GALL ANONIM – KRONIKA POLSKA

KSIĘGA I

Na postrzyżyny synów   Popiela w Gnieźnie przybywają dwaj niezaproszeni goście, którzy zostają 

natychmiast wyrzuceni. Trafiają oni do chaty Piasta i Rzepki, którzy przyjmują ich w gościnę, mimo tego, iż 
są ubodzy. Zdarza się cud - z uczty u Popiela znika jedzenie, natomiast w domku Piasta, który również 
urządził postrzyży dla syna Siemowita, pomnaża się ono. Piast zaprasza więc Popiela i jego gości do siebie. 
Za sprawą Boga Popiel zostaje wygnany z królestwa, gdzie cierpi prześladowanie od myszy, zaś Siemowit 
zostaje władcą. Jest władcą dobrym, tak jak i jego syn Lestek, a po nim Siemomysł. Siemomysłowi rodzi się 
syn imieniem Mieszko.

Radość rodziców Mieszka przyćmiewa fakt, iż jest on ślepy, ale po siedmiu latach od urodzenia 

odzyskuje wzrok, co starsi tłumaczą jako cydowny znak - przez Mieszka Polska ma zostać oświecona i 
wyniesiona ponad inne kraje. Mieszko żeni się z Dąbrówką, czeską księżniczką, a w 966 roku chrzci się i 
przyjmuje chrześcijaństwo jako obowiązującą w Polsce religię. Młodej parze rodzi się syn Bolesław zwany 
Chrobrym   lub   Sławnym.   Wymienia   się   wielkie   czyny   Bolesława,   m.in.:   podbicie   Czech   i   Moraw, 
zwycięstwo nad Węgrami, powiększenie granic kraju aż po Dunaj, szerzenie wiary, zakładanie biskupstw i 
fundowanie kościołów. Zaprasza on św. Wojciecha na misję, a po jego śmierci wykupuje jego ciało za tyle 
złote, ile ono ważyło. Zwłoki składa w Gnieźnie, dokąd przybywa złożyć mu hołd cesarz Otto mylnie 
nazwany Rudym. Zawiązują przymierze i przyjaźń, Otton podaruje Bolesławowi diadem cesarski, gwóźdź z 
krzyża świętego i włócznię świętego Maurycego.

Władca Polski pragnął ożenić się z siostrą króla Rusi, ale odmówiono mu tej łaski, więc w odwecie 

najechał na Ruś, pojechał do Kijowa i uderzył mieczem w Złotą Bramę na znak zdobycia miasta i ręki  
wybranki. Król Rusi uciekł w hańbie, także jego siostra została pohańbiona - Bolesław spędził z nią noc, po 
czym odesłał ją. Po kilku miesiącach Bolesław wraca na swe rdzenne ziemie i zostaje zaatakowany przez 
tchórzliwego króla Rusi. Mimo przewagi ruskiej armii udaje mu się wygrać to krwawe starcie.

Następuje opisanie cnót króla polskiego. Był on zarówno wspaniałym rycerzem, jak i człowiekiem 

bardzo uduchowionym i żywiącym szacunek do sług Bożych - nigdy nie siadał w obecności biskupów. 
Pomagał prostym ludziom, kiedy doznawali krzywd od bogatych. Jest sprawiedliwy w swych sądach. Jego 
bogactwo jest niewyobrażalne.  Wolał przebywać blisko wojska, niż  narażać je, samemu  bawiąc się  na 
swoim dworze. Ma mądrą żonę (prawdopodobnie chodzi o jego trzecią żonę - Emnildę), która zawsze służy 
mu radą i słynie z dobroci i miłosierdzia. 

Bolesław na łożu śmierci zwołuje radę, na której prorokuje na temat problemów, które spadną na kraj 

po  jego  śmierci.  Po  śmierci  Chrobrego  nadchodzi  kryzys.  Pojawia  się  pieśń  żałobna  poświęcona  temu 
wspaniałemu władcy, składająca się z dziesięciu strofek po trzy wersy.

