P O J E Z I E R Z E  

L

U

B

U

S

K

I

E

M ię d z y r z e c *

 •  

Ś w ie b o d z in  

S u l ę c i n - S ł u b i c e

W I A D O M O Ś C I  

O G Ó L N E

Ś

r o d o w i s k o

 

g e o g r a f i c z n e

Położenie

W ysoczyzna  Lubuska,  zw ana  z  rac ji  licznie  w y stęp u ­

jących  tu   jezior  „P ojezierzem ”,  stanow i  n ajd alej  n a   za­
chód  w y su n iętą  część  N iziny  W ielkopolsko-K ujaw skiej. 

G ranice  P ojezierza  —  w   stosun k u  do  całościowo  rozu­
m ianych  jed no stek   fizycznogeograficznych  —   stanow ią: 
zachodnie 

odcinki 

pradolin  

W arszaw sko-B erlińskiej 

i  T oruńsko-E bersw aldzkiej  oraz  w iążące  je   dw ie  sze­
rokie  bru zd y   —  dolina  O dry  na  zachodzie  i  O bry  na 

wschodzie.  P ierw szy  człon  nazw y  „P ojezierze  Lubus­

k ie”  zaw iera  znaną  treść  geograficzną,  n ato m iast  drugi 
w skazuje  na  przynależność  historyczną.  W  X III  w.  m ia­
nem   ziem i  lubuskiej  określano  nadodrzańskie  obszary 
dzisiejszych  w ojew ództw   zielonogórskiego  i  gorzow skie­
go  oraz  sporą  połać  teren ó w   na  lew ym   brzegu  O dry 
(NRD)  —  w raz  z  nadodrzańskim   grodem   Lubuszem .

Pojezierze  Lubuskie  leży  w   sam ym   środku  przew ę­

żenia  w ielkiego  N iżu  Europejskiego,  w   m iejscu  gdzie 

S u d e ty   łukiem   sw ym   sięg ają  n ajd alej  k u   północy,  zbli­

żając  się  do  B ałtyku.  J e s t  to  jed n o stk a  geograficzna 

dość  znacznych  rozm iarów ,  o  kluczow ym   położeniu,  bo­

w iem   tęd y   w iodły  w szystkie  szlaki  w iążące  Zachód  ze 

W schodem.  Cecha  ta   zadecydow ała  o  ch a ra k te rz e   i  lo­
sach  ty ch   ziem,  podobnie  ja k   położenie  na  w ażnym  
szlaku  historycznym   z  południa  n a   północ,  prow adzą­
cym   z  B ram y  M oraw skiej  O drą  do  B ałtyku.  To  w y ją t­

kowo  korzystn e  położenie  na  skrzyżow aniu  w ażnych 
szlaków   kołowych,  kolejow ych  i  w odnych  o  znaczeniu 
m iędzynarodow ym   sp rzy ja  rów nież  rozw ojow i  w ielkiej 

tu ry sty k i.

7

Ukształtowanie  powierzchni  i  budowa  geologiczna

U kształtow anie  pow ierzchni  P ojezierza  Lubuskiego 

jest  bardzo  urozm aicone,  co  odzw ierciedlają  m iędzy  in ­
nym i  dość  znaczne  różnice  wysokości  na  stosunkow o 

niew ielkich  obszarach.  N ajniżej  położony  p u n k t  (10  m 
n.p.m.)  leży  poniżej  ujścia  W arty   do  Odry,  najw yżej 
zaś  —  B ukow iec  (227  m   n.p.m .)  —  zn ajd u je  się  w   g ru ­

pie  P agórków   Sulęcińsko-Św iebodzińskich  na  północ 
od  Łagowa.

Z  n ajstarszy ch   znanych  utw orów   b ud u jących  głębsze 

podłoże  Pojezierza  Lubuskiego  w ym ienić  należy  utw o­

r y   paleozoiku  i  mezozoiku.  Paleozoik  leży  na  p rek am - 

b ryjsk iej  m asie  krystalicznej,  k tó ra   zalega  na  głęboko­

ści  około  10  tys.  m.  D okładniej  znane  je s t  jed y n ie  n a j­
wyższe  p iętro  —   solonośny  cechsztyn.  Mezozoik  re p re ­
zentow any  je s t  przez  form ację  triasow ą,  ju ra jsk ą   i  k re ­
dową.  T rias  (w apień  m uszlow y  i  kajper)  zajm u je  po­

łudniow ą  część  pow ierzchni  m ezozoic^nej  Pojezierza, 
k reda  (głównie  k red a  górna)  —  północną  część,  ą  n ie­
w ielki  sk raw ek   na  linii:  D ąbrów ka  W ielkopolski—Lu- 

tol  Suchy— K aław a  zajm u je  ju ra   dolna.  N a  pow ierzchni 
mezozoicznej  spoczyw a  bezpośrednio  fo rm acja  węgla 
brunatnego,  rep re z en tu ją c a   lądow y  m iocen.  Miocen 
osiąga  grubość  od  k ik u n astu   do  ok.  200  m   i  je s t  w y ­
kształcony  w   postaci  drobnych  piasków   kw arcow ych, 

glin,  iłów,  m ułków   i  w ęgla  bru n atn eg o.  W ęgiel  b ru n a t­
n y   w y stęp u je  w   stre fie   m iocenu  w   postaci  jednego  lub 

kilku  pokładów .  Miąższość  pokładów   byw a  różna  —   od 
kilku  do  k ilk u n astu   m etrów .  Silne  zaburzenia  glacitek- 

toniczne,  zw iązane  z  naciskiem   czasz  lodowych,  pow aż­
nie  obniżają  jego  w artość  gospodarczą  i  u tru d n ia ją   eks­

ploatację.

Pod  koniec  m iocenu  n o tu jem y   tektoniczne  obniżenie 

się  ówczesnego  Niżu  Polskiego  n a   obszarze  około  100 
tys.  k m 2,  k tó re   zalały  w ody  tw orząc  olbrzym ie  jezioro 
plioceńskie.  Zachodnie  brzegi  tego  jeziora  przebiegały 

m niej  w ięcej  w zdłuż  w schodniej  g ran icy   P ojezierza  Lu­

buskiego.  Poziom o  ułożone  w a rstw y   m iocenu  i  plioce- 

n u   uległy  następ n ie  ruchom   „w ielkoprom iennym ”,  k tó ­
re   sfalow ały  pow ierzchnię  w   duże  zagłębienia  i  w ynie­
sienia,  ja k   np.  Guz  Lubuski.  D robne  n ato m iast  zabu­

rzenia,  jak ie   w idzim y  np.  w   okolicy  Łagowa,  T rze- 
śniów ka  i  Trzem eszna  Lubuskiego,  są  dziełem   nacisku 
lądolodu  skandynaw skiego,  k tó ry   niekiedy  ta k   silnie 
sfalow ał  teren ,  że  u tw o ry   plioceńskie  oraz  m ioceńskie, 
spo tyk ane  zazwyczaj  n a   głębokości  30— 80  m,  p o jaw ia­
ją   się  tu ta j  n a   pow ierzchni  lub  w ręcz  w   szczytow ych 
p a rtiac h   pagórków   u tw orzonych  przez  lądolód.  Trzecim  
czynnikiem   m odelującym   pow ierzchnię  plioceńską  b y ­
ła  erozja,  tj.  siła  w ód  płynących.  Z  końcem   pliocenu 
nastąpiło   w y raźn e  ochłodzenie  klim atu ,  będące  zapo­
w iedzią  nadchodzącej  epoki  lodow ej.  Z  północy  n a   Niż 
Polski  w toczyły  się  ogrom ne  czasze  lodowe.

N a  podstaw ie  znanych  dotychczas  m ateriałó w   m ożna 

m ów ić  o  trz y k ro tn y m   zlodow aceniu  om aw ianego  obsza­
ru.  N ależy  jed n a k   zaznaczyć,  że  ślady  n ajdaw niejszych 
zlodow aceń  m ogły  ulec  całkow item u  zniszczeniu.  De­
cydujące  p iętn o  na  rzeźbie  om aw ianego  obszaru  w yci­
snęło  zlodow acenie  bałtyckie,  k tó re   nie  ustępow ało  sto­

pniowo,  lecz  w ykazyw ało  k ilk a  stadiałów ,  odpow iada­
jących  naw rotom   chłodów,  oraz  cieplejszych  in te rsta - 
diałów .  W  obrębie  zlodow acenia  bałtyckiego  w yróżnia 
się  zw ykle  trz y   stadiały,  k tó ry m   odpow iadały  w yraź­

nie  łań cuchy   m oren   oddzielone  pradolinam i.  M orena 
czołowa  stad iału   poznańskiego  n a   obszarze  Pojezierza 

Lubuskiego  przebiega  n a   lin ii  Słubice—Sulęcin—G oraj 

w   k ie ru n k u   P n iew   i  Poznania.  W ały  m oren y   lubuskiej 

cechują  się  dużym i  w ysokościam i  w zględnym i  oraz  bo­
g a tą   rzeźbą  teren u .  W  paśm ie  ty m   zn a jd u je   się  n ajw y ż­

sze  w zniesienie  P ojezierza  Lubuskiego  —  Bukow iec 
(227  m   n.p.m .)  oraz  kilka  in n y ch   w zniesień,  rów nież 
przekraczających  200  m   n.p.m .

W zgórza  m orenow e  przecina  szereg  południkow o 

zorientow anych  ry n ie n   jeziornych,  najczęściej  w ypeł­
nionych  w odam i  (jeziora:  T rześniow skie,  Łagowskie, 
Buszno,  D ługie,  Lubniew sko,  G rzybno,  M ościenko,  Żół- 

w ińskie  itd.).  Dalej  na  południe  od  wzgórz  m orenow ych 

z n a jd u je   się  pas  sandrów   (np.  san d r  Pliszki),  porośnię­

ty ch   przew ażnie  lasam i  sosnow ym i.  G ranicę  południo­
w ą  pom iędzy  stadiałem   poznańskim   a  leszczyńskim  

stanow i  P rad o lin a  W arszaw sko-B erlińska.  N ajm łodsze 
stadium   —  pom orskie  —   którego  m o rena  czołowa  p rze­

biega  na  lin ii:  C edynia—M yślibórz—B arlinek—Pełczy-

ce,  zn a jd u je   się,  podobnie  ja k   m o ren a  leszczyńska,  już 

poza  granicam i  Pojezierza  Lubuskiego.  Południow e 
przedpole  m o ren y   pom orskiej  stanow i  P ra d o lin a   To- 

ruńsko-E bersw aldzka,  będąca  jednocześnie  północną 
granicą  om aw ianego  obszaru.  Pojezierze  L ubuskie  od­
dziela  od  W ysoczyzny  B rand en b u rsk iej  (po  stronie 

NRD)  przełom ow y  odcinek  O dry  na  zachodzie,  a  szero­

kie  obniżenie  dolinne  O bry  od  Pojezierza  Poznańskiego 

na  wschodzie.

Z  w ażniejszych  bogactw   m in eraln y ch   w ystęp ujący ch 

na  Pojezierzu  L ubuskim   w ym ienić  należy  ropę  n a fto ­
wą,  gaz  ziem ny,  w ęgiel  b ru n atn y ,  to rf,  iły  i  g liny  oraz 
piaski  i  żw iry.  Ropa  n aftow a  i  gaz  ziem ny  w y stęp u ją 
na  południu  Pojezierza  w   okolicach  w si  R ybaki  i  M a­

szewo,  na  zachód od K rosna  O drzańskiego  oraz  koło  wsi 
Pom orsko  opodal  Sulechow a.  W  tow arzy stw ie  ro p y   w y­
stęp u je  gaz  ziem ny,  k tó ry   ze  w zględu  na  m ałą  ilość  jest 
spalany  w   trak cie  w ydobycia.  W ęgiel  b ru n a tn y   spotyka 

się  niem al  na  te re n ie   całego  Pojezierza.  Są  to  złoża  za­

legające  pokładow o,  np.  Cybinka,  oraz  złoża  zaburzone 
przez  działalność  lądolodu  —   ja k   w   okolicach  Sienia­

w y.  Silnie  zaburzone  złoża  sieniaw skie  ek sp lo atu je  się 
m etodą  głębinow ą.  W ybierane  są  tylko  górne  p a rtie  
łusek,  zn ajd ujące  się  n ajbliżej  pow ierzchni.  Torfy,  jak  

dotąd  słabo  w y k o rzy stan e  gospodarczo,  zajm u ją  dużą 

pow ierzchnię  w   p rad o linach   T oruńsko-E bersw aldzkiej 

oraz  W arszaw sko-B erlińskiej.  P iaski  i  żw iry  oraz  po- 

spółki  eksplo atu je  się  na  te re n ie   całego  Pojezierza.  Iły 
i  gliny,  używ ane  do  pro du k cji  ceram iki  budow lanej 

w y stęp u ją  n a   te re n ie   całego  Pojezierza,  a  na  skalę 

przem ysłow ą  eksp lo atu je  się  je   głów nie  w   rejo n ie  Go­

rzowa.

Klimat

P ojezierze  L ubuskie  należy  do  najcieplejszych  k rain  

w   Polsce.  T y p y   pogód  tego  obszaru   k sz ta łtu ją   się  p rze­

de  w szystkim   pod  w pływ em   ścierania  się  n ad  E uropą 

środkow ą  napły w ających  z  zachodu  w ilgotnych  m as  po- 

larnom orskich  i  podzw rotnikow ych  (z  w yżu  azorskiego 
i  obszaru  śródziem nom orskiego)  z  suchym i  m asam i

10

pow ietrza  k o n ty nentaln ego  z  sektora  wschodniego.  Za­

leżnie  od  przew agi  jed nej  z  nich  k lim at  tego  obszaru 

je s t  b ardziej  oceaniczny  (łagodne  zim y,  obfity   opad), 
w zględnie  bardziej  k o n ty n en ta ln y   (m roźniejsze  zimy, 

m niej  opadów).  Pojezierze  Lubuskie,  jako   najdalej  w y ­
su n ięte  na  zachód,  bardziej  niż  in n e  obszary  Polski  od­
czuw a  w p ływ y   zachodnie;  najczęstsza  będzie  tu   zatem  

m asa  polarnom orska.  U dział  m as  ark ty czn y ch   z  sekto­
ra   północnego,  ja k   rów nież  m as  podzw rotnikow ych, 
k o n ty n en ta ln y c h   oraz  m orskich  z  sek to ra  południow e­
go,  je s t  bardzo  znikom y  w   ciągu  roku.  D olina  rzeki 

Obry,  K otlina  Gorzow ska  i  północno-w schodnia  część 
Pojezierza  należą  do  „chłodniejszych”  obszarów,  a śred ­

nie  te m p e ra tu ry   stycznia  i  lipca  u k ład a ją   się  tu   n a stę ­

pująco:  styczeń  od  — 1,6 °C  do  — 1,3 °C  oraz  lipiec  od 

17,6 °C  do  17,8 °C.  N ajcieplejszym i  obszaram i  są:  doli­
na  O dry  i  te re n y   leżące  n a   południow y  zachód  od 
w spom nianej  linii  podziału  term icznego.  Ś red n ia  rocz­
na  te m p e ra tu ra   w   dolinie  O bry  w ynosi  7,8 °C,  a  w   do­
linie  O dry  8,2 °C.  N ajcieplej  je s t  w   pierw szej  dekadzie 
lipca,  a  najzim niej  w   końcu  stycznia  i  początkach  lu te ­
go.  N ajm n iejszą  liczbę  dni  z przym rozkam i (poniżej  100) 

i  dni  m roźniejszych  (ok.  30)  n o tu je   się  w   części  połud­

niow o-zachodniej,  gdzie  dłuższy  jest  rów nież  okres  w e­

getacji  (218— 220  dni).  W  części  „chłodniejszej”  P o je­

zierza  dni  z  przym rozkam i  jest  około  110,  m roźnych  — 
od  30  do  35,  a  okres  w egetacji  w ynosi  215  dni.

Rozkład  opadów   je s t  rów nież  nierów nom ierny,  na  co 

w pły w a  przede  w szystkim   zróżnicow anie  hipsom etrycz- 

ne  tere n u .  P agórki  Sulęcińsko-Sw iebodzińskie,  W ał 
Zbąszynkow ski  i  R ów nina  K rośnieńska  m a ją   opady 

roczne  550— 650  mm,  zaś  doliny  W arty,  Noteci,  O dry 
i  O bry  500— 550  m m .  P o k ry w a  śnieżna  u trz y m u je   się 
tu   od  40  do  50  dni.  N ajw ięcej  dni  z  opadem   śnieżnym  
m ają   styczeń,  lu ty   i  m arzec,  m niej  n ato m iast  grudzień.

Na  te re n ie   Pojezierza  przew ażają  w ia try   z  k ieru n ­

ków   zachodnich  i  północno-zachodnich  oraz  południo­

wo-zachodnie,  a  stosunkow o  rzadko  w ia try   północne  i 
południow e  z  kieru n k am i  pośrednim i.  W  okresie  jesien­
ny m   i  zim ow ym   w y stę p u ją   często  m gły.  M aksim um  

zachm urzenia  w y stęp u je  w   grudniu,  m niejsze  jest  w 
styczniu  i  lu ty m   oraz  październiku.  N atom iast  m in i­

11

m um   zachm urzenia  w y stęp u je  w   m aju,  czerwcu,  lipcu 

oraz  w   sierp niu .  N ajw iększa  liczba  d n i  pochm urnych 
notow ana  je s t  w   zimie,  n ajm n iejsza  —   w   okresie  od 

k w ietn ia  do  w rześnia,  co  nie  je s t  bez  znaczenia  dla  tu ­

ry sty k i  i  w ypoczynku.

Wody powierzchniowe

Pojezierze  Lubuskie  o b jęte  je s t  n iereg u larn y m   czwo­

robokiem   biegów   n astęp u jący ch   rzek :  O dry  (odcinek 

Cigacice—ujście  N ysy  Łużyckiej—K ostrzyn,  148  km), 
W arty   (S kw ierzyna—K ostrzyn,  84  km),  O bry  (K argo­

w a—Skw ierzyna,  160  km)  oraz  O brzycy  (K argow a—Ci­

gacice,  21  km).  Tw orzą  one  zasadniczą  osnow ę  sieci  h y ­

drograficznej  Pojezierza.  Ś rodek  czw oroboku  zajm uje 

szeroka  stre fa   wzgórz  m orenow ych  o  orien tacji  północ­
n y   zachód—południow y  wschód,  stanow iąca  lokalny 

w ęzeł  hydrograficzny.  Rzeki  i  potoki  spływ ające  n a   za­

chód  w   k ieru n k u   O dry  oraz  n a   północ  do  P rado liny  

T oruńsko-E bersw aldzkiej  są  dłuższe  od  rzek  prow adzą­
cych  sw e  w ody  k u   P rado lin ie  W arszaw sko-B  er lińskiej. 

Na  północ  do  W arty  sw oje  w ody  odprow adzają:  Lub- 
niew ka,  R udzianka,  Postom ia,  M uszyna  i  Łęcza.  W scho­
dnią  granicę  P ojezierza  stanow i  ry n n a   jezior  zbą- 

szyńskich  (O bniżenie  Obry)  oraz  dział  w odny  O bra— 

W arta.  R zeka  O bra  z  ry n n ą   jezior  zbąszyńskich  tw orzy 
jed en   z  n ajp ięk niejszych  szlaków   w odnych  na  Niżu 
Polskim .  L ew ostronnym i  dopływ am i  Obry,  k tó re   biorą 

swój  początek  z  lubusk ich   wzgórz  m orenow ych,  są  P a- 

klica  i  Jeziorna.

Do  rów noleżnikow ego  odcinka  O dry  Cigacice—ujście 

N ysy  Łużyckiej  o d prow adzają  sw oje  w ody:  O brzyca  z 
O brą  Leniw ą,  M łynów ką  i  Trzebiechów ką,  Sulechów ka, 
Jabłonna,  Ołobok,  G ry ży nk a  i  Biela.  Pozostałe  rzeki  — 
Pliszka  i  H anka  —  uchodzą  n a   zachód  do  przełom ow e­

go  odcinka  Odry.

Sieć  hydrog raficzna  P ojezierza  je s t  pochodzenia  po- 

lodowcowego  —   odziedziczona  głów nie  po  system ie  od­
w odnienia  w ód  roztopow ych  lądolodu.  E lem entam i  sie­

ci  hydrograficznej,  k tó ry ch   pochodzenie  nie  je s t  zw ią­
zane  bezpośrednio  z  lądolodem ,  są  rzek i  tw orzące  cha­

rak te ry sty cz n y   czworobok:  Odra,  W arta  i  Obra.  O bra

12

pły nie  sta rą   fo rm ą  w klęsłą,  pochodzącą  praw dopodob­

nie  sprzed  zlodow acenia  bałtyckiego.  O dra  i  W arta, 
chociaż  p ły n ą  daw nym i  pradolinam i,  w   sw ej  ogólnej 

o rien tacji  w y k azu ją  dostosow anie  do  ogólnego  n ach y ­

lenia  P ojezierza  k u   północy  i  północnem u  zachodowi.

Rozm ieszczenie  jezior  n a   P ojezierzu  L ubuskim   jest 

dość  ch arakterystyczn e,  bow iem   najczęściej  w y stę p u ją  
one  zbiorowo,  tw orząc  znaczne  skupiska.  W iększość  je ­

zior  sku piła  się  w   szerokiej  i  niezw ykle  urozm aiconej 

stre fie   wzgórz  m orenow ych  oraz  ry n n ie   obrzańskiej. 

B rak  ich  n ato m iast  w   P rad o lin ie  W arszaw sko-B  erliń - 
skiej  na  zachód  od  u jścia  O brzycy  i  w   P rado linie  To­
ruńsko-E bersw aldzkiej.  Pozbaw iona  jezior  je s t  rów nież 

tera sa   zalew ow a  w   dolinie  Odry.

Na  całym   obszarze  P ojezierza  m ożna  w yróżnić  sześć 

m n iejszych  skupisk  jeziorn ych  (pojezierzy):

1.  O b r z a ń s k i e   —   kom pleks  jezior  u   w schodnich 

krańców   Pojezierza,  położonych  w   długiej  ry n n ie   o  kie­
ru n k u   południkow ym ,  przez  k tó rą   pły nie  z  południa  k u  

północy  O bra.  N ajbardziej  c h a rak tery sty czn y   je s t  od­

cinek  K opanica—Zbąszyń—Trzciel—Rybo jad y   z  k ilk u ­

nastom a  jezioram i  przepływ ow ym i,  z  k tó ry ch   n a jw ię ­

kszym   je s t  Jezioro  Zbąszyńskie  o  pow.  760  h a   i  m aksy­
m alnej  głębokości  9  m.  Pozostałą  g ru p ę  jezior  —   idąc 
od  połud n ia  —   tw orzą:  K opanickie  (77  ha),  W ielko w iej­
skie  (98,2  ha),  Chobienickie  (247  ha),  G rójeckie  (65  ha), 

N ow ow iejskie  (31  ha),  L utolskie  (169  ha),  M łyńskie  (43 
ha),  K onin,  W ielkie  i  Rybo jadło  (łącznie  377  ha);  ponad­
to  kilk a  m n iejszych  jezior  położonych  w   ry n n ie   lub  w  

pobliżu.

2.  P s z c z e w s k i e   —   stanow i  przedłużenie  połud­

nikow ej  ry n n y   jezior  obrzańskich,  skręcającej  łagod­

nym   łu k iem   n a   zachód  do  ujścia  O bry,  z  jezioram i  Lu- 
bikow skim   (314,7  ha)  i  Szarcz  (169,8  ha),  położonym i 

na  dziale  w odnym   O bra—W arta.

3.  M i ę d z y r z e c k i e   —   w   dorzeczu  dolnej  O bry 

i  środkow ej  W arty   z  n ajw iększym   jeziorem   bezodpły­
w ow ym   P ojezierza  —  G łębokim   (124,9  ha)  oraz  bardzo 
liczną  g ru p ą   jezior  położonych  n a   północ  i  południe  od 

K urska.

4.  S w i e b o d z i ń s k i e   —   w   dorzeczu  środkow ej 

O bry  i  O dry  z  d rugim   co  do  w ielkości  jeziorem   P oje-

13

zierza  N iesłysz  (zw anym   te ż   N iesulickim   —  486,2  ha) 

oraz  liczną  i  ciekaw ą  g ru p ą   jezior,  położonych  w   oko­

licy  L ubrzy  i  Nowego  D w orku  n a   północ  i  północny 

zachód  od  Św iebodzina.

5.  Ł a g o w s k i e   —   położone  w   dorzeczu  przełom o­

w ej  Odry,  z  najgłębszym   jeziorem   N iżu  Polskiego  — 

Trześniow skim   (zw anym   też  Ciecz  —   185,7  ha,  58,8  m  

głęb.)  i  ciekaw ą  g ru p ą   jezio r  bezodpływ ow ych,  położo­
n y ch   na  zachód  od  Jezio ra  Trześniow skiego.

6.  L u b n i e w i c k i e   —   położone  w   dorzeczu  dolnej 

W arty,  z  jezioram i:  L ubniew sko  (230  ha),  Lubiąż  (130,5 

ha)  i  K ra jn ik   (40,3  ha).

P onadto  m niejsze  skupiska  jezio r  spoty kam y   n a   pół­

noc,  południe  i  zachód  od  O śna  Lubuskiego,  n a   zachód 
od  Torzym ia,  n a   północ  od  K rosna  O drzańskiego  oraz 

n a   południe  od  Nowego  K ram ska  w   dorzeczu  Obrzycy. 
Liczba  w szystkich  jezior  i  staw ów   Pojezierza  o  po­

w ierzchni  w iększej  od  1  h a   w ynosi  279.  Ogólna  po-

’ N A J W I Ę K S Z E   J E Z I O R A   P O J E Z I E R Z A   L U B U S K I E G O

Jezioro

Powierzchnia 

w  ha

Dorzecze

Zbąszyóskie

760,0

Obra

Niesłysz  (Niesulickie)

486,2

Odra

Wielkie  (Rybojadło,  Konin)

377,0

Obra

Lubikowskie

314,7

Warta

Chobienickie

247,0

Obra

Lubniewsko

230,0

Warta

Chłopskie

227,8

Obra

Paklicko  Wielkie

196,0

Obra

Trześniowskie  (Ciecz)

185,7

Odra

Wojnowskie

170,0

Odra

w ierzchnia  ty c h   jezior  w ynosi  8249,5  ha,  co  stanow i 
1,49%  obszaru  Pojezierza.  P ro centow y   udział  jezior  nie 

je s t  jed n a k   rów n om iern y   n a   całym   obszarze.  Różnice 
bow iem   p o jaw iają  się  ju ż  w   trz e ch   w iększych  dorze­
czach.  N ajw iększą  jeziorność  re p re z e n tu je   O bra  w raz

14

z  dopływ am i  —   3,19%,  m niejsza  je s t  w   dorzeczach 

rzek  uchodzących  do  O dry  —  1,01%,  a  n ajm n iejsza  w 
dorzeczach  rzek  uchodzących  do  W arty,  bo  zaledw ie 

0,65%.

Różnice  głębokości  jezior  są  najrozm aitsze:  od  2  do 

3 -m etrow ych  (np.  Ż ółw ińskie  —  42,9  ha,  Rybo jadło, 

W ielkie  i  K onin  —   razem   377  ha),  do  35-m etrow ych 
(np.  Lubię  —   28,4  ha,  Lubikow skie  —   314,7  ha,  K ra j­
n ik  —   40,3  ha,  Buszno  —   51,4  ha,  czy  uprzednio  w y ­
m ienione  Trześniowskie).

N A J G Ł Ę B S Z E   J E Z I O R A   P O J E Z I E R Z A   L U B U S K I E G O

Jezioro

Głębokość 

maksymalna 

w  m

Powierzchnia 

w  ha

Trześniowskie  (Ciecz)

58,8

185,7

Lubikowskie

35,5

314,7

Krajnik

35,2

40,3

Buszno

35,0

51,4

Lubię

35,0

28,4

Niesłysz  (Niesulickie)

34,7

486,2

Cisie  (Czyste)

26,1

39,2

Głębokie

25,3

124,9

Wilkowskie

23,7

130,5

Chłopskie

23,5

227,8

O lbrzym ia  większość  jezior  P ojezierza  Lubuskiego 

zaw dzięcza  sw e  pow stanie  działalności  lądolodu  sk an ­
dynaw skiego.  M ożna  je  podzielić  na  siedem   typów :

1. 

Jezio ra  rynnow e.  N ajczęściej  bardzo  w ydłużone, 

w ąskie,  p rzypom inające  niekied y  doliny  rzeczne.  W y­
ró żn iają  się  charak tery sty czn ą,  p raw ie  rów noległą  linią 
brzegow ą.  D na  ich  są  bardzo  urozm aicone.  P rzew ażnie 
w y stę p u ją   grom adnie,  u k ład a ją   się  w   ch arak tery sty cz­
ne  ciągi.  W szystkie  są  ściśle  zw iązane  z  k ierunk am i 
głów nych  ciągów  m o ren   czołowych.  P rzy kładem   ty p o ­
w y ch  jezior  ry nn o w y ch   są:  Trześniow skie  (Ciecz)  i  Ła­
gowskie,  bardzo  długie,  o  n ierów n y m   dnie,  głębokie.

15

Jezio ra  ry nno w e  stanow ią  większość  jezior  całego  P o­
jezierza.

2.  Jeziora  m oreny   dennej.  B y w ają  zw ykle  dość  duże, 

niekiedy  o  urozm aiconej  linii  brzegow ej.  Głębokości  ich 
są  nieznaczne,  choć  bardzo  nierów nom ierne,  a  brzegi 

najczęściej  płaskie.  P o w stanie  ich  tłum aczy  się  nierów ­
nom ierną  ak u m u lacją  m ateriałó w   roztopow ych  lądolo- 

du,  bądź  też  obecnością  o d erw an y ch   b ry ł  m artw ego  k n  
du  w   m ate ria le   skalnym ,  po  którego  roztopieniu   odsło­

niła  się  w   ty m   m iejscu  fo rm a  w klęsła.  Na  P ojezierzu 

jest  ich  niew iele,  są  przew ażnie  m ały ch   rozm iarów .

3.  Jeziora  zaporow e  m o ren y   czołowej.  C h ara k te ry z u ­

ją   się  dość  w ydłużonym   kształtem ,  podobnie  ja k   jezio­
ra   rynnow e,  jed n a k   są  od  n ich   znacznie  płytsze.  W y­

stę p u ją   n a   zapleczu  m o ren y   czołowej,  zazw yczaj  rów ­
nolegle  do  osi  podłużnej  w ałów   czołow om orenow ych. 
P ow stały  przez  zatam ow anie  odpływ u  nagrom adzonych 
wód  roztopow ych  na  sk u tek   akum ulacji,  w zględnie 

przez  pracę  sam ego  czoła  lądolodu.  (Np.  Lubiąż,  Ro­
kitno  i  Lubikowskie).

4.  „O czka” .  D robne  zbiorniki  (rzędu  k ilk u   arów), 

okrągłe,  przew ażnie  p ły tk ie  i  bezodpływ ow e.  N iekiedy 
zapełnione  w odą  tylko  w   zim ie  i  n a   wiosnę,  poza  tym  
zw ykle  suche.  W y stęp ują  zarów no  na  obszarze  m oreny 
dennej,  ja k   i  czołowej.  P ow stanie  ich  przy p isu je  się 
działalności  niew ielkich  b ry ł  m artw ego  lodu  w   m ate­
riale  polodowcowym ,  po  którego  sto p ien iu  pojaw iły  się 
na  pow ierzchni  m ałe  zagłębienia  —   „oczka” .  U legły 
one  i  u leg ają  w   dalszym   ciągu  procesom   zanikania, 
w zględnie  likw idacji  przez  człowieka.

5.  „K ociołki” .  M ają  najczęściej  m ałe  rozm iary  (rzędu 

k ilk u  ha),  strom e  brzegi,  są  dość  głębokie  (10— 15  m) 

i  bezodpływ ow e.  W y stęp ują  najczęściej  w   obrębie  ty ­
pow ych  ry n ie n   polodowcowych.  P o w stan ie  ich  tłu m a ­
czy  się  działaniem   gw ałtow nie  sp adających  w ód  w   cze­

luściach  lądolodu  aż  do  jego  dna,  gdzie  żłobiły  „ko­
ciołki” .

6.  Jezio ra  przyozow e.  Tow arzyszą  ozom  n a   przem ian 

z  jed n ej  i  drugiej  strony,  m a ją   w ydłużony  k ształt  i  n ie­
w ielkie  głębokości.  P rzy kład em   są  niek tó re  jeziora  w  

ciągu  rynnow o-ozow ym   P o to ku   G ryżyńskiego  na  po­
łud nie  od  w si  G ry ży na  i  G rabin.

16

7. 

Jezio ra  poligenetyczne.  Np.  W ojnow skie  i  Niesłysz 

(dwie  zbiegające  się  rynn y)  i  L ubikow skie  (zaporowo- 

-rynnow e).

In n e  ty p y   jezior:

—   jeziora  zakolow e  (starorzeczne),  spoty k ane  w   do­

linach  rzecznych,  jako  odcięte  części  daw nych  koryt. 

W  ogólnej  staty sty ce  nie  są  b ran e  pod  uw agę  ze  wzglę­
d u   na  sw ą  zm ienność  i  stosunkow o  niew ielkie  roz­

m iary;

—   niew ielkie  jeziora  w ydm ow e,  w y stęp u jące  pom ię­

dzy  w ydm am i.  S potyka  się  je  na  M iędzyrzeczu  W ar- 
ciańsko-O brzańskim   oraz  n a   zachód  od  S kw ierzyny  (po 

w ycięciu  lasów,  zniszczonych  w   r.  1923  przez  sówkę 
choinów kę,  w iele  z  nich  pow stało  w   zw iązku  z  podnie­
sieniem   się  poziom u  w ód  gruntow ych).  Są  niew ielkich 
rozm iarów ,  bagniste  i  zatorfione.

Obok  w ym ienionych  jezio r  n a tu ra ln y c h   spotykam y 

w iele  różnorodnych  zbiorników   sztucznych,  stw orzo­

nych  przez  człowieka.  B ędą  to  celowo  stw orzone  i  pod­
trzy m y w an e  staw y   (np.  w   dolinach  Bieli  i  Ołoboku), 

różne  zbiorniki  reten cy jn e,  bądź  też  różnego  rodzaju 

sadzaw ki,  glinianki,  doły  kopalniane  —  pow stałe  w   w y ­

n ik u   eksploatacji  surow ców   m ineralnych.

M ożna  przypuszczać,  że  obecna  pow ierzchnia  w szyst­

kich  jezior  w ystęp ujący ch  na  Pojezierzu  L ubuskim   sta ­

now i  zaledw ie  1/3  ich  zasięgu  z  okresu  najw iększego 

rozw oju.

G le b y

G leby  w ystęp ujące  na  Pojezierzu  L ubuskim   są  m oc­

no  zróżnicow ane  pod  w zględem   genetycznym .  N ajw ię­
kszy  obszar  zajm u ją  gleby  ty p u   bielicowego,  k tó re   roz­
w inęły  się  głów nie  na  osadach  polodowcowych,  a  pod 
względem   składu  m echanicznego  zróżnicow ane  są  od 
piasków   luźnych,  głębokich  —  aż  do  glin  i  iłów.  W ar­
tość  gospodarcza  ty ch   gleb  je s t  niska  i  n ajb ardziej  na­
d a ją   się  pod  zalesienie.  Je d y n ie   gleby  w ytw orzone 
z  utw orów   zwięźlej szych  (piasków   g liniastych  lekkich

1  m ocnych,  głębokich  i  naglinow ych,  glin  i  iłów   oraz 
utw orów   pyłowych)  w zięte  są  pod  in ten sy w n ą  upraw ę 
rolną.  Pow ierzchniow o  je s t  ich  niew iele.

2  —  P o j e z i e r z e   l u b u s k i e

G leby  ty p u   brunatnego,  w ytw orzone  z  glin  zw ało­

w ych  oraz  z  piasków   naglinow ych  i  naiłow ych,  lekkie 

i  średnie,  w y stę p u ją   n a   om aw ianym   obszarze  w   posta­
ci  odosobnionych  w ysepek  pośród  gleb  ty p u   bielicow e- 
go.  G leby  te   w y stę p u ją   tylko  w   B asenie  M iędzyrzeckim  
i  na  północny  w schód  od  Łagow a  (okolice  Sieniaw y). 

Należą  one  do  najlepszych  gleb  Pojezierza.  G leby  b ru ­
n a tn e   stano w ią  niew ielką  pow ierzchnię  i  p o rastan e  są 
przez  lasy  lub   b ory   m ieszane.

C zarne  ziem ie,  w ytw orzone  z  utw oró w   pyłow ych 

w odnego  pochodzenia,  w y stę p u ją   w   pasie  kilkukilom e­
tro w ej  szerokości  w   dolinie  O dry  od  Słubic  do  ujścia 
W arty   pod  K ostrzynem .  G leby  te   są  w ysoko  p rod uk ­

ty w n e  z  p u n k tu   w idzenia  rolniczego,  a   znajd ujące  się 

pod  u p raw ą   leśn ą  stan ow ią  przew ażnie  te re n y   lasów 

łęgow ych.

M ady  —   c h a ra k te ry z u ją   się  pod  w zględem   składu 

m echanicznego  różnorodnością  n a w arstw ien ia  nam  ułów 
w   dolinach  rzek,  w zdłuż  k tó ry ch   w y stęp ują.  M ają  dla 

gospodarki  P ojezierza  duże  znaczenie,  głów nie ze w zglę­

d u   na  u ży tk i  zielone.  W iększość  użytko w ana  je s t  na 

łąk i  lu b  pastw iska.  M ady  lekkie,  śred n ie  i  ciężkie  w y­

stę p u ją   w   P rad o lin ie  W arszaw sko-B erlińskiej  oraz  Ko­

tlin ie   G orzow skiej.

G leby  ty p u   bagiennego  w y tw orzy ły   się  dzięki  sum u ­

jącym   się  oddziaływ aniom   w ysokiego  poziom u  wód 
g ru n to w y ch   i  form acji  roślinnych.  G leby  bagienne  są 
użytkow ane  w   w iększości  jako  p astw isk a  i  łąki.  N aj­
w iększe  p rzestrzenie  zajm u ją   w   P rad o lin ie  T oruńsko- 
-E bersw aldzkiej  (głów nie  w   B asenie  Słońskim )  oraz  na 

linii  B abim ost—Brojce.

Szata roślinna i świat zwierzęcy

Z nam ienny  c h a ra k te r  florze  Pojezierza  Lubuskiego 

n ad aje  licznie  reprezen to w an a  tu   g ru p a   g atu nk ów   ła­
godnego  k lim atu   oceanicznego  (tzw.  elem ent  e u ry ą tla n - 

tycki),  głów nie  z  E uro p y   zachodniej.  U nik ając  w apnia 

rośliny  atlan ty ck ie  najczęściej  spotkać  m ożna  n a   w rzo­
sowiskach,  torfow iskach,  podm okłych  łąkach,  n a   piasz­
czystych  i  m ulistych   brzegach  w ód  stojących  i  bieżą­

18

cych,  rzadziej  w  lasach.  Do  najrzadszych  w  naszym  

k ra ju   rep re z en ta n tó w   elem entu  atlantyckiego,  spoty k a­
nych  n a   Pojezierzu,  należą:  śm iałek  szczeciniasty,  przy - 

giełka  b ru n a tn a   i  inne.  N ieliczne  stanow iska  ty ch   roślin 

w y stęp u ją  głów nie  w   południow ej  części  Pojezie­

rza.  Udział  elem en tu   górskiego  m a  raczej  c h a ra k te r  re ­

liktow y,  ob serw uje  się  n ato m iast  n asilenie  elem entu 

borealnego  (północnego),  w   obrębie  którego  znam y  sze­

reg   relik tó w   glacjalnych.  Zaliczam y  tu   g atu n k i  su b a rk - 
tyczno-alpejskie  i  su barktyczno-borealne,  ja k :  w ełnia- 
neczkę  alpejską,  skalnicę  torfow ą,  tu rzy cę  stru n o w ą 

i  to rfo w ą  oraz  gw iazdnicę  grubolistną.  C iekaw ą  gru pę 

roślin  stanow i  elem ent  stepow y  (południow o-w schodni 

i  południow y),  k tó ry   zajm u je  suche,  ciepłe  gleby  m ar- 
gliste  i  w apienne  środkow ego  N adodrza.  N a  specjalną 
u w agę  zasługują  tu :  pajęcznica  liliow ata,  rogow nica 
d robnokw iatow a  i  m arzan k a  pagórkow a.  P onadto  m ałe 

sk u p ien ia  słonorośli  śródlądow ych  sp o tykam y   w   okoli­

cy  M iędzyrzecza  i  K onotopu.

Lasy  zajm u ją   około  45°/0  ogólnej  pow ierzchni  P oje­

zierza.  Rozm ieszczone  są  jed n a k   nierów n o m iernie  i  w 

zależności  od  jakości  gleb  i  u k ształtow ania  pow ierzchni. 
N ajw iększe  zalesienie  m a ją   obszary  o  glebach  piaszczy­

sty ch   n a   północ  i  północny  zachód  od  K ro sn a  O drzań­
skiego.  O bszary  m ające  w iększy  odsetek  gleb  glinia­
sty ch  i  m adów   w y k azu ją  m niejszy  p ro cen t  zalesienia. 
Z auw ażam y  to  w   okolicach  M iędzyrzecza,  Sulęcina, 
Św iebodzina  i  Sulechow a  oraz  w   dolinach  Odry,  W arty 

i  Obry.

N ajw iększe  kom pleksy  leśne,  to:

—  lasy  skw ierzyńsko-sulęcińskie (Puszcza  N otecka  — 

je j  zachodnia  część,  rozciągająca się  w zdłuż  W arty  i No­
teci  i  dalej  n a   zachód  n a   lew ym   brzegu  W arty ;  po ra­

stająca  w ysokie  i  piaszczyste  te ra sy   P rad o lin y   T oruń- 
sko-E bersw aldzkiej).  Lasy  te   ro sn ą  n a   tere n ac h   w y d­

m ow ych,  a  w   niew ielkiej  ty lk o   części  na  wysoczyz­
nach.  D om inują  tu  ubogie  gatunkow o  b o ry   sosnowe,  je ­
d y nie  w zdłuż  rze k   ciągną  się  niew ielkie  p a rtie   lasów 
łęgow ych;

—   lasy  rzepińsko-krośnieńskie.  P rzew ażają  tu   bory 

sosnowe,  zajm ujące  głów nie  ró w niny  sandrow e.

Pod  w zględem   gatunkow ym   drzew ostan  Pojezierza

19

Lubuskiego  składa  się  w   ok.  90%   z  drzew   iglastych,  a 

resztę  stano w ią  drzew a  liściaste.  In teresu jące  frag m en ­

ty   lasów   m ieszanych  spotykam y  głów nie  na  zboczach 
ry n ie n   jeziornych,  w   sąsiedztw ie  cieków   w odnych  oraz 
w   dolinach  O dry,  O bry  i  O brzycy.  W  dolinie  O dry  ros­

n ą   piękne  lasy   łęgowe,  bogate  w   dęby,  klony,  jesiony, 
graby,  w iązy,  w ierzby  i  olchy.  S ta re   dąb row y   w y stępu­

ją   nad  jeziorem   Niesłysz,  w   okolicach  B abim ostu  i  w  

dolinie  O bry.  D uże  p a rtie   lasów   liściastych  i  m iesza­
n ych   spo ty kam y  n a   obszarze  kulm in acji  lubuskich 
wzgórz  m orenow ych.  N ajpiękniejszy  kom pleks  lasów 
liściastych  stanow i  las  bukow y  koło  Łagowa,  tzw .  Ł a­

gow ska  W yspa  Buczyn.

W  lasach  P ojezierza  Lubuskiego  żyje  w iele  dzików, 

sarn,  jelen i  i  zajęcy.  Pom yślnie  rozw ija  się  łow iectw o, 
obejm ujące  hodow lę  i  ochronę  zw ierzyny  oraz  polow a­

nia  i  odłowy,  zgodnie  z  p otrzebam i  gospodarki  regionu 
i  celam i  ochrony  przyrody.  Ś w iat  zw ierzęcy  Pojezierza 

m a  c h a ra k te r  w łaściw y  faun ie  całego  Niżu  Polskiego. 
Pojezierze  nie  posiada  granic,  k tó re   m ogłyby  u tru d n iać 
faunie,  zam ieszkującej  te re n y   sąsiednie,  sw obodne  p rze­
nikanie.  B rak   w   niej  zatem   g atu n k ó w   w łaściw ych  ty l­

ko  tem u   terenow i.  N a  łąkach  i  p astw iskach  P rado liny  

Toruńsko-E bersw aldzkiej  z  p tak ó w   spotkać  m ożna  n a j­
pospolitszego  z  naszych  trz e ch   bekasów   —   kszyka  oraz 
drobne  ptak i  śpiew ające,  ja k :  św iergotka  łąkowego, 
pliszkę  żółtą  i  inne.  Zanieczyszczone  ściekam i  przem y­

słow ym i  w ody  W arty   pozbaw ione  są  daw nych  tarlisk  

i  ubogie  w   ry b y   (przew aża  leszcz).  Je d y n ie   w   czasie 
przelotów   z a trzy m u ją   się  tu   rozm aite  g atu n k i  kaczek 
i  traczy.  E w enem entem   tej  P ra d o lin y   jest  zw ierzyniec 

w   B asenie  Słońskim ,  gdzie  żyje  ok.  200  g atunków   p tac­

tw a   wodnego.

W  zachodniej  części  Pojezierza,  gdzie  d om inują  lasy 

sosnowe,  ptaków ,  zwłaszcza  lęgow ych,  jest  niew iele;  na 

uw agę  zasługują  m yszołow y  i  pustułki.

C en traln a  część  Pojezierza  należy  do  n a jp ię k n ie j­

szych  krajobrazow o  i  n ajbard ziej  in teresu jący ch   pod 

względem   przyrodniczym .  W śród  m alow niczych  wzgórz 

m o ren y   czołowej,  porośniętych  lasam i,  w y stę p u ją   liczne 

jeziora.  S k u p ia ją   one  w ielką  ilość  ptaków ,  gnieżdżą­

20

cych  się  w   niedostępnym   gąszczu  szuw arów .  Z  kaczek 
najpospolitsza  jest  krzyżów ka,  kaczka  rdzaw ogłow a,  cy- 

ran k a   i  cyraneczka.  Bardzo  liczne  są  rów nież  czarne  ły­
ski,  k u rk i  w odne  i  perkozy.  Na  w ielu  jeziorach  gnieź­
dzi  się  łabędź  niem y.  N ierzadko  w śród  trzcin   spotkać 
m ożna  czyhające  na  zdobycz  czaple  siwe.  Znacznie 
w iększą  różnorodność  ptakó w   niż  w   okresie  lęgow ym  
obserw u jem y  nad  jezioram i  i  rozlew iskam i  rzek   pod­
czas  w iosennych i jesien nych  przelotów . N apotkać  w ów ­
czas  m ożna  odpoczyw ające  lu b  żerujące  stad a  żuraw i. 
B ogaty  je s t  rów nież  św iat  ryb.  W  w odach  jezior  żyją 

m.  in.:  sielaw a,  sieja,  sandacz,  sum   i  węgorz.  Nad  Odrą. 

O brą  i  P aklicą  zobaczyć  jeszcze  m ożna  w ydrę,  nadal 

tępioną  dla  cennego  fu te rk a   m im o  ścisłej  ochrony. 
Z  gadów   w arto   w ym ienić  zaskrońca,  którego  dorosłe 

osobniki  dochodzą  do  1,5  m   długości  oraz  niej adow ite­
go  gniew osza  m iedziankę  —   rów nież  chronionego  u sta ­

wowo.

