliwa i cieczy
stwarzających zagrożenie pożarowe oraz asysta przy tankowaniu samolotów.
3.3. Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa.
Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa (WOP) stanowi część systemu ochrony
przeciwpożarowej kraju i została powołana do wykonywania w komórkach
i jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez
niego nadzorowanych zadań przewidzianych dla Państwowej Straży Pożarnej, a także
zadań wynikających ze specyfiki funkcjonowania Sił Zbrojnych. Wojskową Ochroną
Przeciwpożarową kieruje Szef Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej , który realizuje
nadzór nad ochroną przeciwpożarową w resorcie obrony narodowej w imieniu Ministra
Obrony Narodowej.
Jednostkami organizacyjnymi Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej są:
69
Lewandowski L. Przyszłość Lotniskowej Straży Pożarnej. Przegląd Pożarniczy, 2011, nr 5, s.22-23.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
41
1) Szef Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej i podległy mu Inspektorat WOP,
2) szefowie delegatur WOP i podległe im delegatury WOP,
3) wojskowe straże pożarne.
Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa (WOP) wykonuje zadania przewidziane dla
Państwowej Straży Pożarnej w komórkach i jednostkach podległych Ministrowi Obrony
Narodowej albo przez niego nadzorowanych. Tryb i zasady wykonywania zadań
określone zostało w drodze rozporządzenia
70
przez Ministra Obrony Narodowej
w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Rysunek 2
Struktura organizacyjna WOP
71
Terytorialny zasięg działania delegatur Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej:
70
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 24 sierpnia 1992 r w sprawie zasad i trybu
wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową. Dz. U. 1992, Nr 66, poz.334 ze zm.
71
Struktura organizacyjna Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, [on—line]. Warszawa: Wojskowa
Ochrona Przeciwpożarowa [dostęp 7 marca 2014]. Organizacja. Dostępny w Word Wide Wed:
http://www.wop.wp.mil.pl/pl/25.html.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
42
1)Delegatura WOP w Bydgoszczy - województwo kujawsko-pomorskie i łódzkie,
2)Delegatura WOP w Gdyni - województwo pomorskie,
3)Delegatura WOP w Krakowie –wojwództwomałopolskie, śląskie i świętokrzyskie,
4)Delegatura WOP w Lublinie - województwo lubelskie i podkarpackie,
5)Delegatura WOP w Olsztynie - województwo warmińsko-mazurskie i podlaskie,
6)Delegatura WOP w Poznaniu - województwo wielkopolskie,
7)Delegatura WOP w Szczecinie - województwo zachodniopomorskie,
8)Delegatura WOP w Warszawie - województwo mazowieckie,
9)Delegatura WOP we Wrocławiu - województwo dolnośląskie i opolskie,
10) Delegatura WOP w Zielonej Górze - województwo lubuskie.
Zadania i czynności WOP realizują żołnierze posiadający kwalifikacje pożarnicze,
strażacy PSP wyznaczeni do pełnienia służby w WOP za zgodą Komendanta Głównego
PSP, oraz pracownicy wojska posiadający kwalifikacje pożarnicze.
Podstawowe zadania WOP to:
organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczych na terenach Sił
Zbrojnych,
udzielanie pomocy PSP w akcjach ratowniczo-gaśniczych poza terenami Sił
Zbrojnych,
rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń na terenach
Sił Zbrojnych,
szkolenie kadr dla potrzeb ochrony przeciwpożarowej w Siłach Zbrojnych,
sprawowanie
nadzoru
nad
przestrzeganiem
przepisów
o
ochronie
przeciwpożarowej na terenach Sił Zbrojnych.
Obecnie w Siłach zbrojnych RP działają 154 wojskowe straże pożarne rozmieszczone
na terenie całego kraju. Funkcjonują one przede wszystkim w jednostkach wojskowych
określonego typu: bazach lotniczych, portach wojennych, składnicach materiałów
wybuchowych i MPS (materiałów pędnych i smarów), ośrodkach szkolenia
poligonowego. W wojskowych strażach pożarnych pełnia służbę 2342 osoby, w tym 44
funkcjonariuszy PSP. W wojskowej Ochronie Przeciwpożarowej w sumie pełni służbę
66 funkcjonariuszy PSP.
