Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
1
Koncepcja
czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
Wykład II
dla pedagogiki, 2010
Cele
wykładu
Praca jako „demonstrandum” i praca jako
„explanandum”
„Dlaczego” to/coś/ktoś pracuje?
Wyjaśnianie pracy: trzy kroki „w głąb” czynu
Od
wytworów do czynności
Od czynności do dynamizmów
Od dynamizmów do podmiotu (dynamicznego)
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
2
Praca jako wytwarzanie
Co to jest praca?
Praca
jest to celowy i planowy wysiłek
człowieka, za pomocą którego przetwarza on
„zasoby” na „wytwory”.
każdy
wysiłek
człowieka, czy to jego mięśni czy
umysłu
przetworzenie -
otaczającego nas świata i
nadanie mu nowej
wartości
, pożytecznej dla
niego samego i dla innych.
Jak powstają „wytwory”?
1. Koncepcja
czynności i wytworów
•
Główne twierdzenia koncepcji czynności i
wytworów K. Twardowskiego
•
Koncepcja czynności i wytworów w
wychowaniu
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
3
Tzw. szkoła lwowsko-warszawska
Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska jest znana w świecie przede wszystkim
dzięki znakomitemu rozwojowi matematyki i logiki formalnej. Szkoła ta dała jednak
obok wielu wybitnych filozofów i logików również szereg znakomitych psychologów.
Psychologia w tejże szkole była bowiem, obok filozofii i logiki, najliczniej
reprezentowaną dyscypliną.
Powstała swoista koncepcja psychologii, a więc jej przedmiotu, celów i zadań,
metod
badań oraz stosunku psychologii do innych dziedzin wiedzy i kultur.
Ujawniły się poglądy metapsychologiczne - określające naturę psychologii – w
pracach: Kazimierza Twardowskiego
(założyciela szkoły), Władysława
Witwickiego,
Stefana Błachowskiego i Mieczysława Kreutza.
Charakterystyczne dla przedstawicieli szkoły są poglądy na następujące metody
postępowania psychologii:
1) metodę analityczną; 2) introspekcji; 3) obserwacji i
analizy wytworów, 4) eksperymentu i tekstów
.
Psychologia uprawiana w szkole lwowsko-
warszawskiej była nauką
empiryczną
,
która za swą główną metodę miała analizę, metodę analityczną przyznającą prymat
introspekcji -
podstawowej metodzie doświadczenia psychologicznego. Cechował ją
zatem analityczno-
deskryptywny sposób ujęcia zagadnienia, a nie
eksperymentalno-retrospektywny.
Pojęcie wytworu
„To, co dzięki, wskutek jakiejś czynności,
czyli przez tę czynność powstaje, nazwać
można
wytworem
tej czynności. Można więc
powiedzieć, że skok jest wytworem skakania,
śpiew – wytworem śpiewania”
Twardowski, 1965, O czynnościach i wytworach, par.
9, str. 220
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
4
Pojęcie czynności - funkcja
„Sama zaś czynność polega na
przekształcaniu
,
przeobrażaniu
materiału;
czynność ta zmienia układ jego cząstek lub
dokonuje innej w nim zmiany”
(jw., 229)
Materiał czynności
Warunkiem trwałości czynności wytwórczej jest
utrwalenie w jakimś
materiale
.
Wytworem czynności jest tylko nowy układ,
przeobrażenie, przekształcenie materiału.
Jak pisze Twardowski:
„Czynności
przechodzą na coś
, czyli dokonywają się
na czymś, co istnieje już przed rozpoczęciem
czynności i istnieje też dalej po dokonaniu
czynności, a co można najogólniej nazwać
materiałem czynności
” (jw., 228)
„Przechodzą na coś” – to sens „działania”
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
5
Wytwory trwałe i nietrwałe
Ponieważ niektóre czynności „odciskają się” na jakimś
materiale, dlatego wyróżniamy wytwory trwałe i nietrwałe
Gdy chodzi o wytwory
nietrwałe:
„odróżniamy wytwory
nietrwałe
od odpowiednich czynności
(...) wyrazy oznaczające czynności uwydatniają moment
czynnościowy, a wyrazy oznaczające ich wytwory moment
bardziej
zjawiskowy
,
zdarzeniowy
” (229)
„Wytwory
trwałe
(...) przedstawiają się nie tyle jako zjawisko
lub zdarzenie, lecz jako
rzeczy
” (229)
Istotnym rysem tychże wytworów trwałych jest to, że „istnieją w
znaczeniu aktualnym oddzielnie
od czynności, dzięki którym
powstają” (prz. 26)
Wytwory trwałe wymagają – rzecz jasna – materiału, w którym
się utrwalają.