Obszar  Pojezierza  graniczący  z  W ielkopolską,  to  w ąs­

ki  pas,  ciągnący  się  w zdłuż  łańcucha  jezior  obrzańskich. 
J e s t  bardzo  m alow niczy  i  m a  rów nież  w iele  in te re su ją ­
cych  stanow isk  roślin  i  zw ierząt.  B ogatą  fau n ę  ptaków  
re p re z e n tu ją   tu :  bocian  czarny,  orzeł  krzykliw y,  kor­
m oran,  żuraw ,  łabędź  niem y  i  sokół  w ędrow ny.  Z  oso­
bliwości  należy  w ym ienić  k rab a  w ełnistorękiego,  zło­
w ionego  w   Jeziorze  R udzieńskim , oraz p ijaw k ę H alm en- 

teria  costata,  żyw iącą  się  k rw ią   żółw ia  błotnego,  znale­

zioną  w   jed n y m   z  jezior  okolic  Chyciny.  W ody  O bry 

o b fitu ją  w   leszcza,  płoć,  brzan ę  i  bolenia.

K rajo b raz  doliny  O dry  uległ  głębokim   przem ianom  

pod  w pływ em   działalności  człowieka.  W ycięto  znaczne 

p a rtie   lasów   łęgow ych  i  osuszono  spore  połacie  bagnisk. 

Z  ptaków   zla tu ją   tu   ry b i tw a   zw yczajna  i  ry b itw a   b ia- 

łoczelna,  m ew a  śm ieszka,  korm oran  i  czapla  siwa. W la­
sach  łęgow ych  spotkać  m o żn a : kaw kę,  szpaka  oraz  dzię­
cioła  zielonego.  Silnie  zanieczyszczone  w ody  O dry  nie 
m aja  większego  znaczenia  w   gospodarce  rybackiej.  Do 
przeszłości  należą  w ędrów ki  jesio tra  zachodniego  czy 
też  łososia.  W iele  g atun k ów   ry b   zanikło  z  pow odu  u tra ­

ty   n a tu ra ln y c h   tarlisk.

21

r e z e r w a t y

 

p r z y r o d y

 

n a

 

p o j e z i e r z u

 

l b u u s k i m

Nazwa  rezerwatu

Nadleśnictwo

Powierz­

chnia  w 

ha

Rodzaj

rezerwatu

Czarna  Droga

Brójce

47

leśny

Jez.  Gołyńskie

Pszczew

12

torfowiskowy

Nietoperek

Brójce

1

»

Parski  Ług

Łagów

3

r>

Dębowy  Ostrów

Świebodzin

2

n

Jez.  Trześniowskie

Łagów

185,7

krajobrazowy

Buczyny  Łagowskie

Łagów

117

leśny

Kargowa  Laski

Kargowa

37

W

Prapuszcza  Lemierzyce

Lemierzyce

yy

Zwierzyniec  otwarty

Słońsk

ptasi

Pamięć in

Górzyca

stepowy

D la  zachow ania  in teresu jący ch   frag m en tó w   przyrody 

utw orzono  na  obszarze  P ojezierza  Lubuskiego  szereg 
rezerw ató w   leśnych,  florystycznych,  ornitologicznych 
i  krajobrazow ych,  k tó re   n a   trw a łe   zabezpieczą  ch arak ­

tery sty czn e  ty p y   krajo b razu   i  biocenoz.

PRZEMIANY  LUDNOŚCIOWE  I  OSADNICTWO

Pojezierze  L ubuskie  należy  do  najrzadziej  zaludnio­

nych  obszarów   w   Polsce.  P rzyczyny  tego  zjaw iska 
tk w ią  w   specyfice  środow iska  geograficznego  i  stopniu 

uprzem ysłow ienia.  Zróżnicow anie  ty ch   elem entów   de­

cyduje  o  zm ienności  zaludnienia  poszczególnych  jego 
części:  do  n ajrzadziej  zaludnionych  należy  część  za­

chodnia,  gdzie  gęstość  zaludnienia  nie  przekracza  40 

osób  n a   1  km 2;  silniejsze  zagęszczenie  ludnościow e  m a 
część  w schodnia,  gdzie  liczba  ta   sięga  50  osób  na  1  km 2.

22

W iększe  zagęszczenie  ludności  w schodniej  części  P o je­

zierza  je s t  odzw ierciedleniem   rozw ijającego  się  tam  
przem ysłu.  M łode  ośrodki  przem ysłow e  M iędzyrzecza 
i  Św iebodzina  są  czynnikiem   przyciągającym   ludność. 
Ś redn ia  gęstość  zaludnienia  całego  Pojezierza  w ynosiła 

w   r.  1973  40  osób  na  1  k m 2  (w  k ra ju   —   106/1  k m 2).

D ynam ika  w zrostu  ludności  Pojezierza  w   pierw szych 

latach   po  w ojnie  była  duża  i  przew yższała  dynam ikę 
w zrostu  w   k raju .  W ynikało  to  z  m asow ego  zaludnienia 
ty ch   ziem   przez  osadników   polskich  oraz  z  dużego  przy­
ro stu   naturaln eg o.  Szczególnie  w ysoki  p rzy ro st  n a tu ­
ra ln y   w y stąp ił  w   lata ch   1946— 1960.  Po  ty m   okresie 

k rzy w a  p rzy ro stu   pow oli  obniżała  się,  zgodnie  z  te n ­
d encją  ogólnokrajow ą.  R uchy  m ig racy jn e  odegrały  n a j­

w ażniejszą  rolę  w  okresie  do  r.  1950.

Pow ażne  zm iany  dokonały  się  w   s tru k tu rz e   społecz­

no-zaw odow ej  ludności  poprzez  zw iększanie  się  g ru p y  
p racujących  w   przem yśle  i  usługach,  zwłaszcza  po 

r.  1960.  Ludność  u trzy m u jąca  się  ze  źródeł  pozarolni­

czych  w ynosiła  w   r.  1950  ok.  52%,  a  w   r.  1970  —  75%. 

N ajw iększy  w zrost  za tru d n ie n ia   spośród  poszczegól­

ny ch   działów   gospodarki  narodow ej  w ykazyw ały  b u ­
dow nictw o  i  leśnictw o,  w skazując  ty m   sam ym   na  n a j­
bardziej  dynam icznie  rozw ijające  się  k ieru n k i  gospo­

darcze  Pojezierza.

Pojezierze  Lubuskie  było  od  w ieków   obszarem   p rzej­

ściow ym   m iędzy  Pom orzem   na  północy  a  Śląskiem   na 

południu,  B ran d en b u rg ią  na  zachodzie  a  W ielkopolską 
na  wschodzie.  O bszar  te n   b y ł  obiektem   w ielu  w alk 

i  sporów ,  zm ieniali  się  też  często  jego  właściciele.  Część 

w schodnia  należała  trw a le   do  W ielkopolski,  a  nad  śro d­

kow ą  O d rą  żyło  plem ię  Lubuszan.  W  części  północnej 
zaś  pow stała  Now a  M archia,  k tó ra   k linem   w b ijała  się 
pom iędzy  Pom orze  a  Polskę.  Ten  w ielow iekow y  podział 
Pojezierza  m iędzy  kilk a  k ra in   u zew n ętrznił  się  m iędzy 

innym i  w   różnorodnym   ty p ie   osad  w iejskich  oraz  w 

fizjonom ii  m iast.

Do  ok.  1260  r.  sp otykam y  na  tere n ie   Pojezierza  62 

osady  w iejskie,  w zm iankow ane  w   źródłach  h isto rycz­

23

nych,  oraz 5 m ia s t:  M iędzyrzecz,  Sulęcin,  Ośno,  Pszczew 
i  F ra n k fu rt  z  praw obrzeżną  osadą  Śliw ice  (dzisiejsze 

Słubice).  N ajw iększe  zagęszczenie  osad  w iejskich  kon­

centrow ało  się  wokół  M iędzyrzecza  i  Św iebodzina. 

W  okresie  gospodarki  czynszow ej,  trw ający m   do  poło­

w y  XV  w.,  nastąpiło  duże  nasilenie  osadnicze  w   czasie 
tzw.  pierw szej  fali  kolonizacji  n a   p raw ie  niem ieckim   — 
już  od  połow y  X III  w.  W  ty m   okresie  pow stały  now e 
m iasta,  lu b   uzyskały  praw a  m iejskie  n astęp u jące  osie­
dla:  Skw ierzyna,  Rzepin,  Górzyca,  Torzym ,  L ubniew i­
ce,  Bledzew,  Słońsk,  Lubrza,  Babim ost,  Sulechów , 
Św iebodzin  i  K ostrzyn.  Sieć  osadnictw a  w iejskiego,  po­

w stała  do  końca  tego  okresu,  stanow i  ok.  70%   całej 

dzisiejszej  sieci  osadniczej,  a  m iasta  —  przeszło  90%  

dzisiejszych  m iast.

Od  połow y  XV  do  końca  X V I  w.  nastąpiło  nasilenie 

gospodarki  folw arcznej.  M ająca  m iejsce  pod  koniec  tego 

okresu  fala  kolonizacji  n a   praw ie  niem ieckim   przynio­
sła  niew ielkie  uzupełnienie  dotychczasow ej  sieci  osad­

niczej.  W  tym   czasie  pow stały  dw a  m ałe  m iasta: Trzciel 
i  Brójce.

W  w iekach  X V II  i  X V III  p rzy p ad ła  tzw.  d ru g a  w iel­

ka  fala  osadnictw a,  k tó ra  na  om aw ianym   obszarze  za­
znaczyła  się  dużym   ożyw ieniem .  W  daw nych  pow iatach 
skw ierzyńskim   i  babim ojskim   oraz  w   rejo n ie  M iędzy­
rzecza  zaznaczyła  się  akcja  osadnictw a  holenderskiego, 
prow adzona  przez  feudałów   w ielkopolskich.  W  ty m   cza­
sie  F ry d e ry k   II  kolonizował  obszary  dolnej  W arty,  p ra ­
gnąc  osłabić  słow iański  elem en t  ludnościowy,  a  w zm oc­
nić  żyw ioł  niem iecki.  M iastem ,  k tó re   pow stało  w   tym  
okresie  i  przetrw ało   do  XX   w.,  była  K argow a.  S ta ra  
i  gęsta  —   ja k   na  potrzeby  reg ion u   —  sieć  m iast  nie 

w ytrzy m ała  próby  czasu  i  z  23  osiedli  z  praw em   m iej­
skim   po  r.  1800  zostało  14.

W ieki  X IX   i  XX   przyniosły  pow stanie  nielicznych 

już  now ych  osad  w   P rad olin ie  T oruńsko-E bersw aldz- 
kiej  oraz  kilka  w si  rozrzuconych  na  całym   Pojezierzu. 

Jako  m iasto  graniczne,  celne  i  w ęzeł  kolejow y  pow stał 
Zbąszynek.  Po  ostatniej  w ojnie  m iastam i  zostały  Cy­

binka  i  Słubice.

O becnie  na  P ojezierzu  Lubuskim   istn ieje  9  m iast.  Do 

najw iększych  należą:  Św iebodzin  (15,9  tys.  m ieszkań­

24

ców),  M iędzyrzecz  (15,7  tys.),  Słubice  (12,5  tys.),  Ko­

strzy n   (12,0  tys.)  i  Sulechów   (10,6  tys.).

Pojezierze  Lubuskie  jest  tere n em   dobrze  w ykształco­

n ych  i  zachow anych  kilku  typó w   osadniczych,  ch arak ­

tery zu jący ch   w ym ienione  w yżej  etap y   rozw oju  osad­
nictw a.  Do  najstarszy ch   ty p ó w   wsi,  pochodzących  z 
okresu  wczesnego  średniow iecza,  należy  w ieś  słow iań­
ska  ty p u   obronnego,  tzw .  okolnica  (np.  Tw ierdzielew o 
k.  M iędzyrzecza).  Najczęściej  sp otykanym   stary m   ty ­
pem   w si  jest  ow alnica  o  w yraźnym   placu  w ew n ętrz­
nym   i  uporządkow anej  zew nętrznej  zabudow ie.  O w al- 
nice  pochodzą  z  okresu  kolonizacji  X III—XIV  w.  N aj­
więcej  ich  zn ajd u je  się  w   części  środkow ej  Pojezierza, 
na  tere n ie   w y stępow ania  licznych  m ałych  jezior  i  oczek 

polodowcowych,  k tó ry ch   obecność  w arunk o w ała  te n   typ 

wsi.  Do  sta ry c h   w si  słow iańskich  należy  rów nież  uli­
cówka.  W ystęp u je  ona  wszędzie,  a  najw iększe  nasile­

nie  m a  m iejsce  w  rejo n ie  M iędzyrzecza  i  Sulechowa. 
Na  obszarze  Pojezierza  w y stę p u je   rów nież  w ieś  w ielo­
drożna,  pow stała  przez  rozbudow ę  m ałej  wsi.  N iew iel­

kie  skup isk a  w si  ty p u   w ielodrożnie  zn a jd u ją   się  w   re ­

jonie  Sulęcina  i  Słubic.  C iekaw ym   ty p em   w si  później­
szych  jest  rzędów ka,  pow stała  z  końcem   XV  w.  jako 
w ieś  olenderska.  N ajw ięcej  ich  je s t  w   pradolinach  To- 
ruńsko-E bersw aldzkiej  i  W arszaw sko-B erlińskiej.  T yp 

wsi  złożonej  z  rozproszonych  zagród  w y stęp u je  na  pia­

szczystych  glebach  obszaru  m iędzyrzecza  W arty   i  Note­

ci  oraz  nad  Obrą.

W spółczesna  gęstość  sieci  osadniczej  jest  m im o  w iel­

kiego  zalesienia  dość  znaczna  i  n a   100  km 2  przypada 
tu   od  7  do  10  wsi.  Zagęszczenie  osadnictw a  w iejskiego 
je s t  większe  w   części  w schodniej  Pojezierza,  a  m niej­

sze  w   zachodniej.  U derza  n ato m iast  b rak   większego 

ośrodka  m iejskiego  o  położeniu  centralnym ,  w iążącym  

gospodarkę  regionu.

ROLNICTWO  I  PRZEMYSŁ

Rozwój  rolnictw a  na  Pojezierzu  L ubuskim   u w aru n k o ­

w an y   jest  jakością  gleb i s tru k tu rą   własnościową. W ięk­
szość  gleb  om aw ianego  obszaru  przypada  na  m ało  uro-

25

cizajne  bielice.  Ta  przew aga  słabych  gleb  ty p u   piasków  

luźnych  i  słabogliniastych  je s t  przyczyną  dużego  zale­

sienia  tere n u .  S tąd  najw iększy  w   k ra ju   p rocen t  po­

w ierzchni  leśnych,  a   n ajm n iejszy   —  użytków   rolnych. 

Ilu stru je   to  poniższe  zestaw ienie:

—  użytki  rolne 

—  43,1%  (k ra j  62,6%),

—  lasy  

— 

45,1% (  „ 

27,3%),

—  pozostałe  g ru n ty   i  nieużytki 

— 

11,9% (  „ 

10,1%),

spośród  u ży tk ó w   rolnych:

—  g ru n ty   o rne 

—  33,3%  (k ra j  48,3%),

—  sa d y  

— 

0,3% (  „ 

0,8%),

—  łą k i  i  p a stw isk a  

— 

9,5% (  „ 

13.5%).

Podobnie  udział  łąk  i  p astw isk  w   ogólnej  pow ierzch­

ni  użytków   roln y ch  je s t  niższy  od  przeciętnej  w   k raju . 
N ajw iększy  odsetek  g ru n tó w   o rn y ch   p rzypada  n a   oko­
lice  Św iebodzina  (49,1%),  nieco  m niejszy  —  M iędzyrze­
cza  i  Słubic,  a  n ajm n iejszy   —  Sulęcina,  gdzie  aż  50%  
pow ierzchni  zajm u ją   lasy.  N ajw ięcej  łąk   i  pastw isk 

zn ajd u je  się w  P rado linie  T oruńsko-E bersw aldzkiej  oraz 

w  dolinach  O dry  i  O bry.  Sady  stan ow ią  zaledw ie 0,3%  

pow ierzchni  Pojezierza  i  zajm u ją   pod  ty m   względem  
jedno  z  dalszych  m iejsc  w   k raju .

Na  P ojezierzu  L ubuskim   gospodarstw a  indyw idualne 

z a jm u ją   ponad  50%   u żytków   rolnych,  w   gestii  p a ń ­

stw ow ych  gospodarstw   roln y ch  jest  40%  użytków   rol­
nych  (staw ia  to  Pojezierze  pod  ty m   w zględem   w   czo­

łówce  kraju),  a  pozostałą  część  u ż y tk u ją   kółka  rolnicze 
i  spółdzielnie  produkcyjne.

Do  najw iększych  kom binatów   PG R,  znanych  daleko 

poza  granicam i  Pojezierza,  należą:  G oraj,  Bieganów, 
G órzyca  i  Kow alów .  Z nane  są  rów nież  osiągnięcia 
Stacji  Hodow li  Roślin  w  K osieczynie  oraz  Z akładu  Do­

św iadczalnego  IUNG  w   W ierzbnie.  S tacja  Hodow li  R o­
ślin  w   K osieczynie  sp ecjalizuje  się  w   hodowli  i  selekcji 

roślin  m otylkow ych,  a  IUNG  w   W ierzbnie  prow adzi 
badan ia  nad   n iek tó ry m i  odm ianam i  ziem niaków .  Zu­
życie  naw ozów   sztucznych  n a   P ojezierzu  jest  wyższe  od 
średniej  krajo w ej;  w   latach   1972/73  na  1  ha  użytków  

ro ln y ch   w yniosło  blisko  220  kg  naw ozów   N PK   oraz 

215  kg  w apn a  nawozowego,  podczas  gdy  w  k ra ju   a n a ­

26

logiczne  dane  w ynosiły  149,1  i  123,2  kg.  W  produkcji 

rolniczej  dom inujące  znaczenie  m a ją   n ad al  u p raw y  
zbożowe.

N a  drugim   m iejscu  pod  w zględem   obszaru  u p raw  

zn a jd u ją   się  rośliny  przem ysłow e  (m.  in.  burak i  cukro­
we,  oleiste  i  w łókniste),  co  należy  uznać  za  zjaw isko 

pozytyw ne.  Z m alała  n atom iast  pow ierzchnia  u p raw   zie­

m niaków .  Mimo  n iekorzystnych  w aru nkó w   glebow ych 
rolnictw o  P ojezierza  u zy sk uje  plony  wyższe  od  prze­

ciętnych  w   k raju .  Ilu stru je   to  poniższe  zestaw ienie 

(r.  1973).:

—  plony  4  zbóż 

— 28,4  q /h a 

(k ra j  24,2 

q/ha)

w   ty m   pszenica 

— 30,0  q /h a 

(  „ 

25,1 

q/ha)

—  ziem niaki 

— 180 

q /h a 

(  „ 

183 

q/ha)

—  b u ra k i  cu k ro w e 

— 272 

q /h a 

(  „ 

327 

q/ha)

J e d y n ie   plony  ziem niaka  i  b u rak a   cukrow ego  —   ze 

w zględu  na  słabe  gleby  i  n iesprzy jające  w a ru n k i  kli­

m atyczne  —  są  niższe  od  średniej  krajow ej.  W  pro­

d ukcji  zw ierzęcej  najw ażniejsze  znaczenie  m a  chów  b y ­

dła  i  trzo d y  chlew nej.  W  r.  1973  ilość  bydła  na  100  ha 

użytków   roln y ch   w ynosiła  ogółem   50,8,  w   ty m   18,8 
krów   (w  k ra ju   —  odpow iednio  59,1  i  30,9),  trzoda 

chlew na  liczyła  80,0  sztu k  (kraj  89,6),  owce  24,3  (kraj 

16,1),  konie  6,0  (kraj  12,5).

Rybołów stw o  rzeczne  i  jeziorow e  nie  m a  większego 

znaczenia  na  P ojezierzu  L ubuskim .  P ołow y  ry b   słod­
kow odnych  u trz y m u ją   się  m niej  więcej  na  poziomie 
ok.  300  to n   rocznie.  Pochodzą  one  z  trzech  źródeł:  za­
gospodarow anych  staw ów ,  jezior  i  rzek.  S taw y   zajm u ją 

na  P ojezierzu  niew ielką  pow ierzchnię  i  należą  głów nie 
do  PG Ryb.  Jeziora  w iększe  od  1  ha  zajm u ją   pow ierzch­

nię  8250  ha  i  niem al  całkow icie  są  adm inistrow ane 
przez  PG R yb.  W ydajność  połowów  n a   jezio rach  je s t  o 
w iele  niższa  niż  w   staw ach  i  zdradza  ten d en cję  spad­

kową.  N ajm niejsze  znaczenie  m ają   rzeki.  W ynika  to 

przede  w szystkim   z  silnego  zanieczyszczenia  ich  wód 

przez  zakłady  przem ysłow e.

Pod  w zględem   w ielkości  uzyskiw ania  d rew n a  z  ob­

szarów   lesnvch  Pojezierze  zajm uje  czołowe  m iejsce  w

27

k raju .  Eksploatow ane  lasy  są  system atycznie  zagospo­
darow yw ane,  co  w skazuje  na  praw idłow ość  użytkow a­

nia.

Na  tere n ie   Pojezierza  Lubuskiego  b rak   jest  zw arty ch 

obszarów   uprzem ysłow ionych.  Przem ysł,  skoncentrow a­

ny  w   kilku  średniej  w ielkości  ośrodkach,  uległ  znisz­

czeniu  w   toku  działań  w ojenn y ch   w   ok.  70%.  Szczegól­
nie  dotkliw e  s tra ty   poniósł  przem ysł  drzew ny  i  celulo­
zow o-papierniczy.  W  pierw szych  latach   po  w ojnie  od­
budow ano  i  rozbudow ano  fab ry k ę   celulozy  w   K ostrzy­

nie  (obecnie  jest  to  jed n a  z  najnow ocześniejszych  fa­

b ry k   p a p ie ru   w   Polsce).  Duże  stra ty ,  m im o  znacznego 
rozproszenia,  poniosły  zakłady  m ateriałó w   budow la­

nych,  w łókiennicze  i  spożywcze.  O grom ne  s tra ty   po­

niósł  rów nież  przem ysł  paliw .  W ycofujące  się  oddziały 
hitlerow skie  zatopiły  niek tó re  kopalnie  w ęgla  b ru n a t­
nego.  Mimo  zniszczeń  i  w ielu  trud n o ści  zw iązanych  z 
uruchom ieniem   produkcji,  proces  odbudow y  —  a  n a ­
stępnie  rozbudow y  —  przem ysłu  przebiegał  w   szybkim  
tem pie.  W  latach  przy pad ający ch  na  okres  realizacji 
3-letniego  p lanu   odbudow y  k ra ju   uruchom iono  w ię­
kszość  zakładów   p rzem ysłu  spożywczego,  drzew nego 
i  m ateriałó w   budow lanych.  Do  w ażniejszych  inw estycji 
p lan u  6-letniego  na  P ojezierzu  należało  uruchom ienie 
zakładów   pieców  przem ysłow ych  (dzisiejsza  „E lterm a”) 
w  Św iebodzinie.  W  następ n y ch   5-latkach  uruchom iono 
w iele  now ych  zakładów,  ja k   np.  odzieżowe  w   Słubicach 
i  w yrobów   gum ow ych  w   Sulęcinie.  Dzięki  rozw ojow i 
przem ysłu  w   latach   1956— 60  ożyw iły  się  gospodarczo 
te re n y   Pojezierza  graniczące  z  NRD.

W  latach   1961— 65  ukształtow an e  zostały  w   zasadzie 

zręby  podstaw ow ej  s tru k tu ry   gałęziow ej  i  przestrzen ­
nej  przem ysłu  na  obszarze  Pojezierza.  W  obecnej  s tru k ­
tu rze  przem ysłu  Pojezierza  dobrze  rozw inięty  je s t  dział 
drzew no-papierniczy,  elektrom aszynow y,  w łókienniczo- 
-odzieżowy,  spożywczy  i  paliw .  W  dalszej  kolejności  na­
leży  w ym ienić  przem ysł  m ateriałó w   budow lanych,  skó- 

rzano-obuw niczy  i  chem iczny.

P rzem ysł  Pojezierza  Lubuskiego  sk oncentrow any  jest 

w   kilku  średniej  wielkpści  ośrodkach  m iejskich;  są  to: 

Św iebodzin,  M iędzyrzecz,  K ostrzyn,  Słubice,  Sulęcin

28

i  Sulechów .  W  Św iebodzinie  zn a jd u ją   się  Zakłady 
U rządzeń  T erm otechnicznych  „E lterm a” ,  prod u kujące 
różnego  ty p u   urządzenia  przem ysłow e  i  m iern ik i  e le k ­
tryczne.  Z nane  i  cenione  są  rów nież  m eble  Sw iebodziń- 
skiej  F a b ry k i  M ebli  i  Spółdzielni  P racy   „Przem ysł 
D rzew ny” .  O dbiorcam i  w yrobów   „ E lte rm y ”  i  fabry ki 
m ebli  są  k ra je   RW PG  i  E urop y   zachodniej.  P onadto  w 
m ieście  rozw inął  się  przem ysł  konfekcyjno-odzieżow y, 
spożywczy  i  ceram iczny.  M iędzyrzecz  posiada  duże 

przedsiębiorstw a  w y tw arzające  elem enty  budow lane 
dla  potrzeb  rolnictw a,  zakład  instalacyjno-m ontażow y 

sieci  w odno-kanalizacyjnych,  elek try czn ych  i  cen tral­

nego  ogrzew ania  oraz  zespół  przedsiębiorstw   m eliora­
cyjnych;  ponadto  —   dużą  suszarnię,  p ro d u k u jącą  susz 

cykorii,  bu rak ó w   i  zielonek  dla  k ra ju   i  na  eksp ort  oraz 

kilka  m niejszych  zakładów   b ran ży   spożywczej,  konfek- 
cyjno-odzieżow ej,  chem icznej  i  drzew nej.  W  K ostrzy­

nie  zn ajd u je  się  w spom niana  ju ż  fab ry k a   celulozy  i  pa­

pieru,  k tórej  w yro b y   znane  są  daleko  poza  granicam i 

k raju .  W  Słubicach  dom inuje  przem ysł  drzew ny,  w łó­

kienniczy  i  spożywczy:  znane  są  Z akłady  Przem ysłu 

Odzieżowego  „K om es”  i  fab ry k a   m ebli.  Z  b ran ży   spo­
żywczej  w arto   w ym ienić  słubicką  m asarnię,  k tó rej  w y­

roby  cieszą  się  dużym   po pytem   na  ry n k u   krajo w y m  
i  zagranicznym .  W  Sulęcinie  zn ajd u je  się  fab ry k a   m a­
szyn  rolniczych,  w yrobów   gum ow ych  i  krochm alnia. 
P onadto  w   m ieście  zn ajd u je  się  kilka  m niejszych  za­

kładów   i  spółdzielni  b ran ży   drzew nej  i  spożywczej. 

W  Sulechow ie  znane  są  zakłady  m etalurgiczne,  tkalnie 

jedw abiu  i  w ełny,  w y tw ó rn ia  szczotek  oraz  ta r ta k   i  ce­

gielnia.  K argow a  znana  je s t  z  fab ry k i  cukierków   „Dą­

b rów k a” .  W  pozostałych  m iastach  Pojezierza  zn ajd u ją 
się  liczne  m ałe  zakłady  przem ysłow e  i  spółdzielnie, 
jed n ak   nie  tw orzą  one  form   o  w yraźnej  koncentracji.

D om inującym i  gałęziam i  gospodarki  Pojezierza  po­

zostaną  n ad al  rolnictw o  i  leśnictw o,  z  szybko  rozw ija­
jącą  się  tu ry sty k ą.

E N C Y K L O P E D I A  

K R A J O Z N A W C Z A

BABIM OST  —  m iasto  położone  w   obniżeniu  O bry  Le­
niw ej,  ok.  17  km   na  północny  w schód  od  Sulechow a, 
przy  linii  kolejow ej  Z bąszynek—G ubin.  Liczy  3,2  tys. 
m ieszkańców.  W  r.  1973  zostało  odznaczone  Kurzy żem 

G ru n w ald u   II  klasy  za  w alkę  z  germ anizacją.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   Z b ą s z y n e k — G  u b i n ,   t e l .   27. 
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   Ś w i e b o d z i n a ,   Z i e ­

l o n e j   G ó r y ,   Z b ą s z y n k a ,   W o l s z t y n a   i   P o z n a n i a .

S c h r o n i s k o   P T S M   w   s z k o l e   p o d s t a w o w e j  

1 0 0 0 - le c ia  

u l .  

Ż w i r k i   i   W i g u r y ,   t e l .   57.  O ś r o d e k   w y p o c z y n k o w y ,   t e l .   148. 
R e s t a u r a c j a   „ B a b i m o j s z c z a n l t a ” ,  t e l .   21.  K a w i a r n i a   p l .   P o ­
w s t a ń c ó w   W i e l k o p o l s k i c h .   S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .   Ż w i r k i   i 
W i g u r y   t e l .   101.

Liczne  znaleziska  archeologiczne  św iadczą  o  tym ,  że 

B abim ost  m ożna  zaliczyć  do  n a jstarszy ch   osad  w   P ol­
sce  zachodniej.  G ród  istn iał  tu   ju ż  najpraw dopodobniej 
od  r.  1000.  W  latach   1257— 1307  osada  przygrodow a 
stanow iła  w łasność  cy stersów   z  O bry,  a   później  prze­
szła  w e  w ładan ie  Swięciów,  m ożnego  ro d u   pom orskie­

go.  W  r.  1319  B abim ost  b ył  w   ręk ach   B ran d enbu rczy - 

ków,  a  w   latach   1329— 1335  należał  do  księcia  głogow­
skiego.  W  r.  1329  w zm iankow any  już  jako  m iasto,  a 
pełne  p raw a  m iejskie  o trzy m ał  od  W ładysław a  Jagiełły 

w  r.  1397.  Od  X IV  w.  stanow i  w łasność  królów   pol­

skich  i  je s t  siedzibą  staro stw a  niegrodow ego.  Z a  K azi­

m ierza  W ielkiego  czynna  tu   b y ła  przez  k ró tk i  czas 
m ennica,  a  od  r.  1524  —   kom ora  celna.  Znacznych 

przyw ilejów   udzielił  m ia stu   Z ygm unt  S tary,  w   r.  1530 
zrów nując  p raw a  m iejskie  B abim ostu  z  p raw am i  m ie j­
skim i  Poznania.  S tarostw o  babim ojskie  królow ie  polscy 

często  przekazyw ali  znanym   rodom   szlacheckim   (To­

m ickim ,  Zbąskim ,  D ziałyńskim ).  D alszem u  rozw ojow i 
m iasta  przeszkodził  n ajazd  szw edzki  w   r.  1655.  M iesz-

31

kańcy  m iasta  tru d n ili  się  u p raw ą  chm ielu,  owoców 
i  winorośli,  a  w   X V III  w.  —   sukiennictw em ,  szew ­

stw em   i  piw ow arstw em .

W  połowie  X V III  w.  proboszczem   ty tu la rn y m   by ł  tu  

.Józef  A ndrzej  Załuski,  k tó ry   zasłynął  jako  założyciel 

olbrzym iej  biblioteki  w  W arszaw ie.  W spółpracow ni­

kiem   Załuskiego  b ył  w y b itn y   bibliograf  polski  J a n   Da­
niel  Janocki,  rów nież  proboszcz  w   Babim oście  po 

r.  1750.  W  r.  1793  B abim ost  został  zajęty   przez  P ru sa ­

ków.  a  m iasto  przeszło  na  w łasność  pruskiego  g e n e ra ­
ła  K oekritza,  k tó ry   odstąpił  je  n astęp n ie  U nrugom . 
W  latach   1807— 1815  należało  do  K sięstw a  W arszaw ­
skiego.  W  r.  1880  B abim ojszczyzna  liczyła  ok.  36  tys. 

Polaków,  m ów iących  g w arą  śląską  i  w ielkopolską.

W  r.  1919  pow stańcy  w ielkopolscy  oswobodzili  m ia­

sto,  jed n a k   na  m ocy  tra k ta tu   w ersalskiego  przeszło  ono 
ponow nie  w   ręce  niem ieckie.  Ludność  Babim ojszczyz- 

ny  nie  zrezygnow ała  jed n a k   z  w alki  o  polskość  ty ch 
ziem.  T utaj  założono  Polski  B ank   Ludowy,  pierw szą 
szkołę  polską,  prężnie  działały  organizacje  polonijne, 
biblioteki,  to w arzy stw a  m uzyczne.  Rów nież  ludność  po­

bliskich  w si  Podm okła  W ielkiego  i  M ałego  oraz  Nowe­
go  i  Starego  K ram sk a  p o tra fiła   utrzym ać  sw ą  narodo­

wość,  języ k   i  obyczaje.  Piękne,  regionalne  stro je   oraz 

obyczaje  i  pieśni,  pieczołowicie  przechow yw ane,  prze­

trw a ły   do  dziś.

B abim ost  składa  się  z  dw u  części  —  starego  i  now e­

go  m iasta.  S ta re   m iasto  z  p ro sto k ątn y m   ry nk iem   po­
środku  leży  n a   O strow iu  O brzańskim ,  now e  zaś  zosta­
ło  założone  przez tkaczy  śląskich w  południow o-w schod­
niej  części  starego  placu  w   1652  r.  Z  nielicznych  zab y t­

ków   należy  w ym ienić  barokow y  k o ś c i ó ł   Sw.  W a­

w rzyńca,  zbudow any  przez  A dam a  Ponińskiego,  kasz­
telan a  poznańskiego.  P rzeb u do w an y  n astęp nie  w   X IX  
w.,  w ew n ątrz  posiada  gotycki  p o lip ty k   z  końca  XV  w., 

przeniesiony  tu   z  Sulechow a.  W  zak ry stii  z n a jd u ją   się 

dw a  h aftow an e  o rn aty   z  XV  w.  o  w ysokiej  w artości 

arty sty czn ej.  K o ś c i ó ł   poew angelicki,  zbudow any  na 

tzw.  N ow ym   Mieście,  pochodzi  z  końca  X V III  w.  K la- 

sycystyczny  r a t u s z   pochodzi  z  początków   X IX   w.

32

W ew nątrz  zn a jd u je   się  I z b a   P a m i ą t e k   R e g i o ­

n a l n y c h .   Zgrom adzono  w   niej  eksponaty  obrazujące 
ludow ą  k u ltu rę   m ate ria ln ą   i  duchow ą  Babim ojszczyz- 
ny,  a  także  cenne  m a te ria ły   i  doku m enty   dotyczące 
w alk  ludności  polskiej  z  germ anizacją  w   w iekach 
XIX—XX.  Z abytkam i  budow nictw a  drew nianego  są 

w i a t r a k i   na  p ery feriach   m iasta.

Okolice  Babimostu.  Z  B abim ostu  m ożna  odbyć  kilka 

in teresu jący ch   w ycieczek  do  pobliskich  wsi,  znanych 
z  walk  o  polskość  ty ch   ziem.  Do  dziś  m ieszkańcy  S ta ­
rego  i  Nowego  Kramska  oraz  Podmokła  W ielkiego  i 
Małego  p ielęgn ują  sta re   tra d y c je   i  obyczaje  ludowe. 
G odnym i  polecenia  są  rów nież  tra s y   n ad  Jezioro  W oj- 
now skie  do  w si  Wojnowo  i  Linie.  W ieś  Linie  leży  ok. 

5  km   na  południe  od  Babim ostu,  przy   drodze  lokalnej 

do  K argow ej.  Nieco  dalej,  ok.  2  km   n a   zachód  od  tej 
drogi,  leży  W ojnowo  n ad   Jeziorem   W ojnow skim .  N ad 
jeziorem   zn a jd u je   się  o ś r o d e k   w y p o c z y n k u  
n i e d z i e l n e g o   (w ypożyczalnia  sprzętu,  plaża  i  k ą ­
pielisko).  Ok.  3  km   n a   w schód  od  B abim ostu  ciągnie 
się  ry n n a   jezior  obrzańskich,  stanow iąca  jed en   z  n a j­
piękniejszych  szlaków   w odnych  na  N iżu  Polskim .

W ycieczki:

S zla k   M -l,  z   B abim o stu   p rze z  N ow e  K ram sko,  S u lech ó w   do 

Ś w ieb o d zin a   lub  M iędzyrzecza;

—  z   B a b im o stu   prze z  N o w e  i  S tare  K ra m sk o   do  W ojnow a;

—   z  

B ab im o stu   do  P odm okła  W ielkieg o   i  Małego.

BLEDZEW  —   daw niej  m iasteczko,  obecnie  w ieś  o  cha­
rak te rz e   letniskow ym .  Leży  n a   kraw ędzi  w ysoczyzny  w 
dolinie  Obry,  ok.  15  km   n a   północny  w schód  od  M ię­

dzyrzecza,  p rzy  drodze  do  S k w ierzyny  i  Lubniew ic.

P K P   —  n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z — 

— S k w i e r z y n a   z n a j d u j e   s i ę   w   P o p o w i e ,   a   M i ę d z y r z e c z —R z e ­

p i n   —  w   T e m p l e w i e ;   p i e r w s z a   p o ł o ż o n a   n a   w s c h ó d ,   d r u g a  
z a ś   n a   p o ł u d n i e ,   l e ż ą   o k .   8  k m   o d   w s i .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —L u b ­
n i e w i c e —G o r z ó w .   S c h r o n i s k o   P T S M   w   S z k o l e   P o d s t a w o w e j ,  
t e l .   10.  G o s p o d a .   K i l k a   s k l e p ó w .   O ś r o d e k   W y p o c z y n k o w y  
Z a k ł a d ó w   E n e r g e t y c z n y c h   z   G o r z o w a   W l k p . ,   t e l .   29.

3  —   P o j e z i e r z e   l u b u s k i e  

0 9

D zieje  osiedla  w iążą  się  ściśle  z  h isto rią   istniejącego 

tu   daw niej  klasztoru  cystersów .  W  r.  1232  książę  w iel­

kopolski  W ładysław   Odonic  nadał  cystersom   g ru n ty  

n ad   Obrą,  gdzie  zakonnicy  w   r.  1412  zbudow ali  klasz­
tor,  jed en   z  n ajw iększych  w   Polsce.  O patam i  w   Bledze­
w ie  byli  w yłącznie  Polacy.  W  r.  1458  osada  otrzym ała 

staran iem   o pata  cysterskiego  p raw a   m iejskie  od  K azi­
m ierza  Jagiellończyka.  Po  lokacji  zaczęło  w   Bledzew ie 
rozw ijać  się  sukiennictw o,  bro w arnictw o  i  szew stw o. 

W  X V I  w.  zbudow ano  w   m iasteczku  kościół  z  cegły  w  

sty lu   późnogotyckim ,  n a   m iejscu  pierw otnego z drew na.

Po  II  rozbiorze  Polski  Bledzew   dostał  się  pod  pano­

w anie  pruskie,  a  w   lata ch   1807— 1815  należał  do  K się­
stw a  W arszaw skiego.  K lasztor  bledzew ski  został  zlikw i­

dow any  w   r.  1835  przez  w ładze  pruskie.  O becny  k o ­

ś c i ó ł   tylko  częściowo  pochodzi  z  X V I  w.  w iększą  jego 

część  zbudow ano  w   r.  1881.  D aw ny,  głów ny  ołtarz  ba­
rokow y  zn a jd u je   się  w   bocznej  kaplicy.  Ludność  Ble­
dzew a  pielęgnow ała  tra d y c je   polskie.  Ję z y k   polski  do 
r.  1820  b y ł  językiem   urzędow ym .  M imo  silnej  akcji 
germ an izacyjn ej  u trz y m ał  się  aż  do  czasów  w yzw ole­

nia.  Ze  w zględu  n a   rolniczy  c h a ra k te r  B ledzew   został 
w  r.  1945  zaliczony  do  rzęd u   wsi.

Okolice  Bledzewa.  W  dolinie  Obry,  n a   wysokości 

elektro w n i  w odnej,  z n a jd u je   się  r e z e r w a t   l e ś n y  
ze  skupiskiem   b rek in i  (brzęku)  —   krzaczastych  i  drze­
w iastych.  Z  a tra k c ji  tu ry sty cz n y c h   w arto   zobaczyć  sil­

nie  m ean d ru jącą  Obrę,  k tó ra   tu ż  za  B ledzew em   zm ie­

n ia  swój  c h a ra k te r  ze  spokojnej  rzek i  nizinnej  n a   b y st­

r ą   i  niebezpieczną  rzek ę  górską.  P o nad to   w a rto   zoba­
czyć  Zalew  Bledzewski  —   sztuczne  jezioro,  pow stałe 

ze  sp iętrzen ia  w ód  O b ry   dla  elektro w n i  bledzew skiej. 

W  pobliżu  elektro w n i  zn a jd u je   się  m alow niczo  u sy tu ­
ow any  ośrodek  w ypoczynkow y  d la  pracow ników   en er­

getyki.  N ad  brzegam i  jeziora  m ożna  znaleźć  w iele  do­

godnych  m iejsc  do  biw akow ania.  Z alew   Bledzew ski  jest 

ulubionym   m iejscem   w ęd karzy   i  m yśliw ych  polujących 
na  ptactw o  w odne.  M alow nicze  brzegi  zatopionej  doli­
n y   nierzadko  stan o w ią  n atc h n ien ie   dla  m alarzy   i  foto­

grafików .

34

W ycieczki:

S z la k   P-2,  z   B le d zew a   p rze z  K u rsk o   do  M iędzyrzecza; 
szla k  P-5,  z   B le d zew a   przez  G órzycę  do  M iędzyrzecza;
—  z   B le d zew a   p rze z  Sokolą  D ąbrow ę  do   L u b n iew ic;

—  z  B le d zew a   prze z  S ta ry   D w o rek  do  S k w ie rzy n y .

BOBOWICKO —  w ieś  o ch arak terze  letniskow ym ,  poło­
żona  ok.  4  k m   n a   w schód  od  M iędzyrzecza,  w   otoczeniu 
lesistych  pagórków   i  jezior.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —M i ę d z y c h ó d .  

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u ;  

l i n i e  

d o  

M i ę d z y r z e c z a ,  

P s z c z e w a ,   M i ę d z y c h o d u   i   T r z c i e l a .

S k l e p   s p o ż y w c z y   G S .

Z nan y  ośrodek  działalności  a ria n   polskich.  W  końcu 

X IX   w.  zbudow ano  tu   p  a ł a c,  w   k tó ry m   przez  pew ien 

czas  m ieszkali  D ziem bow scy  (obecnie  pałac  je s t  w   re ­
moncie).  W e  w si  zn a jd u je   się  P ań stw ow e  Technikum  
Hodow lane,  k tó re   prow adzi  w zorow e  gospodarstw o  do­
św iadczalne.  L atem   w   pięk ny m   gm achu  szkoły  goszczą 
dzieci  p rzyb yłe  tu   n a   kolonie  z  różn y ch  stro n   k raju .

W ieś  leży  p rzy   drodze  lokalnej  z  M iędzyrzecza  do 

Pszczewa,  n ad  Jeziorem  Bobowickim  (pow.  36,5  ha, 
m aks.  głęb.  14,5  m).  P ółnocna  część  jeziora  łączy  się 

w ąskim   ciekiem   z  dw om a  m niejszym i  jezioram i:  Roz- 

drożnym  i  Tylnym .  W  w odach  jezio r  żyją:  płoć,  leszcz, 
okoń,  szczupak,  sum   i  węgorz.

Okolice  Bobowicka.  P ięk n e  lasy,  p o rastające  po łu d ­

niow o-zachodnie  brzegi  Jezio ra Bobowickiego oraz uroz­
m aicona  rzeźba  n ajbliższych  okolic  zachęcają  do  od­
b yw an ia  in teresu jący ch   wycieczek.  G odne  polecenia  są 
spacery  n a d   Jezioro  Ż ółw ińskie  k.  Ż ółw ina  oraz  do  g ru ­
py  m ały ch   jezior  u k ry ty c h   w   lesie  przy   drodze  do 
Trzciela.

W ycieczki:

S zla k   P-2,  z   B obo w icka   do  M iędzyrzecza;

szla k   P-3,  z   B ob o w icka   p rze z  Ż ó łw in ,  L u b ik o w o   i  G łębokie  do 

M iędzyrzecza;

szla k  K - l ,  z   B obo w icka   p rze z  P szczew ,  T rzciel  i  D ąbrów kę 

W ielko p o lsk ą   do  M iędzyrzecza;

35

BOCZÖW —  wieś  położona p rzy  drodze  głów nej  E-8, ok. 

8  km   na  w schód  od  R zepina,  n ad   jeziorem   Rzepinko.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   K u n o w i c e —P o z n a ń .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   S ł u b i c ,   S u l ę c i n a ,  

Ś w i e b o d z i n a   i   K r o s n a   O d r z a ń s k i e g o .
M o ż l i w o ś ć   w y n a j ę c i a   k w a t e r   p r y w a t n y c h .   S k l e p y   s p o ż y w ­

c z e   G S .

Boczów  w   średniow ieczu  zn an y   b y ł  jak o  gniazdo  r y -  

cerzy-rozbójników .  T u  m iał  siedzibę  ró d  von  Lossowów, 

k tó ry   m ocno  dał  się  w e  znaki  karaw an o m   kupieckim .

S uche  i  do stęp n e  brzegi  jeziora  Rzepinko  doskonale 

n a d a ją   się  do  biw akow ania,  a   czysta  w oda  i  tw ard e 
dno  zachęcają  do  kąpieli.  Ok.  2  k m   na  w schód  od  je ­

ziora  Rzepinko  leży  jezioro  Kręcko.  T uryści  znajd ą  tu  
w iele  dogodnych  m iejsc  do  rozbicia  obozowiska  i  k ą ­

pieli.

W ycieczki:

—  Do  i osi  G arbicz,  położonej  ok.  3,5  k m   na   p o łu d n io w y  w schód 

od  B oczow a,  na  d n ie  r y n n y   je zio rn e j  m ię d z y   je zio ra m i  K ręc- 

k im   i  W ielkim .

BOROWY  MŁYN  —  niew ielk a  w ieś  letniskow a,  poło­

żona  ok.  20  km   n a   w schód  od  M iędzyrzecza,  w   połowie 

drogi  z  T rzciela  do  Pszczewa.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z — 
— M i ę d z y c h ó d   z n a j d u j e   s i ę   w   P s z c z e w i e ,   o k .   3  k m   n a   p ó ł ­

n o c   o d   w s i .

P K S   —   p r z y s t a n e k   w   p o b l i ż u   w s i   n a   l i n i i   d o   T r z c i e l a .

Ludność  w si  zatru d n io n a  je s t  w   m iejscow ym   PG R -ze 

specjalizującym   się  w   hodow li  i  tu czu   kaczek.  T  u - 
c z a r n i ę   kaczek  w arto   zwiedzić.  We  w si  zn ajd u je  się 

O ś r o d e k  

W y p o c z y n k o w y   W czasów  R odzin­

nych  O kręgow ego  Z w iązku  Zawodow ego  Pracow ników  

P aństw o w ych  i  Społecznych  z  Zielonej  Góry.  O środek 
został  zlokalizow any  n ad   jeziorem   Chłopskim  (pow.  227 

ha,  m aks.  głęb.  23,5  m).  M alowniczo  położone  jezioro 

je s t  p raw d ziw ą  a tra k c ją   dla  wczasowiczów  i  tu ry stó w ; 

stw arza  św ietne  w a ru n k i  do  u p raw ia n ia   w ioślarstw a, 
żeglarstw a,  płetw o n u rk o w an ia  i  kąpieli.  S p rz y ja ją   te ­

m u  czyste  wody,  urozm aicona  rzeźba  dn a  i  bogata  ro ­

ślinność  podw odna  oraz  n a tu ra ln e   kąpielisko.