72
W strukturach wojska funkcjonują specjalistyczne jednostki
ratownictwa chemicznego a wśród nich zespoły awaryjne przygotowane do
72
Drewońko A., Ratownicy w zielonych mundurach. Przegląd Pożarniczy, 2006, nr 2, str.6-8.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
43
przeciwstawiania się współczesnym zagrożeniom w tym pomocy służbom ratowniczym
w likwidacji skutków awarii, czy zamachów terrorystycznych. Prowadzone są prace nad
wprowadzeniem rozwiązań prawnych w wyniku których zespoły te staną się istotnym
elementem wspierającym krajowy system ratowniczo-gaśniczy
73
.
3.4. Dziedziny ratownicze.
Pod pojęciem dziedziny ratownicze zgodnie z rozporządzeniem
74
należy
rozumieć walkę z pożarami, ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne
i medyczne.
W celu ujednolicenia zasad planowania ratownictwa oraz zapewnienia
właściwego nadzoru nad poziomem gotowości operacyjnej Komendant Główny
Państwowej Straży Pożarnej zatwierdził zasady organizacji ratownictwa, które stanowią
uzupełnienie zapisów rozporządzenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych
w sprawie szczegółowych zasad organizacji ksrg.
Poprzez zasady ratownicze należy rozumieć zasady organizacji ratownictwa:
medycznego, technicznego, chemicznego i ekologicznego, wodnego, wysokościowego
i działań poszukiwawczo-ratowniczych.
Działania
ratownictwa
realizowane
są
w
zakresie
podstawowym
i specjalistycznym.
Zakres podstawowy obejmuje czynności ratownicze wykonywane przez
wszystkie jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP, jednostki ochrony przeciwpożarowej, lub
inne podmioty ratownicze deklarujące w gotowości operacyjnej zdolność do realizacji
zadań według posiadanych możliwości organizacyjno-sprzętowych i wyszkolenia
w systemie całodobowym i całorocznym.
Zakres specjalistyczny realizowany przez specjalistyczne grupy ratownictwa
PSP i inne podmioty KSRG , których wyposażenie i wyszkolenie pozwala realizować
podstawowe i specjalistyczne czynności ratownicze w systemie całodobowym
i całorocznym.
Walka z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi.
Działania podejmowane w ramach walki z pożarami to nie tylko ograniczenie
rozprzestrzeniania i ugaszenie pożaru oraz ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami
73
Wator W. Żołnierze chemicy i ksrg. Przegląd pożarniczy, 2005, nr 9, s. 34-35.
74
Par.2 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie krajowego
systemu ratowniczo-gaśniczego …..
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
44
zagrożenia pożarowego lub wybuchowego. To również rozpoznawanie i analizowanie
zagrożeń pożarowych, ocena rozmiarów powstałego pożaru, prognozowanie jego
rozwoju, dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do rodzaju i miejsca pożaru.
Ratownicy muszą również zabezpieczyć strefy działań, włączyć bądź wyłączyć
instalacje, urządzenia i media mające wpływ na bezpieczeństwo. Kolejnym zadaniem
jest wykonanie czynności umożliwiających dotarcie do poszkodowanych i zagrożonych,
udzielenie im kwalifikowanej pomocy i ewakuację poza strefę zagrożenia.
Działania w zakresie walki z innymi klęskami żywiołowymi obejmują
planowanie, organizowanie i realizację działań niezbędnych do ratowania życia zdrowia
i środowiska. Do działań tych w szczególności zaliczono: rozpoznawanie, identyfikację
i likwidację zagrożeń, dotarcie do poszkodowanych, udzielenie im pierwszej pomocy
i ewakuację ze strefy zagrożenia.
Ratownictwo techniczne
Działania ratownictwa technicznego obejmują planowanie, organizowanie
i realizację działań ratowniczych niezbędnych do poszukiwania i dotarcia do
zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz zwierząt, a także zmniejszenia lub
likwidacji zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska.