Po   Bolesławie   Chrobrym   Polską   rządzą:   Mieszko   II   (syn   Bolesława   Chrobrego),   Kazimierz 

Odnowiciel (syn Mieszka II, wygnany z kraju, po jego ograbieniu przez Czechy powrócił walczyć o tron), 
Bolesław   II   Szczodry/Śmiały   (syn   Kazimierza   Odnowiciela,   poćwiartował   biskupa   krakowskiego 
Stanisława, za co wygnano go, z kolei syn Bolesława II - Mieszko III, po powrocie z wygnania został 
prawdopodobnie zamordowany), Władysław Herman (brat Bolesława II, gorąco modlił się o syna – posyłał 
dary do św. Idziego, prosząc o wstawienictwo w tej sprawie), wreszcie zleceniodawca „Kroniki”, Bolesław 
Krzywousty (syn Hermana).

KSIĘGA II

Władysław Herman ma problem z Pomorzaninami, których nie udaje mu się podporządkować. Uda 

się to Krzywoustemu, ponieważ podczas plądrowania świątyni przez Pomorzan wydarzy się cud - zaczną 
oni zapadać na choroby, ponieważ dopuszczą się kradzieży relikwii.

Władysław Herman ma starszego syna z nieprawego łoża - Zbigniewa, który pomieszkuje na Śląsku 

i w Czechach. Mimo prób nie udaje się Hermanowi podporządkować starszego syna i pogodzić Śląska z 
Mazowszem. Gniezno atakują Pomorzanie, ale mieszkańcom udaje się ich wyprzeć, ponieważ ukazuje się 
im święty Wojciech.

Po ojcu Bolesław otrzymuje księstwo polskie i kontynuuje walki z Pomorzem, a także Czechami i 

Morawami. Następuje wyliczenie przymiotów Krzywoustego: już jako dziecko sam zabił dzika, mimo że 
rycerz chciał wyrwać mu oszczep (próba zamachu? Sieciech często próbował zabić Bolesława i Zbigniewa), 
rzucił   się   też   między   dwa   niedźwiedzie   i   jednego   zabił,   był   pracowity,   odważny   i   posiadał   zmysł 
strategiczny, później wciąż przejawia waleczność i woli rzemiosło rycerskie nad uczty. Wspiera swą armię, a 

nie   tylko   obserwuje   jej   poczynania   z   bezpiecznej   odległości.  Wierzy  w  Boga   i   wybacza   swemu   bratu 
wszelkie jego błędy.

KSIĘGA III

Następują   dalsze   opisy  walk   o   zachowanie   niepodległości   Polski.   Bolesław   Krzywousty  tworzy 

doskonałą armię, a jako dowódca jest sprawiedliwy, ale wymagający. Opisana jest bitwa pod Głogowem, 
podczas której Niemcy przywiązali polskich zakładników do maszyn oblężniczych, jednak obrońcy miasta 
nie dali się złamać i odparli atak. Niemcy boją się polskiego władcy i mówią o nim "Bolesław, który nie 
śpi",   ponieważ   cały   czas   czuwa   on   nad   ruchami   wroga.   Wspomina   się   o   pojednaniach   Bolesława   i 
Zbigniewa,   ale   Zbigniew   wciąż   łamie   składane   obietnice.  Autor   unika   opisania,   co   Bolesław   zrobił 
Zbigniewowi (ośkepił  go), za to  dokładnie  opisuje pokutę  króla.  Ostatnim opisanym  wydarzeniem jest 
zdobycie Nakła przez Krzywoustego.

OPRACOWANIE

"Kronika   Galla  Anonima",   a   właściwie   "Kronika   polska"   (łac.   „Cronicae   et   gesta   ducum   sive 

principum Polonorum”), stanowi najdawniejszy przykład polskiej historiografii, pierwsze świeckie dzieło 
literackie i jeden z najdawniejszych przykładów prozy rymowanej. Nie znamy autora "Kroniki", jedynie z 
przedmowy do księgi III dowiadujemy się, że jest zakonnikiem, który nie pochodzi z Polski - z badań treści 
wynika, iż przybył prawdopodobnie z Węgier, ale styl pisarski wskazuje, że pochodził z Francji - stąd 
nazywa się go Gallem Anonimem. Poza tym dziełem nie istnieją żadne wzmianki o jego autorze, co mówi 
nam, iż za życia nie posiadał on wielkiej sławy.