36

Okolice  Borowego  Młyna.  Lesiste  brzegi  jeziora 

Chłopskiego  oraz  m ałe  zaludnienie  najbliższych  okolic 
zachęcają  do  biw akow ania.  Nieco  dalej  n a   południe  od 

jeziora  Chłopskiego  leży  jezioro  Wędromierz  (pow.  73 
ha,  głęb.  13 m).  Oba  jezio ra  łączy  w ąska  stru g a  m ożliw a 
do  p rzepłynięcia  kajakiem .  W spom niane  jeziora  mogą 

być  celem   a tra k cy jn y c h   w ycieczek  kajakow ych.  S tan o ­

w ią one jed e n  z w arian tó w   urozm aiconego  spływ u  rzeką 
O brą.  W  pobliżu  w si  —  u k ry te   w   lasach  —  z n a jd u ją   się 
trzy  in ne  jeziorka:  Stobno,  Trzy  Tonie  i  Pszczewskie, 

rów nież  godne  uw agi  tu ry stó w   i  m iłośników   przyrody. 

O podal  Borowego  M łyna  odkryto   w   1956  r.  wczesno­
średniow ieczną  osadę  z  IV   lu b   V   w.  n.e.

W  ycieczki:

S zla k   K r i,  Z   Borow ego  M łyn a   p rze z  Trzciel,  D ąbrów kę  W ie lk o ­

polską  do  M iędzyrzecza;

—  w z d łu ż  w sch o d n ich   lu b   zachodnich  brzegów   jez.  C h ło p skie­

go  do  Pszczew a.

BRÓJCE  —  daw niej  m iasto,  obecnie  wieś,  położona  ok. 
15  km   n a   południow y  wschód  od  M iędzyrzecza,  w   obni­

żeniu  G niłej  Obry,  przy  drodze  głów nej  E-8.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   L u t o l u   S u c h y m   ( o k .
5  k m )   p r z y   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —Z b ą s z y n e k .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   m .   i n .   d o   P o z n a n i a ,

Ś w i e b o d z i n a   i   M i ę d z y r z e c z a .

S ta ra   osada  tkacka,  założona  w   r.  1428  n a   podstaw ie 

p rzy w ileju  W ładysław a  Jagiełły,  potw ierdzonego  w  

1603  r.  przez  Z y gm u nta  III.  W  1793  r.  B rojce  znalazły 

się  pod  zaborem   pruskim ,  w   latach   1807— 1815  należa­

ły  do  K sięstw a W arszawskiego, a później  znow u do Prus, 
gdzie  poddane  b y ły   naciskow i  germ anizacji.  W  latach 

1848  i  1919  organizow ano  tu ta j  niem ieckie  oddziały 

zbrojne,  k tó re   b rały   udział  w   w alkach  przeciw   polskim  
pow stańcom .

W  lata ch   II  w o jn y   św iatow ej  n a   północ  od  w si  za­

łożony  został  obóz  karny.  Początkow o  więziono  w   nim  

Żydów,  a  n astępn ie  przekształcono  go  w   tzw.  w ycho­

w aw czy  obóz  p racy   dla  Polaków ,  Czechów,  Rosjan,

37

G reków ,  H olendrów ,  F ran cuzó w   i  Jugosłow ian.  P rz e ­
ciętn ie  w   obozie  p rzebyw ało  od  1000  do  1200  w ięźniów . 

H itlerow cy  stw orzy li  w   n im   ciężkie  w a ru n k i  pracy, 

w ięźniów   bito,  głodzono  i  m ordow ano.  W  dn iu   27 X I

1944  r.  rozstrzelano  tu   27  w ięźniów ,  praw dopodobnie 

pow stańców   w arszaw skich.  Pod  koniec  1944  r.  w ięzio­

no  w   obozie  m ałe  dzieci,  przyw iezione  tu ta j  z  p o w sta­

n ia  w arszaw skiego.  Łącznie  zam ordow ano  w   obozie 
około  ty siąca  osób.  Obóz  zlikw idow ano  w   styczniu

1945  r.,  a   w ięźniów   w yw ieziono  do  Świecka.

M iasteczko  zostało  w yzw olone  w   d n iu   3 0 1 1945  r.

przez  oddziały  69  arm ii  I  F ro n tu   Białoruskiego.  W ieś 

dobrze  zachow ała  swój  daw ny,  m iejski  c h arak ter,  o 
czym   św iadczą  głów ne  ulice  z  p a rte ro w y m i  dom am i.

Okolice  Brójec.  N a  północ  od  B rójec  w   L eśnictw ie 

S ta ry   D w ór  zn ajd u je  się  r e z e r w a t   l e ś n y   „C zarna 
D roga” .  O chronie  podlega  tu   fra g m en t  lasu  p ierw o tn e­

go,  gdzie  w y stę p u ją   obok  siebie  d w a  zespoły  leśne:  b u ­

czyny  pom orskie  i  grądy.

Ok.  5  k m   n a   południe  leży  w ieś  Szczaniec.  Z n ajd u je 

się  tam   staropolski  d w ó r   renesansow y  z  X V I  w.  oraz 

k o ś c i ó ł   gotycki  z  XV   w.

W ycieczki:

S zla k   K - l,  z  B rójec  prze z  B u ko w iec  do  M iędzyrzecza;
szla k   M -l,  z   B ró jec  prze z  S ta ry   D w ó r  i  K a ła w ę  do M iędzyrzecza;

—  do  re ze rw a tu   „C zarna  D roga”;

—  do  Szczańca;

—  do  Łagowca.

CHYCINA  —  w ieś  o  c h a ra k te rz e   letniskow ym ,  położo­

n a   ok.  15  km   n a   północny  zachód  od  M iędzyrzecza,  nad 

Jeziorem   Chycińskim .  D ojazd  dro g ą  z  K urska  lu b   leśną 

z  Górzycy.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   K u r s k u   n a   l i n i i   M i ę ­

d z y r z e c z —R z e p i n .

P r z y s ta n e k  

P K S   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —B l e d z e w .

W e  w si  zn a jd u je   się  późnogotycki  k o ś c i ó ł   z  in te ­

resu jący m i  w itrażam i.  M alow nicze  Jezioro  C hyem skie 
(pow.  84,8  ha,  głęb.  17  m)  połączone  je s t  kanałem   z  je ­

38

zioram i  Długim   i  Kurskim.  Jezio ra  te  stanow ią  in te re ­

sujący  szlak  kajak ow y ch  w ycieczek.  Północno-w schodni 

k ran iec  Jezio ra  C hycińskiego  m a  połączenie  w ąską 

s tru g ą   —  Je zio rn ą   —   z  Obrą.  S tąd   m ożna  kontynuow ać 
ciekaw e  w ycieczki  kajak o w e  n a   rozlew iska  O bry  i  Za­

lew   Bledzew ski.  N ad  jeziorem ,  n a   jego  zachodnim   b rze ­

gu,  zn a jd u je   się  o ś r o d e k   s z k o l e n i o w y   dla  s tu ­

dentów   AW F  z  P o znania  i  Gorzowa.

Ok.  5  km   na  południe  od  C hyciny  leży  w ieś  Kursko. 

Na  północ  n ato m iast  prow adzi  droga  do  Bledzew a,  w 
pobliżu  k tó rej  zn a jd u ją   się  trz y   jeziorka:  Czyste,  Ble- 
dzewskie  i  Kleśno.  M iędzy  jezioram i  C hycińskim   i  Czy­
stym   z n a jd u ją   się  w ysadzone  przez  radzieckich  sape­

rów   ru in y   potężnych  b u n k r ó w ,   w chodzących  w 

skład  tzw .  M iędzyrzeckiego  R ejonu  U m ocnień.

W ycieczki:

S zla k   P-2,  z   C h y cin y  p rze z  K u rsko ,  Pieski,  W ysoką,  N ietoperek,

i  S k o k i  do  M iędzyrzecza; 

szla k  P-5,  z   C h ycin y  p rze z  G órzycę  do  M iędzyrzecza.

CYBINKA  —  m iasto  położone  ok.  3  km   na  w schód  od 
kraw ędzi  doliny  Odry,  p rz y   drodze  głów nej  z  K rosna 

O drzańskiego  do  Słubic.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   b o c z n e j   z   K u n o w i e .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   K r o s n a   O d r z a ń ­

s k i e g o   i   S ł u b i c .

H o t e l   M P G K   u l .   K o ś c i u s z k i   14,  t e l .   64.  C a m p i n g   U r a d — 

—M a c z k ó w ,   t e l .   11.

C ybinka  przed  II  w o jn ą  św iatow ą  była  wsią.  Ludność 

je j  pracow ała  w   k opalni  w ęgla  b runatnego,  w y tw ó rn i 
b ry k ietó w   i  fab ry ce  celulozy  w   pobliskim   Koziczynie. 

Pozostała  część  tru d n iła   się  rolnictw em ,  ogrodnictw em  

i  sadow nictw em .

W  1945  r.  okolice  C ybinki  b y ły   teren em   zaciętych 

walk,  k tó re   spow odow ały  ogrom ne  zniszczenia.  W  p ier­

w szych  dniach   lutego  1945  r.  w ojska  radzieckie  doszły 
do  linii  Słońsk—Rzepin,  a   w   połow ie  lutego  f ro n t  u sta ­
lił  się  n a   linii  O d ry   w   rejo n ie   C ybinka—Lubusz.  Po 

zlikw idow aniu  hitlerow skiego  sy stem u   obronnego  W a­
łu  Pom orskiego  i  zdobyciu  K ostrzyna  wyszło  stąd   w

39

1.  C ybinka.  C m entarz  żołnierzy  radzieckich,  poległych  w   r.  1945

połowie  m arca  ud erzenie  A rm ii  Radzieckiej,  skierow a­

ne  n a   B erlin.  W  w alkach  o  O drę  i  przełam anie  fo rty fi­

kacji  na  przedpolu  B erlin a  poległo  566  oficerów   33  a r­

40

m ii  I  F ro n tu   Białoruskiego.  Poległych  ekshum ow ano  z 

licznych  cm entarzysk   w ojenn ych   i  pochow ano  n a   w y ­

dzielonym   cm en tarzu   a rm ijn y m   w   Cybince,  k tó ry   m a 
c h a ra k te r  pom nika.  W  organizow aniu  życia  w   zniszczo­
nej  i  w yludnionej  Cybince,  k tó ra   w   1945  r.  otrzym ała 

prawTa  m iejskie,  dużej  pom ocy  udzieliło  W ojsko  Pol­

skie.  Dalszy  rozw ój  m iasta  w iąże  się  z  kopalnictw em  
w ęgla  bru n atn eg o   i  jego  przeróbką.

W  m ieście  n a   uw agę  zasługuje  klasy cysty czny  p a- 

ł a c  z  początku  X IX   w.,  p rzebudow any  ok.  r.  1900, 

oraz  k o ś c i ó ł   z  la t  1784^-86.

3  km   na  południe  od  C ybinki  leży  w ieś  Bialków, 

gdzie  zn ajd u je  się  duży  c m e n t a r z   i  m a u z o l e u m  

pośw ięcone  pam ięci  poległych  żołnierzy  radzieckich 

33  A rm ii.

W ycieczki:

S zla k   M-4,  z   C y b in k i  do  R zepina;

—  z   C y b in k i  do  B iałkow a;

—  z  C y b in k i  nad  jezioro  Urad,  do  w si  Urad  i  M aczków ;
—  z  C y b in k i  do  K o ziczyn a   nad  jeziora:  L ip a w k i,  G łębokie,  S u p - 

no  i  G radyńskie.

DĄBRÓWKA  WIELKOPOLSKA  —   duża  wieś,  poło­

żona  ok.  25  km   na  południow y  w schód  od  M iędzyrze­

cza,  p rzy   drodze  lokalnej  do  Zbąszynka.

P K P   —  s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —Z b ą s z y n e k .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   M i ę d z y r z e c z a   i   Z b ą ­

s z y n k a .

N o w o c z e s n y   p a w i l o n   s p o ż y w c z y   i   a r t y k u ł ó w   g o s p o d a r s t w a  

d o m o w e g o .

S ta ra   osada  słow iańska  ty p u   ow alnicy  z  c h a ra k te ry ­

stycznym   planem   w ew n ętrzn ym ,  zw anym   „naw siem ” . 
J e s t  to  jed n a  z  licznych  w si  tego  regionu,  k tó ry ch   nig­

dy  nie  udało  się  zaborcy  zgerm anizow ać.  P olacy-auto- 

chtoni  stanow ili  tu   zawsze  przy tłaczającą  większość  (w 

r.  1939  n a   1287  m ieszkańców   w si  było  986  Polaków). 
Ludność  polska  pom im o  silnego  ucisku  germ anizacyjne- 

go  p o trafiła  zachow ać  polską  m ow ę  i  polskie  obyczaje. 

T u taj  też  3 II  1945  r.  pow stała  pierw sza  polska  w ładza 
na  Pojezierzu  L ubuskim .  W  u zn an iu  zasług  w ieś  w

41

r.  1973  została odznaczona  K rzyżem  G ru n w ald u  II klasy.

We  w si  z n a jd u ją   się:  barokow y  k o ś c i ó ł   z  r.  1660, 

pow iększony  o  k a p l i c ę   w   X V III  w.,  d z w o n n i c a  
z  pocz.  X IX   w.  i  neoklasycystyczny  pałac,  w   któ ry m  
m ieści  się  I z b a   P a m i ą t e k   R e g i o n a l n y c h .  
W  Izbie  z n a jd u ją   się  bogate  zbiory  eksponatów   k u ltu ­
r y   ludow ej  i  d o k u m enty   z  ok resu   w alk   o  polskość  ty c h  

ziem.

W ycieczki:

S zla k   M -l,  z   D ąbrów ki  W ielko p o lsk ie j  prze z  B a bim ost  i  S u le ­

chów   do  Ś w ieb o d zin a   lub  M iędzyrzecza: 

szla k   K - l,  z   D ą b ró w ki  W ielk o p o lsk ie j  przez  B rojce  i  B u ko w iec 

do  M iędzyrzecza.

GARBICZ  —  w ieś  o  ch a ra k te rz e   letniskow ym ,  położo­

na  m iędzy  dw om a  jezioram i,  ok.  15  km   na  w schód  od 
R zepina  (ok.  3  km   n a   południe  od  drogi  E-8,  jadąc  z 
Boczowa).

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   z n a j d u j e   s i ę   o k .   3  k m  

n a   p ó ł n o c n y   z a c h ó d   w   B o c z o w i e ,   n a   l i n i i   R z e p i n —T o p o r ó w .  
P K S   —   n a j b l i ż s z y   p r z y s t a n e k   —   r ó w n i e ż   w   B o c z o w i e ,   n a  
l i n i i   S ł u b i c e —Ś w i e b o d z i n .

M o ż l i w o ś ć   w y n a j ę c i a   k w a t e r   p r y w a t n y c h .   S k l e p   s p o ż y w ­

c z y   G S .

Na  zachód  od  w si  leży  jezioro  Kręcko,  a  na  w schód 

jezioro  Wielicko  (patrz  hasło  G ądków   W ielki)  połączo­
n e   z  jezioram i:  Pniew y,  Karsienko  i  Wilcze.  W spo­
m nian y  ciąg  jezior stanow i p ięk n y  szlak w odny,  długości 

ok.  10  km .  U rozm aicone  i  suche  brzegi  jezior  m ają 

w iele  dogodnych  m iejsc  do  biw akow ania.  B ogactw o  ry b  
stanow i  dodatkow ą  a tra k c ję   dla  am atorów   w ędki. 

W  pobliżu  jezio r  zn a jd u ją   się  duże  kom pleksy  lasów  

sosnowych,  o b fitu jący ch   w   grzyby.

W ycieczki:

—  Z  G arbicza  do  Torzym ia.

GĄDKÓW  WIELKI  —  ośrodek  tu rystyczno-w ypoczyn­
kow y  położony  n ad   Jeziorem   W ielicko  w   dolinie  rzeki 
Pliszki,  ok.  1,5  km   od  w si  i  stacji  kolejow ej  G ądków

42

W ielki.  D ojazd  drogą  E-8  do  Torzym ia,  następ n ie  na 
południe  drogą  lokalną  do  D ebrznicy  i  G ądkow a.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   G ą d k o w i e   W i e l k i m   n a  

l i n i i   Z i e l o n a   G ó r a —R z e p i n .
P K S   —   n a j b l i ż s z y   p r z y s t a n e k   w   G ą d k o w i e   W i e l k i m   n a   l i ­

n i i   R z e p i n —D e b r z n i c a .

M o ż l i w o ś ć   w y n a j ę c i a   k w a t e r   p r y w a t n y c h .

O ś r o d e k   t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w y ,  

ad m in istro w an y  przez  Z w iązek  Zaw odow y  K olejarzy, 

leży  nad  jeziorem  Wielicko  (pow.  104  ha),  pow stałym  
ze  sp iętrzen ia  w ód  rzeki  Pliszki.  U rządzenie  piętrzące 

podniosło  poziom   w ody  w   dolinie  Pliszki  do  ok.  2  m, 
tw orząc  rozległe  jezioro.  W oda  jeziora  m a  b arw ę  zielon­
kaw ą,  typow ą  dla  jezior  eu troficznych — sandaczow ych. 

N ależy  ono  do  bardzo  ry b n y ch   i  stanow i  sw oistą  a tra k ­
cję  dla  w ędkarzy.  W iele  u rok u  dolinie  Pliszki  dodają 
duże  p a rtie   lasów   z  bogatym   ru n em .  O środek  —   zloka­

lizow any  na  piaszczystym   p agórku  w   pobliżu  jeziora — 

m a  w iele  dobrze  w yposażonych  i  zelektry fik o w anych  

dom ków   tu rysty czny ch.  N ad  jeziorem   zn ajd u je  się  ką­

pielisko  i  w ypożyczalnia  sp rz ę tu   turystycznego  oraz  p a ­

w ilon  gastronom iczny  i  k u ch n ia  tu ry sty czn a.  Rzeka 

Pliszka,  p rzy   pew nej  w praw ie,  m oże  stanow ić  a tra k ­
cy jny   szlak  w odny  z  Pojezierza  Łagowskiego  do  wsi 

U rad   n a d   O drą.

W y c ie c zk i:

—  Z   G ądkow a  nad  jezioro  R a tn o   (G ą d ko w skie  M ałe).

GŁĘBOKIE  —  a tra k c y jn y   ośrodek  tu rysty czno -w yp o ­
czynkow y,  położony  n ad  jeziorem   o  tej  sam ej  nazwie, 

ok.  200  m   od  szosy  M iędzyrzecz— S kw ierzyna  (E-14),

6  km   na  północ  od  M iędzyrzecza.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —S k w i e r z y n a .  

P K S   —   p r z y s t a n e k   p r z y   d r o d z e   E -1 4   z   M i ę d z y r z e c z a   d o  

G o r z o w a .

W i e l e   d o b r z e   w y p o s a ż o n y c h   i   z e l e k t r y f i k o w a n y c h   d o m k ó w  

t u r y s t y c z n y c h .   R e z e r w a c j ę   m i e j s c   p r o w a d z i   „ W a r t a - T o u -  

r i s t ” ;  o ś r o d e k   w   G ł ę b o k i e m ,   t e l .   556.  P o l e   n a m i o t o w e .   N o ­

w o c z e s n y   p a w i l o n   g a s t r o n o m i c z n y .   S k l e p   s p o ż y w c z y   G S . 

K a w i a r n i a   „ P o d   S t r z e c h ą ” .  K i o s k   o w o c o w o - w a r z y w n y   i 
n a b i a ł o w y .   B o i s k a   d o   g i e r   z e s p o ł o w y c h .   W y p o ż y c z a l n i a  
s p r z ę t u   s p o r t o w e g o   i   p ł y w a j ą c e g o .

43

Jezioro  Głębokie  zajm u je  północną,  bezodpływ ow ą 

część  ry n n y ,  k tó ra   ciągnie  się  południkow o  od  w si  Ro­

jew o  poprzez  osady  Głębokie,  Sw.  W ojciech  do  K ęszy- 

cy.  G łębokie  rep re z e n tu je   klasyczny  ty p   jeziora  za­

m kniętego  —  bez  dopływ u  i  odpływ u  pow ierzchniow ego 

(pow.  125  ha,  dł.  2280  m ,  szer.  825  m,  m aks.  głęb. 

25,4  m).  Szczególną  a tra k cję   dla  p łetw o nu rkó w   stano­
wi  bogata  roślinność  podwodna,  urozm aicona  rzeźba 
dna  i  duża  przezroczystość  w ody.  Jezioro  otoczone  je s t 

w ysokopiennym i  lasam i  z  przew agą  drzew   liściastych.

A m atorzy  u p raw ian ia  sp ortó w   w odnych  zn ajd ą  w 

ośrodku  dużą  ilość  sp rzętu   wodnego,  um ożliw iającego 

odbyw anie  w ycieczek  po  jeziorze.  P ięk n a  piaszczysta 

plaża,  now oczesne  molo  oraz  szereg  pom ysłowo  u rzą­

dzonych  brodzików   dla  dzieci  stw a rz a ją   idealne  w a ru n ­
ki  do  plażow ania  i  kąpieli.  Do  dyspozycji  tu ry stó w  
zm otoryzow anych  oddano  p ark in g   strzeżony  z  kanałem , 
um ożliw iającym   w ykonanie  drobnych  napraw .

Okolice  Głębokiego.  Z  Głębokiego  m ożna  odbyw ać 

in teresu jące  w ycieczki  do  pobliskich  lasów   obfitujących 

w  grzyby.  N iem ało  a tra k c ji  m ogą  dostarczyć  rów nież 

dłuższe  w ycieczki  do  w si  Górzyca,  Chycina  i  Zem sko 

N ajlepiej  rozpocząć  je  od  stacji  kolejow ej,  u sy tu o w a­
nej  k ilkadziesiąt  m etró w   od  południow ego  krań ca  je ­

ziora.  Od  stacji  w   G łębokiem   rozchodzą  się  drogi  w 

trzech   k ieru n k ach :  na  południow y  zachód  do  w si  Gó­
rzyca  nad   O brą  (ok.  4  km),  na  zachód  do  w si  Chycina 
(ok.  8  km)  i  n a   północny  zachód  do  Z em ska  (ok.  8  km). 
W szystkie  drogi  biegną  lasam i,  niezw ykle  bogatym i  w  
m aliny,  jeżyny,  poziom ki  i  jagody.

W  ycieczki:

S zla k   P-2,  z  G łębokiego  przez  B le d zew   i  K u rsko   do  M ięd zy rze­

cza;

szla k  P-3,  z  G łębokiego  do  M iędzyrzecza.

GOŚCIKOWO  —   zw ane  daw niej  P arad yżem   (łac.  para- 
disus  —  raj),  leży  na  dn ie  płaskiej  doliny  polodowco- 

w ej,  otoczonej  w zgórzam i  m orenow ym i,  n ad  rzek ą  P a - 
klicą,  k tó ra   oddziela  dw ie  sąsiadujące  z  sobą  w sie:  Go-

44

ścikowo  i  Jordanow o.  Obie  w sie  leżą  na  głów nym   szla­

ku  kom unikacji  drogow ej  E-14.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —T o p o r ó w .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   Z i e l o n e j   G ó r y   i 
G o r z o w a .
S c h r o n i s k o   P T S M   w   S z k o l e   P o d s t a w o w e j ,   t e l .   80-78.  B a r  

„ T u r y s t a ” ,  t e l .   96.  O ś r o d e k   W c z a s o w o - K o l o n i j n y   W S S   n a d  

J e z i o r e m   P a k l i c k i m   k .   N o w e g o   D w o r k u ,   t e l .   78.

Gościkowo  m a  bogatą  h isto rię  i  sta re   tra d y c je   pol­

skości.  W  r.  1230  ry cerz  B ronisz  osadził  tu   zakon  cy­
stersów ,  oddając  im   w ieś  w raz  z  dziesięciom a  p rzy le ­
głym i  włościam i.  C ystersi  um ieli  zabiegać  o  pom noże­

nie  sw oich  posiadłości  i  po  30  lata ch   posiadali  ju ż  30 
wsi,  a  w   końcu  XIV  w.  —  30  tys.  h a   ziem i.  Cystersi, 
jako  zakon  niem iecki,  sprow adzili  w   średniow ieczu 

w ielu  osadników   niem ieckich,  p rzyczyniając  się  tym  
sam ym   do  germ anizacji  okolic.  D opiero  później  Zyg­
m u n t  S ta ry   postanow ił,  że  opatem   p arady sk im   może 

być  tylko  Polak.  W  r.  1637  op at  zażądał  od  nauczycieli! 
w iejskich  znajom ości  języ k a  polskiego.

Z  klasztoru  paradyskiego  pochodził  sły n n y   refo rm i­

sta  —   Ja k u b   z  P aradyża,  p rofesor  A kadem ii  K rak o w ­

skiej  w   XV   w.  i  re k to r  u n iw e rsy te tu   w   E rfurcie,  zna­

ny  z  licznych  tra k ta tó w   z  dziedziny  teologii  m oralnej 

i  p raw a  kanonicznego.  P isał  o  spraw ach   refo rm y   ko­

ścioła  oraz  p iętno w ał  w ad y   współczesnego  sobie  spo­
łeczeństw a,  żądając  n a p ra w y   obyczajów   k leru   św ieckie­

go  i  zakonnego.

Po  rozbiorach  Polski  rząd   pru sk i  skonfiskow ał  m a­

ją tk i  k lasztorne  i  ostatecznie  zam knął  klasztor  w 

r.  1834,  urządzając  w   nim   sem inariu m   nauczycielskie.

Z a b u d o w a n i a   k l a s z t o r n e   w raz  z  k o ś c i o ­

ł e m   w znoszą  się  w   pięknym ,  sta ry m   p ark u.  S tanow ią 
one  n ajcen niejszy   zab y tek  architek to n iczny  n a   Pojezie­

rzu   Lubuskim ,  zn any   szeroko  w   całym   k raju .  Liczne 
przebudow y  oraz  pożar  w   r.  1633  nie  z a ta rły   p ierw o t­
nego  sty lu   kościoła;  szczególnie  w n ętrze  zachowało 
sw oją  w czesnogotycką  a rc h ite k tu rę .  N aw a  głów na  — 
o  długości  czterech  przęseł  kw ad rato w y ch   —   oraz  n a ­

w y  boczne,  o  połowę  niższe  i  węższe,  m a ją   X III-w iecz­

ne  sklepienie  krzyżow o-żebrow e,  w yko n ane  z  kam ie­

nia.  N a  tle   w czesnogotyckiej  a rc h ite k tu ry   p rzy k u ­

wa  w zrok  niezw ykle  bogaty  w ystrój  w nętrza,  u trz y -

45

2.  G ościkowo.  K laszto r  cystersów

m any  w   sty lu   baroku.  U w agę  zw raca  olbrzym i,  o  nad­
zw yczajnej  dynam ice  architektonicznej,  ołtarz  głów ­
ny,  zajm ujący   całą  w schodnią  ścianę.  P ełne  w y razu 

i  ru ch u   fig u ry   n a tu ra ln e j  w ielkości  uchodzą  za  wyso­
kiej  klasy  dzieło  rzeźbiarskie  z  r.  1740.  W  bocznej  n a ­

wie  zn ajd u je  się  w ielki  obraz  z  X V II  w.,  przedstaw ia­
jący  dw a  fa k ty   z  życia  fu n d ato ra   k lasztoru :  w   części 

górnej  p rzedstaw iony  je s t  kom es  B ronisz  w   otoczeniu 

dostojników   w   chw ili  w ręczania  p rzy w ileju   fu n d ac y j­

nego  opatow i  i  tow arzyszącym   m u   zakonnikom ;  część 

dolna  n ato m iast  u k azu je  fra g m en t  b itw y   pod  Legnicą 

w   r.  1241  oraz  śm ierć  Bronisza.  N a  chórze  zachowało 

się  w ielkie  godło  S tanisław a  A ugusta  Poniatow skiego 

z  rodow ym   herb em   „C iołek” .  N a  uw agę  zasługuje 
w ieczna  lam pa,  będąca  w span iały m   dziełem   snycerskiej 
roboty.  U fundow ał  ją   se k re tarz   Z ygm unta  III  i  W ła­

dysław a  IV  —   M arek  Łętow ski,  a  tw ó rcą  jej  b y ł  p raw ­
dopodobnie  sam   kró l  W ładysław   IV.  O becny  swój  w y-

46

gląd  kościół  o trzy m ał  ostatecznie  w   r.  1740  z  rą k   słyn­

nego  a rc h ite k ta   k rólew skiego  K arola  M arcina  F ran tza.

Z  kościołem   połączony  je s t  w ielki  czworobok  zabu­

dow ań  klaszto rnych   z  trzem a  w ieżam i  w   narożach.  Po­

za  b ud yn kiem   p rzylegającym   bezpośrednio  do  kościoła, 
w zniesionym   praw dopodobnie  ju ż  w   X III  w.,  reszta 

pochodzi  z  X V III  w.  W tedy  też  cały  z w a rty   kom pleks 
zabudow ań  klaszto rnych   otrzy m ał  obecne  form y  baro­

ku,  częściowo  zaś  klasycyzm u.  W  ścianach  w ew n ętrz­

nych  k lasztoru  w m uro w ane  są  t a b l i c e   —   epitafia 

polskiej  szlachty.  D użą  w arto ść  a rty sty c z n ą   posiada 

rów nież  k am ien na  r z e ź b a   przed  klasztorem ,  przed 

staw iająca  scenę  z  życia  N.  M.  P anny.

W  Jord an o w ie  zn ajd u je  się  k o ś c i ó ł   z  początku 

X V I  w.  rozbudow any  w   r.  1882.

W ycieczki:

S zla k   P -l,  ze   Ś w ieb o d zin a   p rze z  Ł agów   do  G ościkow a; 

s zla k   M-2,  ze  Ś w ieb o d zin a   p rze z  G ościkow o  do  M iędzyrzecza;
—  z   G ościkow a  do  N ow ego  D w o rk u   n a d   jezioro  P aklicko   W ie l­

kie;

—  z   G ościkow a  do  S zu m ią c ej  n a d   rze k ę   P aklicę.

GÓRZYCA  —   daw niej  m iasto,  obecnie  wieś,  leży  ok. 

23  km   n a   północ  od  Słubic.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   K o s t r z y n —R z e p i n .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   K o s t r z y n a   i   S ł u b i c .

„ G o s p o d a   G r a n i c z n a ”   u l .   K o s t r z y ń s k a   4,  t e l .   38.

S tara,  polska  osada,  w ym ieniona  po  ra z   pierw szy  w 

dokum encie  z  r.  1258.  W  lata ch   1276— 1325  b y ła  sto­

licą  biskupów   i  k a p itu ły   lubuskiej.  P ra w a   m iejskie 
otrzy m ała  w   r.  1317.  W  r.  1325  n ap ad li  n a   G órzycę 

m ieszczanie  z  F ra n k fu rtu   niszcząc  m iasto  i  jego  zabyt­

ki.  Ludność  m iasteczka  zajm ow ała  się  rolnictw em ,  r y ­
bołów stw em   i  rzem iosłem .  Pod  koniec  X IX   w.  zaczął 
się  rozw ijać  p rzem ysł  ceram iczny.  Do  I  w o jn y   św iato­
w ej  czynna  tu   była  kopalnia  w ęgla  bru n atn eg o .  Znisz­

czona  w   czasie  działań  ostatniej  w ojny,  jako  osada  w y ­

b itn ie  rolnicza  G órzyca  straciła  w   r.  1945  p raw a  m iej­
skie.  Ok.  2  km   n a   południe  od  G órzycy  zn a jd u je   się 
g r o d z i s k o  

z  zachow anym i  resztk am i 

daw nych

47

um ocnień.  Na  północ  od  wsi,  z  w ysokiego  ta ra su   Odry, 

roztacza  się  piękny  w idok  szerokiej  P rad o liny   T o ru ń - 
sko-E bersw aldzkiej  i  K ostrzyna.

W ycieczki:

S zla k   K -3,  z  G órzycy  prze z  K o strzy n   i  S ło ń sk   do  Ośna  L u b u ­

skiego;

—  z  G órzycy  nad  ro zlew iska   O dry  i  R a czej  Strugi;
— 

2  G órzycy  do  w si  Źabice  nad  jezioro  Żabiniec.

JORDANOWO  —  p a trz   hasło  Gościkowo.

KARGOWA  —  m iasto  położone n a  południow o-w schod­

nim   k rań c u   W ysoczyzny  L ubuskiej,  n a   p raw ym   brzegu 
rzeki  Obrzycy,  w   K otlinie  K argow skiej.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   S u l e c h ó w —W o l s z t y n .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   S u l e c h o w a   i   W o l­
s z t y n a .
S c h r o n i s k o   P T S M   w   S z k o l e   P o d s t a w o w e j ,   t e l .   12.  S t a c j a  
b e n z y n o w a ,   t e l .   80.  G o s p o d a   G S ,  t e l .   37.

M iasto  rozbudow ało  się  częściowo  na  ta ra sie   P ra d o ­

lin y  W arszaw sko-B erlińskiej,  a   częściowo  n a   jej  dnie, 
rep re z en tu ją c   bardzo  ciekaw y  ty p   rozplanow ania.  Śla­

dy  starej,  prasłow iańskiej  w aro w ni  św iadczą  tu ta j  o 
bardzo  w czesnym   osadnictw ie.  P ierw sze  w zm ianki  źró­
dłow e  o  K argow ej  pochodzą  z  1360  r.  Do  drugiej  po­
łow y  X V II  w.  m iejscow ość  składała  się  z  K argow ej 

G órnej  i  D olnej,  połączonych  z  sobą  K argow ą  Ś rodko­
wą.  O becne  m iasto  zostało  założone  n a   g ru n ta c h   wsi 

K argow a  w   r.  1641  przez  staro stę  gnieźnieńskiego 
K rzysztofa  U nruga,  k tó ry   sp rzy jając  ofiarom   niem iec­
kich  prześladow ań  relig ijn y ch   zakupił  i  rozparcelow ał 
m ają te k   ziem ski  dla  uchodźców.  Uchodźcam i  byli  głów­
nie  tkacze  ze  Śląska.  Ludność  zajm ow ała  się  sukien- 

nictw em ,  m ły n arstw em   oraz  u p raw ą   w inorośli.  R ozra­
stające  się  osiedle  przyjęło  nazw ę  od  wsi.  Jego  założy­

ciel  —   w   u zn an iu   zasług,  jak ie  położył  w   w ojnach  ze 
Szw edam i  —  o trzym ał  w   r.  1661  od  k róla  J a n a   K azi­
m ierza  przyw ilej  n ad an ia  osadzie  p raw   m iejskich.  M ia­
sto  z  rac ji  swego  przygranicznego  położenia  stało  się

48

bardzo  ruch liw y m   ośrodkiem   h a n d lu   oraz  w ażnym   cen­
tru m   polskich  protestantów .

N a  zam ku  U nrugów   zatrzym y w ali  się  ze  sw oim i  g a r­

nizonam i  A ugust  II  i  A u g ust  III,  w   czasie  sw ych  prze­

jazdów   z  D rezna  do  W arszaw y.  W  1793  r.  stacjon u jący 

w   K argow ej  polski  garnizon,  złożony  z  60  żołnierzy, 

staw ił  zacięty  opór  w ojskom   pruskim .  Dow odził  nim  

k a p ita n   W ięckowski.  W ydarzeniu  tem u   poświęcono  t  a- 
b 1 i c ę,  w m u row an ą  w   ścianę  m iejscow ego  ratusza. 
W  lata ch   1807— 1815  K argow a  n ależała  do  K sięstw a 
W arszawskiego,  a   po  jego  u p ad k u   ponow nie  znalazła 
się  w   zaborze  pruskim .  D opiero  w   1918  r.  oddziały  po­
w stańców   w ielkopolskich  n a   krótko  zajęły   m iasto;  je d ­

n ak  n a   m ocy  tra k ta tu   w ersalskiego  K argow a  została 
oderw ana  od  Polski.

W  styczniu  1945  r.  w ojska  radzieckie  w yzw oliły  m ia­

sto  i  przyw róciły  je   M acierzy.  Żołnierzom   A rm ii  R a­

dzieckiej,  poległym   w   w alkach  o  w yzw olenie  tej  zie­
mi,  wzniesiono  w   K argow ej  p o m n i k   W dzięczności.

Z  pożogi  w ojennej  zachow ało  się  tu ta j  k ilk a  zab y t­

kow ych  d o m ó w   s z c z y t o w y c h ,   barokow y  pałac 

z  pierw szej  połow y  X V III  w.  oraz  ratusz.  R a t u s z ,  
zbudow any  w   X V II  w.,  przebudow any  n astęp n ie  w 

1856  r.,  je s t  w   swoim   obecnym   kształcie  klasycystycz- 

ny.  P a ł a c   n ato m iast  został  zbudow any  w   latach 

1731— 32  z  in ic ja ty w y   A u g usta  Mocnego,  w edług  pro­

je k tu   K.  K nöffela.  N a  uw agę  zasługuje  rów nież  X V II- 

-w ieczne  rozplanow anie  m iasta  z  X IX -w ieczną  zabu­

dową.

Okolice  Kargowej.  N a  południe  od  m iasta  płynie  rze ­

ka  Obrzyca,  stanow iąca  jed en   z  atra k cy jn y c h   w a ria n ­

tów   lubuskiego  szlaku  wodnego.  Nieco  dalej,  ok.  7  km  

na  północny  zachód  od  K argow ej,  zn a jd u je   się  znany 
o ś r o d e k   w y p o c z y n k o w y   n ad  Jeziorem   W oj- 
now skim . 

Ł adny 

o ś r o d e k   w y p o c z y n k o w y  

zn a jd u je   się  rów nież  p rzy   drodze  do  B abim ostu  nad 
jeziorem   Linie.  W  obu  ośrodkach  do  dyspozycji  tu ry ­
stów   i  wczasowiczów  oddano  kąpieliska  i  plaże  oraz 

w ypożyczalnie  kajaków .

4  —  P o j e z i e r z e   l u b u s k i e

49

W ycieczki:

—  Z   K a rg o w ej  nad  jeziora:  W o jn o w sk ie ,  L in ie   i  W ąch a b n o w - 

skie;

—  do  K opanicy,  w si  m ogącej  stanow ić  m iejsce  rozpoczęcia 

s p ły w u   rze ką   Obrą.

KOSTRZYN  —   m iasto  przygraniczne,  leżące  przy   u j­

ściu  W arty   do  Odry.  D uży  w ęzeł  kolejow y  i  p o rt  rzecz­

ny.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   Z i e l o n a   G ó r a —S z c z e c i n  
o r a z   w ę z e ł   d w ó c h   l i n i i ,   b i e g n ą c y c h   p o   o b u   b r z e g a c h   W a r ­
t y   z   G o r z o w a   W i e l k o p o l s k i e g o .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   S ł u b i c   i   G o r z o w a  

W l k p .

H o t e l   M i e j s k i   u l .   K o l e j o w a   8 ,  t e l .   222.  S c h r o n i s k o   P T S M  
w   s z k o l e   T y s i ą c l e c i a   u l .   S z k o l n a   1,  t e l .   165.  T a x i   D w o r z e c  

P K P ,   t e l .   73.  R e s t a u r a c j e :   „ C e n t r a l n a ”   u l .   S i k o r s k i e g o   35, 
t e l .   141  o r a z   „ P o p u l a r n a ”   u l .   1 5 - le c ia   P o l s k i   L u d o w e j ,   t e l .  
125.  S t a c j a   b e n z y n o w a ,   t e l .   126.  U r z ą d   C e l n y   u l .   M i c k i e w i ­

c z a   4 a ,  t e l .   9.

S ta ry   gród  słow iański,  założony  n a   skrzyżow aniu 

dróg  w odnych  O dry  i  W arty   ze  szlakam i  lądow ym i. 
W  okresie  w czesnośredniow iecznym   b y ł  w ażnym   gro­
dem   o bronnym   Polan,  a  n astęp n ie  grodem   kasztelań ­
skim .  T u  by ła  jed n a   z  n ajstarszy ch   kom ór  celnych. 
W  r.  1232  po darow any  został  przez  księcia  W ielkopol­

skiego  W ładysław a  Odonica  zakonow i  tem plariuszy,  a 

w  dw a  lata   później  przeszedł  w   ręce  P iastó w   śląskich: 

H enryk a  B rodatego  i  H en ry k a  Pobożnego.  W  k ilk an a­
ście  la t  później  należał  już  do  m arg rab ió w   b ran d e n ­

burskich,  stanow iąc  jed en   z  w iększych  ośrodków   w ła­
dzy  w   tzw .  Now ej  M archii,  utw orzonej  ze  w schodniej 
części  ziem i  lubuskiej  oraz  sąsiednich  ziem   Pom orza 
i  W ielkopolski.  B randenb u rczy cy   stopniow o  w ysiedlali 

ludność  polską  do  tzw .  chyży  n a   lew ym   brzegu  W arty.

K ostrzyn,  określany  m iastem   ju ż  od  r.  1232,  pełne 

p raw a  m iejskie  o trzym ał  od  m argrabiego  A lbrechta  III 

w   r.  1300.  Z  uw agi  n a   w y jątk o w e  znaczenie  strategicz­
ne  i  polityczne  w   r.  1535  m iasto  zostało  przekształcone 
w  tw ierdzę.  W  r.  1758,  w   czasie  w o jny   siedm ioletniej, 
został  doszczętnie  zniszczony,  a  w   r.  1806  zajęty   przez 
w ojska  napoleońskie.  W  czasie  II  w o jn y   św iatow ej  sta ­
now ił  jed en   z  ostatn ich   p u nk tó w   obrony  h itlerow skiej. 

M iasto  sześciokrotnie  przechodziło  z  rą k   do  rąk.  Z  tego

50

okresu  w alk   pozostał  w   K ostrzynie  duży  radziecki 
c m e n t a r z   w o j s k o w y .   M iasto  w   95%   uległo  zni­

szczeniu,  a  w   gruzach  legły  p raw ie  w szystkie  dom y 
m ieszkalne,  o biekty  i  zakłady  przem ysłow e,  gm achy 
urzędow e  i  budow le  zabytkow e.

Je d y n ie   w   postaci  ru in   zachow ały  się:  czteroskrzy- 

dłow y  z a m e k   z  XV I  w.  z  pozostałościam i  gotyckiego 
zam ku  z  XIV —XV  w.  oraz  k o ś c i ó ł   fa rn y   z  X I  w., 
p rzebudow any  w   1784  r.  na  barokow y.

Obecnie  życie  m iasta  sku p ia  się  w e  w schodniej  jego 

części,  n a   praw y m   brzegu  W arty.  N ajw iększym   zakła­
dem   przem ysłow ym   je s t  K ostrzy ń sk a  F a b ry k a   Celulozy 

i  P ap ieru .  M iasto  liczy  obecnie  ok.  12  tys.  m ieszkań­
ców.

Okolice  Kostrzyna.  Ok.  4  km   n a   północ  od  m iasta, 

p rzy   drodze  lokalnej  do  M yśliborza,  leży  w ieś  Stare 
D rzewice,  w   k tó rej  w   lata ch   1938— 1945  istn iał  obóz 
dla  jeńców   w ojen n ych  Stalag  I II   C.  Początkow o  w ię­
ziono  tu   jeńców   czeskich.  W  październiku  1939  r.  p rzy ­
wieziono  do  obozu  ok.  7  tys.  polskich  jeńców   w ojen­
nych.  W  1940  r.  w   obozie  więziono  jeńców   belgijskich, 
francuskich,  później  angielskich,  jugosłow iańskich  i 

greckich,  a  od  r.  1941  —   jeńców   radzieckich.  W e  w rze­
śniu  1944  r.  więziono  w   D rzew icy  rów nież  k ilk u set  po­
w stańców   w arszaw skich.  Łącznie  przez  obóz  przeszło 
ok.  70  tys.  osób.  Z m arło  tu   z  w ycieńczenia,  bądź  zosta­

ło  zam ordow anych,  ok.  12  tys.  ludzi.  Dla  uczczenia  za­

m ordow anych  i  zm arłych  jeńców   alianckich  n a   teren ie 
daw nego  Stalagu  III  C  w ystaw iono  w   r.  1962  t a b l i -  

c ę  pam iątkow ą.

W ycieczki:

S zla k   K -3,  z  K o strzy n a   p rze z  S ło ń sk   do  O śna  L ubuskiego;

—  nad  ro zlew iska   i  starorzecza  W arty.

KURSKO  —   w ieś  letniskow a,  położona  ok.  13  km   na 

zachód  od  M iędzyrzecza,  p rzy   linii  kolejow ej  M iędzy­

rzecz—R zepin  i  3  km   n a   północ  od  drogi  prow adzącej 

z  M iędzyrzecza  do  Sulęcina.  D rogi  dojazdow e  do  w si 
m ają  d obrą  naw ierzchnię.

51

P K P   —   s + a c ja   k o l e j o w a   p r z y   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —R z e p i n .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   w   N o w y m   i   S t a r y m   K u r s k u   n a   l i n i i  
M i ę d z y r z e c z - - B l e d z e w —L u b n i e w i c e —G o r z ó w .
S k l e p   s p o ż y w c z o - p r z e m y s ł o w y .   K l u b - k a w i a r n i a   „ R u c h ” .

W ieś  dzieli  się  na  dw ie  osady:  S ta re   K ursko,  poło­

żone  n a   w ysokim ,  zachodnim   zboczu  ry n n y   n a d   Jezio­

rem   K urskim ,  oraz  Now e  K ursko,  położone  nieco  da­
lej  n a   południow y  zachód,  p rzy   w spom nianej  linii  ko­

lejow ej.  P ięk nie  położona  w ieś  w   stre fie   m alow niczych 
pagórków   m orenow ych,  otoczona  lasam i  i  wodam i. 

O środek  kolonijny  i  wczasow y  dla  dzieci  pracow ników  
zakładów   Śląska.

Jezioro  Kurskie  (pow.  71  ha,  głęb.  9,3  m)  łączy  się 

z  jezioram i  Długim   i  Chycińskim,  tw orząc  m alow niczy 

szlak  w odny.  S tan ow ią  one  jed e n   z  w arian tó w   urozm a­
iconego  spły w u   rzek ą  O brą.  Bliższe  i  dalsze  wycieczki 
nad  w spom niany  ciąg  jezio r  i  do  okolicznych  lasów, 
p o rastający ch   w zgórza  m orenow e,  są  szczególnie  godne 

polecenia  dla  m iłośników   przyrody.

W ycieczki:

S zla k   P-2,  z  K u rsk a   przez  Pieski,  W ysoką,  N ieto p erek  i  S k o k i 

do  M ięd zyrzecza ;

—  z  K u rsk a   do  C hyciny;

—  z  K u rsk a   do  Z a m ostow a  i  G órzycy.

LUBIKOWO  —   w ieś  letniskow a,  położona  ok.  13  km  
n a   północny  w schód  od  M iędzyrzecza.  N a  tu ry sty czn e 
w alo ry   w si  sk ła d a ją   się:  pięk n e  okolice,  Jezioro  Lubi- 

kow skie  i  położenie  z  d ala  od  ośrodków   m iejskich.

P K P   —   n a j b l ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   P r z y t o c z n e j   l u b   G o ­
r a j u   n a   l i n i i   S k w i e r z y n a —M i ę d z y c h ó d   ( o d l e g ł .   —   5  i   7  k m ) .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u   n a   l i n i i :   M i ę d z y r z e c z — R o ­

k i t n o —P r z y t o c z n a —L u b i k o w o — K o r b i e l e w k o .

S k l e p   s p o ż y w c z o - p r z e m y s ł o w y .   K l u b - k a w i a r n i a   „ R u c h ” .