W ramach ratownictwa technicznego podejmowane są miedzy innymi działania
z zakresu analizowania awarii oraz katastrof technicznych, oceny rozmiarów
powstałego zdarzenia i prognozowanie jego rozwoju. Działania dostosowawcze sprzętu
oraz wdrożenia technik stosowanych do poszukiwania, uwalniania i ewakuacji
poszkodowanych ludzi i zwierząt zagrożonych awarią techniczną. Wyznaczanie
i oznakowanie stref zagrożenia, przewietrzanie, wentylowanie i oświetlanie stref,
wykonywanie przejść i dojść do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi i zwierząt oraz
usuwanie przeszkód naturalnych i sztucznych utrudniających niesienie pomocy.
Ratowanie środowiska, wypompowywanie, obwałowywanie lub uszczelnianie
wycieków substancji stwarzających zagrożenie
75
.
Działania ratownicze z ratownictwa technicznego w zakresie specjalistycznym
realizują:
specjalistyczne grupy poszukiwawczo-ratownicze,
75
Kwiatkowski M., Bezpieczeństwo Działań ratowniczych w aspekcie organizacyjnym i technicznym
jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej. Kraków: Zeszyty Naukowe Szkoły
Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej 2009, s. 4-5
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
45
specjalistyczne grupy ratownictwa wysokościowego,
specjalistyczne grupy ratownictwa technicznego.
Ratownictwo chemiczne i ekologiczne
Organizacja ratownictwa chemicznego obejmuje zespół działań planistyczno-
organizacyjnych i stosowanie technik ratowniczych niezbędnych do ratowania
środowiska oraz wszelkich innych czynności podejmowanych w celu ratowania życia
i zdrowia ludzi, zwierząt oraz mienia w wyniku likwidacji bezpośrednich zagrożeń
stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały
chemiczne.
Organizacja ratownictwa ekologicznego obejmuje zespół działań planistyczno-
organizacyjnych i stosowanie technicznych zabezpieczeń niezbędnych do ratowania
środowiska oraz stosowania środków neutralizujących ograniczających lub
eliminujących powstałe skażenie
76
.
Działania te polegają w szczególności na rozpoznaniu, identyfikacji i likwidacji
lub ograniczeniu zagrożenia, dotarciu do osób poszkodowanych udzieleniu im
pierwszej kwalifikowanej pomocy i ewakuacji ze strefy zagrożenia. Ocenie rozmiarów
zagrożenia i prognozowanie jego rozwoju, dostosowaniu technik i sprzętu do miejsca
zdarzenia i rodzaju substancji w celu ograniczenia jej emisji. Stawianiu zapór na
zbiornikach, ciekach lub akwenach, związywaniu lub neutralizacji substancji
niebezpiecznych, dekontaminacji wstępnej i ocenie rozmiarów zdarzenia.
Działania ratownicze w zakresie specjalistycznym prowadzą specjalistyczne
grupy ratownictwa chemiczno-ekologicznego.
Ratownictwo medyczne
Ksrg w zakresie ratownictwa medycznego obejmuje planowanie, organizowanie
i realizację działań ratowniczych z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy.
Działania te obejmują w szczególności rozpoznanie stanu nagłego zagrożenia zdrowia
i segregację osób w zależności od stopnia zagrożenia oraz zastosowanie technik
i sprzętu niezbędnych do ratowania życia i zdrowia. Proces ratowania osób na miejscu
zdarzenia musi być realizowany w sposób ciągły, do czasu przekazania
poszkodowanych zespołowi ratownictwa medycznego lub lotniczego.
76
Stadniczuk M., Koksanowicz L., Przygotowanie ratowników do działań w zakresie ratownictwa
chemicznego i ekologicznego. Opole: Opolska Oficyna Wydawnicza 2000, s. 7-8.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
46
Ratownictwo wodne
Ratownictwo wodne realizowane jest na obszarach wodnych, obszarach objętych
powodzią lub zalaniem, jak również na terenach zalodzonych. Polega na wykonywaniu
na tych obszarach czynności ratowniczych z zakresu wszystkich dziedzin ratownictwa.
Może stanowić wstęp do działań humanitarnych lub ekologicznych
77
. Rozwój
ratownictwa wodnego zmierza w kierunku powszechności, tak by każda jednostka ksrg
mogła prowadzić działania z jego zakresu na poziomie podstawowym.