Wytwory trwałe
„Trwałym wytworem
fizycznym
czynności jest np.
odcisk stopy na piasku, jeżeli odcisk ten powstał bez
udziału świadomości kroczącego po piasku
człowieka;
trwałym wytworem
psychofizycznym
takiejże
czynności będzie odcisk stopy, zrobiony w piasku
świadomie i z zamiarem”
„Psychofizycznymi wytworami są
malowidło, rzeźba, itp.,
a to dlatego [że] powstają dzięki takiej czynności fizycznej,
której towarzyszy czynność psychiczna, wywierająca
wpływ na przebieg czynności fizycznej i tym samym na
powstający dzięki tej czynności wytwór” (230)
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
6
Pojęcie „czynności”
„Podmiot” (dynamiczny)
-
rozumiany jako źródło swego
istnienie i działania - przejawia się w
„dynamizmach”
(podmiotowych)
. [rys. ]
Dlaczego coś działa? – bo przechodzi od „potencji”
(możność) do aktu (spełnienie, urzeczywistnienie)
Arystoteles
(w: „De Anima”) oznacza tą samą nazwą
'energeia'
akt i działanie. Czyli: każdy akt posiada
zdolność działania.
Do
istoty aktu należy „udzielać
się”
.
Zatem: „Czynność” jest to byt żywy (podmiot) w
procesie aktualizacji, czyli przejścia od potencji do
aktu.
Świadomość
„Ja”
Podmiot
dynamiczny
Środowisko
MODEL
INTERAKCYJNY
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
7
Model dynamizmów
„Wprowadziłem już zasadnicze
pojęcia opisowe
, o
które mi chodziło.
Dla jasności omówię jeszcze
stosunki logiczne
, w
jakich te
pojęcia między sobą pozostają, oraz
stosunki realne
, w jakich pozostają pomiędzy sobą
ich przedmioty;
pozwoli mi to na przedstawienie obrazu
życia
psychicznego
ujętego przy pomocy
wprowadzonego aparatu pojęciowego”
(Kreutz, 1949, str. 389)
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
8
W psychologii „realne” jest to,
co
… subiektywne!
Potoczne widzenie wkładu psychologii do nauki
Bada to, co subiektywne
Jest to
jednak „obiektywna subiektywność” tj.
przedmiotowa (naukowa)
Definicja zjawiska psychicznego:
„Jest to przedmiot
realnie
istniejący,
psychiczny
i dany
bezpośrednio
w
doświadczeniu"
(Kreutz)
„Obiektywnej subiektywności” zagraża
„subiektywna obiektywność”, np. behawioryzm.
Przedmiot psychologii w ujęciu
M. Kreutza
„Przedmiotem psychologii są
zjawiska psychiczne
.
(…) a także i warunki powstawania i przebiegu zjawisk
psychicznych, a więc w pierwszej linii tzw.
dyspozycje
psychiczne
(to znaczy właściwości istot żywych, a
specjalnie człowieka, od których zjawiska psychiczne
zależą)
oraz te
zjawiska fizyczne
,
w których pewne procesy psychiczne się wyrażają, jako tzw.
symptomy fizyczne,
i te, które są od psychiki zależne – jak przede wszystkim ruchy
i
czynności dowolne.
Wymienione zjawiska fizyczne można nazwać „zachowaniem się”
danej jednostki
.”
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
9
Przedmiot
psychologii
Zjawiska
materialne
Ruchy
dowolne
Symptomy
Zjawiska
psychiczne
Czynności
Wytwory
Nietrwałe
Trwałe
Dyspozycje
Osobowe
Obraz siebie
i świata
Naturalne
Wola
Charakter
Temperament
somatyka: reakcje
poznanie
zmysły emocje
intelekt rozum wola
natura
(w
ra
żli
w
o
s
ć
)
psy
c
hik
a
Model „mozaikowy”
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
10
Dynamizm?