Siedziba  dużego  PG R .  Uleży  ok.  0,5  k m  o d   północno- 

-w schodnich  k rań có w   Jeziora  Lubikowskiego  (pow. 
314,7  ha,  m aks.  głęb.  36  m).  Jezio ro   m a   d w a  odpły w y 

do  d w u   zlew ni:  zachodni  do  O b ry   oraz  północny  do 

W arty .  O bie  s tru g i  są  tru d n e   do  p o k o n ania  k ajak iem . 
Jezioro  m a  urozm aiconą  lin ię   brzegow ą  oraz  w iele  za­

tok.  W   jego  południow o-w schodniej  części  z n a jd u je   się

m alow nicza  w yspa,  nazy w ana  przez  m iejscow ą  ludność 
„W yspą  K onw aliow ą”  (ok.  5  ha  pow.).  W yspę  w   cało­
ści  porasta  g ęsty   las  bukow y  z  licznym i  stanow iskam i 

sta ry c h   dębów   i  in n y ch   drzew   liściastych.  Podszycie 
lasu  stanow i  m asow o  rosnąca  konw alia  i  paproć  orlica. 

R ośnie  tu   ró w n ież  lilia  złotogłów.  Z  zachodniej  stron y  
w yspy  w idoczny  je s t  w ysoki,  przeciw legły  brzeg  zw any 

„G órą  Czarow nic”,  w cinający   się  w   jezioro  długim ,  w ą ­
skim   półw yspem .  Nieco  dalej  wznosi  się  „G óra  B orsu- 
cza” .  Oba  w zgórza  ow iane  są  legendam i.  Osobliwością 

jeziora  je s t  jego  przezroczysta  woda,  um ożliw iająca 

oglądanie  d n a   n a w e t  do  głębokości  5—7  m,  co  stw a­

rza   idealn e  w a ru n k i  do  podw odnych  w ojaży  p łetw o n u r­
ków.  Jezioro  doskonale  n ad aje  się  też  do  u praw ian ia 

żeglarstw a.  A trak cje  te   u zu p ełn iają:  sp o rt  w ędk arsk i  — 

szczególnie  z  łodzi  lub   k ajak ów   —   oraz  polow anie  na 
ptactw o  w odne.  Jezioro  z  rybackiego  p u n k tu   w idzenia 

je s t  ty p em   sielaw ow ym ,  średnio  żyznym ,  głębokim . 
Licznie  są  tu   reprezen to w an e:  okoń,  szczupak,  węgorz, 
m iętus,  leszcz  i  płoć  —   m n iej  lin   i  krasn o p ió ra  (w zdrę-

ga).

D obre  w a ru n k i  do  w ypoczynku  i  spacerów   zapew ­

nia  n iew ielka  gęstość  zaludnienia  najbliższej  okoli­

cy  oraz  pobliskie  lasy,  obfitu jące  w   poziom ki,  jagody, 

jeżyny,  m aliny,  orzechy  laskow e  i  grzyby.  W schodnie 
brzegi  jeziora  zaroiły  się  już  od  dom ków   tu ry sty czn y ch  

zakładów   p racy   z  M iędzyrzecza,  Gorzow a  W lkp.  i 
S kw ierzyny.  W yjątkow o  tw a rd e   i  piaszczyste  dno  oraz 
łagodnie  nachylone  stoki  te j  części  jeziora  stw a rz a ją  

w ym arzone  m iejsce  do  plażow ania  i  odbyw ania  kąpieli.

Okolice  Lubikowa.  W  najbliższym   sąsiedztw ie  Jezio­

ra  Lubikow skiego  zn a jd u je   się  kilka  in n y ch   jezior,  k tó­
re   m ogą  stanow ić  cel  w ycieczek.  G odne  polecenia  są 

przede  w szystkim   w ędrów ki  n ad  jeziora:  Rokitno,  B ia­
łe,  C zarne  i  Stołuń.  Jezioro  Rokitno  (pow.  70  ha,  głęb. 

13  m)  było  kiedyś  połączone  z  Jezio rem   Lubikow skim . 

Położone  ok.  150  m  n a   północ  od  jego  zachodnich  k ra ń ­
ców  ch ętnie  je s t  odw iedzane  przez  w ędkarzy.

Ok.  3  km   na  północ  od  Jezio ra  Rokitno,  w śród  fali­

stych  pagórków   m orenow ych,  leży  w ieś  Rokitno.  J e st 

to  sta ra   osada,  w zm iankow ana  ju ż   w   dokum en tach   w

53

r.  1312.  W ieś  posiada  k o ś c i ó ł   barokow y,  w zniesiony 

na  w zgórzu  i  otoczony  ceglanym   m urem .  O becna  b u ­
dow la  pochodzi  z  la t  1746— 1756,  w edług  p ro je k tu   K a­
rola  M arcina  F ran tza.  W nętrze  jej  odznacza  się  bogatym  

w yposażeniem   w   sty lu   schyłkow ego  baroku.  W  w ielkim  

o łtarzu   zn a jd u je   się  obraz  M a donny  z  początku  X V I  w., 
dzieło  a rty s ty   szkoły  holenderskiej. 

In teresu jący m  

szczegółem  obrazu  je s t  biały  orzeł  na  sukni  M adonny, 
k tó ry   p rze trw a ł  okres  zaborów.

Z  R okitna,  w  k ie ru n k u   zachodnim ,  prow adzi  droga 

do  T w ierdzielew a,  w si  o  ch arak tery sty cznej,  ow alnej 
zabudow ie.  Na  północ  natom iast,  ok.  5  km   od  R okitna, 
leży  w ieś  D łusko,  w  k tó rej  zachow ała  się  cała  uliczka 
złożona  z  c h a t   p o d c i e n i o w y c h .   Z nana  je s t  tam ­
tejsza  S t a d n i n a   K o n i ,   gdzie  m ożna  rów nież  spę­

dzić  w czasy  w  siodle.

W ycieczki:

S zla k   P-3,  z  L u b ik o w a   prze z  R okitno,  T w ie rd zie lew o   i  G łębokie 

do  M iędzyrzecza;

—  z  L u b ik o w a   do  Stolu n ia   nad  jeziora:  Czarne,  Białe  i  S tołuń.

LUBNIEW ICE  —  w ieś  o  ch ara k te rz e   tu ry sty czn o -w y ­

poczynkowym ,  niegdyś  m iasto,  znana  szeroko  poza  g ra ­
nicam i  Pojezierza  Lubuskiego.  Leży  n a   w ąskim   p rze­
sm yku  m iędzy  jezioram i:  L ubniew ickim   (Lubiąż)  od  za­

chodu  i  K ra jn ik   (Trzciniec)  od  w schodu,  w   otoczeniu 
lesistych  pagórków   m orenow ych,  zaliczanych  do  ciągu 
sulęcińsko-św iebodzińskiego.  D ojazd  drogą  głów ną  E-8 
do  Torzym ia  i  dalej  drogą  lokalną  przez  Sulęcin  na  pół­
noc  do  Lubniew ic,  lub   od  skrzyżow ania  drogi  lokalnej 

(9  km   n a   północ  od  Lubniewic)  z  drogą  Poznań—K o­

strzyn.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   W ę d r z y n i e   n a   l i n i i  
R z e p i n — S z a m o t u ł y ,   s t ą d   o k .   9  k m   d o   L u b n i e w i c .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   G o r z o w a ,   S u l ę c i n a ,  

Ś w i e b o d z i n a ,   M i ę d z y r z e c z a ,   K r o s n a   O d r z a ń s k i e g o   i   Z i e l o ­
n e j   G ó r y .
R e z e r w a c j e   n o c l e g ó w   w   o ś r o d k u   „ W a r t a - T o u r i s t ”   o r a z   w  
k w a t e r a c h   p r y w a t n y c h   p r o w a d z ą :   „ W a r t a - T o u r i s t ”   w   S u ­
l ę c i n i e   u l .   Ś w i e r c z e w s k i e g o ,   t e l .   249,  ,, W a r t a - T o u r i s t ”   w  
L u b n i e w i c a c h   u l .   Z a m k o w a ,   t e l .   61  o r a z   o ś r o d e k   w c z a s o ­
w y   „ G r o m a d y ” ,  d y s p o n u j ą c y   z n a c z n ą   l i c z b ą   m i e j s c   w   d o ­
m a c h   p r y w a t n y c h .   S c h r o n i s k o   P T S M   u l .   Z a m k o w a   4  ( c z y n ­

n e   o d   m a j a   d o   p a ź d z i e r n i k a ) .

54

3.  L ubniew ice.  F ra g m e n t  Jez.  L ubniew ickiego  z  w idokiem   n a 

b u d y n ek   F W P   „Z am ek”

D o m y   w c z a s o w e   F W P   „ Z a m e k ”   I   i   I I   d y s p o n u j ą   z n a c z n ą

i l o ś c i ą   m i e j s c   w   p o m i e s z c z e n i a c h   p a ł a c o w y c h   o r a z   w   k w a ­
t e r a c h   p r y w a t n y c h  

( t y l k o   n a   s k i e r o w a n i a ;  

r e c e p c j a   z e  

s k i e r o w a n i a m i   F W P   w   „ Z a m k u ” ,  t e l .   23).  R e s t a u r a c j e :   „ R u ­
s a ł k a ”   ( k a t .   I I )   p l .   W o l n o ś c i ,   t e l .   17,  „ L e ś n a ”   ( k a t .   I I )   n a d  

j e z .   L u b i ą ż ,   t e l .   76.  S t a c j a   b e n z y n o w a   p r z y   d r o d z e   d o   S u ­
l ę c i n a .   W   p o b l i ż u   „ Z a m k u ”   —   s z k ó ł k a   j a z d y   k o n n e j   p r z y  
s t a d n i n i e   t u r y s t y k i   s p e c j a l n e j   „ O r b i s u ” ,  t e l .   85.  S k l e p y   s p o ­

ż y w c z e   i   p r z e m y s ł o w e .   K i n o .   K l u b   p r a s y .

Początki  osiedla  w iążą  się  z  istn ien iem   w arow nego 

zam ku,  zbudow anego  na  p rzesm yku  m iędzy  dw om a  je ­

zioram i.  N ajstarsza  w zm ianka  źródłow a  pochodzi  z 

r.  1322.  Od  r.  1367  przez  kilka  w ieków   Lubniew ice  b y ­
ły  w sią  szlachecką,  należącą  do  rodziny  von  W aldo- 
wów.  W ieś  zw iązana  jest  z  polskim   ru chem   ariańskim ; 
tu   w  X V II  w.  osiedliła  się  kolonia  arian,  w ypędzonych
z  Polski.  P ełn e  p raw a  m iejskie  otrzym ały  Lubniew ice

w   r.  1808.  W  r.  1945  zaliczono  je   do  osad  w iejskich.

W  planie  p rzestrzen ny m   w spółczesnych  L ubniew ic 

uderza  ch ara k te ry sty c z n y   ty p   zabudow y.  S tare,  X III- 
wieczne  m iasto  zajm ow ało  obszar  na  przesm y k u  jezior- 
nym ,  gdzie  znajdow ał  się  zam ek,  now e  zaś  —  założone 

w   r.  1708  —  rozbudow ało  się  na  w schód  od  starego.

55

Nowe  m iasto  rozciągało  się  n a   p rzestrzen i  praw ie  1  km . 

O snow ą  jego  p lanu  by ły   dzisiejsze  ulice  K ościelna  i  Su- 

lęcińska.

Z  zabytków   a rc h ite k tu ry   zachow ał  się  k o ś c i ó ł  

gotycki,  budow any  w   k ilk u   etapach.  N ajstarszą  jego 
część  stanow i  p ro sto k ątn y   k orpus  naw ow y  z  drugiej 

połow y  X IV   w.  W  X V I  w.  dobudow ano  p rez b ite ­

rium ,  a  w   X IX   w.  —   neogotycką  wieżę.  In te resu jąc ą  
budow lą  je s t  rów nież  pałac  z  końca  X IX   w.,  zbudow a­
n y   n a   m iejscu  średniow iecznego  zam ku,  grun tow n ie 
przebudow any  w   X X   w.  N a  u w agę  zasługują  a u te n ­

tyczne  płaskorzeźby  pochodzące  z  G recji,  w m ontow ane 

w   elew ację  pałacu.  Z  w ieży  pałacow ej  roztacza  się 

p rzep iękn y   w idok  n a   jeziora  i  lesiste  pagórki  tej  części 
Pojezierza.  W  ostatn ich   dniach   III  Rzeszy  w   pałacu 
znajdow ała  się  ponoć  część  hitlerow skiego  u rzęd u   k a n ­
clerskiego.  Po  zakończeniu  działań  w o jen nych  zorgani­
zowano  tu   szkołę  i  in te rn a t  dla  siero t  po  zm arłych  w  
czasie  o kupacji  nauczycielach.  O becnie  m ieści  się  tu  

dom  w czasow y  FW P.

Do  p ałacu  p rzylega  piękny,  k ilk u h ek taro w y   p a r k ,  

w   k tó ry m   rośnie  w iele  okazów   drzew   rodzim ych  i  ob­

cych;  do  ciekaw szych  należą:  dąb  burgundzki,  dąb  pi­
ram id alny,  g rab   dębolistny,  m agnolia  drzew iasta,  m iło­
rząb   japoński,  jo dła  balsam iczna,  klęk,  perełko w iec  ja ­

poński  i  w iąz  złocisty.

Okolice  Lubniewic.  W alory  tury styczno-w ypoczynko­

w e  Lubniew ic  po d kreślają  pięk ne  jeziora  i  rozległe  la­
sy.  N a  w schód  od  wsi,  w   pobliskim   sąsiedztw ie  zabu­
dowań,  leży  ow alne  jezioro  Krajnik,  zw ane  też  Trzciń- 
cem   (pow.  40,3  ha,  m aks.  głęb.  35  m).  Osobliw ością  je­
go  je s t  duża  głębokość  w   sto su n k u   do  zajm ow anej  po­

w ierzchni  i  rzeźby  otoczenia.  K ra jn ik   łączy  się  z  Jezio­

rem   L ubniew ickim   w ąsk ą  stru g ą   długości  ok.  300  m, 
przegrodzoną  śluzą  m łyńską.  Śluza  ta   p iętrzy   w ody  J e ­
ziora  L ubniew ickiego  do  w ysokości  ok.  3  m   ponad  po 
ziom  w ód  K rajn ik a.  D aje  to  w   efekcie  znaczny  spadek 

rzece  Lubni.

Jezioro  Lubniewickie,  zw ane  też  Lubiąż  (pow.  130 ha, 

m aks.  głęb.  13  m),  zostało  spiętrzone  nie  tylko  dla  uzy-

56

km

4.  Okolice  L ubniew ic

skania  tan iej  energii,  ale  przypuszczalnie  i  dla  celów 
obronnych.  Rozciągnięte  w   k ieru n k u   zachodnim   rozle­

w a  się  n a   przestrzen i  ok.  3,5  km .  Ma  dobrze  rozw iniętą 
linię  brzegow ą,  urozm aiconą  w ielom a  półw yspam i,  za­

tokam i  i  dw om a  w yspam i.  Całkow icie  zalesione  w yspy 

stano w ią  m iejsce  odpoczynku  p rzelo tny ch   ptaków .  W y­

sokie,  niek ied y  niedostępne  brzegi,  poro śn ięte  są  p ięk ­
nym i  lasam i  m ieszanym i.  N ajw iększe  głębokości  w y ­

stę p u ją   w  pobliżu  w schodnich  brzegów   w iększej  w yspy. 
Jezioro  m a  dw a  w iększe  dopływ y.  Do  jego  zachodniej 

części  w pada  s tru m y k   łączący  je   z  jezioram i  Krzywym  

Dużym   (pow.  ok.  27  ha)  i  K rzywym   Małym  (pow.  ok. 

3  ha).  D rugi  dopływ   p rzy jm u je   głęboko  w cięta  w   środ­

kow ej  części  zatoka,  tu ż  za  w iększą  w yspą.  J e s t  to  s tr u ­

m ień  w y p ły w ający   z  Jeziora  Lubniewsko-Ńakońskiego 

(pow.  230  ha,  m aks.  głęb.  15  m),  doskonale  nadający 

się  do  p rzepłynięcia  n a w e t  łodzią.  Linia  brzegow a  tego 

jeziora  je s t  urozm aicona  w ielom a  zatokam i  i  półw yspa­
mi,  ä  brzegi  są  w ysokie  i  zalesione.  C h arak tery sty czn e 

zw ężenie  w   środkow ej  części  ry n n y   dzieli  zbiornik  na 
dw ie  tonie.  Na  wysokości  zw ężenia  z n a jd u ją   się  dw a 

o ś r o d k i  

w y p o c z y n k o w e   zakładów   p racy  z 

G orzow a  W lkp.  T u  tak że  leży  osada  ry b ack a  Tkacze  z 
ośrodkiem   zarybieniow ym   i  w y lęg arn ią  ik ry   ryb .

Z  L ubniew ic  m ożna  odbyw ać  in teresu jące  w ycieczki 

w okół  jezior  i  do  pobliskich  lasów,  o b fitu jący ch  w  grzy­
by.  W odniacy  zaś,  p rzy   pew nej  w praw ie,  m ogą  rzeką 
L ubnią  (Lubniew ką)  spływ ać  k ajak iem   do  W arty.  J e st 

to  szlak  dość  tru d n y ,  ale  bardzo  a tra k c y jn y ;  jego  cał­
kow ita  długość  w ynosi  ok.  30  km .  Tuż  za  parkiem ,  na 

strom ym   zboczu  ryn n ow ym   Jezio ra  Lubniewickiego, 

z n a jd u je   się  O ś r o d e k   T u r y s t y c z n o - W y p o ­

c z y n k o w y   „ W arta-T o u rist” .  Prow adzi  do  niego  ul. 

Zam kowa.  O środek  m a  ładnie  rozm ieszczone  dom ki  tu ­

rystyczne,  pole  nam iotow e,  ogólnie  do stępną  plażę, 
strzeżone  kąpielisko  oraz  w ypożyczalnie  sp rzętu   p ły w a­
jącego.  Na  m iejscu  zn a jd u je   się  k a w ia rn ia   i  kiosk  spo­

żywczy.

W ycieczki:

S zla k   K -2,  z  L u b n ie w ic   prze z  B le d zew   do  S k w ie r z y n y ;
—  do  Sulęcin a   i   Ośna  L ubuskiego.

58

LUBRZA  —   daw niej  m iasto,  obecnie  w ieś  o  c h a ra k te ­

rze   letniskow ym ,  położona  m iędzy  jezioram i  Lubrza, 

Goszcza  i  L ubię  w   obniżeniu  ryn n o w y m   P aklicy  na 

w schodnim   s k ra ju   W ysoczyzny  L ubuskiej,  ok.  9  km   na 

północny  zachód  od  Św iebodzina.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   Ś w i e b o d z i n i e ,   p r z y  

l i n i i   P o z n a ń —K u n o w i c e .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   Ś w i e b o d z i n a   i   Ł a ­

g o w a .

S t o ł ó w k i   i   k w a t e r y   p r y w a t n e .   S k i e r o w a n i a :   L P G T   w   Ś w i e ­

b o d z i n i e   u l .   22 L i p c a   20,  t e l .   533.  B a r   g a s t r o n o m i c z n y .   K l u b -  

- k a w i a r n i a   „ R u c h ” .  S k l e p y   s p o ż y w c z e   i   p r z e m y s ł o w e .

W e  w czesnym   średniow ieczu  istn iał  tu   gród,  w ym ie­

n io n y   w   d o k u m en tach   z  la t  1319  i  1322  jako   O pp idu m  

et  c a stru m   (gród  i  podgrodzie).  Od XV I w.  osada  posia­
d ała  p raw a  m iejskie  i  przez  długie  w ieki  należała  do 
k lasztoru  cystersów   w   P a rad y ż u   (Gościkowie).  W  w ie­
kach  X V I  i  X V III  m iasto  łączyły  ożyw ione  k o n tak ty  
handlow e  z  Polską.  L ubrza  nie  m iała  m u ró w   obron­

n ych  i  w   w y n ik u   w o jen   w   w iek ach  X V II  i  X V III  ule­
gła  zniszczeniu  i  u tra c iła   p raw a  m iejskie.  U zyskała  je 

ponow nie  w   r.  1857,  by  znow u  w   r.  1945  je  utracić. 
P rzed   o sta tn ią   w o jn ą  znajd ow ała  się  w   L u b rzy   stacja 
klim atyczna,  w   k tó re j  leczono  schorzenia  dróg  odde­

chowych.

M alowniczo  położona  w ieś  w śród  licznych  jezio r  i  le ­

sisty ch  w zniesień  zam ieniła  się  w   zn an y   ośrodek  letn i­
skowy.  N a  południe  i  południow y  zachód  od  w si  znaj­

d u ją   się  dw a  piękne  jeziora:  Goszcza  (pow. 48 ha,  m aks. 
głęb.  20  m)  i  Lubię  (pow.  28,4  ha,  m aks.  głęb.  35  m). 

Oba  jeziora  o b fitu ją  w  ry b y .  W  jeziorze  Lubię  ży je  sie­
law a.  G łów ną  a tra k c ją   w ęd k arsk ą  są:  dorodna  płoć, 
leszcz,  okoń  i  w ęgorz.  Szczególnie  okoń  d o rasta   tu ta j  do 

rzadko  spo ty kany ch   rozm iarów .  B rzegi  jezior  są  do­

godne  do  w ędkow ania  z  lądu.

N ad  jeziorem   Goszcza  św iebodziński  oddział  L PG T 

zorganizow ał  c a m p i n g .   T uryści  m ogą  tu ta j  korzy­

stać  z  pola  nam iotow ego,  k u chn i  tu ry sty czn ej,  sprzętu  

w odnego  oraz  kąpieliska.

Okolice  Lubrzy.  W  najbliższych  okolicach  L ubrzy  za­

chow ał  się  zespół  u m o c n i e ń   t e r e n o w y c h ;   ro­

w ów   przeciw czołgowych,  śluz,  fo rtó w   i  bun k ró w   z

59

okresu  II  w o jn y   św iatow ej,  stanow iący  fra g m e n t  tzw . 
M iędzyrzeckiego  R ejonu  Um ocnionego.  W  czasie  zw ie­
dzania  ty ch   um ocnień  zaleca  się  zachow anie  szczegól­
nej  ostrożności  i  k ategorycznie  zab ran ia  się  w chodzenia 

do  podziem i.

A trak cy jn e  m ogą  być  rów nież  w ycieczki  do  okolicz­

nych  lasów,  o bfitu jących  w   grzyby,  m aliny,  jagody 

i  orzechy  laskow e.  G odne  polecenia  są  n adto  spacery 

wokół  jezior  Goszcza  i  Lubię.

W ycieczki:

S z la k   P -l,  w a ria n t  B :  z   L u b rzy   p rze z  N o w y   D w o rek  i  G ościko- 

w o  do  Ś w ieb o d zin a   lub  M iędzyrzecza.

ŁAGÓW  —   niegdyś  m iasto,  obecnie  znane  w   k ra ju  

i  za  g ran icą  uzdrow isko.  N azyw any  „ P e rłą   Ziem i  Lu­
busk iej’*,  posiada  sw oiste  w alo ry   tu ry sty cz n o -k ra jo ­

znawcze,  w ypoczynkow e  i  zdrow otne.  Położony  przy 

linii  kolejow ej  T oporów —M iędzyrzecz  oraz  4  km   n a  

północ  od  drogi  E-8  (Świebodzin— Słubice),  m a  dogod­

ną  sieć  połączeń  ko m unikacyjnych.  M alowniczo  położo­

ny  na  w ąskim   przesm yku  pom iędzy  jezioram i  Łagow ­

skim   od  południa  i  T rześniow skim   (Ciecz)  od  północy, 

dostarcza  niezapom nianych  w rażeń   i  przeżyć.  N a jsta r­

sza  część  m iejscow ości  leży  na  dnie  głębokiej  ry n n y  
jeziornej,  n ato m iast  nowsze  osiedle  zbudow ano  na  zbo­
czach  ry n n y   w śród  lesistych   w zniesień,  k tó re   n adają 
uzdrow isku  n iep o w tarzaln ą  opraw ę.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   T o p o r ó w —M i ę d z y r z e c z .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   p r z y   o ś r o d k u   w y p o c z y n k o w y m   L P G T  
d l a   p r z y j e ż d ż a j ą c y c h   z   k i e r u n k u   G r o n o w a   ( d r o g i   E - 8)  o r a z  

p r z y   s t a c j i   b e n z y n o w e j   d l a   p r z y j e ż d ż a j ą c y c h   z   k i e r u n k u  
P o ź r z a d ł a .

B a z ę   n o c l e g o w ą   s t a n o w i ą :   3  d o m y   w c z a s o w e   F W P ,   h o t e l  
„ Z a m e k ”   w r a z   z   r e s t a u r a c j ą   i   k a w i a r n i ą ,   o ś r o d e k   w y p o ­
c z y n k o w y   i   c a m p i n g   L P G T   n a d   J e z f o r e m  

Ł a g o w s k i m ,  

s z k o l n e   o b o z o w i s k o   t u r y s t y c z n e   n a   p ó ł w y s p i e   J e z i o r a   Ł a ­

g o w s k i e g o ,   o ś r o d e k   w c z a s ó w   r o d z i n n y c h  Z N P  n a d  J e z i o r e m  

T r z e ś n i o w s k i m ,  

o b o z o w i s k o   t u r y s t y c z n e  

P T T K ,  

o ś r o d e k  

s z k o l e n i o w o - w y p o c z y n k o w y   Z M S   o r a z   k w a t e r y   p r y w a t n e .  

R e c e p c j a   „ C e n t r a l n a ”   u l .   K o ś c i u s z k i   5,  t e l .   10.  D w i e   r e s t a u ­

r a c j e ,   b a r   s z y b k i e j   o b s ł u g i ,   d w i e   k a w i a r n i e .   W i e l e   s k l e p ó w .  

S t a c j a   b e n z y n o w a ,   t e l .   69.

Łagów  był  w   okresie  w czesnośredniow iecznym   pol­

skim   grodem   obronnym .  P ierw sza  h istoryczna  w zm ian­

60

ka  pochodzi  z  r.  1299.  W  połowie  X III  w.  przeszedł 

w raz  z  częścią  ziem i  lubuskiej  pod  panow anie  m a rg ra ­

biów  b ran d en b u rsk ich   i  sta ł  się  bastionem   przeciw   Pol­

sce  i  książętom   śląskim .  W  r.  1347  nab y li  go  w raz  z 
okolicznym i  w łościam i  joannici,  k tó rzy   w   połowie 

X IV   w.  zbudow ali  tu   zam ek.  Celem   działalności  zako­

nu  było  organizow anie  szpitalnictw a.  P rędko   jednak  
bracia  zakonni,  podobnie  ja k   po krew ni  im   tem p lariu sze 
i  K rzyżacy,  przem ienili  się  w   w alczących  ogniem   i  m ie­
czem   żołdaków .  Poszczególne  gałęzie  zakonu  tw orzyły 

kom andorie,  na  czele  k tó ry ch   sta ł  kom andor.  Do  k lu ­

cza  kom andorii  łagow skiej  należało  18  w si  i  m iasto  Su­

lęcin.  Z w ierzchnik  kom andorii  rzadko  p rzebyw ał  w   Ł a­

gowie,  rezydow ał  najch ętn iej  w   Słońsku  pod  K ostrzy­

nem .  Joan n ici  konsekw entn ie  i  z  uporem   prow adzili  po­

lity k ę  w yp ieran ia  Słow ian  poprzez  sy stem aty czną  g er­

m anizację  zagrabionych  ziem.  Sprow adzali  niem ieckich 

osadników ,  niszczyli  p am iątki  i  pom niki  rodzim ej  k ul­
tu ry ,  szykanow ali  poddanych  za  używ anie  języ ka  pol­

skiego.

W   połow ie  X IV   w.  osada  —  o  jed n ej  uliczce,  biegną­

cej  m iędzy  w zgórzem   zam kow ym   a  brzegiem   jeziora  — 
została  obw arow ana.  P rzesm y k   zam k n ięto   m u ram i 
o b ronn y m i  z  b ram ą  zw aną  P o lsk ą  od  w schodu  i   M ar- 
c h ijsk ą  od  zachodu.  W  r.  1640  w   czasie  w o jn y   trz y ­
d ziestoletn iej  Łagów   b y ł  w idow nią  w alk   ze  Szw edam i, 

k tó rz y   n a   k ró tk o   z a ję li  zam ek.  W  r.  1808  osada  o trz y ­
m ała  pełn e  p raw a   m iejskie.  P o   skasow aniu  zakonu 

jo an n itó w   w   r .  1810  Ł agów   przeszedł  w   rę c e   p ań stw a  

p ruskiego.  K rólow ie  p ru sc y   odstąpili  św ieżo  k reow an e 
m iasteczko  w ra z   z  d o b ram i  a ry sto k ra ty c z n y m   rodom  
niem ieckim .  M iasteczko  n ie   m iało  w a ru n k ó w   ro zw oju 

i  pod  koniec  X IX   w .  straciło   swój  m iejski  c h a ra k te r, 
stając  się  ośrodkiem   letniskow ym .

D oskonale  zachow ane  fra g m en ty   bram ,  zam y k ają­

cych  niegdyś  podgrodzie,  oraz  g ó ru jący   nad   okolicą  za­

m ek  n a d a ją   osiedlu  specyficzny  k lim at  tw ierd zy .  B r a ­

m a   P o l s k a ,   zbudow ana  z  cegły  w   XV  w.,  prow adzi 
do  jednoulicow ego  podzam cza,  liczącego  k ilkanaście  do­

m ów.  W  X V III  w.  została  nadbudow ana  i  uzyskała 
dw uspadow y  dach  z  naczółkam i.  B ram a  w chodziła  on­

61

5.  Łagów.  Jez.  T rześniow skie

giś  w   zespół  obw arow ań,  k tó ry ch   ślady  w  postaci  resz­
tek   ceglanego  m u ru   zachow ały  się  do  dziś.  W  jej  bocz­
nej  ścianie  od  stro n y   zachodniej  zn a jd u je   się  ukośny 

otw ór  strzelniczy.  Po  przejściu  B ram y  Polskiej  w idać 
ju ż  okazały  zam ek  z  wysoką,  okrągłą  wieżą,  zwieńczo­
ną  zębatym   krenelażem .

Z a m e k   w zniesiony  został  w   połow ie  X IV   w.  przez 

joannitów .  Z budow any  na  niew ielkim ,  stożkow atym  
w zniesieniu  m iędzy  jezioram i,  otoczony  obronnym   m u - 

rem   ceglanym   z  otw oram i  strzelniczym i,  s ta ł  się  b a ­
stionem   na  ówczesne  czasy  nie  do  zdobycia.  S kłada  się 

z  czterech  skrzy deł  z  dziedzińcem   pośrodku.  W  połud­
niow o-w schodnim   naro żn ik u   zam ku  wznosi  się  35-m e- 

tro w a   wieża,  w   dolnej  części  gran iasta,  a   w yżej  cylin­
dryczna.  Z  w ieży  roztacza  się  w sp an iały   w idok  na  p rze­
piękne  okolice  te j  części  Pojezierza.  W  X V III  w.  zam ek 
został  przebudow any  w   sty lu   barokow ym .  Z  średnio­

wiecznej  budow li  pozostała  n a   p a rte rz e   m n iejsza  sala 

z  gotyckim   sklepieniem   żebrow ym   (praw dopodobnie 

daw na  kaplica)  oraz  w ieża.  P o n ad to   w   niek tó ry ch   s a ­

lach  (np.  głów nej  —  zw anej  R ycerską)  zachow ały  się

62

sufitow e  ozdoby  stiukow e  oraz  kom inki.  P rzebudow a 
zam ku  nie  zdołała  całkow icie  zatrzeć  pierw otnego 
k ształtu   tej  kom andorskiej  tw ierdzy,  zachow ując  czę­
ściowo  daw ną,  średniow ieczną  form ę.  Do  w n ę trz a   za­

m ku  do stajem y   się  przez  b ram ę  w   przed m u rzu  oraz 

m roczny  gan ek  o  szerokich  schodach,  k tó ry   kończy  się 
p rzy  drzw iach  w ew n ętrzn ych .  K w ad ratow y   dziedziniec 
z am knięty  je s t  ze  w szystkich  stro n   ścianam i  zam ku; 

Gtoczony  b ył niegdyś arkadam i,  a obecnie  tylko od stro n y  
sieni  schodowej  zn a jd u ją   się  krużg anki  z  arkadam i,  pod 
k tó ry m i  ustaw iono  fig u ry   gotyckie  z  początku  X V I  w. 
Z am ek  opasu ją  gotyckie  m u r y   o b r o n n e   z  X IV w . 
Po  w yzw oleniu  opiekę  n ad  zam kiem   spraw ow ało  Sto­
w arzyszenie  H istoryków   Sztuki,  przeznaczając  go  na 

dom  p racy   tw órczej.  W  r.  1961  opiekę  przejęło  Poznań­

skie  T ow arzystw o  M uzyczne  im.  W ieniaw skiego,  tw o­

rząc  tu   ośrodek  przygotow aw czy  do  m iędzynarodow ych 

konkursów   m uzycznych.  O becnie  zam ek  je s t  w   adm ini­
stracji  LPGT,  k tó ry   adap tow ał  go  na  h o tel  tu ry sty czn y  

ze  stylow o  urządzoną  re sta u ra c ją   i  kaw iarnią.

Obok  zam ku  stoi  k o ś c i ó ł   z  XV I  w.,  w   któ rym  

zachow ało  się  kilk a  p ły t  nagrobkow ych,  m.  in.  kom an­
dora  łagow skiego  A ndrzeja  von  Schleiben  (zm.  w  
r.  1571)  oraz  jego  syna  (zm.  w   r.  1568).

Od  B ram y  Polskiej  zaczyna  się  w łaściw e  podgrodzie, 

zam knięte  od  stro n y   zachodniej  B r a m ą   M a r c h i j -  

s k  ą.  Tę  jed n o stro n n ie  zabudow aną  uliczkę  —  n a js ta r­
szą  część  osady  —   zam ieszkiw ali  niegdyś  rzem ieślnicy 
p racu jący   dla  zam ku.  B ram a  M archijska,  znacznie  w yż­
sza  oraz  m asyw niej sza  od  Polskiej,  posiada  dw a  otw o­
ry   przejściow e:  jed en   dla  pieszych,  a  drug i  dla  pojaz­
dów.  Pochodzi  z  X V II  w .;  p ierw o tn ie  została  zbudow a­
na  z  cegły,  a   później  jej  górna  część  o trzym ała  kon­
stru k c ję   szachulcow ą.

Okolice  Łagowa.  Z  Łagow a  m ożna  odbyć  w iele  in te ­

resu jących   w ycieczek  do  okolicznych  lasów   na  k u l­
m inacje  wzgórz  m orenow ych  (np.  Bukow iec  —  227  m 
n.p.m.,  G orajec  —  205  m  n.p.m .)  oraz  do  licznie  w y stę­
pujących  tu   jezior.  Do  najb ard ziej  atra k cy jn y c h   należy 

zaliczyć  spacery  wokół  jezior  Trześniowskiego,  zw ane­
go  też  Ciecz  (pow.  185,7  ha,  dł.  4770  m,  szer.  620  m,

63

—v 

■-  d r  o j  i

lin ie   k o l e j o w e  

s c h r o n is k a   PTTK 

^

 

s c h r o n is k a   s z k o łn e  

A  

o ś r o d k i  w y p o c z y n k o w e

&   rffc 

z a m k i  i  p a ła c e   z a b y t k o w e

Ą  

r e z e r w a t y   p r z y r o d y

’?* 

w y s o k o ś c i  w   m   n .p .m .

i  ?... 

iwy

3

4   k m

m aks.  głęb.  58,8  m)  i  Łagowskiego  (pow.  82,4  ha,  dł. 
2840  m,  szer.  600  m,  m aks.  głęb.  13,5  m).  Jezioro  Ła­

gow skie  —   rynnow e,  w cięte  w   piaszczyste  obszary  san ­

drow e,  m a  dobrze  rozw in iętą  linię  brzegow ą,  z  w ielom a 
m alow niczym i  zatokam i  i  półw yspam i.  Łagodne  brzegi 
od  zachodu  i  południa  o k alają  piękne  lasy  sosnowe,  b u ­

kowe  i  dębowe.  Od  stro n y   Łagow a  brzeg  je s t  płaski 
i  łatw o  dostępny.  Toteż  zlokalizow ano  tu ta j  w iele  p rzy ­
stan i  dla  sp rz ę tu   pływ ającego.  Jezioro  Łagowskie,  po­
łączone  w ąskim   kanałem   z  Jezio rem   Trześniow skim , 
może  stanow ić  a tra k c y jn y   szlak  do  odbyw ania  dłuż­
szych  w ycieczek  kajakow ych.  Jezioro  T rześniow skie 
należy  do  najgłębszych  jezior  n a   N iżu  Polskim .  K la­
syczna  ry n n a   tego  jeziora  m a  stro m e  zbocza,  poprzeci­
n an e  niekied y  głębokim i  parow am i.  Liczne  zatoki  i  pół­
w yspy  jeziora  za ra sta   w ąski  pas  oczeretów ,  n ad ając  m u 
w iele  uroku.  Biegnąca  n ad   brzegam i  jeziora  ścieżka  za­
chęca  do  odbyw ania  in te resu jąc y c h   w ycieczek.  W  głę­
binach  obu  jezio r  ż y ją   cenne  g a tu n k i  ryb ,  m.  in.:  szczu­

pak,  okoń,  leszcz,  płoć,  w ęgorz  oraz  sielaw a  i  sieja.

Mało  urodzajne  na  ogół  gleby  okolic  Łagow a  sp rzy ­

jały   zachow aniu  się  tu ta j  lasów   o  p ierw o tn y m   składzie 
gatunkow ym .  Na  północny  zachód  od  Łagowa  zn ajd u je 
się  jed y n y   n a   P ojezierzu  L ubuskim   z w a rty   kom pleks 
lasów   bukow ych,  zw any  przez  przy rod n ik ó w   „Łagow ­
ską  W yspą  B uczyn”  liczący  ok.  2000  h a   pow ierzchni. 
B ogate  ru n o   leśne  o bfite  tu   w   rośliny,  z  k tó ry ch   w iele 
m a  zastosow anie  w   lecznictw ie.  Poza  zw a rty m   zespo­
łem   buczyn  i  sosen  tra fia ją   się  rów nież  n a   te re n ie   N ad­
leśnictw a  Łagów   p a rtie   lasów   dębow ych  i  brzozow ych. 

S potyka  się  stanow iska  grabu,  m odrzew ia,  jodły,  cisa 

i  św ierka.  Osobliwością  łagow skiej  flo ry   je s t  daglezja 

(jedlica),  szybko  rosnące  drzew o  kanadyjskie,  k tóre 

znalazło  tu ta j  dobre  w a ru n k i  klim atyczne.  N iezw ykle 

bogate  ru n o   i  poszycie  lasów   łagow skich  o b fitu je   w   d u ­

że  ilości  grzybów   i  jagód,  co  stanow i  dodatkow ą  a tra k ­

cję  dla  wczasowiczów  i  tu ry stó w .  W  lasach  ży ją:  jele ­
nie,  sarn y,  dziki,  zające,  borsuki,  lisy,  w iew iórki,  łasice 
i  żerujące  nad   w odam i  w yd ry.  Te  ostatn ie  są   praw n ie 

chronione  i  nie  w olno  n a   nie  polować.

W  rejo n ie  Korytna,  Poźrzadla  i  Drzewc,  ok.  7  km  

od  Łagowa,  utw orzono  łow iecki  obwód  polow ań  dew i-

5  —   P o j e z i e r z e   l u b u s k i e  

c c

zowych.  N ajchętniej  p o lu ją  tu ta j  Szwedzi,  Belgowie, 

A ustriacy  i  Francuzi.

W arto  jeszcze  w spom nieć  o  nieco  dłuższych  w yciecz­

kach  do  Sieniawy,  gdzie  zn ajd u je  się  k o p a l n i a   w ę ­
g l a  

b r u n a t n e g o  

oraz  do 

t e l e w i z y j n e g o  

o ś r o d k a  

p r z e k a ź n i k o w e g o  

w   Jemiołowie. 

W zniesiony  w   r.  1964  300-m etrow ej  wysokości  m aszt 

stanow i  głów ny  akcent  w ysokościow y  okolic  Łagowa.

W ycieczki:

S zla k   P 1,  z   Ł agow a  p rze z  Sieniaw ą,  N o w y   D w o rek  i  G ościkow o 

do  Ś w ieb o d zin a   lub  M ięd zy rze cza ; 

szla k  P - l,  w a ria n t  A :  z   Ł agow a  w z d łu ż  w schodnich  brzegów  

jeziora  T rześn io w skieg o   na  B u k o w ie c   i  prze z  Jem io ló w  

do  Łagowa.

ŁOCHOWICE  —  w ieś  położona  na  falistej  R ów ninie 
K rośnieńskiej,  ok.  6  km   na  północ  od  K rosna  O drzań­

skiego.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   K r o ś n i e   O d r z a ń s k i m .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   K r o s n a ,   Z i e l o n e j  

G ó r y   i   Ś w i e b o d z i n a .
N a d   j e z i o r e m   G l i b i e l   z n a j d u j e   s i ę   O ś r o d e k   W y p o c z y n k o w y  

L P G T   „ P i a s t ”   w   Ł o c h o w i c a c h   ( p o c z t a   K r o s n o   O d r z a ń s k i e ,  

t e l .   K r o s n o   298).

Jezioro  Glibiel,  zw ane  też  Łochow ickim   (pow.  22  ha), 

re p re z e n tu je   ty p   jeziora  rynnow ego  bez  dopływ u  i  od­

p ły w u  pow ierzchniow ego.  N ad  jeziorem   zn ajd u je  się 
O ś r o d e k   W y p o c z y n k o w y   LPG T  „ P ia st” ,  dys­

ponujący  w ielom a  m iejscam i  w   paw ilonie  hotelow ym  
i  w   dom kach  tu ry sty czn y ch .  N a  te re n ie   ośrodka  zn aj­
d u je  się  re sta u ra c ja   i  k aw iarn ia.  P onadto  do  dyspozy­

cji  tu ry stó w   oddano  pole  nam iotow e,  park in g   strzeżo­

ny,  plażę  i  kąpielisko  oraz  k u ch n ie  tu rysty czn e.

Okolice  Łochowie.  N a  północny  w schód  od  w si  leży 

w iele  m niejszych  i  w iększych  jezio r  u k ry ty c h   w   lasach, 

k tó re   m ogą  stanow ić  cel  atra k cy jn y c h   w ycieczek  i  spa­

cerów.  N a  zachód  n ato m iast  rozciąga  się  duże  skupisko 
staw ów   ry bn ych ,  należących  do  P aństw ow ego  Gospo­

d arstw a  R ybackiego  w   Osiecznicy.

66

W ycieczki:

—  Z   Ł ochow ie  do  B y tn ic y   nad  jeziora  K o k n o   i  B y tn ic k ie ;

—  z   Ł ochow ie  do  O siecznicy.

MIĘDZYRZECZ  —   m iasto  położone  w   obniżeniu  zwa­

n y m   B asenem   M iędzyrzeckim ,  n ad  rzek ą  Obrą,  u   ujścia 

Paklicy,  n a   głów nym   szlaku  kom unikacji  drogow ej  Zie­

lona  G óra— Gorzów  W ielkopolski  (E-14).

P K P   —   z   M i ę d z y r z e c z a   w y b i e g a j ą   l i n i e   k o l e j o w e   o   z n a c z e ­
n i u   l o k a l n y m   d o   Z b ą s z y n k a ,   M i ę d z y c h o d u ,   S k w i e r z y n y ,  

R z e p i n a   i   T o p o r o w a .

P K S   —   p r z y s t a n e k   o b o k   d w o r c a   P K P :   l i n i e   d o   Z i e l o n e j  
G ó r y ,   G o r z o w a   W i e l k o p o l s k i e g o ,   S u l ę c i n a ,   K o s z a l i n a ,   J e l e ­
n i e j   G ó r y   i   P o z n a n i a .
T a x i   R y n e k ,   t e l .   222.  H o t e l   M i e j s k i   u l .   C h ł o d n a   26,  t e l .   544. 
S c h r o n i s k o   P T S M   w   D o m u   K u l t u r y   D z i e c k a   i   M ł o d z i e ż y  
u l .   A r m i i   C z e r w o n e j   25,  t e l .   459.  R e s t a u r a c j a   „ P i a s t o w s k a ”  
u l .   O r l ą t   12,  t e l .   365.  B a r   „ L u b u s k i ”   u l .   A r m i i   C z e r w o n e j   13, 

t e l .   450.  B a r   m l e c z n y   u l .   30  S t y c z n i a   11,  t e l .   486.  K a w i a r n i e :  

„ K a s z t e l a n k a ”   p r z y   P D K   u l .   A r m i i   C z e r w o n e j   15  ( t e l .   814), 
„ P ó ł   C z a r n e j ”   ( t e l .   342)  i   „ H o t e l o w a ”   u l .   C h ł o d n a   26.  B i u ­

r o   Z a r z ą d u   O d d z i a ł u   P T T K   u l .   P o z n a ń s k a .   S t a c j a   b e n z y ­
n o w a   u l .   S i k o r s k i e g o   16,  t e l .   242.

M iędzyrzecz  b y ł  w ażnym   grodem   ju ż  n a   początku 

X I  w.  Je d n ak   pierw sze  w zm ianki  pisane  dotyczą  nie 

grodu,  lecz  klasztoru,  jednego  z  n a jstarszy ch   w   Polsce, 

założonego  za  p anow ania  Bolesław a  Chrobrego  ok. 

1000  r.  P ow stan ie  k laszto ru   było  bardzo  w ażnym   m o­

m entem   dla  dalszego  rozw oju  osady.  Dzięki  w yjątkow o 
ko rzystnem u  położeniu  w   klinie  m iędzy  O brą  a  Paklicą, 
M iędzyrzecz  s ta ł  się  silnym   grodem   obronnym   n a   pół­
nocno-zachodnim   pograniczu  Polski.  U  stóp  grodu  po­

m yślnie  rozw ijało  się  podgrodzie.  N ajstarsze  dokum en­
ty   historyczne  o  M iędzyrzeczu  pozostaw ił  kronik arz 

niem iecki  bisku p  T h ietm ar  (975— 1018)  z  M erseburga, 
opisując  w y p raw ę  cesarza  H en ry k a  II  przeciw ko  Bole­
sław ow i  C hrobrem u.  W ojska  H e n ry k a  II  w   r.  1005  za­

trz y m ały   się  w   M iędzyrzeczu  w   pogoni  za  u stęp u jący ­

m i  w ojskam i  polskim i.  Pod  koniec  X I  w.  M iędzyrzecz 

został  zdobyty  przez  Pom orzan,  ale  już  w   r.  1094  Bole­

sław   K rzyw ousty  przyw rócił  go  Polsce.  Po  śm ierci  Bo­

lesław a  K rzyw oustego  (r.  1138)  ziem ia  m iędzyrzecka, 

jak o   część  dzielnicy  w ielkopolskiej,  przy p ad ła  księciu 

w ielkopolskiem u  i  k rakow skiem u  —   M ieszkowi  S ta re ­
m u.  D zielnicą  tą   w ładali  rów nież  jego  synow ie:  Odo 

(książę  poznański  i  kaliski,  zm.  w   r.  1194)  i  W ładysław

67

Laskonogi  (książę  poznański  i  krakow ski,  zm.  w  r.  1231). 

Do  zasług  P rzem ysła  I  należy  ustanow ienie  w   M iędzy­
rzeczu  kasztelanii.  P ierw szym   n o tow anym   kasztelanem  
m iędzyrzeckim   b y ł  T eodoryk  (ur.  1232).  N astępcą  P rz e ­
m ysła  I   b ył  jego  b ra t  i  opiekun  jego  sy na  —  P rzem y ­

sła  II — książę  kaliski  B olesław   Pobożny  (zm. w  r.  1279). 