Wachlarz działań jednostek ksrg jest bardzo szeroki i nie sposób się jest do
niego szczegółowo odnieść opisując poszczególne dziedziny ratownictwa. Podmioty
ksrg prowadza działania np.: w zakresie: zdejmowania kota z drzewa, zdejmowania
gniazda os, zdjęcia łożyska z palca ręki, otwarcia mieszkania, uwolnienia uwiezionego
ptaka, pomocy pogotowiu, policji, straży miejskiej. Praktycznie trudno sobie wyobrazić
sytuację, w której system odmówiłby udzielenia pomocy lub nie poradził sobie nawet
z najdziwniejszym zdarzeniem.
3.5. Organizacja i prowadzenie działań ratowniczych.
Plany ratownicze
Działania ratownicze na terenie powiatu i województwa prowadzone są
w oparciu o przygotowane plany ratownicze. Plan dla obszaru powiatu opracowuje
powiatowy komendant PSP i uzgadnia z podmiotami systemu w części dotyczącej
zakresu ich działań. Plan zatwierdza starosta po zasięgnięciu opinii zespołu zarządzania
kryzysowego. Plan dla obszaru województwa sporządza komendant wojewódzki PSP,
a zatwierdza wojewoda. Na poziomie krajowym nie tworzy się planów ratowniczych.
Akcja ratownicza podmiotów ksrg rozpoczyna się z chwilą przyjęcia zgłoszenia
o zdarzeniu przez stanowisko kierowania Państwowej Straży Pożarnej. Po przyjęciu
i potwierdzeniu zgłoszenia zadysponowane zostają siły i środki adekwatne do przyjętej
informacji zgłoszeniowej. Siły i środki ksrg rozmieszczone są w sposób gwarantujący
dotarcie na miejsce zdarzenia w optymalnym czasie z uwzględnieniem istniejącej
infrastruktury drogowej. Każda jednostka straży przydzielona ma swój rejon chroniony,
w którym jako pierwsza podejmuje działania, w przypadku zdarzeń o większej skali do
pomocy kierowani są strażacy z jednostek sąsiednich.
77
Kozak M. [i in.], 60 lat zawodowej służby pożarniczej na ziemi mrągowskiej. Bydgoszcz: Agencja
Reklamowo-Wydawnicza „Promocja Polska” 2010, s. 60.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
47
Kierowanie działaniem ratowniczym.
Z chwilą przybycia na miejsce zdarzenia pierwszych sił i środków podmiotów
ksrg rozpoczyna się kierowanie działaniami ratowniczymi. Kierowanie realizowane jest
jednoosobowo przez kierującego działaniem ratowniczo-gaśniczym zwanego dalej
„kierującym”, który oddziałuje na podległe siły i środki na miejscu zdarzenia zgodnie
z przyjętymi procedurami i planami ratowniczymi. Jest to osoba uprawniona,
oznakowana w odpowiedni sposób widoczny dla innych uczestników zdarzenia.
Różnorodność i złożoność prowadzonych działań stawia przed kierującym wysokie
wymagania. Dlatego musi on być wysokiej klasy specjalistą operacyjno-taktycznym,
człowiekiem energicznym z dużą inicjatywą nie bojącym się podejmować trudnych
decyzji. Jego odporność na stres i umiejętność działania pod presją czasu i otoczenia
może mieć decydujące znaczenie dla skuteczności działań i bezpieczeństwa
podwładnych
78
. Kierującemu na miejscu zdarzenia przysługują duże uprawnienia, ale
ciąży na nim też duża odpowiedzialność i szeroki zakres obowiązków. Uprawnienia do
kierowania akcją zależą od poziomu realizacji.
Poziomy kierowania działaniami:
interwencyjny –realizowany w strefie zagrożenia lub strefie działań ratowniczych,
podlegają mu siły nie przekraczające jednej kompanii. Jest to poziom występujący
podczas wszystkich działań realizowany w pierwszej fazie przez dowódcę pierwszego
zastępu przybyłego na miejsce akcji.
taktyczny –realizowany na granicy stref zagrożenia lub poza nią, podlegają mu siły nie
przekraczające jednego batalionu lub siły, w których składzie znajdują się
specjalistyczne grupy ratownicze. Na tym poziomie w pierwszej fazie kieruje
najczęściej dowódca/ zastępca dowódcy jednostki ratowniczo-gaśniczej PSP.