Księga   napisana   została   po   łacinie,   w   oparciu   o   źródła   i   legendy,   na   życzenie   Bolesława 

Krzywoustego.   Autor   miał   dostęp   do   kancelarii   książęcej,   w   której   mógł   korzystać   z   dokumentów, 
stanowiących źródła historyczne o dziejach Polski. Możliwe, że korzystał też z archiwum państwowego, 
znajdującego  się  w  Krakowie,  ale  teza  ta   bywa   odrzucana   ze  względu   na  nie   uwzględnienie  w  dziele 
opowieści   związanych   z   tym   miastem.   Znaczna   część   informacji   zawartych   w   "Kronice"   pochodzi   z 
przekazów ustnych, źródła pisane mają tylko rolę drugorzędną, a wśród nich znaleźć się mogły np. "Żywot 
św. Wojciecha" czy "Rocznik kapituły krakowskiej". Trudno nazwać dzieło Galla Anonima stuprocentowo 
obiektywnym - niektóre fakty opisywane są rozlegle, inne praktycznie pomijane, ale z pewnością fakty nie 
są fałszowane. Występują wydarzenia legendarne, np. zjedzenie króla Popiela przez myszy czy cudowne 
przywrócenie wzroku Mieszkowi I. Sprawiają one, że wydarzenia opisywane w księdze wydają się mało 
wiarygodne, ale za to urozmaicają dzieło pod względem literackim. Opisywane historie podzielone są na 
epizody, które ułożone są obok siebie bez większego związku - najczęściej łączy je jedynie postać głównego 
bohatera, nie zawsze natomiast występuje między nimi ciągłość chronologiczna. 

„Kronika”   wpisuje   się   w   popularny  w   średniowieczu   gatunek   tzw.   gesta   –   utworu   literackiego, 

którego   założeniem   było   opiewanie   czynów   danego   monarchy.   Założeniem   Galla  Anonima   nie   było 
zawarcie w dziele historii Polski dla potomnych, ale podkreślenie, że Polska jest równa innym krajom 
chrześcijańskim i że władza królewska pochodzi od Boga. Skierowane było do szlachty i duchownych. 
Należy zwrócić uwagę, że w utworze występuje styl pochwalny - autor umniejsza swe zasługi, zaznacza, że 
jego zdolności są niedoskonałe i niewiele warte, brakuje mu talentu i wiedzy, ale jego intencje są dobre i 
tworzy na cześć wspaniałych władców. Przez stosowanie tego typu zbytniej uniżoności i zestawianiu jej z 
hiperbolizacją osób książąt i królów Polski wzmacnia się panegiryczny ton dzieła. Innymi środkami, które 
mają to samo zadanie, jest porównywanie bohaterów do postaci znanych z Biblii.

Dzieło   powstało   prawdopodobnie   między   1112   a   1116   rokiem   -   owo   datowanie   określa   się   za 

pomocą   opisanych   przez   Galla  Anonima   wydarzeń,   ponieważ   sam   nie   umieścił   w   treści   żadnych   dat 
rocznych. 

Utwór podzielono na trzy części, każdą zbudowaną według schematu:

1. LIST   -   pełni   funkcję   swego   rodzaju   przedmowy   od   autora.   Pierwszy   list   dedykowany   jest 

arcybiskupowi   Marcinowi,   biskupom   Szymonowi,   Pawłowi,   Maurowi   i   Żyrosławowi   oraz 
kanclerzowi Michałowi. Za pierwszym listem znajduje się opis położenia geograficznego Polski oraz 
podziałów   narodowych   w   Europie   Środkowo-Wschodniej.   Drugi   list   kierowany  jest   do   biskupa 
Pawła i kanclerza Michała - jest to apostrofa składająca się z porównań, czerpiących głównie z 
Biblii,   pytań   retorycznych   i   epitetów.   Trzeci   list   dedykuje   księgę   polskiemu   duchowieństwu   i 
kapelanom. Gall Anonim opisuje swe chęci, by napisać dzieło jak najlepsze i podkreśla, że polscy 

władcy  zasługują   na   tego   typu   dzieło,   ponieważ   nie   są   barbarzyńcami,   tylko   narodem   równym 
Grekom czy Rzymianom.