Mówiąc o „dyspozycjach” ma się na myśli poszczególne
dynamizmy ludzkiego bytu.
Terminem „dynamizm” oznaczamy
siłę
,
moc
, czasem
zdolność do „zachowania się” lub do „działania”, czyli do
wywoływania zmian w jakimś materiale (w materialnej
rzeczywistości).
Czymś innym jest zmienić materiał,
czym innym jest
użyć go jako instrument (jak używa się np. nóg do
chodzenia).
A jeszcze czym innym
zintegrować „coś” w obrębie „czegoś”. Co to
znaczy?
Integracja, czyli „scalenie”
W obrębie dynamizmów podmiotu powstają struktury
zintegrowane
(„zestroje”).
Na przykład zestrój emocji i naturalnej ruchliwości
Naturalna ruchliwość to wytwór reaktywności ciała, które reaguje na bodźce
(materialne energie)
Jednak u człowieka trudno wskazać „czystą” reaktywność (nawet odruch
kolanowy nie jest tylko odruchem…)
Naturalna ruchliwość (reaktywność) jest wyrazem zmysłowej emotywności:
wzruszenia i podniecenia
Podniecenie
– ujawnia się w ciele (jego „reakcjach”)
Wzruszenie
– nie przejawia się w ciele; ono „promieniuje” wewnętrznie.
W ten sposób powstają typy temperamentalne.
Temperament to „wytwór” integracji piętra emotywnego i
piętra reaktywnego.
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
11
Czynności psycho-fizyczne,
psycho-dynamiczne
i…
Jeśli materiałem czynności psychicznych (np.
wrażenie) są tzw. dynamizmy ludzkiego bytu:
somatyczna reaktywność lub zmysłowa (tj. psychiczna)
emotywność, to powstają tzw. „zachowania”.
Jest w nich element psycho-dynamcizny i psycho-
somatyczny:
Podnieta wywołuje podniecenie
A podniecenie ujawni się jako „zachowanie”.
Ale:
wartość wywołuje wzruszenie (emocję).
A wzruszenie jest przedmiotem przeżycia. Nie jest to
zjawisko psycho-somatyczne!
.
Dwa typy aktywności
Aktywność to proces przejścia od „potencji”
do aktu (urzeczywistnienia).
Znamy dwa „tory” tego przejścia:
Czynność (świadomą)
Uczynnienie (nieświadome)
Te dwa typy aktywności inaczej są
poznawane wewnętrznie (introspekcyjnie):
O czynności mówimy: „Ja działam”
O uczynnieniu: „Coś się we mnie (ze mną dzieje”
Henryk Jarosiewicz
X 2010
Konc czynności i wytworów w
wyjaśnianiu zachowania
12
Dwojaka funkcja „działania”
(czynności)
Jak stąd widać, termin „czynność” oznacza
aktualizację pewnej możności „podmiotu”, jego
dynamizmów (tzw. „zasobów”, potencji, źródeł itd.).
Dlatego należy podkreślić dwie funkcje każdego
działania:
Przetwarza ono materiał zewnętrzny, jako pewna energia
(fizyczna bądź psychiczna). Jest to skutek
zewnętrzny
.
Aktualizuje działającego, a przez to staje się czynnikiem
rozwojowym. Jest to skutek
wewnętrzny
.
W zjawisku bezrobocia te dwa skutki się dodają;
z jednej strony nie wytwarza się, a więc i nie zarabia,
a z drugiej strony człowiek nie rozwija się, nie aktualizuje
tkwiących w nim potencjałów („zasobów”)
Przedmiot zainteresowania
psychologa
Dla psychologa czy też pedagoga, który interesuje się
aktywnością człowieka pojawiają się zatem trzy
przedmioty:
osoba
pracująca (podmiot dynamiczny czynności),
czynność
osoby
i
wytwory
tychże czynności.
A także
dynamizmy
(podmiotu)
Psychologia jest zatem nauką o wytworach (głównie
behawioryzm), o
czynnościach psychicznych, oraz
o osobie, jako o podmiocie
tychże czynności (o
jego dyspozycjach, tj. dynamizmach).