Strategiczny – realizowany w celu określenia i przyjęcia niezbędnej strategii i nadzoru
nad kierowaniem taktycznym, podlegają mu siły odwodów operacyjnych lub siły
przekraczające wielkością jeden batalion. Na tym poziomie w pierwszej fazie działań
kieruje najczęściej oficer wyznaczony przez komendanta wojewódzkiego PSP.
Przykładem akcji, gdzie realizowano kierowanie na tym poziomie była katastrofa
budowlana hali wystawowej w Katowicach w 2006 r, pożar lasu w Kuźni Raciborskiej
w 1992 r., czy powódź w 2010 r.
78
Pulm. M., Błędy w taktyce-duże straty. Warszawa: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, 2005,
s. 7-38.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
48
Przejęcie kierowania.
Kierowanie jest procesem ciągły realizowanym od momentu przybycia pierwszej
jednostki ksrg, a ustaje z chwilą wykonania działań ratowniczych, w tym przekazaniem
osób poszkodowanych zespołowi ratownictwa medycznego i terenu, obiektu
właścicielowi. W zależności od rozwoju sytuacji kierowanie na poszczególnych
poziomach podlega przekazywaniu kolejnym przybyłym osobom uprawnionym do
kierowania.
Kierowanie interwencyjne obowiązani są przejąć ratownicy z jednostek ochrony
przeciwpożarowej, posiadający kwalifikacje do kierowania działaniem ratowniczym,
właściwi ze względu na obszar chroniony w kolejności:
członek ochotniczej straży pożarnej,
komendant gminny ochrony przeciwpożarowej, jeśli jest członkiem ochotniczej
straży pożarnej,
strażak jednostki ochrony przeciwpożarowej,
dowódca zastępu Państwowej Straży Pożarnej,
dowódca sekcji Państwowej Straży Pożarnej,
zastępca dowódcy zmiany Państwowej Straży Pożarnej,
dowódca zmiany Państwowej Straży Pożarnej,
zastępca dowódcy jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej,
dowódca jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej.
Kierowanie taktyczne są obowiązani przejąć w kolejności:
zastępca dowódcy jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej
właściwej dla miejsca zdarzenia,
dowódca jednostki ratowniczo-gaśniczej PSP właściwej dla miejsca zdarzenia,
oficer wyznaczony przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej
Straży Pożarnej do kierowania w jego imieniu i na jego polecenie
komendant powiatowy (miejski) państwowej Straży Pożarnej.
Kierowanie strategiczne są obowiązani przejąć w kolejności:
oficer wyznaczony przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży
Pożarnej do kierowania w jego imieniu i na jego polecenie
komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
49
oficer wyznaczony przez komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej do
kierowania w jego imieniu i na jego polecenie
Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej.
Kierujący na poziomie interwencyjnym i taktycznym może powołać sztab. Sztab
jest organem doradczym wspomagającym kierującego. Strukturę, skład i zadania sztabu
określa kierujący. Najczęściej sztaby organizuje się w niewielkiej skali, a jego zadania
wynikają ze specyfiki zdarzenia. Sztaby organizowane dla potrzeb akcji ujęte w planach
ratowniczych mają charakter stały, a ich członkowie podzieleni są na zespoły.
W zakładach pracy, w których funkcjonują zakładowe służby ratownicze lub
zakładowe straże pożarne kolejność i zasady przejmowania kierowania regulują
terytorialne plany ratownicze.
Kierowanie działaniami ratowniczymi nie dotyczy działań realizowanych na
podstawie prawa lotniczego, morskiego lub górniczego.
Uprawnienia
kierującego
działaniem
ratowniczym
podczas
zdarzeń
nadzwyczajnych lub zmieniających się dynamiki i wielkości zdarzenia.