2. SKRÓT (łac. epilogus) - wiersz przedstawiający najistotniejsze wydarzenia danej księgi. Miewają 

one swój dalszy ciąg w tekście danej księgi, np. w księdze I: tren następujący po śmierci Bolesława 
Chrobrego, w II: pieśń polskiego rycerstwa, w III: pieśń strażników niemieckich. Pierwszy skrót 
opowiada   historię   rodziców   Bolesława   Krzywoustego,   którzy   błagali   Boga   o   syna,   i   którego 
narodziny   zawdzięczają   wstawiennictwu   św.   Idziego.  W  tym   wierszu   występują   rymy   parzyste, 
pisany  jest  ośmiozgłoskowcem  i   podzielony  na  czterowersowe   strofy.  Występuje  w  nim  klamra 
kompozycyjna   -   zarówno   na   początku,   jak   i   na   końcu   tego   skrótu   mówi   się   o   Bolesławie 
Krzywoustym.   Drugi   skrót   ma   12   wersów   -   dwa   szesnastozgłoskowe   i   dziesięć 
czternastozgłoskowych. Wersy są rymowane. Wiersz ten jest kontynuacją poprzedzającego go listu. 
Gall Anonim opowiada w nim o otrzymaniu zlecenia od polskiego władcy i o swej długiej, ciężkiej 
podróży. Pierwsze dwa wersy wyrażają nadzieję na sławę osiągniętą dzięki temu dziełu. Trzeci skrót 
jest najdłuższy - składa się na niego 20 trzywersowych, rymowanych strof. Na początku wychwala 
Boga, dalej wojewoda Skarbimir, następnie Bolesław Krzywousty. Ostatnia strofka opowiada bądź o 
losach Zbigniewa, bądź o losie podbitych przez władcę nieprzyjaciół.

3. Treść właściwa podzielona na podrozdziały

Pierwsza księga opisuje 125 lat, obejmujących czasy przodków Bolesława Krzywoustego (m.in. 

Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela), druga - 23 lata, tj. między 1086 a 1109 rokiem, 
trzecia lata 1109-1113 i wydaje się nieskończona – być może pracodawcy Galla zmarli przed ukończeniem 
całości dzieła.

Rękopis kroniki nie zachował się do naszych czasów. Prawdopodobnie już wkrótce po napisaniu 

istniało   8   egzemplarzy   dzieła,   korzystali   z   nich   m.in.   Jan   Długosz   i   Wincenty   Kadłubek.   Do   czasów 
dzisiejszych   zachowały   się   trzy   kopie   "Kroniki",   najstarsza   z   1340   roku.   Są   to:   Rękopis   Zamoyskich 
(Biblioteka Narodowa w Warszawie), Rękopis Sędziwoja (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie), Rękopis 
Heilsber (Biblioteka Narodowa w Warszawie). 

Kronika Galla Anonima - Plan wydarzeń
1.Przybycie nieproszonych gości na postrzyżyny u Popiela
2.Trafienie do chatki Piasta i jego żony Rzepki
4.Wygnania Popiela, jego miejsce zajmuje Siemowit
5.Kolejni władcy – Lestek i Siemomysł
6.Narodziny Mieszka i odzyskanie wzroku po 7 latach
7.Ślub z księżniczką Dąbrówką i Chrzest Polski
8.Narodziny Bolesława Chrobrego i wymienienie jego dokonań
9.Zjazd Gnieźnieński i przyjaźń z Ottonem
10.Najazd na Ruś
11.Przepowiednie na łożu śmierci
12.Wspomnienie władców aż do Bolesława Krzywoustego
13.Konflikty z Pomorzem oraz ze Zbigniewem, drugim synem Władysława Hermana
14.Wyliczenie zalet Bolesława Krzywoustego
15.Walka z Niemcami, bitwa pod Głogowem
16.Zdobycie Nakła