M iędzyrzecz  za  panow ania  książąt  w ielkopolskich  roz­
w ijał  się  pom yślnie.  Je d n a k   podobnie  ja k   pozostałe  zie­
m ie  graniczne  w   okresie  rozbicia  feudalnego  b y ł  ciągle 

n ęk an y   przez  napaści  feudałów   niem ieckich.  W  r.  1269 
m arg rab ia  b ran d e n b u rsk i  O tto  n ap ad ł  n a   M iędzyrzecz, 
spalił  m iasto  i  ograbił  m ieszczan,  ale  zam ku  nie  udało 
m u  się  zdobyć.  Po  śm ierci  P rzem y sław a  II  (zm.  w  

1296)  M iędzyrzecz  przeszedł  pod  panow anie  P iastów  

głogowskich.  B randenburczycy  nie  zrezygnow ali  jed n a k  

ze  zdobycia  zam ku  i  dostali  się  tam   przy   pom ocy  pod­
stępu.  W ykorzystali  bow iem   p raw a   m ajątk o w e  do  m ia­

sta   i  zam ku  M ałgorzaty  z  ro d u   brandenburskiego,  w do­
w y  po  k ró lu   P rzem y śle  II.  M argraf  b ran d e n b u rsk i  J a n  
odstąpił  te  p raw a   w   r.  1306  K rzyżakow i,  A rnoldow i 
U chtenhagenow i.  D opiero  W ładysław   Łokietek  w cielił 
M iędzyrzecz  ponow nie  do  Polski.  W  połowie  XIV   w. 

K azim ierz  W ielki  zbudow ał  w   M iędzyrzeczu  zam ek. 

W  r.  1474  M iędzyrzecz  ponow nie  został  spalony  i  ogra­
biony  przez  w ojska  księcia  głogowskiego  H e n ry k a   XI. 
M iasto  odbudow ał  i  n ad ał  m u   w   r.  1485  now e  p raw a  — 

na  w zór  m ag d eburskich  —  k ró l  K azim ierz  Jagiello ń­
czyk.  Rok  te n   zapoczątkow ał  okres  pom yślnego  rozw oju 

M iędzyrzecza,  trw a ją c y   z  nieznacznym i  p rzerw am i  do 

końca  X V II  w.  W  r.  1520  Sasi,  idąc  n a   pom oc  m istrzo­

wi  krzyżackiem u  A lbrechtow i  do  P ru s,  n ap ad li  n a   M ię­
dzyrzecz,  burząc  m iasto  i  zam ek.  M iasto  jed n a k   szyb­

ko  odbudow ało  się  i  rozw inęło  gospodarczo  dzięki  p rzy ­

w ilejow i  Z y gm u n ta  I  z  r.  1520,  n a   m ocy  którego  m iesz­
czanie  m iędzyrzeccy  zostali  zw olnieni  na  przeciąg  czte­

rech  la t  od  w szelkich  podatków   i  danin.  W  r.  1565 

król  Z y gm u nt  A ugust  u stano w ił  w   M iędzyrzeczu  do­
roczne  jarm ark i.  W  d n iu   25 1  1574  r.  m iasto  okazale  w i­
tało  przybyłego  z  P ranej i  nowo  obranego  k róla  —   H en­

ry k a   Walezego.

W  połowie  XV I  w.  w spaniale  rozw inęło  się  w   Mię­

dzyrzeczu  sukiennictw o,  a  w y ro b y   sukien nik ów   m ię­

68

dzyrzeckich  znane  były  w   k ra ju   i  za  granicą.  R ozw ija­

ły   się  rów nież  cechy  szewców,  kupców,  k u śnierzy  i  g ar­

barzy.

W  czasie  w ojen  szw edzkich  M iędzyrzecz  został  przez 

Szw edów   z a ję ty   i  obrabow any.  Po  Szw edach  w targ nęli 

tu   B randenburczycy,  ponow nie  grabiąc  i  niszcząc  m ia­

sto.  Po  zbrojnej  in te rw e n cji  P io tra   O palińskiego,  Szw e­
dzi  i  B randenb urczycy  w ycofali  się  z  m iasta.  Pod  ko­

niec  X V II  w.  tw ierd za  m iędzyrzecka  podupadła.  Z anie­

db an ą  w arow nię  już  zupełnie  łatw o  zajęli  Szwedzi  za 

p anow ania  K arola  X II.  K o lejny   w ielki  pożar  w   r.  1731 
stra w ił  ponad  połow ę  budynków .  W  r.  1793  M iędzy­

rzecz  znalazł  się  w   II  zaborze  pruskim .  W  r.  1806 
m ieszkańcy  m iasta  w itali  N apoleona,  ciągnącego  na 

wschód.  W  r.  1815  M iędzyrzecz  w łączono  do  W ielkiego 
K sięstw a  Poznańskiego.  Po  tra k ta c ie   w ersalskim   cały 

pow iat  m iędzyrzecki  odpadł  od  W ielkopolski  i  wszedł 

w   skład  Rzeszy.  Nie  pow iodły  się  p ró b y  odzyskania 

M iędzyrzecza  dla  Polski  w   czasie  pow stania  w ielkopol­

skiego  w   latach   1918/1919.  P olska  ludność  autochto­
niczna,  zam ieszkująca  okoliczne  w sie  (D ąbrów ka  W iel­

kopolska)  i  m iasteczka  (Pszczew,  Trzciel),  skup iała  się 

w  licznych  organizacjach  ośw iatow ych,  k u ltu ra ln y c h  

i  gospodarczych,  k tó ry ch   celem   była  obrona  polskości 

ty ch   ziem.

H isto ria  m iasta  i  regionu  w   latach   II  w ojny  św iato­

wej  w iąże  się  z  ogrom em   zbrodni  popełnionych  n a   lu d ­

ności  polskiej.  P ierw szy  n a   P ojezierzu  obóz  k a rn y   po­
w stał  w   M iędzyrzeczu  jeszcze  n a   długo  przed  rozpoczę­

ciem  w o jn y ;  więziono  w   nim   robotników   polskich,  zbie­
głych  z  p racy   przym usow ej  w   Niemczech.  N a  po dsta­
w ie  licznych  dokum entów   m ożna  stw ierdzić,  że  n a   zie­

m i  m iędzyrzeckiej  było  szereg  obozów  cyw ilnych  (Ble­
dzew,  Lubikowo,  Lutol Suchy,  Przytoczna,  Zem sko, P ie ­
ski,  Trzciel)  i  jenieckich  (Bukowiec,  G oraj,  Now a  Wieś, 
Osiecko,  Sokola  D ąbrow a,  W yszanowo,  Brojce,  Zbąszy­
nek,  Rogoziniec).  W  obozach  ty c h   m ordow ano  przede 

w szystkim   in telig en cję  polską,  przed w ojen n ych  działa­
czy  politycznych  i  społecznych  oraz  byłych  p ow stań­
ców.  Szczególnie  odrażającym   m iejscem   m asow ych 
zbrodni  b ył  szpital  w   O brzycach  k.  M iędzyrzecza,  gdzie 

w   latach   1940—45  m ordow ano  um ysłow o  chorych  pac­

69

7.  M iędzyrzecz.  Z am ek

jentów ,  zniedołężniałych  starców ,  nieuleczalnie  chorych 

oraz  niedorozw inięte  dzieci.  P erso n el  szpitala  zgładził 

przeszło  10 000  istn ień   ludzkich  z  różn y ch   stro n   okupo­
w anej  E uropy.

Pod  koniec  o statniej  w o jn y   hitlerow cy   próbow ali  sta ­

wiać  silny  opór  n a   lin ii:  S k w ierzy n a—M iędzyrzecz— 

—Św iebodzin— Sulechów ,  ale  szybkie  i  skuteczne  dzia­

łania  jed n o stek   I  F ro n tu   B iałoruskiego  uniem ożliw iły 
Niemcom  pełn e  w y k orzy stan ie  w cześniej  przygoto­

w anych  linii  obronnych.  Tzw.  M iędzyrzecki  R ejon 

U m ocniony  został  zdobyty  z  m arszu  w   dniach  29—31  I 

1945  r.  Szczególnym   m ęstw em   w y ró żniła  się  w   w alkach 

o  przełam anie  tego  um ocnienia  44  b ry g ada  pancerna 

pod  dow ództw em   B o h atera  Z w iązku  Radzieckiego  płka 
Józefa  Gusakow skiego.  Sforsow ała  ona  jako  pierw sza 
we  w si  W ysoka  głów ny  pas  obrony  nieprzy jaciela  w 
dn iu   29 I  i  lik w id u jąc  opór  oraz  k o n tra ta k i  Niem ców 

sam odzielnie  d o tarła  do  O dry.  W  w alce  tej  poległo  ok. 

tysiąca  żołnierzy.  Pochow ano  ich  na  c m e n t a r z u  

w o j s k o w y m   ok.  3  k m   od  M iędzyrzecza  p rzy   szosie

70

do  G orzow a  W lkp.  W  r.  1967  na  cm entarzu  w zniesiono 

p o m n i k .

Dziś  M iędzyrzecz  liczy  ok.  16  tysięcy  m ieszkańców. 

C en tra ln ą   część  m iasta  stanow i  zespół  m ieszkaniow o- 
-usługow y.  Zespół  zabytkow y,  w chodzący  w   tzw .  strefę 
ochrony  k onserw atorskiej  z  pasm em   zieleni  n ad   rzeką 

O brą  i  Paklicą,  zn ajd u je  się  w   zachodniej  części  m ia­

sta.  P rzem y sł  zlokalizow ano  w   północnej  części  m iasta, 

zaś  zaplecze  m agazynow o-składow e  w   południow o- 

-w schodniej  jego  części.  W  skali  k rajow ej  M iędzyrzecz 

nie  odgryw a  pow ażniejszej  roli  jako  ośrodek  p rzem y­
słowy,  pełni  jed n a k   w ażną  fu n k cję  w   zakresie  p rodu k ­
cji  m ateriałó w   budow lanych  i  w y k onaw stw a  budow la­

no-m ontażow ego.

Zw iedzanie M iędzyrzecza propon u jem y  zacząć od  M u- 

z e u m   R e g i o n a l n e g o ,   znajdującego  się  w   pobli­
żu  zam ku.  M uzeum ,  pow stałe  w   r.  1945,  posiada  bogate 
zbiory  z  zakresu  archeologii,  historii,  sztu ki  i  etnografii. 
Dział  archeologiczny  ek sponuje  ślady  działalności  czło­
w ieka  od  czasów  najdaw n iejszy ch  (paleolitu)  aż  do 

średniow iecza.  D ział  histo ry czny   p rzed staw ia  liczne  do­
k u m en ty   świadczące  o  polskości  ziem i  m iędzyrzeckiej. 

Dział  etnograficzny  re p re z e n tu je   bogatą  k u ltu rę   m a te ­

ria ln ą   ludności  autochtonicznej  w si  od  X V III  do  X X   w., 
a  także  rep a tria n tó w .  W reszcie  w   dziale  sztuk i  w yróż­

nia  się  sw oista  kolekcja  polskich  p o rtre tó w   tru m ie n ­
nych  z  k artuszam i  herb ow ym i  z  X V II  i  X V III  w.  Jed en  
z  nich  —   z  w izeru nk iem   kasztelanow ej  Ew y  B ronikow ­
skiej  —   b y ł  sensacją  na  w y staw ie  k u ltu ry   polskiej  w 

Londynie  i  P aryżu.

C ennym   i  n ajstarszy m   zabytkiem   są  r u i n y   z a ­

m k u   z  czasów  K azim ierza  W ielkiego.  Z am ek  został 
zbudow any  n a   m iejscu  daw nego  grodu,  pam iętającego 
czasy  Bolesław a  Chrobrego.  Ów czesny  gród  otoczony 

był  zew sząd  wodą,  a  ponadto  z  trzech   stro n   w ałam i 

ziem nym i.  S tał  na  łasze  rzecznej  (starorzeczu)  u   ujścia 

Paklicy  do  O bry  i  je d n ą   stro n ą   opadał  bezpośrednio  ku 
brzegow i  Obry.  B ram a  w jazdow a  znajdow ała  się  we 
w schodniej  części  zam ku,  obok  niej  stała  w ieża  głów na 
na  p lanie  koła.  N ajlepiej  zachow ały  się  b u d y n ek   przy- 

b ram n y   i  m u ry   obwodowe,  podczas  gdy  sam   zam ek

71

uległ  zniszczeniu  w   czasie  w ojen  szwedzkich.  Po  poża­
rze  w   X V III  w.  zam ek  ju ż  nie  pow rócił  do  daw nej 

św ietności.  Prow adzone  przez  szereg  la t  prace  nad   zre­
konstruo w aniem   tego  obiektu  zostały  zakończone  w 

r.  1962.

R a t u s z   został  zbudow any  z  cegły  w   r.  1581.  J e st 

u trzy m an y   w   sty lu   odrodzenia,  stojąc  w   m iejscu  daw ­

nego,  drew nianego  ratusza.  O becny  swój  w ygląd  o trz y ­

m ał  p rzy   odbudow ie  po  pożarze  w   r.  1731.  N a  szczycie 

w ieży  ratuszow ej  zachow ał  się  o ryg in alny   orzeł  polski 
z  gw iazdą  napoleońską.

G otycki  k o ś c i ó ł   pochodzi  z  drugiej  połowy  XIV 

w.,  przebudow any  po  pożarach  w   w iekach  XV I  i  XIX. 

Je st  tró j naw ow ą,  halow ą,  ceglaną  budow lą  o  sklepieniu 

gw iaździstym .  Szczyty  w schodnie  chóru  i  n aw   są  boga­
to  ozdobione  m otyw em   w nęk   okiennych,  o  krzyżow ym  
laskow aniu  i  bliźniaczych  arkadach.

Okolice  Międzyrzecza.  Do  n ajstarszy ch   zabytków  

a rc h ite k tu ry   n a   ziem i  m iędzyrzeckiej  należą  niew ielkie 

kościółki  d rew n ian e  w   K osieczynie  i  Chlastawie.  K o- 

ś c i ó ł  w  K osieczynie  pochodzi  z r.  1406,  odbudow any w 
sta ry m   kształcie  w   latach   n astępnych.  W ybitnie  polski 
c h a ra k te r  posiada  tu   jeszcze  d w ó r   z  X V III  w.  —  re ­

zydencja 

spolszczonej 

później 

rodziny 

Lossowów. 

W  C hlastaw ie  zn ajd u je  się  k o ś c i ó ł   postaw iony  w 
r.  1635. C h arak tery sty czn y m   archaizm em   jest  tu   w sp ar­
cie  całego  otw artego   w iązania  dachu   na  jed n ym   słupie. 

W iązanie  stro p u   i  ścian  p o k ry te  je s t  in teresu jącą  poli­
chrom ią  z  r.  1651.  In n e  ciekaw e  k o ś c i ó ł k i   d rew n ia ­
ne  sp otykam y  w   Bukowcu  i  Łagowcu.  Oba  pochodzą 

z  X V I  w.  W  Chycinie  je s t  k o ś c i ó ł   gotycki.  W  Dłu- 
sku  n ad   W artą  zn a jd u je   się  cała  uliczka  złożona  z 

c h a t   p o d c i e n i o w y c h .

Okolice  M iędzyrzecza  należą  do  najb ard ziej  lesistych 

obszarów   w   Polsce.  N ajw iększe  kom pleksy  lasów   zn aj­
d u ją   się  w   okolicach:  Bledzew a,  R okitna,  D ąbrów ki 

W ielkopolskiej,  L utola  Suchego,  Bukow ca,  W yszanow a, 

Szum iącej,  Głębokiego  i  Piesek.  Są  to  przede  w szystkim  

m onok u ltu row e  lasy  sosnowe.  Lasy  m ieszane  w y stęp u ­
ją   w   dolinie  O bry  i  w   pobliżu  jezior.  Ciekaw e  p a rtie  

lasów   m ieszanych  p o rasta ją   zbocza  ry n ie n   jeziornych

72

oraz  liczne,  bezodpływ ow e  zagłębienia.  O chroną  p rzy ­
rod y   objęto  tu   szereg  u n ik aln y ch   roślin  oraz  ciekaw sze 
—  ze  w zględu  n a   w iek  i  skład  gatunków  y  —   p a rtie   la ­
sów.  Są  to  m.  in.:

R e z e r w a t   „C zarna  D roga”  (pow.  56,9  ha),  poło­

żony  na  północny  zachód  od  L utola  Suchego.  O bejm u­
je  fra g m en t  w ielogatunkow ego  lasu  m ieszanego  o  cha­
ra k te rz e   p ierw o tn y m ;  ochronie  podlega  tu   podm okły 
las  jesionow y  z  olchą,  grabem ,  dębem ,  brzozą  i  sosną.

S k u p i s k o   b r e k i n i   —  n a d   brzegam i  O bry  w  

okolicach  B ledzew a  (na  wysokości  zapory  w odnej  p rzy 
elektrow ni),  roślin y  pochodzącej  z  południow o-w schod­

niej  E uro p y  i  Azji.  N ajw iększe  okazy  sięgają  tu   8  m 

wysokości  i  liczą  do  50  cm   obwodu.

R e z e r w a t   t o r f o w i s k o w y   „M esze  Ł ugi”  k. 

N ietoperka  (pow.  ok.  2  ha).  O chronie  podlega  tu   kocioł- 
kow ate  zagłębienie  z  kilkom a  zespołam i  roślinnym i.  Do 
najciekaw szych  osobliwości  flo ry   należą  tu :  przygiełka 
b ru n a tn a   (relik t  a tla n ty c k i  —   rzadk i  w   głębi  lądu),  je- 
żogłów ka  najm niejsza,  pływ acz  m niejszy,  trzcin n ik   za­

n ied bany   i  inne.

C h a ra k te r  rez e rw a tu   w odno-torfow iskow ego  posiada 

rów nież  Jezioro  Goiyńskie  Małe  k.  Pszczew a  (pow.  12 

ha).  O chronie  podlega  jezioro  dystroficzne  zarośnięte 

kłocią  w iechow atą,  rosiczką  o krągłolistną  oraz  w ełnia- 

neczką  alpejską.

Do  in n y ch   osobliwości  przyrodniczych  okolic  M iędzy­

rzecza  należą  rów nież  liczne  drzew a-pom niki  p rzy ro ­

dy.

W ycieczki:

S zla k   P-2,  z   M iędzyrzecza  prze z  B le d ze w ,  K u rsko ,  N ieto p erek 

i  S k o k i  do  M iędzyrzecza; 

szla k   P-3,  z   M iędzyrzecza  przez  Z óhoin,  L u b ik o w o ,  G łębokie  do 

M iędzyrzecza;

szla k  P-4,  z   T rzciela  p rze z  R yb o  ja d y   i  P olicko  do  M iędzyrzecza; 
szla k   P-5,  ze  S k w ie r z y n y   p rze z  B le d zew   i  C hycinę  do  M ięd zy rze­

cza;

szla k   K - l ,  z  M iędzyrzecza  przez  Pszczew ,  D ąbrów kę  W ielko p o l­

sk ą  i B rójce  do  M iędzyrzecza; 

szla k   M -l,  z  M iędzyrzecza  przez  P szczew ,  T rzciel,  B a bim ost i S u ­

lechów   do  M iędzyrzecza;

73

szla k  M -2,  ze   Ś w ieb o d zin a   p rze z  L u b rzę,  Jordanow o—G ościko- 

w o  do  M iędzyrzecza.

NIESULICKIE  (zw ane  też   Niesłysz)  Jezioro  (pow.  486,2 

ha,  dł.  4700  m.  szer.  1700  m,  m aks.  głęb.  35  m).  Leży  w 

otoczeniu  dużych  p a rtii  lasów   sosnowych,  z  licznym i 
stanow iskam i  drzew   liściastych.  N ad  nim   położone  są 
wsie  N iesulice  i  Przełazy,  a  nieco  dalej  —  Ołobok  i  Mo­
stki.  D ojazd  do  jeziora  od  stro n y   północnej  drogą  głów ­
ną  E-3  do  w si  M ostki,  stąd   n a   południe  w   k ieru n k u   le­

śniczówki  K rzaczkow o  (ok.  4  km )  lu b   w   k ie ru n k u   w si 

Przełazy  (ok.  6  km).  Od  stro n y   południow o-w schod­

niej  —  drogą  lokalną  ze  Św iebodzina  w   k ieru n k u   K ros­
na  O drzańskiego  do  w si  Ołobok  (ok.  10  km)  i  N iesulic 
(ok.  14  km).

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   p r z y   p ó ł n o c n y c h   k r a ń ­
c a c h   j e z i o r a   w e   w s i   f t i o s t k i   ( l i n i a   K u n o w i c e —P o z n a ń ) .

Linia  brzegow a  jeziora  je s t  urozm aicona  w ielom a  za­

tokam i  i  półw yspam i.  Jego  k sz ta łt  m odelują  trz y   w iel­

kie  półw yspy,  w cinające  się  daleko w  toń   jeziorną.  Z po­

w ierzchni  w ody  w y n u rz a ją   się  dw ie  duże  w yspy,  po­
ro śn ięte  drzew am i  liściastym i,  stanow iące  dogodne 
m iejsca  do  zatrzy m y w an ia  się  w ielu  g atu n kó w   ptaków  

w   czasie  przelotów .  B ogaty  je s t  ró w nież  św ia t  ptaków  

gnieżdżących  się  tu ta j  n a   s ta łe :  m. in.  łabędź  niem y, 

czapla,  bocian  czarny,  żuraw ,  a  tak że  orzeł  bielik.  J e ­

zioro  N iesulickie  m a  in te resu jąc y   system   dopływ ów  

i  odpływ ów .  Z biornik  zasilają  trz y   dopływ y,  k tó re   łą­
czą  go  z  m ałym i  jeziorkam i,  leżącym i  w   bliskim   są­

siedztw ie.  Do  w schodniej  części  w p ad a  m ały   ciek,  bio­

rą c y   początek  w   okolicy  W ilkow a  z  jeziora  K sięży  Dół 
(Księżno).  Do  w ąskiej  i  głęboko  w cinającej  się  zatoki 

od  południa  w pada  stru g a  z  jeziora  Czarny  Dół.  W resz­

cie  do  południow o-w schodniej  części  w pada  ciek  z  je ­
ziora  Złoty  Potok  (pow.  ok.  30  ha).  D w a  o statnie  z  je ­

zior  stanow iły  kiedyś  całość  z  Jezio rem   N iesulickim .

Na  w ysokim ,  zachodnim   brzegu  jeziora  Z łoty  Potok 

z n a jd u ją   się  zabudow ania  N a d l e ś n i c t w a   Złoty 
Potok.  T utaj  —  z  uw agi  na  szczególne  w alory  p rzy ro d ­
nicze  i  obfitość  zw ierzyny  w y stęp u jącej  w   okolicznych 

lasach  —  utw orzono  łow iecki  obwód  polow ań  dewizo­

74

wych.  Z łoty  Potok  chętnie  je s t  odw iedzany  przez  za­

granicznych  m yśliw ych.

Jezioro  N iesulickie  m a  dw a  o d pływ y:  północny  w  

k ieru n k u   g ru p y   jezior  okolic  L ubrzy  oraz  południo­
w y  —  do  Odry.  D ecydujący  w pływ   n a   poziom  w ody  w  
jeziorze  m a  odpływ   południow y.  U ję ty   w   system   grobli 

i  śluz  k an ał  pod  O łobokiem   odprow adza  sw e  w ody  do 
rzeki  Ołobok,  w padającej  do  O dry.  W ody  jeziora  są 
czyste  i  przezroczyste.  Je d y n ie   w   okresie  tzw .  „zakw i- 

tów ”,  w yw ołanych  in ten sy w n y m   rozw ojem   p lanktonu  

roślinnego  i  zwierzęcego,  p rzy b ie ra ją   d e lik a tn y   odcień 

zielonkaw y.

Jezioro  N iesulickie  stanow i  id ealn y   akw en  do  u p ra ­

w ian ia  różnorodnych  sportów   w odnych,  w ęd karstw a 
i  m yślistw a.  Szczególnie  n ad aje  się  do  u p raw ia n ia   że­
g larstw a   i  w ioślarstw a,  a   zim ą  —   bojerów .  D la  w ędka­

rzy   —   ze  w zględu  na  niedostępne  brzegi  —  zaleca  się 

łow ienie  z  łodzi.  Jezioro  o b fitu je  w   d oro dną  płoć,  lesz­
cza  i  lina,  a  z  drap ieżn y ch   ry b   —  w   okonia,  szczupaka 

i  węgorza.  Podw odne  w ypłycenią  i  m ielizny  zachęcają 
do  u p raw ian ia  połow ów   spiningow ych.  W  głębinach  je ­
ziora  żyje  najsm aczniejsza  z  ry b   słodkow odnych  —  sie­

law a.  W yjątkow o  czyste  w ody  oraz  bogata  rzeźba  dna, 

pokrytego  b u jn ą   roślinnością  podw odną,  są  m agnesem  

dla  podw odnych  w y p ra w   płetw onurków .

W iele  zakładów   p racy   zlokalizowało  n ad  brzegam i  je ­

ziora  ośrodki  ogólnie  dostępne.  M ożliwość  zak w atero­

w ania  istn ieje   przede  w szystkim   w   k w a te ra c h   p ry w a t­
ny ch   w e  w siach  Ołobok  i  M ostki,  pon adto  w   szkolnym  

obozowisku  tu ry sty cz n y m   p rzy   P aństw ow ym   Dom u 

W czasów  D ziecięcych  w   Przełazach.

N ad  Jezio rem   N iesulickim   leżą  dw ie  sta re   osady  sło­

w iańskie,  obecnie  w sie  letniskow e  —  N iesulice  i  Prze­
łazy.  N iesulice  leżą  n a   b rzegu   południow ym ,  a   P rzełazy 

na  zachodnim ,  na  półw yspie  daleko  w cinającym   się  w  
głąb  m isy  jeziornej.  W  Przełazach   z n a jd u ją   się:  ośro­

dek 

szkoleniow o-w ypoczynkow y 

re s o rtu  

rolnictw a, 

w spom niany  dom   wczasów   dziecięcych  re so rtu   ośw iaty 
oraz  szkolne  obozowisko  tu ry sty czn e.  W e  w si  je s t  p rzy ­

stan ek   PK S  (linie  do  Łagow a  i  Św iebodzina).  W  N ie- 

sulicach  zn ajduje  się  pięk n a  plaża  i  wzorowo  p ro w a­
dzony  ośrodek  w czasow y  MO.  W ieś  m a  dobre  połącze­

75

nie  autobusow e  ze  Św iebodzinem .  W  obu  w siach  są  do­
brze  zaopatrzone  sklepy  GS.

Okolice  Jeziora  Niesulickiego.  W okół  jeziora  biegnie 

szlak  tu ry sty cz n y   znakow any  kolorem   zielonym .  Na 
w schodnim   brzegu  zn a jd u je   się  rozległy  półw ysep,  na 

k tó ry m   zachow ały  się  n asy p y   w czesnosłow iańskiego 
g r o d z i s k a   o  pow ierzchni  ok.  4  ha,  porośniętego 

obecnie  lasem   bukow ym .  G odne  polecenia  są   w ycieczki 

do  okolicznych  lasów,  ob fitu jących   w   jagody,  jeżyny, 
m aliny,  grzy b y   i  orzechy  laskow e.  W arto  rów nież  w y ­

b rać  się  do  m alow niczo  położonej  w   obniżeniu  ry n n o ­
w ym   w si  Ołobok.  W ieś  m a  b a r  gastronom iczny,  liczne 
sklepy  oraz  k lu b -k aw iarn ię  „R uch” .  N a  północny  za­
chód  od  wsi,  przy   drodze  w   k ie ru n k u   Św iebodzina,  le­

ży  jezioro  Niedźwiady  (czysta  woda,  n a tu ra ln e   plaże 
oraz  dogodne  m iejsca  do  biw akow ania).  W  pobliżu  wsi 
nad  rzek ą  Ołobok  z n a jd u ją   się  potężne  fra g m en ty   żela- 

zobetonow ych  f o r t y f i k a c j i   z  czasów  II  w ojny 

św iatow ej.

Dla  w y traw n iejszy ch   tu ry stó w   poleca  się  wycieczki 

w zdłuż  w schodnich  lu b  zachodnich  brzegów   Jeziora 

Niesulickiego,  do  położonej  n a   północy  w si  Mostki.  Je s t 
to  sta ra   osada  słow iańska,  d aw na  kolonia  a ria n   pol­
skich.  Na  te re n ie   m iejscow ego  PG R   zn a jd u je   się  X IX - 
-w ięczny  p a ł a c ,   zam ieniony  obecnie  n a   ośrodek  ko­

lonijny.  P rzez  w ieś  przebiega  szosa  E-8  Św iecko—Po­

znań  i  lin ia  kolejow a  K unow ice—Poznań.

W ycieczki:

S zla k  

P - l y  

ze   Ś w ieb o d zin a   nad  jezioro  N iesly sz  i  d alej  przez

P rze ła zy i  M o stk i do   Ł agow a i  G ościkow a;

—  w o k ó ł  Jeziora  N iesulickiego.

N IESU LICE  —   p a trz   hasło  N iesulickie  (Niesłysz)  J e ­

zioro.

NOWE  KRAM SK O  —  p a trz   hasło  B abim ost  (okolice). 
OŁOBOK  —   p a trz   hasło  N iesulickie  (Niesłysz)  Jezioro.

76

OŚNO  LUBUSKIE  —  m iasto  położone  ok.  17  km   na  za­
chód  od  Sulęcina,  p rzy  lin ii  kolejow ej  R zepin—M iędzy­

rzecz.  Leży  n a   dnie  ry n n y   jeziornej,  oddzielającej  Rów ­
nin ę  R zepińską  od  Pag órków   Sulęcińsko-Sw iebodziń- 
skich,  nad   rzek ą  Łęczą,  lew ym   dopływ em   W arty.  Liczy 
ok.  4  tys.  m ieszkańców .

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   m i e j s c u   p r z y   l i n i i   R z e p i n —M i ę ­

d z y r z e c z .

P K S   —   l i n i e   d o   S u l ę c i n a ,   K o s t r z y n a   i   R z e p i n a .
Z g ł o s z e n i a   n a   p o b y t   w c z a s o w y   p r z y j m u j e   „ W a r t a - T o u r i s t ”  
w   O ś n i e ,   t e l .   118,  o r a z   w   S u l ę c i n i e   u l .   Ś w i e r c z e w s k i e g o ,   t e l .  
249.  R o z d z i a ł e m   k w a t e r   p r y w a t n y c h   z a j m u j e   s i ę   r ó w n i e ż  

o ś r o d e k   w c z a s o w y  

„ G r o m a d y ” . 

S c h r o n i s k o   P T S M   o r a z  

o ś r o d e k   w c z a s ó w   n a u c z y c i e l s k i c h   z n a j d u j ą   s i ę   w   b u d y n k u  

i n t e r n a t u   L i c e u m   E k o n o m i c z n e g o   p r z y   u l .   A r m i i   P o l s k i e j   5, 

t e l .   32.  R e s t a u r a c j a   u l .   C h r o b r e g o ,   t e l .   125.  B a r   u l .   K o p e r ­
n i k a .   N a j b l i ż s z a   s t a c j a   b e n z y n o w a   w   R z e p i n i e   ( o k .   15  k m ) .

Ośno  należało  k iedy ś  do  najw ażniejszych  ośrodków  

m iejskich  historycznej  ziem i  lubuskiej,  leżącej  n a   p ra ­

w ym   b rzeg u   O dry.  N ajstarsza  w zm ianka  źródłow a  po­

chodzi  z  r.  1252.  W iem y  stąd,  że  m iasteczko  m iało  p rzy ­

w ileje  targ o w e  i  do  połow y  XV   w .  należało  do  bisk u­

pów   lubuskich.  B iskupstw o  lubuskie  pow stało  z  fu n d a ­
cji  B olesław a  K rzyw oustego  w   lata ch   1124— 1129.  P e ł­

ne  p raw a  m iejskie  otrzym ało  Ośno  w   końcu  X III  w. 
Z  czasem   m iasto  stało  się  znanym   ośrodkiem   h andlo­

wym ,  z  praw em   bicia  w łasnej  m onety.  Ludność  zajm o­
w ała  się  głów nie  rzem iosłem   i  ogrodnictw em .  W  cza­

sie  w o jn y   trzy d ziesto letn iej  w   r.  1627  k w atero w ał  tu  

W allenstein,  a  w   r.  1656  w kroczyły  w ojska  dowodzone 

przez  P io tra   O palińskiego  i  K rzysztofa  G rzy m u łtow - 

skiego.  W  lata ch   1806— 1807  m iasto  znalazło  się  n a   t r a ­

sie  m arszu   legionów   D ąbrow skiego.  W   X V III  w.  rozw i­

jało  się  tu   piwo w arstw o   i  sukiennictw o.  W  now szych 
czasach  Ośno  znane  było  z  u p ra w y   w inorośli,  hodow li 

kw iatów ,  w arzy w   i  owoców.  D ziałania  w o jenn e  w  
r.  1945  zniszczyły  m iasto  w   70%,  w   ty m   w szystkie  za­

k łady   przem ysłow e.  O becnie  czynna  je s t  fa b ry k a   m ebli 

oraz  kilk a  m niejszych  zakładów   przem ysłow ych  i  rze­

m ieślniczych.

S tarszą  część  m iasta  o taczają  dobrze  zachow ane  m  u- 

r y   o b r o n n e ,   długości  ok.  1350  m .  W zniesione  w  
r.  1477  z  głazów  narzutow ych,  zostały  później  nad b u ­
dow ane  z  cegły  i  w zm ocnione  basztam i.  C ylindryczne

8.  Ośno  L ubuskie.  Z ab y tk o w a  b aszta

i  pro sto k ątn e  b a s z t y   stan o w ią  dziś  w ielką  a tra k cję  
krajoznaw czą  m iasta.  Z abytkiem   w ysokiej  klasy  jest 

m o n u m en taln y   k o ś c i ó ł   Sw.  Ja k u b a   —  sięgający 

sw ym   początkiem   r.  1298.  W  obecnej  postaci  je s t  to 

budow la  gotycka  z  XIV — XV  w.,  pseudohalow a,  tró j- 
naw ow a,  z  w ydłużonym   chórem .  W  w y stro ju   w n ętrza 
najcen n iejszy  je s t  późnorenesansow y  o łtarz  z  r.  1627. 
Od  stro n y   południow ej  w zniesiono  w   XV  w.  k a p l i ­

c ę ,  odznaczającą  się  pięk n ą  elew acją.  Obecny,  neogo­

tycki  r a t u s z   z  połow y  X IX   w.  stoi  n a   m iejscu  ro ­

zebranego  w   r.  1844  gotyckiego  ratu sz a   z  r.  1544.

Okolice  Ośna  Lubuskiego.  N ajbliższe  okolice  re p re ­

z e n tu ją   ty p o w y   k rajo b raz   m łodoglacjalny  z  licznym i  je ­
zioram i  i  w zgórzam i  ty p u   m orenow ego.  P ięk n e  ry n n y  
lodowcowe,  n iekiedy  w ypełnione  wodą,  a  także  szereg 

form   pow stałych  w sku tek  nagrom adzenia  osadów   przez 
lądolód,  p o tęg u ją  w rażen ie  m łodości  i  świeżości  k ra j­
obrazu.  K lasyczny  p rzy kład   ry n n y   polodowcowej  sta ­
now i  ry n n a   łącząca  jeziora:  M ielino,  Bielaw a,  Odrzy- 
goszcz,  Mościenko,  Grzybno,  Czyste  Małe  i  W ielkie  —

78

długości  ok.  15  km .  R ynna,  położona  k ilk a  km   na  za­
chód  od  Ośna,  m oże  stanow ić  cel  in teresu jący ch   i  po­
uczających  wycieczek.

W y c ie c zk i:

S zla k   K -2,  z   Ośna  L u b u skieg o   p rze z  S u lę cin ,  L u b n iew ice  i  B le ­

d ze w   do  S k w ie rzy n y ; 

szla k   K -3,  ze   S łu b ic  przez  G órzycę,  K o strzy n   i  S ło ń sk   do  Ośna 

L ubuskiego;

—  z   Ośna  L u b u skieg o   do  R a dachów ka  nad  Jezioro  R a d a ch o w - 

skie.

PODMOKLE  MAŁE  I  WIELKIE  —  p a trz   hasło  B abi­

m ost  (okolice).

PRZEŁAZY  —  p a trz   hasło  Niesulickie  (Niesłysz)  Jezio­

ro.

PSZCZEW  —  niegdyś  m iasto,  obecnie  znana  w ieś  le tn i­
skowa,  położona  n a   północno-zachodnim   sk ra ju   W yso­

czyzny  Poznańskiej,  n a   przesm y ku  m iędzy  Jeziorem  
Pszczew skim   (zw anym   też  M iejskim )  a  d aw n ą  ry n n ą  

jeziorną,  w   sąsiedztw ie  m alow niczych  w zgórz  polodow - 

cowych.  M a  idealne  w aru n k i  dla  u p raw ia n ia   tu ry sty k i 

i  organizacji  w ypoczynku.  U roki  najbliższych,  zalesio­

n ych   okolic,  kajakow an ie  i  żeglarstw o  m ogą  u a tra k c y j­
nić  chw ile  w akacyjnego  odpoczynku.  Dogodne  połącze­
n ia  kom unik acy jne  z  Poznaniem ,  Z ieloną  G órą  oraz 
innym i  m iejscow ościam i  najbliższych  w ojew ództw   pod­

noszą  ran g ę  ośrodka.  Z abudow ania  Pszczew a  ciągną  się 

w zdłuż  ulicy  biegnącej  rów nolegle  do  brzegów   Jeziora 

Pszczew skiego  oraz  w zdłuż  uliczek  schodzących  na 
w schód  do  brzegów   jeziora  i  n a   zachód  k u   podm okłym  

łąkom .  W  cen tru m   osiedla  zn a jd u je   się  długi,  prosto­
k ą tn y   ry n e k   z  ratuszem .

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   M i ę d z y r z e c z —M i ę d z y c h ó d  

( n a   p ó ł n o c   o d   c e n t r u m   w s i ) .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   r y n k u :   l i n i e   m .   i n .   d o   M i ę d z y r z e c z a  
i   M i ę d z y c h o d u .

S c h r o n i s k o   P T S M   w   S z k o l e   T y s i ą c l e c i a   u l .   S i k o r s k i e g o   23, 
t e l .   46.  C a m p i n g   „ W a r t a - T o u r i s t   n a d   j e z i o r e m   S z a r c z ,   t e l .  
39.  R e s t a u r a c j a   „ S ł o w i a ń s k a ”   u l .   P o z n a ń s k a .   G o s p o d a   G S  
w   r y n k u ,   t e l .   29.  M o ż l i w o ś ć   k o r z y s t a n i a   z   p o s i ł k ó w   i   k w a ­

t e r   p r y w a t n y c h .   S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .   M i ę d z y r z e c k a ,   t e l .   62.

79

P ie rw o tn a   nazw a  Pczew,  przekształcona  później  w 

Pszczew,  w yw odzi  się  najpraw dopodobniej  od  rozw i­
niętego  tu   w   daw nych   czasach  pszczelarstw a.  W  m iej­
scu  dzisiejszego  Pszczew a  w   X I  w.  istn iał  gród,  a   przy 
nim   ro zw ijała  się  osada,  k tó ra   w   r.  1259  otrzym ała  licz­
ne  p rzyw ileje.  W  X III  w.  w ieś  by ła  w łasnością  bisku­
pów   poznańskich,  a  później  ośrodkiem   organizacji  ko­
ścielnej  (siedziba  jednego  z  arch idiak o nató w   poznań­

skich).  W  r.  1350  K azim ierz  W ielki  n a d a ł  m ieszkańcom  

dóbr  biskupich,  a  w   ty m   i  m ieszkańcom   Pszczewa,  w ie­

le  przyw ilejów .  P ra w a   m iejskie  osada  otrzy m ała w  ko ń ­
cu  X IV   w.  Ludność  tru d n iła   się  przew ażnie  rzem io­
słem .  P rzed   rozbioram i  Polski  m iasto  prow adziło  h a n ­

del  z  B ran d e n b u rg ią   i  Śląskiem .  W  r.  1793  Pszczew 

dostał  się  pod  panow anie  P rus,  pozostając  w   rękach 
biskupich.  W  latach   1807— 1815  należał  do  K sięstw a 

W arszawskiego.  W  okresie  rządów   pru sk ich   ludność 

polska  Pszczew a  skutecznie  opierała  się  w zrastającem u  

uciskow i  g erm anizacyjnem u.  W yrażał  się  on  w   pow oły­
w aniu  organizacji  i  tow arzystw ,  k tó ry ch   celem   było 
podtrzym y w anie  ducha  polskości.  P o w stał  tu   m.  in. 

Polski  B ank  Ludow y  oraz  T ow arzystw o  R obotników  
Polskich.  W ielu  Polaków   z  Pszczew a  w alczyło  w   sze­

regach  pow stańców   w ielkopolskich  w   latach   1918— 

— 1919.  N a  m ocy  tra k ta tu   w ersalskiego  m iasto  p rzy ­

dzielono  do  Niemiec.

W yzw olony  2 9 1 1945  r.  przez  A rm ię  Radziecką 

Pszczew   n a   zaw sze  w rócił  do  Polski.  W  r.  1945  —  ze 
w zględu  n a   sw ój  w y b itn ie  rolniczy  c h a ra k te r  —   zali­
czony  został  do  wsi.  R ozw ijający  się  ośrodek  tu ry sty cz ­
no-w ypoczynkow y „W arta-T o u rist’” n ad   jeziorem  Szarcz 
w ytyczy  w   najbliższej  przyszłości  dalszy  rozw ój  w si  ja ­
ko  m iejscow ości  letniskow ej.  Rozbudow a  istniejących  
oraz  budow a  now ych  placów ek  usługow ych  zapew ni 

wygodne  zakw aterow anie  oraz  dobre  w yżyw ienie  p rzy ­

jeżdżającym   tu   wczasowiczom   i  tu ry stom .

Jezioro  Szarcz  (pow.  169,8  ha,  dł.  2530  m,  szer.  1200 

m,  m aks.  głęb.  14,5  m)  posiada  w ym arzone  w a ru n k i  dla 
am ato rów   plażow ania  i  kąpieli.  W ielka,  piaszczysta  pla­
ża,  ciągnąca  się  daleko  od  brzegów   jeziora,  tw orzy  im ­

ponujących  rozm iarów   n a tu ra ln e   kąpielisko.  Doskona­
ła   przezroczystość  w ody  i  ciekaw a  roślinność  po rasta­

80

jąca  zbocza  stoku  jeziornego  sp rzy ja  podw odnym   „w y ­

praw om ”  płetw onurków .  Znaczna  wielkość  oraz  ow alny 

k ształt  jeziora  stw a rz a ją   dogodne  w a ru n k i  do  u p raw ia ­
n ia  żeglarstw a.  Rów nież  am atorzy  w ędki  nie  m ogą  tu  

narzekać  n a   b rak   ry b .  Szybko  rozbudow ujący  się  u   po­
łudniow o-w schodnich 

brzegów  

jeziora 

o ś r o d e k  

„ W arta-T o u rist”  posiada  dużą  ilość  sp rzętu   pływ ającego 
(łodzie,  kajaki,  żaglówki,  ro w e ry   wodne)  do  dyspozycji 

tu ry stó w   i  wczasowiczów.  Noclegi  m ożna  otrzym ać  na 
tere n ie   ośrodka  w   dom kach  tury stycznych ,  w zględnie  w 
kw a te ra c h   p ryw atn ych .  O biady  lu b  całodzienne  w yży­
w ienie  zap ew n iają  re sta u ra c je   GS  „R usałka”  i  „Sło­
w iańska”  oraz  stołów ki  p ry w atn e.  N ad  jeziorem   znaj­
d u je  się  sklep  spożywczy,  kiosk  z  napojam i  oraz  sm a­
żalnia  placków   ziem niaczanych.  W iększe  zakupy  m oż­

na  poczynić  w  dobrze  zaopatrzonych  sklepach  Pszcze­

wa.

Okolice  Pszczewa.  Z  ośrodka  nad  jeziorem   Szarcz 

m ożna  odbyw ać  bardzo  in te resu jąc e   wycieczki.  Celem 

eskapad  w   okolice  Pszczew a  m ogą  być  w czesnośrednio­
wieczne  grodziska,  m alow nicze  jeziora  oraz  lasy  obfi­
tu ją c e   w   grzyby.  M ateriały   w ykopaliskow e  pochodzą­
ce  z  g r o d z i s k a   położonego  nad   Jeziorem   Pszczew ­

skim   świadczą,  iż  osadnictw o  ciągłe  w   Pszczew ie  i  oko­
licy  sięga  okresu  rzym skiego.  Podobnych  odkryć  doko­
nano  pod  B orow ym   M łynem ,  odległym   o  ok.  7  km   na 
południe  od  Pszczewa.  Do  Borowego  M łyna  prow adzą 
dw ie  drogi:  pierw sza  obok  w zgórza  ozowego  (101  m 
n.p.m.)  n a   południe  w schodnim   brzegiem   jeziora  Chłop­
skiego,  a  drug a  przez  w sie  R zedziny  i  Chłop  przez  lasy. 
Obie  godne  polecenia,  ze  w zględu  na  liczne  jeziorka 
i  piękne  w idoki.  W ybierając  się  z  Pszczew a  do  Borowe­
go  M łyna  drogą  przez  R zedziny  i  Chłop  w arto   w   poło­
w ie  tra s y   odszukać  u k ry te   w   lesie  Jezioro  Golyńskie 

(pow.  12  ha)  —  r e z e r w a t   w o d n o - t o r f o w i -  
s k  o w  y.  Jezioro  zn ajd u je  się  ok.  500  m   n a   zachód  od 

w spom nianej  drogi.  O chronie  podlega  tu   szereg  rza d ­
kich  roślin,  jak :  kłoć  wiecho w ata,  rosiczka  i  w ełnianka 
alpejska.  Na  północny  zachód  od  jeziora  G ołyń  leży  k il­

ka  uroczych  jezior,  rów nież  u k ry ty c h   w   lesie:  Przydroż­
ne,  Piecniewo  i  m niejsze,  bez  nazwy.  W iele  pięknych

6

  —   P o j e z i e r z e   l u b u s k i e  

g  

\

jezior  w y stę p u je   rów nież  w   pobliżu  drogi  prow adzą­
cej  w zdłuż  w schodnich  brzegów   jeziora  Chłopskiego. 

Z  Pszczew a  w a rto   jeszcze  odbyć  w ycieczki  n a   północny 

zachód  —   w zdłuż  w schodnich  brzegów   jeziora  Szarcz 
do  bardzo  licznej  g ru p y   jezior  okolic  Szarcza,  Stołunia, 

Lubikow a  i  R okitna.

W ycieczki:

S zla k   K - l,  z   P szczew a  prze z  T rzciel,  D ąbrów ką  W ielkopolską, 

B rojce  i  B u k o w ie c   do  M iędzyrzecza; 

szla k   M -l,  z   P szczew a  prze z  T rzciel,  D ąbrów ką  W ielkopolską, 

B abim ost,  S u le ch ó w   i  B rojce  do  M iędzyrzecza;

—  z   P szczew a  do  Borow ego  M łyn a   nad  jezioro  C hłopskie.

ROKITNO  —   p a trz   hasło  Lubikow o  (okolice).

RYBOJADY  —   w ieś  letniskow a,  położona  ok.  25  km   na 

południow y  wschód  od  M iędzyrzecza,  nad  jeziorem   R y- 

bojadło.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   w   T r z c i e l u ,   o k .   4  k m   n a   p o ł u d ­

n i e   o d   w s i .

P K S   —   p r z y s t a n e k   w   T r z c i e l u :   l i n i e   m .   i n .   d o   P o z n a n i a ,  
M i ę d z y r z e c z a   i   Z i e l o n e j   G ó r y .

P o z o s t a ł e   u s ł u g i   —   p a t r z   h a s ł o   T r z c i e l .

Jeźioro  Rybojadło  (pow.  ok.  80  ha,  śre d n ia   głęb.  ok. 