Bez względu na typ kierowania kierujący na mocy przepisów zawartych w ustawie
o ochronie przeciwpożarowej
79
oraz o Państwowej Straży Pożarnej
80
w oparciu o które
Rada ministrów przyjęła rozporządzenie
81
w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw
przez kierującego działaniami ratowniczymi.
Kierujący działaniem ratowniczym w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej
konieczności ma dwa rodzaje uprawnień:
uprawnienie do wydawania zarządzeń w zakresie: ewakuacje ludzi, mienia,
zakazu przebywania osób postronnych, prac wyburzeniowych, wstrzymania
komunikacji, przejęcia w użytkowanie pojazdów, odstąpienia od zasad
uznanych powszechnie za bezpieczne.
uprawnienie do zadania pomocy od instytucji państwowych, jednostek
gospodarczych i organizacji społecznych oraz od obywateli.
Zarządzenia kierującego działaniami są decyzjami którym może być nadany rygor
natychmiastowej wykonalności w trybie przepisów k.p.a.
79
Art.25 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej …..
80
Art.21 ust.4 Ustawy o Państwowej Straży Pożarnej ….
81
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 4 lipca 1992 w sprawie zakresu i trybu
korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi. Dz. U. 1992, Nr 54, poz,259.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
50
Odstąpienie od zasad uznanych powszechnie za bezpieczne, jest dopuszczalne tylko
w celu ratowania życia ludzkiego przy zachowaniu wszystkich możliwych środków
bezpieczeństwa, w myśl zasady, że wartość dobra poświęcanego nie może być wyższa
od wartości dobra ratowanego.
Kierujący działaniami ratowniczo-gaśniczymi musi mieć świadomość, że przekroczenie
swoich kompetencji lub zaniechanie działań może podlegać odpowiedzialności karnej,
cywilnej i dyscyplinarnej.
3.6. Organizacja struktur i zadania Centralnego Odwodu Operacyjnego.
Do likwidacji skutków zdarzeń przekraczających możliwości operacyjne
powiatów z sił i środków ksrg tworzy się wojewódzkie odwody operacyjne. Do
likwidacji skutków zdarzeń przekraczających możliwości operacyjne województw z sił
i środków ksrg formuje się centralny odwód operacyjny. Siły i środki centralnego
odwodu operacyjnego mogą być formowane i kierowane do działań ratowniczych na
obszarze całego kraju oraz w ramach współdziałania lub pomocy humanitarnej
82
do
działań ratowniczych prowadzonych poza granicami kraju.
Każde z szesnastu województw, dysponuje wojewódzką brygadą odwodową, w składzie
której znajdują się kompanie wojewódzkiego odwodu operacyjnego oraz
specjalistyczne grupy ratownicze. Wybrane pododdziały wojewódzkiego odwodu
operacyjnego, po spełnieniu standardów określonych przez Komendanta Głównego
Państwowej Straży Pożarnej, mogą zostać włączone do Centralnego Odwodu
Operacyjnego (COO).
Brygady oraz oddziały i pododdziały odwodów operacyjnych istnieją od czasu ich
sformowania w rejonach koncentracji lub na miejscu zdarzenia do czasu
rozformowania. Odwody są tak wyposażone i zaopatrzone by mogły prowadzić
działania ratownicze bez zaprowiantowania przez okres co najmniej 12 godzin.
Siły i środki odwodów operacyjnych podlegają okresowym ćwiczeniom, których
częstotliwość i zakres określają komendanci wojewódzcy, a na szczeblu odwodu
centralnego komendant główny PSP. Działaniami odwodów kierują powołani na
nieetatowe funkcje dowódcy według funkcji ustalonych w rozporządzeniu o ksrg.
82
Marcinko M., Łubiński P., Wybrane zagadnienia z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego.
Kraków 2009, s. 13.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
51
Wojewódzkie odwody operacyjne są tworzone jako wojewódzkie brygady odwodowe.
W skład brygady wchodzą: sztab brygady, batalion centralnego odwodu, kompanie
gaśnicze i specjalne oraz grupy specjalistyczne. W skład każdego batalionu centralnego
odwodu operacyjnego ksrg wchodzą: sztab batalionu, kompanie dostosowane do
specyfiki zdarzenia oraz kompanie logistyczne i szkolne.
Kompanie szkole wysyłane są wszędzie tam, gdzie potrzebna jest większa liczba
strażaków do wykonywania zadań. Kompanie dysponują oznakowanymi autobusami,
które służą do przewozu 40-osobowych kompani w zadysponowane miejsca. Strażacy
często prowadzą akcje poszukiwawcze osób zaginionych, odgruzowują zawalone
budynki tam gdzie nie może pracować ciężki sprzęt, układają worki z piaskiem na
terenach zagrożonych powodzią.
Kompanie logistyczne zabezpieczają potrzeby prowadzonych działań. Rola jaką
odgrywa system logistyczny w Państwowej Straży Pożarnej jest niewątpliwie bardzo
duża, a o jej znaczeniu przekonujemy się codziennie w toku prowadzonych akcji
ratowniczo-gaśniczych. Zazwyczaj zabezpieczenie logistyczne działań ratowniczych
utożsamiane jest z akcjami dużymi i długotrwałymi
83
, gdy rozwinięte jest pełne
zaplecze logistyczne na potrzeby ratowników. Tak naprawdę każde zdarzenie
prowadzone przez siły odwodu operacyjnego uzależnione jest od sprawnie
zarządzanego systemu logistycznego. Dlatego tak ważne jest dostrzeżenie znaczenia
zarzadzania logistycznego w kształtowaniu bezpieczeństwa na poziomie powiatowym,
wojewódzkim i centralnym
84
.
Dane ilościowe o składzie centralnego odwodu operacyjnego:
Kompanie gaśnicze - 25 w tym 13 w wariancie przemysłowym,
Kompanie specjalne powodziowe ewakuacyjne - 10,
Kompanie specjalne powodziowe pompowe - 8,
Kompanie logistyczne - 5,
Kompanie szkolne - 5,
Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Wodno-nurkowego - 8,
83
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 11 grudnia 1997 r w sprawie
długotrwałych akcji ratowniczych, szczegółowych norm, zasad i warunków otrzymywania wyżywienia w
czasie tych akcji oraz ćwiczeń lub szkolenia przez strażaków PSP lub inne osoby biorące w nich udział, a
także przypadków, w których wypłaca się równoważnik pieniężny w zamian za przysługujące wyżywienie,
sposobu ustalania jego wysokości oraz szczegółowych zasad wypłacania. Dz. U. 1997, Nr 160, poz. 1098.
84
Kwiatkowski M., Logistyka w bezpieczeństwie kraju. Warszawa: Szkoła Główna Służby Pożarniczej,
2013, s.10-18.
Organizacja systemów ratownictwa
Bydgoszcz, 2015 r.
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce
mgr inż. poż. Andrzej Potrepko, mgr inż.poż. Marek Finc,
52
Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Chemicznego - 14,
Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Wysokościowego - 13,
Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Technicznego - 6,
Specjalistyczne Grupy Poszukiwawczo-Ratownicze – 5
Siły i środki COO
dysponowane były na przestrzeni lat do wszystkich działań
powodziowych na terenie kraju, gasiły pożar kompleksu leśnego w Kuźni Raciborskiej
(Największy pożar lasu w Europie środkowej po II wojnie światowej, w akcji brało
udział: 26 samolotów PZL M18 Dromader zrzucających "bomby wodne" na czoło
pożaru, około 1100 samochodów pożarniczych, śmigłowce, 50 cystern kolejowych i 6
lokomotyw, a także sprzęt ciężki taki jak: czołgi, pługi i spychacze. W sumie w akcji
gaśniczej brało udział około 10 000 osób), prowadziły działania ratownicze podczas
wybuchu gazu w Gdańskim wieżowcu oraz zawalenia hali wystawowej w Katowicach.
Specjalistyczne
grupy poszukiwawczo ratownicze
z psami wytresowanymi
w poszukiwaniu ludzi dysponowane były podczas trzęsienia ziemi w Turcji i na Haiti.
Strażacy o każdej porze dnia i nocy gotowi są do wyjazdu w najdalsze zakątki kraju
i świata.