2  m),  leży  n a   szlaku  w odnym   rzek i  O bry.  Okolice  je ­

ziora,  tylko  częściowo  zagospodarow ane,  doskonale  n a ­
d a ją   się  do  biw akow ania  i  organizow ania  czynnego  w y ­

poczynku.  O bra  łączy  jezioro  R ybojadło  z  jezioram i 
W ielkim   i  K onin,  stw arzając  m ożliwości  u p raw ia n ia  
„m ałego”  żeglarstw a.  Z n ajd ą  t u   rów nież  coś  dla  siebie, 
am atorzy  w ędki  i  m yśliw i.  W ieś  —   jako  „bazę  w ypado­

w ą ”  —   u p atrzy li  sobie  zbieracze  grzybów   i  m iłośnicy 

leśnych  spacerów .

W ycieczki:

S zla k   P-4,  z   R yb o ja d ó w   przez  Policko,  Ż ó łw iu   i  O brzyce  do  M ię•• 

dzyrzecza.

RZEPIN  —   m iasto  położone  n ad  rzek ą  Ilanką,  k tó ra 

przecina  południkow o  ziem ię  torzym ską.  W ażny  węzeł 
kolejow y.  Z n ajd u je  się  tu   w iele  agend  zw iązanych  z 
obsługą  m iędzynarodow ego  ru c h u   pasażerskiego  i  tow a­
rowego.

82

P K P   —   w ę z e ł   k o l e j o w y   n a   l i n i a c h   B e r l i n —W a r s z a w a —M o s k ­

w a   i   K a t o w i c e — S z c z e c i n ;  p o n a d t o   o d g a ł ę z i e n i e   l i n i i   d o  
M i ę d z y r z e c z a   p r z e z   S u l ę c i n .
P K S   —   p r z y s t a n e k   d l a   l i n i i   S ł u b i c e —Ś w i e b o d z i n .
T a x i   D w o r z e c   P K P ,   t e l .   540.  H o t e l   „ R a t u s z o w y ”   u l .   K o ­
ś c i u s z k i   25,  t e l .   4G2.  S c h r o n i s k o   P T S M   w   L i c e u m   O g ó l n o ­
k s z t a ł c ą c y m   u l .   W o j s k a   P o l s k i e g o   6,  t e l .   342.  R e s t a u r a c j a  
u l .   W o j s k a   P o l s k i e g o   6,  t e l .   532.  B a r   u l .   B o h .   R a d z i e c k i c h  
29,  t e l .   290.  s t a c j a   b e n z y n o w a   u l .   S ł u b i c k a ,   t e l .   440.  U r z ą d  
C e l n y   d w o r z e c   P K P ,   t e l .   276.

W  X   w.  istn iał  ju ż  gród  R zepin—Połęcko,  położony 

w śród  n iedostępnych  bagien.  Lokacji  m iasta  dokonał 
W ładysław   Ł okietek  w   r.  1326  po  w yp raw ie  na  B ran­
denburgię.  P otw ierdzen ie  p rzy w ileju   lokacyjnego  przez 
m argrabiego  branden bu rskieg o  pochodzi  z  r.  1329.  M ia­
sto  nie  m iało  m u ró w   obronnych,  jed y n ie  w   m iejscach 
d o stępnych  by ły   podw ójne  fosy  i  silne  w ały.  W  X V III 
w.  fosy  zasypano,  a  n a   ich  m iejscu  założono  ogrody. 
Ludność  tru d n iła   się  sukiennictw em ,  szew stw em   i  bro­
w arnictw em .  Po  r.  1890  czynne  tu   b y ły :  fab ry k a   sukna, 
krochm alnia,  fab ry k a   m aszyn  i  kilka  tartak ó w .  W  okre­
sie  m iędzyw ojennym   zbudow ano  em aliem ię,  w y tw ó rn ię 

guzików   i  fab ry k ę   filtró w   przem ysłow ych.

W  czasie  działań  II  w o jn y   św iatow ej  m iasto  zostało 

zniszczone  w   ok.  55% ;  nie  ocalał  żaden  z  zakładów  

przem ysłow ych.  O becnie  w   m ieście  czynne  są:  duży 

zakład  p refa b ry k a tó w   budow lanych,  prod u k u jący   m ię­
dzy  in n y m i  słup y  tra k c y jn e   i  stro p y   betonow e,  oraz 
Z akład  P rz etw ó rstw a   R un a  Leśnego  „Las” .  R zepin  liczy 

dziś  ok.  5  tys.  m ieszkańców .

Pozostałością  daw nego  m iasta  je s t  jego  średniow iecz­

ne  rozplanow anie  oraz  częściowa  zabudow a  z  początku 
X IX   w.  (ul.  Kościuszki).  W  cen tru m   m iasta  sta ł  niegdyś 

ratu sz,  spalony  w   X V II  w.  przez  Szwedów.  W e  w schod­

niej  części  m iasta  zn a jd u je   się  k o ś c i ó ł   na  m iejscu 

starego,  X III-w iecznego  kościoła  gotyckiego.  O becna 
budow la  ceglana  zachow ała  ty lk o   część  sta ry c h   m u rów  

gran ito w y ch   od  stro n y   ul.  Kościuszki  oraz  kaplicę  od 
stro n y   północnej.  P onadto  przy  ul.  Słubickiej  12  w zno­
si  się  d w o r e k   z  końca  X V III  w.  N a  c m e n t a r z u  
w o j s k o w y m   zn a jd u ją   się  m ogiły  żołnierzy  radziec­
kich   z  1  arm ii  pancernej  oraz  8  arm ii  gw ardii  I  F ro n tu  
B iałoruskiego,  poległych  w   w alkach  w yzw oleńczych  na 

te re n ie   m iasta.

83

W ycieczki:

S zla k   K -4,  z   R zepina  przez  G ądków   W ielki,  Debrznicę,  T o rzym  

i  B oczów   do  R zepina; 

szla k   M -4,  z   K o strzy n a   prze z  Słońsk,  G órzycę,  Słubice  i  C y b in ­

kę  do  R zepina;

—  z   R zepina  do  w si  Starościn  i  P olęcin  nad  jezioro  Busko.

SKWIERZYNA  —   m iasto  położone  na  lew ym   brzegu 
W arty   u   u jścia  Obry,  na  w yższym   tarasie  dolinnym  
(30—38  m   n.p.m.),  n a   skrzyżow aniu  linii  kolejow ych 
Gorzów  W lkp.—Poznań  i  D rezdenko—Zbąszynek.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   m i e j s c u ,   p o ł ą c z e n i a   z   P o z n a ­
n i e m ,   G o r z o w e m   W l k p . ,   Z b ą s z y n k i e m   i   D r e z d e n k i e m .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   G o r z o w a ,   M i ę d z y ­
r z e c z a ,   Z i e l o n e j   G ó r y   i   P o z n a n i a .

T a x i   p l .   R e w .   P a ź d z i e r n i k o w e j ,   t e l .   100.  H o t e l   „ M i e j s k i ”   u l .  

C h r o b r e g o   15,  t e l .   33.  S c h r o n i s k o   P T S M   w   L i c e u m   O g ó l n o ­

k s z t a ł c ą c y m   u l .   M i c k i e w i c z a   1,  t e l .   53.  O ś r o d e k   t u r y s t y c z -  

n o - c a m p i n g o w y   n a d   O b r ą   p r z y   d r o d z e   E -1 4 ,  t e l .   138  ( a d m i ­

n i s t r a c j ę   n a d   o ś r o d k i e m   s p r a w u j e   „ W a r t a - T o u r i s t ”   w   G o ­
r z o w i e   W l k p .   u l .   S i k o r s k i e g o   3 /4 ).  R e s t a u r a c j a   „ W a r t a ”   u l .  
O b r .   S t a l i n g r a d u   1,  t e l .   311.  B a r   „ L u b u s k i ”   u l .   2  L u t e g o   14, 
t e l .   189*  K a w i a r n i a   „ J u b i l a t k a ” ,  t e l .   82.  S t a c j a   b e n z y n o w a  
u l .   M i ę d z y r z e c k a ,   t e l .   105  ( c z y n n a   c a ł ą   d o b ę ) .

Bardzo  s ta ra   osada,  pow stała  p rzy  szlaku  h andlo­

w ym ,  k tó ry   w iódł  ze  Szczecina  przez  Santok,  S kw ierzy ­
nę,  Poznań  i  K rak ó w   n a   R uś  i  W ęgry.  Położenie  to 
sprzyjało  rozw ojow i  osady,  k tó ra   otrzym ała  p raw a 
m iejskie  pod  koniec  X III  w.  P ierw szy   dok um ent  loka­
cy jn y   zaginął  w   czasie  pożaru  m iasta.  D opiero  w  r.  1406 
kró l  W ładysław   Jagiełło  n ad ał  m iastu   p raw a  na  wzór 
m agdeburskich.  W cześniej,  bo  ju ż  w   r.  1390,  k ró l  u tw o ­
rzył  tu   kom orę  celną.  Ludność  m iasta  tru d n iła   się  su- 
kiennictw em ,  szew stw em   oraz  handlem .  Po  okresie 
przynależności  do  Ś ląska  m iasto  stało  się  w   r.  1316  łu ­
pem   B randenburczyków ,  a  n astęp nie  K rzyżaków .  O de­
b ran e  orężem   przez  W ładysław a  Łokietka  w   r.  1326  zo­
stało  m iastem   królew skim .  D opiero  po  II  rozbiorze  Pol­
ski  zagarnęły  je  P ru sy   —  w raz  z  okolicą.  W  latach 

1807— 15  S kw ierzyna  należała  do  K sięstw a  W arszaw ­

skiego,  po  czym  ponow nie  do  P rus.  O dtąd  n o tu je   się 

pow olny  up adek   germ anizow anego  m iasta.

W  czasie  II  w ojny  św iatow ej  S kw ierzyna  znajdow a­

ła  się  w   zespole  hitlerow skiego  sy stem u  um ocnień.  R a­

84

dziecka  ofensyw a  styczniow a  w   r.  1945  n a tra fiła   tu ta j 
na  silny  opór  hitlerow ców .  M iasto  zostało  w yzw olone 

1  II  1945  r.  Z  tego  okresu  w alk   d a tu je   się  radziecki 

c m e n t a r z   w o j s k o w y .   M iasto  zostało  zniszczone 

w   45%  i  dlatego  budow li  zabytkow ych  pozostało  w   nim  

niew iele.  O becnie  posiada  fab ry k ę   m ebli  oraz  zakłady 

ceram iki  budow lanej.  N ad  W artą  z n a jd u ją   się  urząd ze­
nia  portow e  do  p rzeładu nk u  drew n a  i  elew ato r  zbożo­
wy.  M iasto  liczy  7,4  tys.  m ieszkańców.

C en tru m   starego  m iasta  stanow i  p ro sto k ątn y   rynek, 

z  którego  naroży  w ychodzą  po  dw ie  ulice,  tw orzące  — 
w raz  z  ulicam i  bocznym i  —   reg u la rn y   p lan  szachow ­
nicy  z  dw om a  ow alnicam i.  W  ry n k u   zn a jd u je   się  neo- 
rom ański  r a t u s z   z  r.  1841  z  elem entam i  neogotycki­
m i  i  późnoklasycystycznym i.  W  pobliżu  pod  n r  23  stoi 
d o m   s z c z y t o w y   z  końca  X V III  w.,  gdzie  n a   uw a­
gę  zasługują  zabytkow e  drzw i  m ieszczańskie.  Je d n y m  
z  cenniejszych  zabytków   S k w ierzyny  je s t  k o ś c i ó ł  
gotycki  z  drugiej  połowy  XV   w.,  p rzebudow any  i  od­
now iony  po  pożarach  w   w iekach  X V III  i  X IX .  J e s t  to  
trzynaw ow a,  halow a  budow la,  przypom inająca  późno- 
gotyckie  kościoły  w   W ielkopolsce.  Od  stro n y   zachod­
niej  zn a jd u je   się  wieża,  w   przyziem iu  w budow ana  w 

korpus  kościoła,  zw ieńczona  ośm iobocznym   hełm em  

oraz  w ieżyczkam i  z  XV I  w.  w  narożach.

Okolice  Skwierzyny.  Na  północ  od  m iasta  rozciąga 

się  duży  kom pleks  lasów  Puszczy  N oteckiej,  p o rasta ją ­
cych  piaszczyste  w ydm y.  P odobny  obszar  w ystępow a­
nia  okazałych  w ydm   i  w ałów   w ydm ow ych  ciągnie  się 
na  zachód  od  Skw ierzyny.  W  lasach  m iędzy  w ydm am i 
z n a jd u ją   się  m niejsze  i  w iększe  jeziorka  oraz  niezw ykle 
in teresu jąca  flora  i  faun a.  Z  teren ó w   położonych  na 
południe  od  S kw ierzyny  w a rto   zobaczyć  silnie  m ean ­
d ru jącą  Obrę,  szczególnie  n a   odcinku  od  O berskiego 

M łyna  po  Bledzew   (patrz  szlaki  wodne).  Tuż  za  m ostem  

nad  Obrą,  p rzy   drodze  E-14,  zn ajd u je  się  O ś r o d e k

u r y s t y c z n o - C a m p i n g o w y   z  kilkudziesięcio­

m a  m iejscam i  w  zelektry fik ow an ych  dom kach  tu ry ­
stycznych,  pole  nam iotow e  oraz  w ypożyczalnia  sprzętu

85

turystycznego  i  sportow ego.  Na  m iejscu  kiosk  spożyw ­

czy  i  z  napojam i.  Boisko  do  gier  zespołow ych  oraz  p a r­

king  strzeżony.

W ycieczki:

S zla k   P-5,  ze   S k w ie r z y n y   przez  B le d zew   i  C hycinę  do  M ięd zy­

rzecza;

szla k  K-2,  z   Ośna  L u buskiego  prze z  S u lę cin ,  L u b n iew ice  i  B le­

d ze w   do  S k w ie rzy n y ;

—  ze  S k iv ie rzy n y   do  R o kitn a   i  L u b iko w a ;

—  ze  S k w ie r z y n y   do  L ubn iew ic.

SŁOŃSK  —   daw niej  m iasto,  obecnie  w ieś  położona  nad 
rzeką  Łęczą,  lew ym   dopływ em   Postom ii,  w   niew ielkiej 
odległości  od  W arty,  w śród  rozległych  łąk,  ok.  25  km  
na  północny  zachód  od  Sulęcina.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   G o r z ó w   W l k p . — K o s t r z y n .  
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   K o s t r z y n a ,   G o ­
r z o w a   W l k p .   i   S u l ę c i n a .   G o s p o d a   G S ,  t e l .   5.

P rzypuszczalnie  już  w   X II  w.  znajdow ał  się  w  S łoń­

sku  gród  obronny,  a  na  podgrodziu  —  duża  osada  r y ­
backa.  P ierw sza  w zm ianka  o  Słońsku  pochodzi  z r .   1295. 
W  X III  w.  okoliczne  ziem ie  należały  do  zakonu  tem p la­

riuszy,  a  po  jego  rozw iązaniu — do  joannitów ,  któ rzy   w 

Słońsku  m ieli  swój  a d m in istracy jn y   i  gospodarczy  ośro­
dek.  P ełne  p raw a  m iejskie  o trzy m ał  w   r.  1808,  jak k o l­
w iek  jako  m iasteczko  był  w zm iankow any  ju ż  w   r.  1341. 
Z  m iasteczka  zostały  w yodrębnione  dw ie  chyże,  k tó re  
zam ieszkiw ała  ludność  polska  prześladow ana  przez  jo­
annitów .  Ludność  m iasta  tru d n iła   się  od  n a jd a w n ie j­
szych  czasów  rybołów stw em   oraz  hodow lą  b yd ła  i 
owiec,  gdyż  n ieu rodzajn a  gleba  nie  sp rzy jała  u p raw ie 
roli.

W  r.  1933  na  m ocy  zarządzenia  m in istra   sp raw   w e- 

w n ętrzych   III  Rzeszy  założono  tu ta j  pierw szy  w   now o­
żytnej  E uropie  państw ow y  obóz  k o n cen tracy jn y   (S ta a t­
liches  K onzentrationslager  in   Sonnenburg).  Pam ięć  o 
ofiarach  hitlerow skiego  faszyzm u  została  w  Słońsku 

u honorow ana  otw arciem   w   r.  1974  M uzeum   M a rty ro ­

logii.

86

,  Na  północnym   k rań cu  wsi,  tuż  nad  rzek ą  Łęczą,  z n a j­

d u je  się  z a m e k   zbudow any  w   r.  1341,  z  przeznacze­
niem   na  siedzibę  joannitów .  W  XV  w.  odnow iony,  a  w  

latach   1661—68  g ru n to w n ie  przebudow any  na  baroko­

w ą  rezydencję,  w edług  p ro jek tó w   arch itek tó w   holen­
d ersk ich  Jacoba  von  C am pen  i  P e te ra   Posta.  W  są­

siedztw ie  zam ku  stoi  k o ś c i ó ł ,   p ierw otnie  kaplica 

zam kow a  z  lat  1474— 1508,  g ru n to w n ie  przebudow any 
na  tró j naw ow ą  św iąty n ię  halow ą  w edług  szkoły  h o len ­
d erskiej.  W  kościele  zachow ało  się  w spaniałe  sklepienie 
z  la t  1520—22.  W nętrze  zdobi  późnorenesansow y  ołtarz, 
przeniesiony  tu   z  kaplicy  zam ku  berlińskiego.

W ycieczki:

S zla k   K -3,  S łubice—G órzyca—K o strzy n —S ło ń sk — Ośno  L u b u ­

skie;

—  nad  ro zlew iska   W a rty  do  e n k la w   p ta ctw a   wodnego.

SŁUBICE  —   m iasto  położone  na  praw y m   brzegu  Odry, 

liczące  12,5  tys.  m ieszkańców .  W ażny  p u n k t  graniczny 
na  tra sa ch   przelotow ych  m ag istrali  kolejow ej  B erlin— 

— M oskwa  i  drogi  E-8.  G łów ną  fu n k cją   Słubic  jest  ob­
sługa  m iędzynarodow ego  ru c h u   kom unikacyjnego,  dzię­

ki  położeniu  na  skrzyżow aniu  dróg  lądow ych  z  w odną 

a rte rią   O dry.  W  pobliżu  istn ieją   jeszcze  dw a  inne 

przejścia  graniczne:  ok.  6  km   na  w schód  od  Słubic  w 

K unow icach  oraz  w   Św iecku  —  6  km   n a   południe.

P K P   —   s t a c j a   w   K u n o w i c a c h   ( l i n i a   W a r s z a w a —P o z n a ń — 
— B e r l i n ) ,   6  k m   n a   w s c h ó d   o d   S ł u b i c .
P K S   —   p r z y s t a n e k   w   c e n t r u m   m i a s t a :   l i n i e   m .   i n .   d o   Z i e ­
l o n e j   G ó r y ,   Ś w i e b o d z i n a ,   M i ę d z y r z e c z a   i   G o r z o w a   W l k p .  
T a x i   p l .   P r z y j a ź n i ,   t e l .   48.  H o t e l   „ P o l o n i a ”   u l .   D a s z y ń s k i e ­

g o   1,  t e l .   125.  R e s t a u r a c j e :   „ G r a n i c z n a ”   p l .   P r z y j a ź n i ,   t e l  

237  o r a z   „ O d r a ”   p l .   P r z y j a ź n i   2,  t e l .   121.  K a w i a r n i e :   P D K  

u l .   M i c k i e w i c z a   10  o r a z   „ H o t e l o w a ”   u l .   D a s z y ń s k i e g o   l .  

S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .   1  M a j a .   t e l .   61  ( c z y n n a   c a ł ą   d o b ę ) .  
P a r k i n g   s t r z e ż o n y   u l .   D a s z y ń s k i e g o   3  ( p r z y   h o t e l u ) .   G o ­
r z o w s k i e   P r z e d s i ę b i o r s t w o   G o s p o d a r k i   T u r y s t y c z n e j   „ W a r -  
t a - T o u r i s t ” ,  O d d z i a ł   w   S ł u b i c a c h   p l .   P r z y j a ź n i   1,  t e l .   253 

( ś w i a d c z y   n a s t ę p u j ą c e   u s ł u g i :   w y n a j e m   k w a t e r   p r y w a t ­

n y c h ,   w y p o ż y c z a l n i a   s p r z ę t u   t u r y s t y c z n o - s p o r t o w e g o ,   w y ­
m i a n a   w a l u t   i   i n f o r m a c j e   t u r y s t y c z n e ) .   „ O r b i s ”   u l .   J e d n  

R o b o t n i c z e j   1,  t e l .   298.  P T T K   p l .   P r z y j a ź n i   1,  t e l .   11.

W  ÍI  w.  n.e.  na  m iejscu  dzisiejszych  Słubic  istn iała 

sta ra   osada  k u ltu ry   w enedzkiej.  W  okresie  w czesnopia- 

stow skim   oba  brzegi  O dry  by ły   obw arow ane.  W  poło­

87

w ie  X III  w.  w raz  z  całą  ziem ią  lu b usk ą  Śliw ice  (pier­

w otn a  nazw a  osady)  znalazły  się  pod  panow aniem  

bran den bu rskim .

W  czasie  w alk  o  m iasto  w   r.  1945  ok.  30%  zabudo­

w ań  uległo  zniszczeniu.  Słubice  zostały  w yzw olone  5  II 

1945  r.  Jak o   m iasto  zostały  w ydzielone  po  II  w ojnie 

św iatow ej  w   w yn iku   przeprow adzenia  w zdłuż  O dry 

granicy  p aństw ow ej.  Do  tego  czasu  b y ły   młodszą,  p ra ­

w obrzeżną  dzielnicą  F ra n k fu rtu   n a d   O drą.  W szystkie 
zakłady  przem ysłow e  pozostały  po  lew ej  stron ie  Odry, 
w e  F ran k fu rcie.  Po  w ojnie  uruchom iono  w   Słubicach 
zakłady  odzieżowe,  dziew iarskie,  fab ry k ę   m ebli,  zakła­

dy  p rzetw ó rstw a  ow ocow o-w arzyw nego,  m asarn ię  i  kil­
ka  innych,  m niejszych.  Część  ludności  z atru d n io n a  jest 
w  zakładach  po  stro n ie  NRD.  M iasto  nie  posiada  cen­

n iejszych  zaby tk ów   a rc h ite k tu ry .  A trak c ją   tu ry sty cz n ą  

m iasta  je s t  stadion  sportow y  ty p u   olim pijskiego,  z  b a ­

senem   kąpielow ym   i  polem   biw akow ym .

Okolice  Słubic.  Zasadniczym   elem entem   krajob razo ­

w ym   okolic  Słubic  je s t  przełom ow a  dolina  Odry,  łączą­

ca  rozległe  obniżenie  P rad o lin y   T oruńsko-E bersw aldz- 

kiej  (K otlinę  Gorzowską)  z  P rad o lin ą  W arszaw sko-B er- 
lińską  (K otlinę  K rośnieńską).  W ysoka  kraw ędź  te j  do­
liny,  urozm aicona  w ielom a  rozcięciam i  erozyjnym i,  za­
liczana  je s t  do  s tre fy   chronionej.

W  zam ierzchłej  przeszłości  obszar  ten   stanow ił  p ra ­

w obrzeżną  część  w łaściw ej  ziem i  lubuskiej  (nazw a  po­

chodzi  od  leżącego  n a   lew ym   brzegu  O dry  grodu  L u- 

busz  —  dziś  Lebus,  NRD  —  ok.  10  km   n a   północ  od 

Słubic),  zam ieszkiw anej  przez  plem ię  L ubuszan.  Ziem ia 

lubusk a  m iała  duże znaczenie  gospodarcze i strategiczne, 

albow iem   łączyła  trz y   w ielkie  dzielnice  Polski:  Śląsk, 

Pom orze  i  W ielkopolskę;  Długosz  nazyw ał  ją   „kluczem  

królestw a  polskiego” .

W ycieczki:

S zla k   K -3,  S łu b ic e—G órzyca—K o s trzy n —S ło ń sk — Ośno  L u b u ­

skie;

szla k  M-4,  K o s trzy n —S ło ń sk—G órzyca—S łubice—C ybinka—R z e ­

pin ;

—  ze  S łu b ic  do  Św iecka.

88

SULECHÓW — m iasto  położone  na południow o-w schod­

nim   k rań cu   W ysoczyzny  L ubuskiej,  ok.  6  km   na  pół­
noc  od  Odry.  W ażny  w ęzeł  kom unikacji  drogow ej  i  ko­

lejow ej.

P K P   —   w   S u l e c h o w i e   z b i e g a j ą   s i ę   l i n i e   k o l e j o w e   z   Z i e l o ­

n e j   G ó r y ,   Ś w i e b o d z i n a ,   Z b ą s z y n i a   i   W o l s z t y n a .
P K S   —   d w o r z e c   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   Z i e l o n e j   G ó r y ,   G o ­

r z o w a   W l k p .   i   P o z n a n i a .
T a x i   u l .   Ś w i e r c z e w s k i e g o   3,  t e l .   319.  H o t e l   ,,M i e j s k i ”   u l .  
Ś w i e r c z e w s k i e g o   12,  t e l .   122.  S c h r o n i s k o   m ł o d z i e ż o w e   P ^ S M  
w   i n t e r n a c i e   Z S Z   u l .   K r u s z y n a ,   t e l .   113.  R e s t a u r a c j a   „ L u ­
b u s k a ”   u l .   Ś w i e r c z e w s k i e g o   44,  t e l .   220.  B a r y :   „ S a m ”   p l. 
R a t u s z o w y   2,  t e l .   215  o r a z   „ W y g o d a ”   u l .   Ś w i e r c z e w s k i e g o  
26,  t e l .   183.  K a w i a r n i a   „ M o z a i k a ” ,  t e l .   318.  L P G T   a l .   N i e ­

p o d l e g ł o ś c i   15,  t e l .   71.  O S T   „ G r o m a d a ” ,  t e l .   103.  S t a c j a   b e n ­

z y n o w a   u l .   Ż e r o m s k i e g o ,   t e l .   72.

M iasto  pochodzenia  grodowego,  pow stało  p rzy   sta re j 

drodze  handlow ej,  prow adzącej  ze  Śląska  do  W ielko­
polski.  Ok.  6  km   na  południe  w   Cigacicach  znajdow ał 

się  bród  na  O drze  (obecnie  most),  gdzie  odbyw ały  się 

targi.  Ok.  r.  1250  Sulechów   o trzym ał  p raw a  m agd eb ur­

skie,  ale  d o k um ent  lo kacyjn y  nie  zachow ał  się.  Jak o  

m iasto  w ym ieniony  został  po  raz   pierw szy  w   r.  1319. 
Do  r.  1482  b y ł  w e  w ład an iu   P ia stó w   śląskich,  a  na­

stępnie  pod  panow aniem   elektorów   bran d enbu rskich. 

Polscy  m ieszkańcy  Sulechow a,  m im o  silnego  nacisku 
germ anizacyjnego,  zachow ali  polską  m ow ę  i  trad y cje. 
Ludność  Sulechow a  tru d n iła   się  głów nie  sukiennictw em  
i  u trzy m y w ała  bliskie  stosun ki  z  P olską  i  Rosją,  dokąd 
eksportow ano  sukno.  Część  ludności  zajm ow ała  się  rol­
nictw em ,  piw ow arstw em   oraz  u p raw ą   w inorośli.  Ok. 

r.  1300  Sulechów   otoczony  został  m uram i,  k tó re   roze­
brano   dopiero  w   X IX   w.  —   z  w y jątk iem   niew ielkich 
fragm entów .  Do  m iasta  prow adziły  p ierw o tn ie  b ram y : 

Sw iebodzińska  i  Zielonogórska,  a  po  ich  zniesieniu  na 
początku  X V III  w.  —  N ow a  i  K rólew ska,  rozebrane  w 
X IX   w.  Z  biegiem   czasu  w okół  m iasta  pow stały  przed­
m ieścia:  K rośnieńskie,  Zielonogórskie  i  Sw iebodzińskie. 
W  X V II  w.  w zdłuż  drogi  do  K rężoł  m ieli  sw oją  kolonię 

polscy  kalw ini.

W   r.  1683  przybyli  do  Sulechow a  b racia  Stanisław  

i  M ikołaj  Latalscy  (spokrew nieni  z  rodziną  M ikołaja 

Reja)  ze  Skoków  pod  Poznaniem ,  kalw ini  polscy,  któ­
rzy  znaleźli  tu   schronienie  przed  prześladow aniam i  re ­
ligijnym i.  Na  początku  X V III  w.  pow stał  na  P rzedm ie­

8.9

ściu  Zielonogórskim   kom pleks  budynków   sierocińca 

i  szkoły  w   Sulechow ie,  k tó ra   w   r.  1766  podniesiona  zo­
stała  do  godności  ,,Pedagogium   K rólew skiego” .  Z  zakła­

dem   ty m   zw iązane je s t nazw isko  Jó zefa Jeziorow skiego, 
słynnego  pedagoga,  o rg anizato ra  i  d y re k to ra   S em in a­
riu m   N auczycielskiego  w   Poznaniu.  W ychow ankow ie 

sulechow skiego  „Pedagogium ”  b y li  ró w n ież  organizato­
ram i  sem inarium   nauczycielskiego  w   Łowiczu.

W  r.  1828  przejeżdżał  przez  m iasto   w   drodze  p o w ro t­

n ej  z  B erlin a  18-letni  F ry d e ry k   Chopin.  W łaśnie  tu   w y ­

padła  zm iana  koni  na  poczcie  (przy  obecnej  ul.  H andlo­
wej).  W  oczekiw aniu  na  zaprzęg  Chopin  zaim prow izo­

w ał  ok.  dw ugodzinny  koncert.  W  r.  1958  —  w  130  rocz­

nicę  śm ierci  C hopina  —  u pam iętniono  te n   fa k t  tablicą 
pam iątkow ą,  w m u ro w an ą  w   w ieżę  ratusza.

Podczas  o sta tn ie j  w o jn y   m iasto  uległo  zniszczeniu  w  

ok.  60%.  W yzwolone  31  U 945  r.  przez  oddziały  r a ­
dzieckie  szybko  w róciło  do  norm alnego  życia.

M iasto  dobrze  zachow ało  sw e  średniow ieczne  rozpla­

now anie.  Z  daw nych  obw arow ań  m iejskich  u  w ylotu 

uh_  K opernika  zachow ała  się  B r a m a   K r o ś n i e ń ­
s k a ,   zw ana  P i a s t o w s k ą ,   z r .   1707.  P ierw otnie 
zbudow ana  w   sty lu   gotyckim ,  ostateczny  swój  kształt 

otrzym ała  w   początkach  X V III  w.  B ram ę  w ieńczy  ty m ­

panon,  w   k tó ry m   zn a jd u je   się  k a rtu sz   herbow y.  Z  obu 

je j  s tro n   zachow ały  się  resz tk i  m urów .  F ra g m e n ty   m u ­
rów   zachow ały  się  rów nież  w   północnej,  poludniow o- 
-w schodniej  i  zachodniej  części  m iasta.

Na  środku  ry n k u   stoi  r a t u s z   z  XIV  w.  O dbudo­

w any  po  pożarze  w   r.  1557,  a  n astęp n ie  przebudow any 
w   X V II  i  w   drugiej  połow ie  X IX   w.,  re p re z e n tu je   arch i­

te k tu rę   renesansu.  W  latach   1966— 1970  poddany  został 
k ap italn em u   rem ontow i  i  przebudow ie.  N a  elew acji  w 

zachodniej  części  w ieży  zn a jd u je   się  t a b l i c a ,   u p a ­
m iętn iająca  p o b y t  F ry d e ry k a   C hopina  w   Sulechow ie  w  

1828  r.

W  pobliżu  zabytkow ej  b r a m y   p rzy  ul.  H andlow ej 

zachow ały  się  zabytkow e,  trzy o k ien n e  k a m i e n i c z- 

ki.  We  w schodniej  części  m iasta  zn a jd u je   się  zespół 

zam kow y,  otoczony  ładnym   parkiem .  Z a m e k ,   w znie­
siony  w   XV I  w.,  w sk u tek   częstych  przebudow ań,

90

zw łaszcza  ostatniej  w  X IX   w.,  stracił  swój  pierw o tny  

ch a ra k te r.  J e d y n ie   czw orokątna  w ieża  do  dziś  zachow a­
ła  sw oją  gotycką  bryłę.

W  północno-zachodniej  części  m iasta  stoi  k o ś c i ó ł ,  

zbudow any  w  końcu  XV  w.  na  zrębach  budow li  z  X III 

w.  P ierw o tn ie  zbudow any  b ył  z  g ran itu ,  na  co  w skazy­

w ałyb y  kostki  gran itow e  obficie  użyte  w  m u rach   cegla­
nych.  W  obecnej  postaci  jest  to  budow la  ceglana,  tró j- 

naw ow a,  halow a,  z  tró j bocznie  zam kniętym   p rezb ite­
riu m .  W  północno-w schodniej  części  m iasta  zn ajd u je  się 

z b ó r   k a l w i ń s k i ,  

zbudow any  w   latach   1752— 

— 1756  sta ra n ie m   braci  Latalskich,  po  r.  1950  ad apto­

w an y  n a   Dom  K ultury.

W ycieczki:

S zla k   M -l,  z  Sulechow a  p rze z  Sm ardzew o,  Szczaniec  i  M yszę- 

cin  do  Ś w ieb o d zin a   lub  p rze z  Brojce  do  M ięd zy rze cza ;

—  do  W o jn o w a   nad  Jezioro  W o jn o w sk ie ;

—  do  portu  na  O drze  w   Cigacicach.

SULĘCIN  —   m iasto  położone  n ad   rzek ą  Postom ią,  le­

w ym   dopływ em   W arty,  w śród  m alow niczych  wzgórz 
m orenow ych.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   R z e p i n —M i ę d z y r z e c z .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   m .   i n .   d o   G o r z o w a  
W l k p . ,   M i ę d z y r z e c z a ,   Ś w i e b o d z i n a   i   S ł u b i c .
T a x i   p l .   C z a r n i e c k i e g o   288.  H o t e l   „ M i e j s k i ”   u l .   K o ś c i u s z k i  
24,  t e l .   195.  S c h r o n i s k o   P T S M   p r z y   i n t e r n a c i e   L i c e u m   O g ó l ­

n o k s z t a ł c ą c e g o   u l .   E .  P l a t e r   3,  t e l .   168.  R e s t a u r a c j a   „ P i a ­

s t o w s k a ”   u l .   K o ś c i u s z k i   24,  t e l .   229.  „ W a r t a - T o u r i s t ”   u l .  
Ś w i e r c z e w s k i e g o ,   t e l .   249.  E k s p o z y t u r a   O S T   „ G r o m a d a ”  

u l .   K o ś c i u s z k i   6,  t e l .   216.  S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .   B i e r u t a   1, 

t e l .   167.

S ta ra   osada  słow iańska,  k tó rej  nazw a  pochodzi  od 

w łaściciela  —  S ulęty.  M iasto  rozw inęło  się  z  polskiej 
osady  targow ej,  p rzy  grodzie  zbudow anym   na  skrzyżo­
w a n iu   stary ch   szlaków   handlow ych:  F ra n k fu rt—Po­

znań i  K rosno  O drzańskie—G orzów  W lkp.  W  początkach 

X III  w .  należał  do  książąt  śląskich.  H en ry k   B ro d aty 
ofiarow ał  Sulęcin  w raz  z  dziesięciom a  w siam i  m ożno- 
w ładcy  śląskiem u  M roczkowi  z  Pogorzeli,  k tó ry   w 

r.  1244  m iasto  w raz  z  w ioskam i  oddał  zakonow i  tem ­

plariuszy.  Po  likw idacji  tego  zakonu  na  początku  X IV  

w.  Sulęcin  przejęli  joannici,  któ rzy   posiadali  go  aż  do

91

r.  1810,  tj.  do  czasu  rozw iązania  zakonu.  Ok.  1258  r. 

m iasto  w raz  z  całą  ziem ią  lu b u sk ą  przeszło  pod  pano­
w anie  b ran d enbu rskie.  W  r.  1269  m arg rab ia  O tto 

w zniósł  w  Sulęcinie  zamek,  k tó ry   stan o w ił  bazę  w y p a ­
dową  na  polskie  ziem ie.  Je d n ak   książę  k alisk i  Bole­
sław   Pobożny  przepędził  m argrabiego  z  Polski,  a  zam ek 
jego  spalił.  W  r.  1574  polscy  dostojnicy  państw ow i 

p rzy b y li  do  S ulęcina  n a   spotkanie  z  H enrykiem   W ale- 
zym.  W  r.  1657  przez  m iasto  przeszły  w ojska  S tefan a 

C zarnieckiego  (przebieg  tej  w y p ra w y   opisał  je j  uczest­

nik  —  J a n   C hryzostom   Pasek).

P od  koniec  II  w o jn y   św iatow ej  Sulęcin  stanow ił 

p u n k t  oporu  w ojsk  hitlerow skich;  tu ta j  znajdow ała  się 

duża,  podziem na  fab ry k a   zbrojeniow a.  Po  przełam aniu 
tzw.  M iędzyrzeckiego  R ejonu  U m ocnionego  w ojska 

I  F ro n tu   B iałoruskiego,  w   ram a ch   o p eracji  w iślańsko- 
-odrzańskiej,  po  ciężkich  w alkach  3 II  1945  r.  w yzw o­
liły  m iasto.  Zniszczony  w   ok.  50%   w rócił  do  Polski, 
stając  się  w k rótce  w ażnym   ośrodkiem   przem ysłow o- 

-usługow ym   Pojezierza.  Do  najw iększych  zakładów  
przem ysłow ych  należą:  F a b ry k a   S przętu   Rolniczego, 

Z akłady  P rzem y słu   Ziem niaczanego  i  Z akłady  P rzem y ­

słu  Chem icznego  „G um oplast” .  Sulęcin  liczy  obecnie  7,9 

tys.  m ieszkańców .

P ośrodku  starego  m iasta  zn ajd u je  się  w ydłużony  r y ­

nek,  otoczony  siatk ą  ulic  zbliżoną  do  szachow nicy. 

O bejm ują  go  dw ie  ulice  schodzące  się  u   w ylotu  m iasta 

na  północy  i  południu.  P ierw o tn ie  m iasto  otoczone  było 
m u r a m i   o b r o n n y m i ,   k tó ry ch   fra g m en ty   zacho­
w ały  się  w   północnej  części  m iasta.  N ajcenniejszym  
obiektem   zabytkow ym   Sulęcina  je s t  późnogotycki,  h a ­

low y  k o ś c i ó ł   farny ,  w zniesiony  w   X III  w.  przez 

tem plariuszy,  przebudow any  w   X V I  w.,  spalony  w  
r.  1945,  całkow icie  odbudow any  po  w ojnie.

Okolice  Sulęcina.  Najbliższe  okolice  S ulęcina  m a ją  

urozm aiconą  rzeźbę  pow ierzchni,  o b fitu ją   w   wody 

i  piękn e  lasy.  Szeroka  stre fa   pagórków   m orenow ych, 
ciągnących  się  od  Ośna  Lubuskiego  do  Św iebodzina, 

fan tasty czn ie  poprzecinana  ciągam i  ry n ie n   jeziornych, 
stanow i  znakom ity  tere n   dla  pieszych  w ędrów ek.  Ok.

92

3  km   na  w schód  od  Sulęcina,  po  lew ej  stro n ie  drogi  do 

Trzem eszna,  wznosi  się  góra  G łaźnik  (168  m  n.p.m.),  na 

w ierzchołku  k tó rej  zn a jd u ją   się  olbrzym ie  g ł a z y   n a ­

r z u t o w e   o  obwodzie  9,75  m  i  10,50  m,  uznane  za 

pom niki  przyrody.

W ycieczki:

S z la k   K -2,  Ośno  L u b u sk ie —S u lę cin —L u b n ie w ic e —B led zew — 

—S kw ie rzyn a ;

szla k   M-3,  Ośno  L u b u sk ie —R zep in — G ądków   W ie lk i—  D ebrzni- 

ca— T o rzy m—Sulęcin.

ŚWIEBODZIN  —  m iasto  liczące  16  tys.  m ieszkańców, 
położone  w   odległości  41  km   na  północ  od  Zielonej  Gó­
ry,  na  skrzyżow aniu  głów nych  dróg  o  znaczeniu  m ię­

dzynarodow ym   —   E-8  i  E-14,  przy  linii  kolejow ej  Po­

znań—Kunow ice,  z  bocznicą  do  Sulechow a.

P K P   —   s t a c j a   p r z y   l i n i i   k o l e j o w e j   P o z n a ń —K u n o w i c e .
P K S   —  p r z y s t a n e k   o b o k   D w o r c a   P K P :   l i n i e   m .   i n .   d o   P o ­

z n a n i a ,   S z c z e c i n a ,   W r o c ł a w i a   i   J e l e n i e j   G ó r y .
M i e j s k i e   B i u r o   Z a k w a t e r o w a ń   —   M P G K   u l .   K o l e j o w a   6, 

t e l .   443  ( r o z d z i a ł   k w a t e r ) .   H o t e l   „ L u b u s k i ”   u l .   22  L i p c a ,  

k a t .   I ,   t e l .   3155.  S c h r o n i s k o   P T S M   w   I n t e r n a c i e   L i c e u m  
O g ó l n o k s z t a ł c ą c e g o   u l .   G r o t t g e r a   2,  t e l .   739  ( l i p i e c - s i e r ­
p i e ń ) .   B i u r o   U s ł u g   T u r y s t y c z n y c h   —   L P G T   u l .   22  L i p c a   20, 

t e l .   553.  P T T K   u l .   1  M a j a   2,  t e l .   3284.  S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .  

P o z n a ń s k a   22,  t e l .   3330.  T O S   u l .   22  L i p c a   18,  t e l .   3132.  K i l ­
k a   r e s t a u r a c j i ,   k a w i a r ń   i  b a r ó w   o r a z   w i e l e   p l a c ó w e k   h a n ­

d l o w y c h .

M iasto  leży  w e  w schodniej  części  W ysoczyzny  L u bu­

skiej,  w śród  m alow niczych  w zgórz  m o ren y   czołowej 

oraz  licznych  jezior,  n a   wysokości  ok.  80  m   n.p.m .,  na 
dn ie  szerokiego  obniżenia  polodowcowego,  przez  k tó re  

płynie  Ołobok  —   stru g a   łącząca  kilka  jezio r  z  G niłą 
O brą,  praw o stro n n y m   dopływ em   O dry.  Z  ra c ji  swego 

położenia  i  doskonałej  sieci  połączeń  k om unikacyjnych 
stanow i  „ cen tru m   w ypadow e”  do  zw iedzania  całego  P o ­

jezierza.  W  prom ieniu  nie  przekraczającym   40  km   znaj­
d u je   się  w iele  ciekaw ych  m iast,  obiektów   zabytkow ych 
i  ośrodków   turystyczno-w ypoczynkow ych,  stanow ią­
cych  a tra k cy jn e   m iejsca  do  w ypoczynku,  u p raw iania 

sp ortów   w odnych,  w ęd karstw a,  m yślistw a  i  grzyb o bra­

nia.

Nazw a  m iasta  jest  rd zenn ie  słow iańska  i  wyw odzi  się

najpraw dopodobniej  od  im ienia  jego  założyciela  — 

Sw iebody  (Swobody).  P ierw sze  d o k u m enty  źródłow e 
pochodzą  z  la t  1302  i  1319.  M iasto  pow stało  w   m iejscu, 
w   k tó ry m   s ta ry   szlak  handlow y  z  Pom orza  n a   Ś ląsk 

przecina  dolinę  i  krzy żu je  się  ze  szlakiem   prow adzącym  
z  Łużyc  przez  K rosno  O drzańskie  i  M iędzyrzecz  do 
W ielkopolski.  Z aczątkiem   m iasta  b y ł  gród  obronny, 
zbudow any  u   w schodnich  brzegów   jeziora  n a   niew iel­

kim   w zniesieniu i otoczony  zewsząd  nied o stęp ny m i  bag­

nam i.  W okół  grodu  pow stało  podgrodzie,  będące  na  po­
czątku  X IV   w.  posiadłością  polskiego  ry cerza  GniewTo- 

m ira,  k tó ry   praw dopodobnie  uzyskał  dla  Św iebodzina 
ograniczone  p raw a   m iejskie.  P ełn e  p raw a  m iejskie  w e ­
dług  w zorów   głogow skich  o trzy m ał  Św iebodzin  w  
r.  1469.  W  r.  1319  b ran d en b u rsk i  m arg rab ia   W aldem ar, 
na  m ocy  układów   z  książętam i  głogowskim i,  opanow ał 
cały  obszar  n a   lew ym   brzegu  O bry  i  p raw y m   brzegu 
Obrzycy.  W  te n   sposób  Św iebodzin  znalazł  się  w   g ra ­
nicach  M archii  B ran d enb u rskiej.  W  r.  1327  w ładzę  n a d  

m iastem   objął  W ładysław   Łokietek,  jed n akże  ju ż w  dw a 

la ta   później  książę  H enryk,  jako   len n ik   króla  Czech 
J a n a   Luksem burskiego,  oddał  część  księstw a  głogow­
skiego  —  a  w raz  z  nim   i  Św iebodzin  —  w   lenno  Cze­

chom.

M iasto  zyskało  w  XV  w.  pow ażne  znaczenie  jako  cen­

tru m   handlow e  i  wyw ozow e  doskonałego  piw a  i  sły n ­

nego  sukna,  k tó re   w yw ożono  do  k ra jó w   E uro py   za­

chodniej.  D obrze  rozw ijało  się  tu   ró w nież  garbarstw 7o 

i  kuśnierstw o.  W  r.  1439  zb ro jn y   n ajazd   sędziego  po­
znańskiego  A dam a  ze  Zbąszynia  n a   księstw o  głogowskie 

przyczynił  się  do  w yniszczenia  i  ograbienia  m iasta. 

Św iebodzin  b y ł  w   ty m   czasie  grodem   starościńskim ,  o 

k siążęta  głogowscy  u stan aw iali  tu   staro stam i  przew aż­
n ie  Niemców.  O grom nego  spustoszenia  doznało  m iasto 
w   r.  1476  od  w o jsk  króla  w ęgierskiego  M acieja  K arw i­
na.  Z  jego  też  ram ien ia   spraw ow ał  tu   w ładzę  książę 
żagański  J a n   Szalony,  k tó ry   pobił  B randenburczyków , 

pragnących  zając  m iasto.  W  r.  1490  W ładysław   Jag iel­

lończyk  n adał  księstw o  głogowskie  —   w raz  ze  Św iebo­
dzinem   —   sw em u  b ratu ,  Jan o w i  O lbrachtow i,  po  k tó ­
ry m   nastąp ił  k o lejn y   z  braci  —   Z ygm unt  (1499— 1506), 
późniejszy  kró l  Polski.  Za  rządów   Z y g m u n ta  m ieszcza-

94

9.  Ś w iebodzin.  R atusz

nie  św iebodzińscy  otrzym ali  przyw ilej  sprzedaw ania 

sukna  na  w ielkich  jarm ark a ch  w  M iędzyrzeczu  i  Skw ie­
rzynie.  Po  w ygaśnięciu  dy n astii  P iastó w   głogowskich 
w   r.  1510  Św iebodzin  —  jako  spadek  po  lennikach   — 
p rzyp ad ł  w ładającym   Czecham i  cesarzom   austriackim , 
H absburgom .  Dw a  w ielkie  p o żary:  w   r.  1541  i  w   czasie 
w ojn y   trzydziestoletniej  (1640),  uczyniły  ogrom ne  sp u ­
stoszenie  w   m ieście;  zniszczyły  w iele  budynków ,  ko­
ściół  i  ratusz.  W  r.  1686  Św iebodzin  zagarnęli  H ohen­
zollernow ie,  a  w   r.  1694  m iasto  ponow nie  w róciło  do 
korony  H absburgów .  D opiero  w   r.  1742  F ry d e ry k   W iel­
ki  zdobył  je   dla  P rus,  podobnie  ja k   Zieloną  G órę  i  resz­

tę  Śląska.

G ospodarcze  sto su nki  m iasta z P olsk ą  były  n adal  b a r­

dzo  ożywione.  Św iebodzin  w   X V I  w.  m iał  swój  dom 
handlow y  w   G nieźnie,  a  pieniądze  do  X V II  w.  liczono 
tam   w edług  sto py  polskiej.  Ludność  polska  w   Św iebo­

dzinie  u trz y m ała   się  bardzo  długo.  Jeszcze  w   X V III  w. 
m iastem   rządzili  burm istrzo w ie  o  polskich  nazw iskach. 
Do  dalszego  gospodarczego  rozw oju  m iasta  przyczyniła 

się  budow a  linii  kolejow ej  oraz  pow stanie  w ielu  zakła­

dów   przem ysłow ych.

W  w y n ik u   o statnich  działań  w ojen ny ch   w   rejo n ie 

m iasta  całkow item u  zniszczeniu  uległy  zakłady  p rzem y ­
słowe,  a  szczególnie  te,  k tó re  pracow ały  dla  potrzeb 

hitlerow skiej  m achiny  w ojen n ej.  M iasto  w yzw oliły  31  I 

1945  r.  w ojska  radzieckie  i  walczące  u   ich  boku  oddzia­

ły  W ojska  Polskiego.  M ogiły  żołnierzy  W ojska  Polskie­
go,  poległych  w   w alk ach   o  w yzw olenie  Św iebodzina 
i  okolic,  z n a jd u ją   się  n a   c m e n t a r z u   k o m u n a l ­

n y m   p rzy   ul.  Łęgowskiej.

Do  najcenn iejszy ch   zabytków ,  k tó re   szczęśliwie  oca­

lały  ze  zniszczeń  w ojennych,  należą  ra tu sz   oraz  ko­
ściół  p.w.  św.  M ichała.  R a t u s z   zbudow any  został  za­
pew ne  ju ż  w   średniow ieczu.  Do  dziś  zachow ały  się  w  
niek tó rych   salach  partero w y ch   pierw o tn e  sklepienia 

gotyckie.  P rzebu do w any  następ n ie  w   sty lu   renesan su   w  
X V I  w.,  po  pożarze  w   r.  1541  oraz  po  w ojnie  trzydzie­
stoletniej  dość  znacznie  zm ienił  swój  w ygląd.  O statnia 
przebudow a  w   X IX   w.  zasadniczo  z a ta rła   jego  daw ne, 
stylow e  form y.  Od  stro n y   zachodniej  przylegały  do  r a ­

96

tusza  dw ie  wieże,  z  k tó ry ch   jed n ą   zburzono  w   r.  1824 

(druga  zachow ała  się  do  dziś).

Do  północno-w schodniej  części  ry n k u   przylega  nie­

w ielki  plac,  n a   k tó ry m   w znosi  się* gotycki  k o ś c i ó ł  
Sw.  M ichała  z  XV  w.  J e s t  to  budow la  ceglana  o  kon­
stru k c ji  halow ej,  p ierw o tnie  tró j naw ow a,  po  rozbudo­

w ie  w   XV  w.  m a  pięć  n aw   z  pięciobocznym   obejściem  
chó ru   kanonicznego.  W nętrze  kościoła  cechuje  duża 
różnorodność  sklepień  gotyckich.  Z n ajd u jem y   tu   skle­
pienia  gw iaździste,  siatkow e  i  —  rzadko  sp o tykan e  — 
kryształow e.  Z  pierw otnego  w yposażenia  kościoła  za­
chow ały  się:  późnogotycki  try p ty k ,  późnogotycka  gru p a 

U krzyżow ania   na  belce  tęczow ej,  rokokow y  ołtarz  P a n ­
ny  M arii,  fig u ry   apostołów   i  św iętych   z  ok.  1740  r. 
o  cechach  dolnośląskich.  N a  zew nątrz  —   od  zachodu  — 
uderza  bardzo  szeroka  fasada, zakończona  trzem a  szczy­

tam i  schodow ym i  z  filaram i.  N ad  środkow ym   szczytem  

kościoła  w ybudow ano  w   X IX   w.  strzelistą  wieżę,  za­

kończoną  dw om a  iglicam i.

W e  w schodniej  części  m iasta  zn a jd u je   się  z a m e k ,  

w zniesiony  praw dopodobnie  w   X III  w.  n a   m iejscu  daw ­

nego  grodu.  Po  kolejnych  przebudow ach  w   w iekach 

XV  i  X V II  zachow ały  się  m u ry   dw u  sk rzydeł  n a   w yso­
kim   podpiw niczeniu.  W  X IX   w.  został  przebudow any 

n a   cele  m ieszkalne,  a   następ n ie  w łączony  w   zespół  za­
bu dow ań  szpitalnych.  O becnie  m ieści  się  tu   znane  w   ca­
łym   k ra ju   san ato riu m   i  zakład  re h a b ilita c y jn y   dla  dzie­

ci  kalekich.

N ajstarsza  część  Św iebodzina  w sk azu je  n a   średnio­

w ieczne  rozplanow anie  m iasta  o  zabudow ie  w   kształcie 
koła.  F ra g m e n ty   średniow iecznych  m u r ó w   z  b a s z -  
t  ą   półkolistą  i  f o s ą   zachow ały  się  w   południow ej 

części  m iasta.  D alsze  fra g m en ty   X IV -w iecznych  obw a­
ro w ań   u k ry te   są  w   starych,  istn iejący ch   jeszcze  zabu­

dow aniach.

Okolice  Świebodzina.  P rz y   linii  kolejow ej  do  Sule­

chow a  leżą  —   godne  zw iedzenia  ze  w zględu  n a   sw e  za­
b y tk i  —  w sie  Chociule  i  Radoszyn.  P ierw sza  leży  ok. 

6  km ,  dru g a  —  11  km   od  Św iebodzina  (stacja  kolejow a 

n a   m iejscu).  W  Chociulach,  n a   m ałym   w zniesieniu, 

przy   drodze  do  Radoszyna,  stoi  gotycki  k o ś c i ó ł   ce-

7  —  P o j e z i e r z e   l u b u s k i e

97

glany  z  ok.  1500  r.  W nętrze  jego  dobrze  zachowało 
p ierw o tn e  sklepienie  gw iaździste.  Osobliwością  kościoła 

je s t  niezw ykły  w   tym   ty p ie   budow li  dach  m ansardow y 
z  X V III  w.,  c h a rak tery sty czn y   dla  pałaców   i  dw orów . 

W ieża  pochodzi  z  X V III  w.

K o ś c i ó ł   w   R adoszynie  je s t  jed n y m   z  n ajciekaw ­

szych  gotyckich  kościołów  z  końca  XV  w.  n a   ziemi 

św iebodzińskiej.  Od  stro n y   zachodniej  w znosi  się  po­
tężn a  wieża,  zakończona  spiczastym   hełm em .  W ysokie 

i  półkolisto  zakończone  w nęki  ko ndygnacji  sugerują,  że 
budow ę  zakończono  w   X V I  w.  Niższa  n atom iast  kon­
dygnacja  posiada  w ysokie  w n ęk i  prostokątne,  w ypeł­
nione  laskow aniem   krzyżow ym . 

N ad  p rezb iterium  

i  w schodnią  ścianą  n aw y   w znoszą  się  w ysokie  szczyty 
schodkowe,  rów nież  ożyw ione  w nękam i.  D ekoracja 
szczytów  i  w ieży  bardzo  przypom ina  a rc h ite k tu rę   fa ry  

m iędzyrzeckiej.  Kościół  posiada  późnogotycki  try p ty k  
z  początku  X V I  w.  oraz  barokow y  obraz  św.  Jadw igi, 

księżniczki  śląskiej.

N a  osobną  uw agę  zasługują  jeszcze  w sie  leżące  w   po­

bliżu  m iasta,  jako  p rzyk ład y   sta re j,  polskiej  zabudow y. 

G odna  polecenia  je s t  w ycieczka  w   k ieru n k u   południo­
w ym   od  Św iebodzina.  M ożna  tam   zobaczyć  trz y   różne 
ty p y   wsi.  N ajciekaw sza  z  n ich   —   w ieś  Łąkie  —  oddalo­
na  ok.  10  km   od  m iasta,  re p re z e n tu je   ty p   starosłow iań­
skiej  okolnicy,  zabudow anej  dokoła  ow alnego  jeziorka. 
D rugą  je s t  w ieś  Skąpe,  położona  3  km   na  południe  od 
wsi  Łąkie,  będąca  przy k ład em   ow alnicy  z  dw iem a  dro­
gam i  schodzącym i  się  na  początku  i  końcu  wsi,  z  ko­
ściołem   w   rozw idleniu  dróg.  Znacznie  m łodszą  w sią  jest 
wielodrożnica  Olobok,  położona  2  km   na  północ  od  w si 

Łąkie  (8  km   od  Świebodzina).

W y c ie c zk i:

S zla k   P -l,  ze  Ś w ieb o d zin a   p rze z  N iesulice,  M o stki  i  Ł agów   do 

G ościkow a;

szla k   M -l,  z   M iędzyrzecza  prze z  P szczew ,  T rzciel,  D ąbrów kę 

W ielkopolską,  B a b im o st  i  S u le ch ó w   do  Ś w iebodzina;

—  do  W ilk o w a   nad  Jezioro  W ilk o w sk ie ;
—  do  L u b rzy.

98

ŚWIECKO  —  w ieś  położona  w   dolinie  O dry,  ok.  6  km  
na  południe  od  Słubic.  Now oczesny  p u n k t  graniczny  n a  
drodze  E-8;  n a   m iejscu  m.  in.  w ym iana  w alu t,  kiosk 
„R uch u” ,  paw ilon  handlow y  PKO,  stoisko  z  w yrobam i 

„C epelii” .

W  październiku  1940  r.  założony  tu   został  h itlero w ­

ski  obóz  tzw .  „p racy   w ychow aw czej”  o  oficjalnej  n a ­

zwie:  A rb eitserzieh un gsla ger  S ch w etig .  W ięziono  w 

nim   ro botników  w ielu narodow ości,  m iędzy  in n y m i  B el­
gów,  Francuzów ,  H olendrów ,  Niemców,  Polaków ,  Ros­

ja n   i  W łochów  —   przeciętn ie  po  ok.  700  osób.  W arunki 
b y tu   i  p racy   by ły   bardzo  ciężkie.  W ięźniow ie  b y li  gło­
dzeni,  bici,  terro ry zo w an i  i  m ordow ani.  N iezależnie  od 
tego  b yli  tra w ie n i  przez  choroby  zakaźne,  ja k   tyfus, 
czerw onkę  czy  gruźlicę.  W  nocy  z  3 1 1  n a   1 II 1945  r.,  w 
czasie  ew akuacji  obozu  za  Odrę,  h itlero w cy  spalili  żyw ­

cem   70  chorych  w ięźniów   w łoskich,  niezdolnych  do 

podjęcia  tru d ó w   ew akuacji.

ŚWINIARY  —   w ieś  o  ch a ra k te rz e   letniskow ym ,  poło­
żona  ok.  3  k m   n a   południow y  zachód  od  O śna  L ubu­
skiego.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   O ś n i e   L u b u s k i m .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   l i n i i   O ś n o   L u b u s k i e — S ł u b i c e .
P o z o s t a ł e   u s ł u g i   —   p a t r z   h a s ł o   O ś n o   L u b u s k i e .

Ok.  1,5  km   n a   w schód  od  w si  ciągnie  się  południko- 

wo  zorien tow an a  ry n n a   jeziora  G rzybno.  W  ry n n ie  
tej,  długości  k ilk u n a stu   kilom etrów ,  leżą  jezio ra  (od 
północy  k u   południow i):  Imielno,  Bielawa,  Odrzy- 
goszcz,  Mościenko,  a  n a   południe  Czyste  Małe  i  Czyste 

W ielkie.  P ięk n ie  położone  jeziora  stanow ią  dogodny  te ­

ren   obozow iskow o-cam pingow y.

TORZYM  —   daw niej  m iasto,  obecnie  w ieś  położona 

nad   rzeką  Ilanką,  ok.  13  km   n a   południe  od  Sulęcina, 

przy   drodze  E-8.

P I O 5  —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   Z b ą s z y n e k —R z e p i n .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   S ł u b i c ,   Ś w i e b o d z i ­

n a   i   K r o s n a   O d r z a ń s k i e g o .
G o s p o d a .   S t a c j a   b e n z y n o w a .

T orzym   zaw dzięcza  sw oje  p ow stanie  starej  osadzie  z 

grodem  obronnym   n a  skrzyżow aniu w ażnych dróg h a n d ­
low ych  F ra n k fu rt— Poznań  i  K rosno—Gorzów.  P o­
czątkow o 

b y ł  praw dopodobnie 

grodem   książęcym . 

W  połow ie  X III  w.  ks.  Bolesław   R ogatka  sprzedał  osa­
dę  arcybiskupow i  m agdeburskiem u.  N astępnie  p rze­

szła  ona  w   ręce  m argrab ió w   b ran d enb u rsk ich.  Od  to- 
rzym skiego  grodu  p rzy ję to   nazw ę  w schodniej  części 
ziem i  lu b u sk iej:  ziem ia  torzym ska.  W  czasach  później­
szych  Torzym   b ył  w   posiadaniu  ro d u   niem ieckich  r y ­
cerzy  von  Wi'nnig,  znanych  z  nap ad ó w   n a   przejeżdża­
jących  z  to w aram i  kupców   polskich  i  śląskich.  Z  po­
czątku  X V I  w.  m argrabiow ie  b ran d en b u rscy   zabrali  się 
energicznie  do  tęp ie n ia   rycerzy -rab u sió w .  W  r.  1506  za­
m ek  W innigów   został  zdobyty  i  zburzony,  pom im o  że 
broniły  go  potężne  podw ójne  m ury,  w ały   i  fosa.  Od  te ­
go  czasu  nie  dźw ignął  się  z  ru in .  W  r.  1375  Torzym  

w ym ieniony  b y ł  jako  m iasto,  choć  d a ta   jego  lokacji  nie 
jest  znana.  Ludność  T orzym ia  tru d n iła   się  rolnictw em , 
w ęglarstw em ,  sm olarstw em ,  rzem iosłem   i  rybołów ­

stw em .  W  początkach  X X   w.  pow stało  tu   i  n adal  jest 

czynne  san ato riu m   przeciw gruźlicze.

D ziałania  w ojen n e  w   1945  r.  zniszczyły  m iasto  w   ok. 

50%.  Po  w ojnie  T orzym   n ie  został  zaliczony  do  m iast. 
W ieś  nie  posiada  zabytków .

Okolice  Torzymia.  N a  południe  od  wsi,  w   obniżeniu 

m iędzy  w zgórzam i  m orenow ym i,  leży  Jezioro  T orzym - 

skie.  N ad  piaszczystym   brzegiem   jeziora  zbudow ano  k ą ­

pielisko  i  szatnie.  W  pobliżu  jeziora  zlokalizow ano 

ośrodek  w ypoczynkow y  dla  pracow ników   służby  zdro­
wia.  Z  Torzym ia  m ożna  odbyw ać  in teresu jące  w yciecz­
ki  do  m alow niczo  położonych  jezio r  i  okolicznych  la ­
sów.

W ycieczki:

S zla k   K-4,  z   R zep in a   prze z  G ądków   W ie lk i  i  D ebrznicę  do  T o­

rzym ia ;

szla k   M -3,  z   Ośna  L u b u skieg o   prze z  R zepin,  G ądków   W ielki, 

D ebrznicę  i  T o rzy m   do  Sulęcina;

—  z   T o rzym ia   do  W a lew ic  i  K oryta;
—  z   T o rzym ia   do  G arbicza.

100

TRZCIEL  —  m iasteczko  położone  ok.  22  km   na  połud­
niow y  w schód  od  M iędzyrzecza,  p rzy  tra sie   E-8.  Zlo­

kalizow ane  w   O bniżeniu  O bry,  pom iędzy  dw om a  je ­
zioram i:  M łyńskim   n a   południu  i  K onin  n a   północy; 

posiada  w ym arzone  w a ru n k i  do  u p raw ian ia  tu ry sty k i 

i  w ypoczynku.

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   o k .   600  m   o d   m i a s t a .
P K S   —   p r z y s t a n e k   w   r y n k u :   l i n i e   m .   i n .   d o   P o z n a n i a ,
M i ę d z y r z e c z a ,   Ś w i e b o d z i n a   i   Z i e l o n e j   G ó r y .

S c h r o n i s k o   P T S M   w   S z k o l e   P o d s t a w o w e j   u l .   M i c k i e w i c z a

11,  t e l .   62.  G o s p o d a   G S ,  k a t .   H E,  u l .   P o z n a ń s k a   1,  t e l .   34.
K a w i a r n i a   u l .   P o z n a ń s k a   4,  t e l .   97.  S t a c j a   b e n z y n o w a   u l .
A r m i i   C z e r w o n e j ,   t e l .   59.

J u ż   w e  w czesnym   średniow ieczu  Trzciel  b y ł  osadą 

grodową,  o  czym   św iadczy  dość  dobrze  zachow ane  gro­
dzisko  i  ślady  daw n ych   um ocnień  obronn y ch   w   okoh- 

cy  m iasta.  P ierw sza  w zm ianka  o  Trzcielu,  jeszcze  jako

0  osadzie  targow ej,  pochodzi  z  r.  1252.  P ra w a   m iejskie 

uzy skuje  w   r.  1641.  S ta re   m iasto,  leżące  po  praw ej 
stro n ie  Obry,  pow stało  na  m iejscu  osady  targ o w ej.  No­
w y  Trzciel,  położony  n a   lew ym   brzegu  O bry,  pow stał 
w   X V III  w.  Połączenie  obu  m iast  n astąpiło  w   r.  1888. 

Podczas  II  rozbioru  Polski  m iasto  zag arn ęły  P ru sy
1  u tw o rzy ły  tu   pru sk i  sam orząd.  W  r.  1807  Trzciel  zo­
stał  w łączony  do  K sięstw a  W arszaw skiego  i  rządził  się 
kodeksem   napoleońskim .  W  X V III  w.  m iasto  znane  b y ­

ło  jako  ośrodek  w y ro b u   sukna,  szkła  i  p apieru .  L ud­
ność  polska  T rzciela  poddana  została  w   X IX  .w.  ostrym  
w pływ om   germ anizacji.  W  r.  1919  utw orzono  z  N iem ­

ców  zam ieszkałych  w   m ieście  zbrojne  oddziały,  k tóre 
w zięły  udział  w   w alce  z  pow stańcam i  w ielkopolskim i. 

Na  m ocy  postanow ień  tra k ta tu   w ersalskiego  granica 
polsko-niem iecka  biegła  w schodnim i  krań cam i  m iasta. 

Do  r.  1939  Trzciel  b y ł  m iastem   granicznym .  M imo  sil­
nego  nacisku  niem czyzny  ludność  polska  w   m ieście  i  je ­

go  okolicy  p rze trw a ła   panow anie  niem ieckie  i  n ie  za­
pom niała  o  sw oim   pochodzeniu.

M iasto  nie  ucierpiało  od  działań  w ojenn y ch  w   r.  1945, 

toteż  szybko  rozpoczęło  n orm alne  życie.  O becnie  m iesz­
ka  w   T rzcielu  2,4  tys.  m ieszkańców ,  z  k tó ry c h   w ielu 

pracu je  w   przem yśle  w ikliniarskim ,  d rzew nym   i  pro­

dukcji  p ły t  trzcinow ych.  W arto  podkreślić,  że  w y rob y  
w ikliniarskie,  a  szczególnie  m eble  z  w ikliny,  cieszą  się

101

dużym   popytem   za  granicą.  O dbiorcam i  ty ch   w yrobów  
są  m.  in.:  F rancja,  Belgia,  H olandia,  W ielka  B ry tan ia  
i  USA.  M iasto  z  pow odu  licznych  powodzi  i  pożarów  
nie  posiada  znaczniejszych  zabytków .  C iekaw a  jest 

X IX -w ieczna  zabudow a  pl.  Zjednoczenia  i  u k ład  prze­
strz e n n y   Nowego  Trzciela.  N a  południow o-w schodnim  
brzegu  jeziora  K onin,  ok.  1,5  km   od  m iasta,  znajd uje 

się  k ą p i e l i s k o   s t r z e ż o n e ,   plaża  i  p rzy stań 
w odna.  Na  m iejscu  zn a jd u ją   się  kioski  —   spożywczy 

i  z  nap ojam i  chłodzącym i.

Okolice  Trzciela.  Najbliższe  okolice  Trzciela  otoczone 

lasam i  i  w odam i  m ogą  stanow ić  cel  in teresu jący ch   w y ­
cieczek  przyrodniczych  i  krajoznaw czych.  W  pobliżu 

m iasta,  na  p raw y m   b rzegu  O bry,  z n a jd u ją   się  dw a 

g r o d z i s k a   św iadczące  o  odległej  przeszłości  te j  osa­
dy.  Z  m iasteczka  prow adzi  n a   północ  a tra k c y jn y   szlak 
tu ry sty cz n y   (nie  znakow any),  długości  ok.  15  km, 

w zdłuż  zachodnich  brzegów   jezio r  w y p ełniający ch  O b­

niżenie  O bry  do  Pszczew a.  W  połow ie  drogi  leży  wieś 

Borow y  M łyn,  ciekaw ie  położona  n a   p rzesm yku  m iędzy 
jezioram i  W ędrom ierz  na  południu,  a  C hłopskim   na 
północy.  G odny  polecenia  je s t  rów nież  szlak  n a   połud­
nie  —  nad   Jezioro  Lutolskie,  i  dalej  do  D ąbrów ki 
W ielkopolskiej.  Trzciel  m oże  stanow ić  rów nież  m ie j­
sce  rozpoczęcia  spływ u  rzek ą  O brą  do  M iędzyrzecza 
i  S kw ierzy ny   (tzw.  w a ria n t  m iędzyrzecki).

W y c ie c zk i:

S zla k   P-4,  z   T rzciela  p rze z  R yb o ja d y,  G olyń,  P olicko  i  Ź ó lw in  

do  M iędzyrzecza; 

szla k   K - l ,  z   T rzciela  p rze z  D ąbrów kę  W ielkopolską,  R ogoziniec 

i  B rójce  do  M iędzyrzecza; 

szla k   M -l,  z   T rzciela  p rze z  D ąbrów kę  W lkp .,  B a b im o st  i  S u le ­

chów   do  Ś w ieb o d zin a ;

—  p rze z  B o ro w y  M ły n   do  P szczew a;

—  n a d   Jezioro  L u to lsk ie   i  do  D ąbrów ki  W lkp .

WILKOWO  —   w ieś  letniskow a  i  cam ping,  położona  nad 

Jeziorem   W ilkow skim   p rzy   drodze  E-8,  ok.  4  km   n a   za­
chód  od  je j  skrzyżow ania  z  drogą  E-14  w   Św iebodzinie.

102

P K P   —   s t a c j a   k o l e j o w a   n a   l i n i i   K u n o  w i c e —P o z n a ń .
P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   m i e j s c u :   l i n i e   d o   Ś w i e b o d z i n a ,   Ł a ­
g o w a ,   R z e p i n a ,   O ł o b o k u   i   Z i e l o n e j   G ó r y .
N o c l e g i   w   k w a t e r a c h   p r y w a t n y c h   n a   w s i .   W   c a m p i n g u  

s t r z e ż o n e   p o l e   n a m i o t o w e   i   w y p o ż y c z a l n i a   s p r z ę t u   t u r y ­
s t y c z n e g o .   N a d   j e z i o r e m   s a m o o b s ł u g o w y   p a w i l o n   g a s t r o n o ­
m i c z n y .   W e   w s i   s k l e p   s p o ż y w c z y   i   k l u b - k a w i a r n i a   „ R u c h ” .

S ta ra   polska  osada,  dziś  zn an a  w ieś  o  ch arakterze 

letniskow ym .  W e  w si  zn a jd u je   się  pałac  z  r.  1550,  p rze­
budow any  w   r.  1840.  Ok.  0,5  km   na  południe  od  wsi 

leży  Jezioro  W ilkowskie  (pow.  130,5  ha,  m aks.  głęb. 
23,7  m).  Południow e  i  zachodnie  brzegi  jeziora  są  zale­
sione,  n ato m iast  północne  i  w schodnie  sąsiad u ją  z  po­
lam i  u p raw nym i.  O w alnego  k sz ta łtu   jezioro  urozm aica 
w   części  południow ej  spora  zatoka,  z  k tó rej  bierze  po­
czątek  Ołobok,  zw any  też   B orow skim   Potokiem .  Jezio­
ro  jed y n ie  w   części  środkow ej  m a  w iększe  zagłębienie 

(23  m );  płycizny,  bogato  p orośnięte  roślinnością  pod­
w odną,  w y stę p u ją   w   południow o-w schodniej  i  północ­

nej  części  zbiornika.  W schodni  brzeg  jeziora  je s t  zago­

spo darow any  i  zn a jd u je   się  tu   o ś r o d e k   t u r y ­
s t y c z n o - w y p o c z y n k o w y ,   obozowisko  cam pin­
gowe,  kąpielisko  strzeżone,  paw ilon  gastronom iczny 

oraz  w ypożyczalnia  sp rz ę tu   turysty czneg o   i  pływ ające­
go.  Jezioro  W ilkow skie  n a d a je   się  do  u p raw ia n ia   spor­
tó w   w odnych  i  w ęd karstw a.  K ształt  m isy  jeziornej 

szczególnie  sp rzy ja  u p raw ia n iu   w io ślarstw a  i  żeglar­

stw a,  a  w   zim ie  —  s p o rtu   bojerow ego.

Okolice  Wilkowa.  N ad ają  się  do  odbyw ania  a tra k c y j­

nych  spacerów .  Od  w si  prow adzi  droga  w zdłuż  zachod­
nich  brzegów   jeziora  do  w si  B orów   i  dalej  n a   zachód 
do  północno-w schodnich  brzegów   Jezio ra  N iesulic- 

kiego.  Rów nież  in te resu jąc ą   w ycieczkę  m ożna  odbyć  z 
W ilkowa  na  północ  do  znanej  w si  letniskow ej  Lubrza.

W ycieczki:

S z la k   P -l,  ze  Ś w ieb o d zin a   p rze z  W ilko w o ,  N iesulice  i  M o stki  do 

Łagowa.

ZBĄSZYNEK  —  m iasto  położone  n a   W ale  Zbąszynec- 
kim,  ok.  80  m   n.p.m .  W ażny  w ęzeł  kolejow y  n a   linii

B erlin—W arszaw a,  łączący  linie  w   k ie ru n k u   Gorzow a 
Wlkp.  i  G ubina.  Liczy  ok.  3,5  tys.  m ieszkańców.

P K P   —   s t a c j a   w ę z ł o w a   n a   l i n i i   B e r l i n —W a r s z a w a .
P K S   —   p r z y s t a n e k   o b o k   D w o r c a   P K P :   l i n i e   m .   i n .   d o   B a ­
b i m o s t u ,   M i ę d z y r z e c z a   i   T r z c i e l a .
S c h r o n i s k o   P T S M   w   K o s i e c z y n i e   ( o k .   1,5  k m )   w   S z k o l e  
P o d s t a w o w e j ,   t e l .   42.  R e s t a u r a c j a   „ L e c h ” ,  t e l .   22.  S t a c j a  

b e n z y n o w a   p l .   D w o r c o w y ,   t e l .   83.

Z bąszynek  pow stał  jako  gm ina  w iejska  w   r.  1919,  po 

w ytyczeniu  g ran icy   polsko-niem ieckiej.  W  okresie  m ię­

dzyw ojennym   b y ł  stacją  graniczną,  osadą  urzędniczą, 

nowocześnie  zabudow aną  w   jed n o lity m   stylu.  W  Zbą­

szynku  m ieścił  się  u rząd  celny.  W ładze  niem ieckie  osie­
dlały  tu   ludzi  o  zdecydow anie  anty p olsk im   n astaw ie­

niu.  W  r.  1939  liczył  1798  m ieszkańców .

Po  w yzw oleniu  przez  w ojska  radzieckie  otrzym ał 

p raw a  m iejskie.  D zisiejszy  Z bąszynek  je s t  m iastem   o 

w yspecjalizow anej  fu n k cji:  obsługuje  w ażny  w ęzeł  ko­

lejow y.  Z bąszynek  n ie  m a  zab y tk ów   a n i  obiektów   p rze­
m ysłow ych.  Je d y n ie   M iejski  Dom  K u ltu ry   prow adzi 
ożyw ioną  działalność  a rty sty c z n ą   i  k u ltu raln ą,  m ającą 
na  celu  pielęgnow anie  tra d y c ji  i  obyczajów   ziem i  ba- 
bim ojskiej.

W ycieczki:

S zla k   M -l,  ze  Z b ą szyn k a   prze z  P o dm okle  W ielkie,  B abim ost, 

N o w e  K ra m sk o   do  Sulechow a,  lu b   prze z  Szczaniec  i  M yszę- 

cin  do  Ś w iebodzina;

—  do  W o jn o w a   n a d  Jezioro  W o jn o w sk ie ;
—  n a d   Jezioro  Z b ą szyń skie.

ŻABICE  —  w ieś  letniskow a,  położona  ok.  5  km   na  pół­

nocny  w schód  od  Górzycy.

P K P   —   n a j b l i ż s z a   s t a c j a   k o l e j o w a   w   G ó r z y c y   n a   l i n i i   R z e ­
p i n —K o s t r z y n .

P K S   —   p r z y s t a n e k   n a   l i n i i   G ó r z y c a —O ś n o   L u b u s k i e .  
M o ż l i w o ś ć   w y n a j ę c i a   k w a t e r   p r y w a t n y c h .

Ok.  1,5  km   na  południe  od  w si  leży  jezioro  Żabiniec, 

którego  suche  i  dostępne  brzegi  m ogą  stanow ić  dogod­
ny  te re n   obozow iskow o-cam pingow y.  Jezioro  m a  połą­

czenie  z  Raczą  S tru g ą   i  Odrą.

S Z L A K I  

T U R Y S T Y C Z N E

TURYSTYKA  PIESZA

P ojezierze  L ubuskie  posiada  doskonałe  w a ru n k i  do 

u p raw ian ia  tu ry s ty k i  pieszej.  Poniżej  przedstaw iono 

k ilk a  szlaków   pieszych  —   znakow anych  i  n ie  znakow a­

nych,  opisanych  w   form ie  wycieczek  jed n o -  lu b   w ielo­
dniow ych.  P u n k ty   początkow e  i  końcow e  szlaków   zn a j­

d u ją   się  w   m iejscow ościach  o  dogodnej  kom unikacji 
kolejow ej  lu b   autobusow ej.  Łączna  długość  opisanych 
w ycieczek  w ynosi  238  km ,  w   ty m   na  szlaki  znakow a­

ne  p rzyp ada  117  km .  Nie  opisano  n atom iast  szeregu 

w ycieczek,  k tó re   w   rozdziale  „E ncyklopedia  krajo zn aw ­

cza”  u ję te   zostały  bez  sym boli  literow ych  i  cyfrow ych. 
Są  to   przew ażnie  k ró tk ie   w ycieczki  w   najbliższe  okoli­

ce  prezentow an ych  m iast  i  wsi,  nie  w ym agające  szcze­

gółow ych  opisów.

O pisy  szlaków  

S z la k   P - l

Ś w ieb o d zin   —   jezioro  T rzcinno  —  Rozłogi  —   Jezioro 

W ilk o w sk ie   —  jezioro  K siężno   —   T y  c z y  no  —   jezioro 
N ie sły sz  —   grodzisko  nad  jezio rem   N ie sły sz  —   Ołobok
—   N iesulice  —   Z ło ty   P o to k   —   P rze ła zy   —  M o stk i  — 

— B u czę  —   Ż elech ów   —   Ł agów  —  Sieniaw a L u b u sk a —

—   S ta r  opole  —  N o w y   D w o rek   —   Jordanow o  —   Gości- 

kow o, zn a k o w a n y  —  zie lo n y , 60  k m

N iezw ykle  m alow niczy  i  a trak cy jn y .  W ędrów kę  za­

czynam y  z  ul.  22  Lipca,  k tó ra   w   przed łużeniu   doprow a­

dza  do  m aleńkiego  jeziora  Trzcinno,  leżącego  na  zachód 

od  m iasta.  P ółnocnym i  brzegam i  jeziora,  gdzie  zn ajd u je

105

Murzynowo  a   O-  Sw miary  ^SkrzynpL—

J^^WIERZ.YNA - d w T \ .  ..-, 

••' 

.  o . 

q

.  ‘

q

. . \

q

.Q.

5

^ ^  T v l^ C h e  tm sk o . 

9

  ■■  ; \ a   • •

.emierzt

Jjorzycko

Zernsko

Sokolo,

P szcz é

»y

Q _.*Św echocin^

Radłówek

Tempiewc

ibowickl

Polęcko

%Kowa!ów

m - s   i

y&rzerisk

iQ  

Stercz

-zeem

mŁubów

Bobrówko

k'unowîl

kałowa]

■ a B ró jcl

' 

■ . .

0

- . 

I

W yjzęcjl

Pairzadto

|

isinow

:  °-  Prze/oz^AXh j¡¡'

Ntedźw iedf.^

 A

Q.a  W/esiV(ie^^N

IĘ B O D Z IN

Chlasta,

Xoueciijn

P odm olàto

W yżynce

Rodoszyn

H iekarzyp-

P o d ła   G i

Łochowi

*Klttpsk

iycowice'

iÉCHÓW

^Wysokie

CZERWIŃSK

1 

a a   ./*  Q  a v^D 

Q-   -   a/-a   a   n   \

Q

f

Q n

 

a ffíó d z ik ó *

 

X

^ Q   a Q

J A

  a  

: .  

Q H a  

q  

9- 

• ‘ 

-“jríiDebrznica

  n

d   Q  GddkówWliOT" 

•  í ' ¿ ú ' . \ V í a Q  G

¿

| ^

 

í .

2 0  k m

S Z L A K !  

T U R Y S T Y C Z N E

P

>—* *-—1 •— * 

< u r á n ic o  p a ń s tw o

O  

M tosía  

•  

/n n e  m iejscow ości

"   ■ 

K o le je   n orm a ln o to ro w e 

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ h m

 

D ro g i  główne
D ro g i  d rug o rzęd n e 

----------------------------------

O ro g i  inne

T u ry s ty k o   p ie s z o  

T u rystyka   k o la rs k a  

T u ry s t y k a   m o to ro w a  

T u ry s t y k a   w o d n a

P zeki, je z io r a

a  ^   O  a   .

10.  Szlaki  tu ry sty czn e  P o jezierza  L ubuskiego

się  kąpielisko,  dochodzim y  do  w si  Rozłogi,  a   s tą d   nad 
m alowniczo  położone  Jezioro  W ilkowskie.  U  północ­

nych   brzegów   jeziora  leży  w ieś  W ilkowo  (patrz  hasło). 
Opuszczając  Jezioro  W ilkow skie  k ieru jem y   się  w zdłuż 

jego  południow ych  brzegów   do  drogi  zorientow anej  po- 

łudnikow o,  prow adzącej  do  w si  Borów.  Przechodzim y 
przez  drogę  i  dalej  n a   zachód  dochodzim y  do  małego, 
u krytego  w   lesie  jezio rka  Księżno.  S tąd   pięk ną  leśną 
drogą  szlak  prow adzi  do  leśniczów ki  T yczyno  (Krzacz- 

kowo).  Z  leśniczów ki  u d ajem y   się  na  południe,  aby 

w zdłuż  w schodnich  brzegów   jezio ra  N iesłysz  (Niesulic- 
kiego)  dojść  do  dobrze  zachow anego  g r o d z i s k a .  
G rodzisko  to  św iadczy  o  w czesnym   osadnictw ie  oraz 
w ysokiej  sztuce  fo rty fik a cy jn e j  Słow ian.  Jego  w ym ia­

r y   w ynoszą  150X300  m .  Z  grodziska  idziem y  w zdłuż 
północnych  brzegów   jeziora  do  drogi  skręcającej  n a   po­

łudnie,  do  w si  Ołobok  (patrz  hasło).  P rz ed   w sią  znaj­

d u ją  się  potężne  b u n k r y   oraz  betonow y  m ost  zwo­

dzony  n a   k anale  strateg iczn ym   —   pozostałości  h itle ­

row skich  um ocnień  z  ok resu   II  w o jn y   św iatow ej.  Ten 
niezw ykle  in teresu jący ,  liczący  ok.  15  km   odcinek  szla­

k u   znad  Jezio ra  W ilkowskiego,  w zdłuż  w schodnich 

i  północnych  brzegów   jezio ra  N iesłysz  do  Ołoboku,  pro­

w adzi  niem al  w   całości  drogam i  leśnym i.  Ołobok  jest 

ty p o w ą  w sią  w ielodrożną,  położoną  n a d   m aleńkim   J e ­
ziorem   Ołobockim.  Z  O łoboku  n a   południe  prow adzi 
droga  do  w si  Łąkie.  J e s t  to  ty p o w a  starosłow iańska 

w ieś-okolnica,  z  zabudow aniam i  dokoła  ow alnego  je ­
ziorka.  Z  O łoboku  p ięk n ą   drogą  leśną  idziem y  do  w si 

Niesulice,  położonej  nad   jeziorem   o  tej  sam ej  nazw ie 
(p atrz  hasło).  Z  N iesulic  w zdłuż  południow ych  brzegów  

jeziora  u d ajem y   się  do  w si  Przełazy,  położonej  n a   za­
chodnim   b rzegu  jeziora.  W  połow ie  drogi  z  N iesulic  do 

P rzełaz  m ijam y   in te resu jąc e   jeziorko  o  nazw ie  Jezio r­
ko  (Złoty  Potok).  U   jego  zachodnich  brzegów   zn ajd u je 
się  pięknie  położona  leśniczów ka  Z łoty  Potok,  m ekka 
m yśliw ych.  N astępną  w sią  n a   szlaku  są  M ostki,  odda­

lone  o  4  km   od  Przełaz.  Z  M ostków   —   przechodząc 

przez  to ry   linii  kolejow ej  Św iebodzin—Rzepin  —  u d a ­
jem y   się  do  w si  Buczę.  Droga  o  długości  ok.  2,5  km  

prow adzi  przez  p iękn y   las  brzozow y  i  sosnowy.  Dalej 
szlak  biegnie  do  w si  Żelechów,  oddalonej  o  2,5  km   od

108

w si  Buczę.  W  Żelechow ie  znalazła  schronienie  kolonia 

polskich  arian.  T u taj  w   r.  1661  u m arł  jed e n   z  n a jw y ­

b itn iejszych   p isarzy  ariańskich,  a  jednocześnie  w y b it­
n y   przyw ódca  a ria n   polskich,  Jonasz  Szlichtyng.  D al­
szy  odcinek  szlaku  z  Żelechow a  do  Łagow a  odznacza 

się  w y ją tk o w ą   m alowniczością,  ze  w zględu  n a   pagór­

kow ato  uk ształto w an y   te re n   i  piękne  lasy.  (Łagów  — 

p a trz   hasło).  Z  Łagowa  tra sa   prow adzi  n a   północny 
wschód  do  S ieniaw y   L ubuskiej,  a   n astęp n ie  przez  S ta- 
ropole  lub  B oryszyn  i  N ow y  D w orek  do  Jo rdano w a 
i  Gościkowa.  Ok.  0,5  km   za  sta c ją   kolejow ą  w   Łagowie 

skręcam y  w   p raw o  (na  w schód),  do  drogi,  k tó ra   biegnie 

w zdłuż  to ró w   kolejow ych  linii  Łagów—M iędzyrzecz. 

Ok.  2  km   od  Łagow a  m ijam y   położoną  nieco  na  północ 
w ieś  Łagów ek.  S tą d   ju ż   ty lk o   4  k m   do  Sieniaw y. 

W  okolicach  S ien iaw y  z n a jd u ją   się  w ysokokaloryczne 
złoża  w ęgla  brun atn ego,  eksploatow ane  m eto dą  głębi­
now ą.  C zynna  ko paln ia  z a tru d n ia   w ielu  m ieszkańców  
okolicznych  wsi.  Z  S ieniaw y   tra s a   prow adzi  do  S taro - 

pola  i  dalej  —   przez  Now y  D w orek  —   do  Jo rd an o w a 

i  Gościkowa.  O dcinek  Sieniaw a— S taropole  w ynosi  ok.

5  km .  Staropole  to  m ała  w ieś  i  stacja  kolejow a  n a   linii 
T oporów —M iędzyrzecz.  N a  w schód  od  w si  zn a jd u je   się 

zespół  f o r t ó w   tzw .  M iędzyrzeckiego  R ejo nu  U m oc­

nionego,  N a  północ  od  S taropola  leżą  w sie  B oryszyn 

oraz  —   nieco  dalej  —  W ysoka.  Boryszyn  je s t  d aw n ą 

w sią  graniczną,  o  k tó rą   aż  po  X V II  w .  toczyły  się  w ie­

loletnie  spory  pom iędzy  Polską  a  B randen b urgią.  N ie­

gdyś  by ła  to  siedziba  ko m andora  joannitów .  W e  w si 

zn a jd u je   się  d rew n ia n y   k o ś c i ó ł e k   z  X V III  w.  W y­

soka  n ato m iast  leży  n a   dużym   półw yspie,  ostro  w cina­

jącym   się  w   w ody  jeziora  Paklicko  M ałe.  T u   w   dn iu  

2 9 1 1945  r.  radziecka  b ry g ad a   p an cern a  g w ard ii  pod 
dow ództw em   płk.  G usakow skiego  sforsow ała  z  m arszu 

najsilniej  ufo rty fik o w an y   odcinek  M iędzyrzeckiego  R e­
jo n u   Um ocnionego.  W e  w si  zn a jd u je   się  I z b a   P a ­

m i ą t e k   —  pośw ięcona  bohatero m   ostatn iej  w ojny. 

K olejną  w sią  n a   szlaku  je s t  N ow y  Dworek.  W ieś  leży 
w   pobliżu  uroczego  jezio ra  Paklicko  W ielkie.  P rzez  je­

zioro  przep ływ a  Paklica,  lew obrzeżny  dopływ   O bry.  Je­

zioro  Paklicko  W ielkie  (pow.  196  ha,  dł.  2660  m ,  szer. 

1070  m,  m aks.  głęb.  22,5  m)  m oże  być  początkiem   b a r-

109

dzo  atrak cyjnego   szlaku  wodnego  n a   jeziora  W ysza- 

now skie  i  B ukow ieckie  i  do  M iędzyrzecza.  N a  m alow ni­
czym  półw yspie  w śród  lasów   zn a jd u je   się  duży  o ś r o ­
d e k   w c z a s o w o - k o l o n i j n y   dla  pracow ników  
WSS  i  ich  rodzin.  Now y  D w orek  je s t  m iejscem   p ierw o t­

nego  osiedlenia  się  zakonu  cystersów ,  k tó ry   przeniósł 

się  n astęp n ie  do  Zem ska,  a  w   r.  1412  do  Bledzew a. 
Z  Nowego  D w orku  już  tylko  2  km   do  Jord an o w a  i  Go- 
ścikowa.  (Gościkowo  —   p a trz   hasło).

W ariant  A   szlaku   zielonego

Łagów   —  w z d łu ż   w schodnich  brzegów   Jeziora  T rze- 

śniow skiego  —   góra  B u ko w iec  —  Jem iołó w   —   Ł ag ó w , 
nie zn a k o w a n y , ok.  15  k m

T uryści  zatrzy m u jący   się  w   Łagow ie  nieco  dłużej, 

m ogą  odbyć  bardzo  a tra k c y jn ą   w ycieczkę  n a   Bukow iec 
(227  m   n.p.m.)  —   najw yższe  w zniesienie  n a   P ojezierzu 
Lubuskim ,  ok.  8  km   n a   północ  od  Łagowa.  W ycieczkę 

zaczynam y  od  D om u  W ypoczynkow ego  FW P  „B aj­
k a ”  II,  do  którego  dochodzim y  sk ręcając  z  ul.  Dw orco­
w ej,  tu ż  za  bu dy nk iem   szkoły  podstaw ow ej  w   lew o  (na 
zachód).  S tąd  w zdłuż  w schodnich  brzegów   Jezio ra T rze- 
śniow skiego  idziem y  do  jego  północnych  krańców .  Do 

końca  jeziora  doprow adzi  nas  w ygodna  ścieżka,  biegną­
ca  w śród  p ięk nych   lasów.  D alsza  w ędrów ka,  ju ż  na 
Bukowiec,  w ym aga  p ew nej  zap raw y  tu ry sty czn ej,  bo­

w iem   szlak  prow adzi  ścieżkam i  leśnym i  nie  zawsze  do­

statecznie  p rze tarty m i.  O ddalam y  się  od  północnych 

brzegów   jeziora  k ieru jąc  się  dokładnie  n a   północny 
wschód,  b y   po  2  km   m arszu   dotrzeć  do  w zniesienia.  Ze 

szczytu  roztacza  się  w sp an iały   w idok  n a   falistą  okolicę 

oraz  nie  sp o tyk any   n a   P ojezierzu  L ubuskim   kom pleks 
lasów   bukow ych.  Z  B ukow ca  m ożem y  w racać  przez  J e ­

m iołów   do  Łagowa  lu b   zobaczyć  dw a  niezw ykle  piękne 

jeziora  —   B uszenko  i  Buszno  (Bechno  W ielkie  i  B ech- 
no  Małe),  leżące  2,5  km   n a   północny  zachód  od  B ukow ­
ca.  U k ry te   w   lesie,  w śród  w ysokich  w zgórz  m oreno­

w ych,  poprzecinanych  licznym i  ry n n am i  i  wąw ozam i, 
dostarczają  niezapom nianych  w idoków .  Oba  jeziora 
łączy  500-m etrow y  kan ał  strateg iczn y   z  urządzeniam i

110

sp iętrzającym i  w ody  jeziora  B uszenko  —  pozostałość 
z  II  w o jn y   św iatow ej.  Strom e,  niekiedy  kilk unastom e­

tro w ej  wysokości  brzegi  jezior,  odsłaniające  pokłady 

węgla  brunatnego,  m ogą  być  celem   ciekaw ych  i  po­

uczających  wycieczek.  U  w schodnich  brzegów   jeziora 
Buszenko  (pow.  27,9  ha,  dł.  1275  m,  szer.  500  m,  m aks. 

głęb.  20  m)  w znosi  się  góra  G orajec  (211  m   n.p.m.). 
W  głębinach  jeziora  Buszno  (pow.  62  ha,  m aks.  głęb. 
36  m)  żyje  sielaw a,  dochodząca  niekiedy  do  40  cm   d łu­
gości  i  0,7  kg  wagi,  będąca  okazem   rzadko  sp otykanym  
w   in n y ch   jeziorach.  W okół  obu  jezior  prow adzą  w ygod­
ne  drogi,  um ożliw iające  bezpośrednią  obserw ację  tafli 

wód.  Brzegi  ty c h   jezior  p o rasta  p ięk n y   las  m ieszany  z 

przew agą  buka.  D roga  po w ro tn a  prow adzi  w zdłuż 
w schodnich  brzegów   jeziora  B uszenko  n a   południe  do 

Jem iołow a  (4,5  km),  lu b  do  Łagow a  (ok.  7  km).  Jeśli 
rezy g n u jem y   z  w y p raw y   n ad   jezioro  Buszno  i  B uszen­
ko,  to  z  Bukow ca  u d ajem y   się  drogą  leśną  do  Jem io­
łowa.  Długość  odcinka  z  Bukow ca  do  Jem iołow a  w yno­
si  ok.  5  km .  W  Jem iołow ie  zn a jd u je   się  t e l e w i z y j ­
n a   s t a c j a   p r z e k a ź n i k o w a ,   a  jej  stalow y m aszt 

zakotw iczony  linam i,  sta ł  się  now ym   akcentem   k ra j­
obrazu.  K o n stru k cję  m asztu  w zniósł  „M ostostal”  z  Za­
brza,  a   a p a ra tu rę   p ierw otnie  dostarczyła  Czechosłowa­

cja.  Z  Jem iołow a  ju ż  ty lko   3  km   do  Łagowa.

W aria nt  B  szlaku   zielonego
W ilk o w o   —   L u b rza   —   N o w y   D w o rek  —   Jordanow o 

— Gościkow o, nie zn a k o w a n y , ok.  15  k m

Z  W ilkow a  tra s a   prow adzi  n a   północ  do  L ubrzy  (ok. 

6  km).  L ubrza  —   p a trz   hasło.  N a  południe  i  południo­
w y  zachód  od  w si  z n a jd u ją   się  dw a  m alow nicze  jezio­

r a  

—  Goszcza  (pow.  48,0  ha,  dł.  1140  m,  szer.  650  m, 

m aks.  głęb.  20,2  m)  i  Lubię  (pow.  28,4  ha,  dł.  850  m, 
szer.  500  m,  m aks.  głęb.  35,0  m).  N ad  jeziorem   Gosz­
cza  zorganizow ano  c a m p i n g .   K o n ty n u u jąc  wyciecz­

kę  z  L ubrzy  k ieru jem y   się  n a   północny  wschód,  n a j­
pierw   w zdłuż  brzegów   jeziora  Paklicko  W ielkie  —   do 
Nowego  D w orku,  ok.  6  km .  S tąd   ju ż  tylko  3  km   do  J o r­
danow a  i  Gościkowa  (patrz  szlak  zielony).

111

S zla k   P-2

M ięd zyrzecz  —  Jezioro  G łębokie  —   ro zlew iska  O bry 

—  B led zew   —   C hycina  —  K u rsk o   —   P ieski  —   W y s o ­

ka —  K ęszyca —  N ieto p erek  — S k o k i —   K u ź n ik  —  B o - 
bow icko  —   M ięd zyrzecz,  częściow o  zn a k o w a n y   kolorem  

c zerw o n ym ,  58  k m

Szlak  zaczyna  się  w   R ynku,  sk ąd   ul.  W esołą  idzie­

m y  do  poprzecznie  usytuo w anej  ul.  Spółdzielczej  (prze­

lotow a  tra sa   Św iebodzin— Skw ierzyna),  sk ręcam y  w   le ­
wo  i  dochodzim y  do  m ostu  n a   O brze.  Przechodzim y 
przez  m ost  i  dalej  ul.  Gen.  W aszkiew icza  idziem y  do 
pierw szej,  skręcającej  w   lew o  ul.  W innicy.  W innicą 

u d ajem y   się  w   k ieru n k u   osady  Sw.  W ojciech.  Opusz­

czając  m iasto  po  lew ej  stro n ie  ul.  W ojciechow skiej  m i­
jam y   zabudow ania  gospodarcze  PG R -Z am ek,  a  nieco 
dalej,  po  p raw ej  stronie,  dostrzegam y  kom pleks  b u d y n ­

ków   Suszarni.  T ą  sam ą  drogą  —   z  p ięk n y m i  w idokam i 

n a   dolinę  silnie  m ean d ru jącej  O bry  —  dochodzim y  do 
torów   kolejow ych  lin ii  M iędzyrzecz—Rzepin.  P rzecho ­

dzim y  przez  to ry   i  k ieru jem y   się  do  w idocznych  n a   ho­

ryzoncie  W zgórz  W ojciechow skich. 

C zterokilom etro- 

w ym   odcinkiem   drogi,  prow adzącej  w zdłuż  ozu  Wojcie­

chowskiego,  idziem y  n a   północ  w   k ie ru n k u   Je zio ra   G łę­

bokiego.  P ięk n ą  drogą  leśn ą  dochodzim y  do  stacji  kole­

jow ej  Głębokie,  skąd  ju ż  z  łatw ością  tra fim y   n a d   J e ­
zioro  G łębokie  (patrz  hasło).  Z  k ąp ielisk a  n a d   Jeziorem  
G łębokim   w racam y  do  stacji  kolejow ej  i  dalej  k o n ty ­
n u u jem y   w ęd rów kę  do  Bledzew a.  J e s t  to  odcinek  nie 
znakow any,  a  zatem   w ym agający  p ew n ej  o rien tacji  w  

terenie.  P ozostaw iam y  za  sobą  to ry   kolejow e  i  k ie ru je ­

m y  się  n a   północny  zachód  k u   rozlew iskom   O bry.  D al­

szy  odcinek  szlaku  prow adzi  w zdłuż  głębokiej  doliny 

O bry  w   k ieru n k u   Bledzew a.  J e s t  to  odcinek  niezw ykle 

a tra k c y jn y   widokow o  i  w   całości  prow adzi  leśnym i 

drogam i.  (Bledzew  —  p a trz   hasło).  Z  B ledzew a  ru sza­

m y  w   dalszą  w ędrów kę  do  Chyciny.  Długość  tego  od­
cinka  w ynosi  4,8  km .  T uż  za  w sią,  po  lew ej  stro n ie  dro­
gi,  dostrzegam y  trz y   m alow nicze  jeziora,  stanow iące 
przedłużenie  r y n n y   Jezio ra  C hycińskiego:  K leśno,  Ble- 
dzew skie  i  Czyste  (Cisie).  M iędzy  jezioram i  Czystym   a 
C hycińskim   z n a jd u ją   się  w ysadzone  przez  saperów   ru -

112

iny  potężnych  u m o c n i e ń   oraz  b u n k r ó w   z  okre­

s u   II  w o jn y   św iatow ej.  (Chycina  —   p a trz   hasło).  Jezio­

ro  Chycińskie  (pow.  84  ha,  dł.  1640  m,  szer.  740  m, 
m aks.  głęb.  12,5  m)  m a  dobrze  rozw in iętą  linię  brzego­

w ą  oraz  w iele  uroczych  zatok.  Północno-w schodni  k r a ­
niec  jeziora  łączy  stru g a   Jezio rn a  z  Obrą,  a  południo­
w o-w schodni  —  kan ał  z  jezioram i  D ługim   i  K urskim . 
Połączone  kanałam i  jeziora  K urskie, D ługie i Chycińskie 
stanow ią  p iękn y  szlak  kajakow y.  W  jeziorach  K ursko 
i  D ługim   P aństw ow e  G ospodarstw o  R ybackie  z  M ię­

dzyrzecza  prow adzi  hodow lę  karp i.  Z  C hyciny  drogą  o 
naw ierzchni  um ocnionej  u dajem y   się  n a   południe  do 

K urska.  Po  lew ej  stro n ie   drogi  leżą  jeziora:  Długie 
(pow.  98  ha)  i  Kurskie  (pow.  71  ha).  Odległość  z  Chy­

ciny  do  K urska  w ynosi  5  km .  (K ursko  —  p a trz   hasło). 

K olejną  w sią  n a   szlaku  są  Pieski,  leżące  3  k m   n a   po­
łu dn ie  od  K urska.  J e s t  to  duża  wieś,  położona  p rzy 
drodze  z  M iędzyrzecza  do  Sulęcina.  Ludność  w si  p ra ­

cuje  w   m iejscow ej  spółdzielni  specjalizującej  się  w   ho­
dowli  bydła  i  drobiu.  Z  Piesków   piękną,  leśną  drogą 
u d ajem y   się  n a   południow y  w schód  —   n ad   jezioro  P a- 

klicko  M ałe  do  w si  Wysoka.  T u  w   dniu  29 1  1945  r.  ra ­
dziecka  b ry g ada  p an cern a  gw ardii  pod  dow ództw em  

pułkow nika  G usakow skiego  sforsow ała  z  m arszu   n a j­

silniej  u fo rty fik o w an y   odcinek  M iędzyrzeckiego  R ejo­
n u   Um ocnionego.  W e  w si  zn a jd u je   się  I z b a  P a m i ą ­

t e k .   Dalszy  e ta p   w ędrów ki  prow adzi  n a   północny 

w schód  do  w si  Kęszyca,  skąd  ju ż  ty lko  ok.  2  km   do 

N ietoperka.  W ieś  N ietoperek   leży  n a   W ysoczyźnie  L u­

buskiej  na  wysokości  75  m   n.p.m .  N a  południow y 

w schód  od  N ietoperka  ciągnie  się  długa  ry n n a   polo- 

dowcowa,  k tó re j  zbocza  poro śnięte  są   starodrzew em  

sosnow ym   z  p a rtiam i  dębu  i  buka.  Na  północ  od  wsi 

leży  Jezioro  Stoki,  a  na  północny  wschód,  po  drugiej 
stron ie  drogi  M iędzyrzecz—Św iebodzin  —  Jezioro  N ie- 

topersko.  Po  przejściu  drogi  M iędzyrzecz—Św iebodzin 
k ieru jem y   się  n a   w schód  do  w si  Skoki.  D oprow adzi  nas 

droga,  k tó ra   w  całości  biegnie  w śród  lasów.  Ok.  1,2  km  

od  N ietoperka  leży  w   kociołkow atym   zagłębieniu  to r­

fowisko  przejściow e,  zarastające  od  b rzegu  turzycam i, 

w śród  któ ry ch   rośnie  przygiełka  b ru n a tn a   —  relik t 
atlan ty ck i  —  i  rosiczka.  Torfow isko  zostało  uznane  za

8

  —  P o j e z i e r z e   l u b u s k i e  

2 2 3

r e z e r w a t   i  znane  je s t  pod  nazw ą  „M esze  Ługi ’ 
(pow.  ok.  1  ha).  Skoki  leżą  nad  Jeziorem  Bukowieckim 

(pow.  75  h a   dł.  3050  m,  szer.  850  m),  p rzy   drodze  lo­
kalnej  M iędzyrzecz—Zbąszynek.  N a  południe  od  Jezio ­

r a   B ukow ieckiego  leży  Jezioro  W yszanow skie,  a   n a   za­
chód  —  jezioro  Skoki.  Jezioro  W yszanow skie  z  Buko­

w ieckim   łączy  rzeka  Paklica.  D alej  —  zgodnie  z  n u r­

tem   rzek i  —   idziem y  do  K uźnika,  m ałej  wsi  leżącej  w 
dolinie  Paklicy,  lew obrzeżnego  dopływ u  O bry.  Z  K uź­

nika  m am y  3  km   do  Bobowicka,  skąd  już  tylko  4  km  

do  M iędzyrzecza.  (Bobowicko  —  p a trz   hasło).

S zla k   P-3

M ięd zyrzecz  —   Bobow icko  —  Z ó łw in  —  K uligow o   — 

— S to łu ń   —   Jezioro  L u b ik o w sk ie   —  R o kitn o   —   T w ier- 

dzielew o  —   G łębokie  —   M ięd zyrzecz,  zn a k o w a n y   od 
B obow icka  do  L u b ik o w a   ko lo rem   zie lo n y m ,  36,5  k m

Od  dw orca  PK S  i  P K P   ul.  P oznańską  ud ajem y   się  w  

k ie ru n k u   O brzyc  do  Bobowicka.  W O brzycach od r.  1905 

zn ajd u je  się  szpital  dla  nerw ow o  i  psychicznie  chorych, 
któ ry   w   latach   II  w o jny   św iatow ej  zam ieniony  został 
przez  hitlerow ców   w   m iejsce  m asow ych  m ordów .  Bo­

bowicko  (patrz  hasło)  leży  3,7  km   na  w schód  od  M ię­
dzyrzecza,  przy   drodze  lokalnej  do  Pszczewa.  Szlak 

znakow any  rozpoczyna  się  od  stacji  kolejow ej  n a   linii 
M iędzyrzecz—M iędzychód  i  prow adzi  do  Lubikow a.  Od 
stacji  P K P   drogą  w iodącą  n a   północ  idziem y  do  wsi 

Żółwin.  P ierw szy   k ilo m etr  drogi  je s t  tro ch ę  m onoton­
ny,  n atom iast  dalsze  prow adzą  przez  m ocno  pofałdow a­
ny   i  ciekaw ie  urzeźbiony  tere n .  S potykam y  tu ta j  licz­

ne  w zgórza  ty p u   ozów  i  kem ów   oraz  m ocno  zarośnięte 
roślinnością  w od ną  i  b ag ien n ą  ry n n y   jeziorne.  P rz y k ła ­

dem   daleko  posuniętego  procesu  zara sta n ia   jest  m aleń­
kie  Jezioro  Tylne,  leżące  w   południow ej  części  ry n n y  

Jeziora  Bobowickiego.  D rogą  o  n aw ierzchni  kam ienistej 

dochodzim y  do  w si  i  m ostu  na  Obrze.  Przechodzim y 

przez  m ost  i  nieco  dalej  sk ręcam y  w   praw o  —   w   kie­

ru n k u   K uligow a.  W   połow ie  drogi  m ijam y   m ały  m ost, 
pod  k tó ry m   przep ływ a  w ąska  stru ga,  łącząca  Jezioro 
Żółwińskie  (pow.  42,9  ha,  dł.  1700  m,  szer.  330 m,  m aks.

114

głęb.  4,5  m)  z  rzeką  Obrą.  W idok  na  silnie  m ea n d ru ją ­

cą  tu ta j  O brę  oraz  leżące  po  lew ej  stro n ie  jezioro  je s t 

nap ra w d ę   u rzekający.  C h arak tery sty czn ą  cechą  tego 

jeziora  je s t  jego  w ydłużony  kształt,  płytkość  oraz  nie­
znacznie  ro zw in ięta  lin ia  brzegow a.  Do  osobliwości  ge­

ograficznych  w y stęp u jący ch   w   stre fie   brzegow ej  jezio­
ra   należy  zaliczyć  m ałe  źródełka  pulsujące.  Północna 
część  zbiornika  m a  połączenie  z  jeziorem   Głęboczek. 
Z  K uligow a  idziem y  n a   północny  w schód  do  Stołunia. 

J e s t  to  odcinek  długości  ok.  5  km   i  w   całości  biegnie 
przez  s ta ry   las  sosnowy.  Dalszy  etap   w ędrów ki  ze  Sto­

łu n ia   n a d   Jezioro  L ubikow skie  je s t  niezw ykle  a tra k - 
cy jn y   pod  w zględem   w idokow ym   i  przyrodniczym . 
D roga  dw u k ro tn ie  skręca  p raw ie  pod  k ątem   prostym , 
n a jp ie rw   w   p raw o  —   n a   wschód,  om ijając  północne 
brzegi  jeziora  Stoluń  (pow.  23  ha)  i  nieco  dalej  leżące­

go  Jeziora  Białego  (pow.  35  ha),  a  potem   w   lew o  —  na 
północ,  om ijając  południow e  brzegi  Jeziora  Czarnego 

(pow.  20  ha).  S tąd  ju ż  tylko  2,5  km   do  w schodnich 

brzegów   Jeziora  Lubikow skiego  (patrz  hasło).  Z  Lubi­
kow a  dość  m onotonną  drogą  polną  u d ajem y   się  do  w si 
R okitno  (patrz  hasło).  W ieś  otaczają  od  północy  i  za­
chodu  duże  kom pleksy  lasów.  N a  w schód  od  R okitna, 
w   lesie,  u k ry te   są  dw a  m aleń k ie  jeziora.  T ędy  biegnie 

w łaśnie  droga  do  T w ierdzielew a,  w si  o  c h a ra k te ry ­

stycznej,  kolistej  zabudow ie.  Z  T w ierdzielew a  drogą 

w śród  pól  i  lasów   k ieru jem y   się  n a   południow y  zachód 
do  Głębokiego.  J e s t  to  odcinek  dość  tru d n y ,  długości 
ok.  5  km ,  w y m agający  pew nej  orien tacji  w   terenie. 

Z  Głębokiego  (patrz  hasło)  do  M iędzyrzecza  m am y   dw ie 

m ożliwości  w ędrów ki:  dro g ą  E-14  (ok.  6  km )  lu b   przez 
Ś w ięty   W ojciech  ja k   w   szlaku  P-2  (ok.  7  km).

S zla k   P-4

T rzciel  —  R ybo  ja d y   —  G olyń  —  W ierzbiniec  —  Po­

licko  —  K uligow o — Z ó łw in  — O brzyce —  M iędzyrzecz, 

nie zn a ko w a n y,  25,5  k m

Z  Trzciela  (patrz  hasło)  w yru szam y  w   k ieru n k u   pół­

nocno-zachodnim   do  w si  letniskow ej  Rybo ja d y   (patrz 
hasło).  Rybo jad y   leżą  nad  Jezio rem   Rybo jadło,  k tó re

bezpośrednio  łączy  się  z  jezioram i  Wielkim  i  Konin 
(całkow ita  ich  pow.  377  ha,  dł.  ok.  5  km ,  szer.  1,1  km, 

śred n ia  głęb.  ok.  2  m ;  jezioro  K onin,  k tó re   leży  poza 

n u rte m   O bry,  m a  m aks.  głęb.  17  m).  Z  Rybo jad ów   tą 
sam ą  drogą  idziem y  w   k ieru n k u   północno-zachodnim , 

aby  ok.  1  km   od  w si  skręcić  n a   północ  do  m ostu  n a   Ob­
rze.  Przechodzim y  przez  m ost  i  skręcam y  w  k ieru n k u  

północno-zachodnim ,  k o n ty n u u ją c   w ędrów kę  w zdłuż 
praw ego  brzegu  O bry.  Jeszcze  ok.  2  km   droga  ta   bieg­
nie  rów nolegle  do  k o ry ta   rzeki,  a  n astęp n ie  skręca  na 
północ  —  do  Pszczew a  (patrz  hasło).  Nie  zm ieniam y 

k ieru n k u   m arszu   i  dalej  drogą  leśną  idziem y  do  m ałej 
w si  Gołyń,  leżącej  nad  Obrą.  Odległość  z  Rybo jadów  
do  G ołynia  w ynosi  ok.  8  km .  N a  północ  od  w si  leży 
u k ry te   w   lesie  Jezioro  Golyńskie  (pow.  12  ha),  k tó re 

m a  c h a ra k te r  rez e rw a tu   w odno-torfow iskow ego.  S trefa 
brzegow a  jeziora  zarośnięta  je s t  kłocią  wiecho w atą,  ro- 

siczką  okrągłolistną  oraz  w ełnianeczką  alpejską.  W  po­

bliżu  tego  zbiornika  leżą  trz y   in ne  jeziora:  Przydrożne, 

Piecniewo  i  bez  nazw y.  Położone  w   sąsiedztw ie  licz­

nych  pagórków   ozowych,  porośnięte  lasam i  m ieszany­

m i,  stanow ią  sw oistą  enklaw ę  p tac tw a   wodnego  i  leśnej 

zw ierzyny.  Z  G ołynia,  u trz y m u ją c   n ad al  te n   sam   kie­

ru n e k   m arszu,  idziem y  do  w si  W ierzbiniec,  skąd  już 
tylko  2,5  km   do  Policka,  dużej  w si  leżącej  nad  Obrą, 

przy   drodze  lokalnej  z  M iędzyrzecza  do  Pszczew a.  K o­
le jn ą   w sią  n a   szlaku  jest  Kuligowo,  położone  nad  J e ­

ziorem   Żółw ińskim .  K ońcow y  odcinek  drogi  z  K uligow a 

przez  Żółw in  i  O brzyce  do  M iędzyrzecza  opisano  przy 
szlaku  P-3.

S zla k   P-5

S k w ie rz y n a  —  O berski  M ły n  —  S ta r y   D w orek — B le­

dzew   —  C hycina  —  G órzyca  —  M ię d zy rze c z,  nie  zn a ­
ko w a n y,  28  k m

Od  dw orca  PK S  w   S kw ierzynie  (patrz  hasło)  drogą 

E-14  idziem y  w   k ieru n k u   zachodnim   do  Oberskiego 

M łyna,  gdzie  przechodzim y  na  lew ą  stro n ę  O bry,  kon­
ty n u u ją c   w ędrów kę  do  Starego  D w orku.  W  Starym 
Dworku  podczas  w ojn y  północnej  (1700— 1721)  p rzeby­

116

w ali  car  ro syjski  P io tr  W ielki,  król  polski  i  elek to r  sa­

ski  A ugust  II  i  kró l  szw edzki  K arol  X II.  We  w si  zn aj­
d u je  się  k o ś c i ó ł   z  X V IIIw .  z  bogatą  dekoracją  stiu - 
kow ą  w   sty lu   rokoko.  Ze  starego  D w orku  kieru jem y  
się  na  południow y  w schód  do  Zemska,  sta re j  osady  sło­
w iańskiej, 

pierw otnej 

siedziby  opactw a  cystersów , 

przeniesionej  w   r.  1418  do  Bledzew a.  K o lejn ą  w sią  na 
szlaku  je s t  B ledzew   (patrz  hasło),  ok.  2  km   n a   połud­

niow y  zachód  od  Zem ska,  a  12  km   od  Skw ierzyny. 
Z  B ledzew a  drogą  opisaną  już  przy   szlaku  P -2  udajem y 

się  do  C hyciny  i  dalej  do  Górzycy.  Odległość  z  Chyci­

ny  do  G órzycy  w ynosi  ok.  5  km ,  a  droga  w   całości  pro­

w adzi  przez  p iękny  las  sosnowy.  Tuż  za  w sią  przecho­
dzim y  przez  m ost  na  k an ale  łączącym   Jezioro  C hyciń­
skie  z   jezioram i  Długim   i  K urskim .  Końcow y  odcinek 

szlaku  z  G órzycy  do  M iędzyrzecza,  liczący  ok.  7  km, 
prow adzi  m alow niczą  doliną  Obry.

TURYSTYKA  KOLARSKA

Poniżej  podano  przykładow o  cztery  tra sy   w ycieczek 

kolarskich,  w iodące  przew ażnie  drogam i  o  dobrej  n a ­
w ierzchni,  om ijając  jed n a k   drogi  główne.  Początek 
i  koniec  każdej  z  proponow anych  tra s  zn a jd u je   się  przy 

stacji  kolejow ej.  Dla  u p raw ia n ia   tu ry s ty k i  kolarskiej 
dostępna  je s t  rów nież  część  szlaków  pieszych.

S zla k   K - l
M ięd zyrzecz — P szczew  — B o ro w y  M ły n  — T rzciel —

—  L u to l  M o kry  —  D ąbrów ka  W ielko polska   —   Rogozi- 

n iec  —  Brojce  —  S ta ry   D w ór  —  B u ko w iec  —  S k o k i  —

— M iędzyrzecz,  ok.  70  k m

117

T rasa  w   całości  biegnie  dobrym i  drogam i.  M uzeum  

Regionalne  w   M iędzyrzeczu  i  izby  p am iątek  w   Pszcze­
w ie  i  D ąbrów ce  W ielkopolskiej.  Z abytki  a rc h ite k tu ry  
św ieckiej  i  sak raln ej  w   M iędz

3

'rzeczu,  Pszczewie,  B u­

kow cu  i  D ąbrów ce  W ielkopolskiej.  W  B rojcach  w   la­

tach   II  w ojny  św iatow ej  istn iał  obóz  p racy   przym uso­

w ej  dla  ro botników   cudzoziem skich.  Na  tra sie   dużo  je­

zior  i  lasów,  ład n e  widoki.

S zla k   K -2

Ośno  L u b u sk ie   —  S u lęcin   —  L u b n iew ice  —  B led zew  

— S k w ie rz y n a ,  ok.  56  k m

T rasa  w  całości  biegnie  dobrym i  drogam i.  Ośno  Lu­

buskie  to  jedno  z  najbogatszych  w   zab ytk i  m iast  h isto ­
rycznej  ziemi  lubuskiej.  P onadto  zaby tk i  a rc h ite k tu ry  
św ieckiej  i  sak ralnej  w   Sulęcinie,  Bledzew ie  i  Skw ie­
rzynie.  Ładne  k rajo b razy   w   okolicach  L ubniew ic  i  Ośna 

Lubuskiego.  Dużo  lasów  i  jezior.  Pozostałości  um ocnień 
h itlerow skich  z  ostatniej  w ojny   w   okolicach  Bledzew a 
i  Skw ierzyny.

S zla k   K -3

Słubice  —  Górzyca  —  K o strzyn   —  S ło ń sk  —  Ośno 

L u b u skie,  ok.  60  k m

Cała  tra sa   biegnie  dobrym i  drogam i.  W  K ostrzynie 

i  Słońsku  —  resztk i  um ocnień  hitlero w sk ich   z  II  w ojny 

św iatow ej.  W  Słońsku  na  te re n ie   starego  w ięzienia  ist­

niał  obóz  koncentracyjny,  w   k tó ry m   więziono  działaczy 
ru ch u   oporu  z  okupow anej  E uropy.  Ok.  4  km   na  pół­

noc  od  K o strzyna  leży  wieś  S ta re   Drzewice,  w   której 

w   latach  II  w o jn y   św iatow ej  był  obóz  jeniecki  Stalag 

III  C.  T rasa  urozm aicona,  dużo  lasów   i  b u jn y ch   łąk, 

ładne  widoki.

S zla k   K-4

R zepin  —  G ądków   W ie lki  —  D ebrznica  —  T o rzy m   — 

— Boczów  —  R zepin, ok.  48  k m

118

D oskonałe  drogi,  piękne  lasy  i  dużo  jezior.  W  G ąd- 

kowię,  T orzym iu  i  Boczowie  znane  ośrodki  tu ry sty cz ­

no-w ypoczynkow e.  W  T orzym iu  —  san ato riu m   prze­
ciw gruźlicze.

TURYSTYKA  MOTOROWA

P raez  Pojezierze  Lubuskie  przebiegają  m iędzynaro­

dowe  drogi  E-8  i  E-14.  Południkow o  zorientow ana  dro ­

ga  E-14  jest  głów ną  a rte rią   tzw.  „słonecznego  szlaku” , 
wiodącego  z  Półw yspu  Skandynaw skiego  do  Europy 

południow ej  (Triest).  R ów noleżnikow o  n ato m iast  prze­

biegająca  droga  E-8  łączy  W ielką  B ry tan ię  i  Europę 
zachodnią  z  E uropą  środkow ą  i  w schodnią.  D rogi  te 

stanow ią  zasadniczą  osnow ę  sieci  kom unikacyjnej  P o je­

zierza.  Leży  przy  nich  znaczna  część  ośrodków   tu ry ­

styczno-w ypoczynkow ych,  opisanych  w   przew odniku. 

Dla  pełniejszego  zapoznania  się  z  głów nym i  atrak cjam i 
krajo brazow y m i  Pojezierza  trzeb a  j e d n a k .  zboczyć  z 
głów nych  tras,  czem u  sp rzy ja  g ęsta  sieć  dróg  lokal­

nych..  Poniżej  przedstaw iono  dw ie  tra sy   m otorow e  o 
ch arak terze  okrężnym   i  dw ie  —  linijnym ,  um ożliw ia­

jące  poznanie  głów nych  a tra k cji  regionu.

S zla k  M -l

M ięd zyrzecz  —  Bobow icko  —  P szczew   —   Borow y 

M ły n   —   R ybo ja d y  —  T rzciel  —   D ąbrów ka  W ielko p o l­
ską  —   Z b ą szy n ek   —  P odm okle  W ielkie  —  B abim ost  — 

—  N ow e  K ram sko  —  Su lech ó w   —  B u k ó w   —   S m ardze- 

wo  _   Szczaniec  —  Ś w ieb o d zin   lub  Szczaniec  —   B ro j­

ce  _   S ta ry   Dwór  —  K alaw a  —  M iędzyrzecz,  ok.  120 
k m

119

T rasa  w   całości  biegnie  dobrym i  drogam i  i  um ożli­

w ia  poznanie  przeszłości  i  dzisiejszego  rozw oju  P o je­
zierza.  Bogate  zbiory  M uzeum   w   M iędzyrzeczu  i  izb 

p am iątek   w   Pszczewie,  D ąbrów ce  W ielkopolskiej  i  B a­
bimoście  św iadczą  o  w alce  Polaków   z  naporem   germ a- 
nizacyjnym .  P onadto  tra sa   um ożliw ia  poznanie  głów ­
nych  a tra k cji  krajoznaw czych  okolic  M iędzyrzecza, 

Sulechow a  i  częściowo  Św iebodzina.

S zla k  M -2

Św ieb o d zin  —  L u b rza  —  Staropole  —  N o w y   D w orek

—  Jordanow o  —  G ościkow o —  Szum iąca — S ta ry   D wór
—  Łagow iec  —  B u kow iec  —  S k o k i  —  M ięd zyrzecz,  ok. 

50 k m

T rasa  um ożliw iająca  zw iedzenie  cennych  zabytków  

a rc h ite k tu ry   św ieckiej  i  sak raln ej,  szczególnie  w   Go- 

ścikow ie  (opactwo  pocysterskie),  Jo rd an o w ie  (kościół  z 
pocz.  X V I  w.),  Łagowcu  i  Bukow cu  (kościoły  d rew n ia­

n e  z  poł.  X V I  w.).  P on ad to   w iele  zabytków   budow nic­

tw a   świeckiego  w  M iędzyrzeczu  i  Św iebodzinie  (patrz 
hasła).  N a  tra sie   dużo  lasów   i  w iele  p iękn ych  jezior.

S zla k  M-3

Ośno  L u b u sk ie   — R zep in  — G ądków   W ie lki — D ebrz- 

nica — T o r z y m  — S u lęcin ,  ok.  60  k m

T rasa  jednodniow ej  w ycieczki  po  zachodniej  części 

Pojezierza  Lubuskiego,  pozw alająca  n a   zw iedzenie  nie­
k tó ry ch   p am iątek   historycznych,  pom ników   i  zabytków  

arch itek tu ry .

S zla k  M-4

K o strzy n   —  S ło ń sk   —  Górzyca  —  Słubice  —  C yb in ­

ka  —  R zepin ,  ok.  95  km .

T rasa  w   całości  prow adzi  przez  te re n y   zaciętych 

w alk  w yzw oleńczych  w   1945  r.  D uże  cm en tarze  żołnie­
rzy  radzieckich,  poległych  w   w alkach  o  sforsow anie 
O dry  i  n a   przedpolach  B erlina,  w  K ostrzynie,  Cybince 
i  Rzepinie.

TURYSTYKA  WODNA

Na  P ojezierzu  L ubuskim   zn ajd u je  się  w iele  a tra k ­

cyjnych  szlaków   w odnych.  Do  w ędrów ek  kajakow ych 
nad ają  się  przede  w szystkim :  O dra,  W arta  i  O bra  oraz 
niek tó re  ich  dopływ y.  Niżej  opisano  kilka  szlaków   god­
ny ch  polecenia  w odniakom ,  z  uw agi  n a   w yjątko w e  w a­
lo ry  krajobrazow e  i  bogatą  histo rię  m iast  i  w si  położo­
nych  na  tra sa ch   spływ ów.

Opisy  szlaków

S z la k  W - l

Obrą  ze  S ła w y   do  M iędzyrzecza,  S k w ie r z y n y   i  dalej 

W artą do S a n toka

O bra  z  ry n n ą   jezior  zbąszyńskich  tw o rzy  jed en   z  n a j­

piękniejszych  szlaków   w odnych  na  N iżu  Polskim .  Szlak 
rozpoczyna  się  w   Sław ie,  leżącej  nad  Jeziorem   Sław ­

skim ,  skąd  rzek ą  Obrzycą,  K an ałem   D źw ińskim ,  O brą 

i  W artą  w iedzie  do  Santoka.  Długość  tego  niezw ykle 
atrak cy jn eg o  szlaku  od  S ław y  do  S an tok a  —   n ie  wli­
czając  odgałęzień  za  T rzcielem   n a   jeziora  W ędrom ierz 
i  Chłopskie  oraz  przed  B ledzew em   na  jeziora:  C hyciń- 

skie,  D ługie  i  K ursk ie  —  w ynosi  ok.  220  km .  O m aw ia­

jąc  szlak  O bry  w a rto   jeszcze  uw zględnić  kilk a  innych 

w arian tó w   rozpoczęcia  spływ u,  dość  często  stosow anych 

przez  tu rystów -w odniaków .  Je d n y m   z  ciekaw szych  bę­
dzie  sp ływ   z  P ojezierza  W olsztyńskiego  D ojcą  do  Pół­
nocnego  K an ału  O bry  i  dalej  —   ja k   w   szlaku  głów nym ; 
w zględnie  z  M osiny  K anałem   M osińskim   do  Północne­

go  K anału  O bry  —  i  dalej  ja k   w   w arian cie  w olsztyń- 

skim .  P ierw szy  je s t  nieco  łatw iejszy,  d rug i  n ato m iast — 

bardzo  tru d n y .
0,0  km  

Jezioro  Sław skie  (pow.  828  h a   —   w   tym   w y­

spy:  10,6  h a   —  dł.  ok.  10  km ,  szer.  od  600  do 

2000  m,  m aks.  głęb.  12,3  m).  Jedn o   z  najw ię­

kszych  jezior  w   Polsce  zachodniej,  n ad   nim

121

znane  o ś r o d k i   w y p o c z y n k o w e .   U  po­

łudniow o-w schodnich  brzegów   jeziora  leży 

Sława,  k tó ra   p raw a  m iejskie  otrzym ała  przed 
r.  1312.  W  czasie  II  w o jn y   św iatow ej  była 
tu   filia  obozu  GROSS  ROSEN  oraz  obóz  je­

niecki.  O becnie  zn an y   ośrodek  tu ry sty czn o - 

w ypoczynkow y.  M iasto  liczy  2,7  tys.  ludzi.

4.0 

M ijam y  w yspy  n a   Jeziorze  Sław skim ,  poro­

śn ięte  pięknym   lasem  m ieszanym . Na w schod­

nim   brzegu  jeziora  —   zabudow ania  w si  Lu- 

biatów.

14.5 

Konotop  —  wieś,  stacja  P K P   na  linii  Nowa

Sól—W olsztyn,  z  odgałęzieniem   do  Głogowa 

i  Św iebodzina.

20,2 

M ała  w ioska  Jesiona.

22.0 

W pływ am y  na  pierw szą,  liczną  g ru p ę   jezior,

położonych  na  tra sie   sp ły w u:  Jesieńskie,  Ru- 

dzieńskie,  Wilcze  i  Ośno.

34.5 

W ejście  do  K anału  Dźwińskiego.

41.0 

Kopanica,  d aw niej  m iasteczko,  obecnie  wieś.

47-,2 

Jezioro  Zacisze,  łączące  się  z  Jeziorem  Kopa-

nickim  (pow.  obu  jezio r  77  ha,  dł.  2100  m, 
szer.  570  m).  D alej  jeziora:  W ielkowiejskie 
(pow.  92,8  ha),  Wąchabnowskie,  Chobienickie 

(pow.  247  ha,  dł.  3970  m,  głęb.  4  m)  —  jedno 
z  najład n iejszy ch   jezior  row u  obrzańskiego.

56.5 

Za  m ostem   łączącym   B abim ost  (patrz  hasło) 

z  Chobienicam i  O bra  wpływ;a  do  jezior  Gró­

jeckiego  (pow.  65  ha)  i  Nowowiejskiego  (pow. 

31  ha).

64.0 

W pływ am y  na  w ody  najw iększego  z  g ru p y  

jezior  ro w u   obrzańskiego  —   Zbąszyńskiego 
(pow.  760  ha,  dł.  5300  m,  szer.  2270,  m aks. 

głęb.  9  m).

80.0 

Strzyżewo  —   wieś,  sk ąd   ok.  5  km   do  Jeziora 

Lutolskiego  (pow.  169  ha).

91.2 

Trzciel  —  m iasto  leżące  n a d   Obrą,  pom iędzy 

dw om a  jezioram i:  M łyńskim   na  południu

, ■■ 

i  K onin  na  północy  (patrz  hasło).

93.2 

W pływ ając  na  jezioro  Konin  dostrzegam y 

wielki,  lesisty  półw ysep,  oddzielający  ten 

zbiornik  od  Je zio ra   W ielkiego.  Z  Jeziorem

i 

22

95.7

118,2

137.7

139.7

162.7

174.7

187.7

201.7

222,5

W ielkim  łączy  się  jezioro  liybojadlo  (pow. 

ty ch   trzech  jezior  w ynosi  377  ha,  dł.  ok.  5000 

m,  szer.  1110  m,  a  głęb.  nie  przek racza  śred ­

nio  4  m).  W ypływ ając  z  jeziora  Rybo jadło 

m am y  dw ie  m ożliwości  dalszego  k o n ty n u ­
ow ania  spływ u;  płynąć  dalej  na  północ  do 
Jeziora  Chłopskiego,  lub  dalej  O brą  dó  Polic­
ka  i  M iędzyrzecza.  Cieki  łączące  jezioro  R y - 
bojadło  z  jezioram i  W ędrom ierz  i  Chłopskim  

są   dość  tru d n e   do  przebycia.  N a  szczęście 

długość  ich  nie  przekracza  500  i  700  m.  Na 
przesm yku  m iędzy  jezioram i  C hłopskim  i W ę­
drom ierz leży w ieś  Borowy M łyn  (patrz hasło). 

Obra,  płynąca  dotychczas  południkow o,  z  J e ­
ziora  R ybojadło  zm ienia  sw ój  k ieru n ek   n a j­

pierw   na  północno-zachodni,  a  potem   —   na 
zachodni.  N iedaleko  od  jeziora  zn a jd u je   się 

jaz  rybacki.
Policko  —  w ieś,  stacja  kolejow a  n a   linii  Mię­

dzyrzecz—M iędzychód.
Międzyrzecz  (patrz  hasło).

Św.  Wojciech  —  wieś.

O bra  tw orzy  w ielkie  jezioro  z  licznym i  zato­

kam i.  Sztuczne  jezioro  pow stało  w  w yniku 

zbudow ania  zapory  w odnej  dla  elektrow n i  w  
B ledzew ie.  Z  rozlew isk  O bry  m am y  dw a  w a­

ria n ty   dalszego  k o n ty n uow an ia  spływ u:  dalej 

w zdłuż  północnego  (prawego)  brzegu  —  do 

Bledzew a  (ok.  12  km),  lub  w zdłuż  południo­
wego  brzegu  w   k ieru n k u   południow o-zachod­

nim   do  m ałej  stru g i  o  nazw ie  Jezio rn a,  łączą­

cej  O brę  z  jezioram i:  C hycińskim ,  Długim  

i  K u rskim   (Chycina  i  K ursko —  p a trz   hasła). 

W  pobliżu  elektrow ni  w  Bledzew ie  zn ajd u je 

się  m aleń k i  r e z e r w a t   ze  skupiskiem   b re- 

kiń.  Bledzew   —  p atrz  hasło.

Stary  Dworek  —   wieś.
Skwierzyna  (patrz  hasło),  ujście  O bry  do 

W arty.

Santok  —  wieś,  jed en   z  najw ażniejszych  pol­
skich  grodów   pogranicznych.  W  S an tok u   od­
k ry to   12  w a rstw   osadniczych,  n ajstarsza  z

123

IX  w.  Pierw szy  gród  otoczony  był  palisadą; 

3  n astęp n e  —  w ałam i  drew niano-ziem nym i 
z  typow o  polską  k o n stru k cją  hakow ą.

W a ria nt A  szla ku   W - l

Od  Cigacic  O brzycą  pod  prąd  do  K anału  D źw iń skie- 

go  i  dalej  szla kiem   g łó w n ym .

0,0  km  

Cigacice,  w ieś  położona  na  p raw ym ,  w ysokim  

brzegu  Odry.

I,5 

W pływ am y  na  w ody  Obrzycy.  W krótce  rze ­

kę  przegradza  zapora,  p ow strzym ująca  napór 

wód  O dry  w   okresach  pow odziowych.

II,6 

Tuż  przed  ujściem   O bry  L eniw ej  z  jezior

w ojnow skich  do  O brzycy  leży  duża  wieś 
Smolno  Wielkie.

14.6 

Chwalim,  wieś,  k tó rą   zam ieszkuje  ciekaw a 

g ru p a   ludności  zw ana  „C hw alim iakam i” .  Po­

sługuje  się  ona  dialektem   zaw ierającym   r e ­

lik ty   gw ar  śląskich.  B adaniem   tego  d ialektu
zajm ow ał  się  w y b itn y   polski  językoznaw ca 

K azim ierz  N itsch.

18.0 

Kargowa  (patrz  hasło).

25.0 

W pływ am y  na  w ody  K anału   Dźw ińskiego 
i  dalej  —   ja k   w   szlaku  W -l.

W ariant  B   szlaku   W -l

Obrą  L en iw ą   p rze z  Jezioro  W o jn o w skie  do  O brzycy  

i dalej  ja k w   w ariancie  A

J e st  to  jed en  z  ciekaw szych  w arian tó w   spływ u  rze­

ką  O brą,  zw any  babim ojskim .  B ogata  historia,  liczne 
zabytki  oraz  zachow ane  ośrodki  sztuki  ludow ej  zachę­

cają  do  poznaw ania  tego  regionu.
0,0  km  

Kręcko,  wieś  —   dogodne  m iejsce  do  rozpo­

częcia  spływ u.  Leży  4  km   n a   południow y  za­
chód  od  Zbąszynka,  nad  O brą  Leniwą,  przy 

drodze  Z bąszynek—Sulechów .  S tacja  kolejo­

w a  na linii  Zbąszynek—Zielona  Góra,  2 km od 

wsi.  Z  K ręćka  uregulow anym   korytem   O bry

124

L eniw ej  pły n iem y   na  południe,  a  następnie 

na  południow y  wschód.

5.5 

W sie  Podmokle  Małe  i  W ielkie  —   utracone 

przez  Polskę  w   r.  1793,  odzyskane  na  krótko 
przez  pow stańców   w ielkopolskich  w   r.  1919; 
w sław ione  oporem   przeciw   germ anizacji.

8.5 

Babimost  (patrz  hasło).

19.5 

W pływ am y  do  p raw ej  odnogi  Jezio ra  W oj-

nowskiego,  zw anej  też  Jeziorem   B abim oj­
skim .

25.5 

Now e  Kramsko  —  wieś  na  północnym   brze­

gu  Jezio ra  W ojnowskiego.  B yła  najw iększym  

skupiskiem   ludności  polskiej  na  B abim oj- 
szczyźnie.  O dzyskana  przez  Polskę  na  krótko 
w   sty czniu   1919  r.,  stanow iła  —  obok  Pod­

m okła  W ielkiego  i  M ałego  oraz  B abim ostu  — 
ośrodek  ludności  polskiej,  w alczącej  przeszło 

150  lat  o  przetrw anie.

29.5 

U jście  O bry  L eniw ej  do  O brzycy  i  dalej  jak  

w   w ariancie  A  szlakiem   W -l.

S z la k  W -2

W artą, od  M iędzychodu  do ujścia rze k i do  O dry

W arta  —  m im o  swego  nizinnego  c h a ra k te ru   —  nie 

pozbaw iona  je s t  w artości  krajoznaw czych,  a  ze  wzglę­

du  na  m ały  stopień  tru dn ości  n ad aje  się  n aw et  dla 
w odniaków   początkujących.

0,0  km  

M iędzychód  —  m iasto,  kom unikacja  drogo­

w a  i  kolejow a,  leży  poza  Pojezierzem   L ubu­

skim.

12,5 

Wiejce  —   m ała  w ieś  z  ośrodkiem   FW P  w  pa­

łacu  otoczonym   pięknym   parkiem .

14,5— 

Krobielewko,  Krobielewo,  Skrzynice,  Nowy

— 22,0 

Dwór,  Krasne  Dłusko  —   w sie  położone  po

obu  stron ach   rzeki,  jed n a k   nie  zawsze  w i­
doczne  z  lu stra   w ody  ze  w zględu  na  w ały 

ochronne.

26.0 

S w in iary   —  duża  w ieś  n a   p raw y m   brzegu 

W arty,  rów nież  niew idoczna  z  poziom u  rzeki.

34.0 

S kw ierzyna  (patrz  hasło).

125

35.5 

U jście  O bry  do  W arty  (patrz  szlak  W -l).

41.0 

N a  p raw y m   brzegu  rzeki  duża  w ieś  M u rzy - 

nowo  —   siedziba  PGR.

53.0 

Polichno,  w ieś  położona  na  sk ra ju   Puszczy 

N oteckiej,  ciągnąca  się  w   k ieru n k u   północno- 

-zachodnim .

55.5 

U jście  Noteci  (361,0  km)  do  W arty.

57.0 

S anto k   —  na  wysokości  w si  W arta  zm ienia 

k ieru nek   z  północnego  n a   zachodni.  M ijam y 

kilka  m ały ch  wsi,  leżących  na  praw ym ,  w yż­

szym   brzegu  (Górki,  Czechów,  W awrów).

67.0 

Gorzów  Wielkopolski.

73.0 

W ieprzyce, 

przedm ieście 

Gorzowa. 

W arta 

zm ienia  tu   k ieru n e k   na  południow o-zachodni.

88.0 

Kolczyn  —   w ieś  położona  n a   lew ym   brzegu 

W arty.

102.0 

Oksza  —  w ieś  położona  na  lew ym   brzegu 

rzeki.

118.0 

Warniki  —   wieś,  stre fa   przygraniczna.

121.0 

Kostrzyn  (patrz  hasło).

124.0 

U jście  W arty   (808,0  km)  do  Odry.

S zla k   W -3

Z   N ie tk o w ic   nad  Odrą  O łobokiem   i  Paklicą  do  M ię­

d zyrzecza  i dalej szla kiem  W - l

T rudna,  a  jednocześnie  ciekaw a  tra s a   spływ u.  W ie­

dzie  rzekam i  w   znacznej  części  skanalizow anym i.  Szlak 
ten   od  w si  N ietków   do  Jezio ra  Paklicko  W ielkie  p ro ­

w adzi  w zdłuż  byłej,  hitlero w sk iej  lin ii  obronnej,  do 

um ocnienia  k tó rej  w y korzystano  w ody  obydw u  rzek  
i  okolicznych  jezior.  N a  odcinku  od  N ietkow ic  do  N ie- 
sulic  P aństw ow e  G ospodarstw o  R ybackie  z  M iędzyrze­
cza  urządziło  staw y   hodow lane  (na  w skazanym   odcin­

k u   nie  należy  łow ić  ryb).

0,0  km  

Nietkowice,  wieś  leżąca  na  praw y m   brzegu 

O dry.  N a  m iejscu  p rzy stan ek   kolejow y  n a   li­

n ii  Zielona  G óra—Szczecin.  Nieco  poniżej  w si 
w ypływ am y  z  O dry  na  kanał,  ciągnący  się  ku 
północy.

4,0 

P ierw sza  śluza  zam ykająca  kanał.  Po  przenie­

126

sieniu  sprzętu  —  lew ą  stro n ą   ok.  25  m  — 

w pływ am y  na  zbiorniki  wody,  staw   n r  10 

(pow.  ok.  40  ha).

6.5 

N astępna  śluza.  Po  jej  pokonaniu  płyniem y 

ok.  2  km   przez  staw   n r   9  (pow.  ok.  30  ha). 
K oniec  staw u   —  dopływ am y  do  progu  wod­

nego  pod  m ostem   na  drodze  Św iebodzin— 

— K rosno  O drzańskie.  W pływ am y  na  odcinek 

szerokiego  k anału.

9.0 

Przetocznica,  w ieś  po  lew ej  stro nie  kanału. 

Po  pokonaniu  kolejnej  przeszkody  w pływ am y 
na  sta w   n r   7  (dł.  ok.  3  km).

12.0 

N iew ielka  w yspa,  sucha,  n ad ająca  się  na  bi­

wak.  D alej  p ły n iem y   przez  niew ielki  sta w  

n r  6.

13.0 

N astępna  śluza  i  staw   n r   5  (pow.  ok.  30  ha). 

Tuż  za  śluzą  po  lew ej  stron ie  k a n a łu   zn ajd u ­

je   się  w zgórze  potężnego  b u n k ra   oraz  nie­
w ielka  grobla,  oddzielająca  sta w   od  jeziora 

Cibórz.  N a  północnych  brzegach  jeziora, 

w śród  lasu,  z n a jd u ją   się  zabudow ania  szp ita­
la  dla  nerw ow o  i  psychicznie  chorych  w  Ci- 

borzu.

15.5 

P rzep ływ am y  pod  m ostem   n a   nasypie,  po 

k tó ry m   biegnie  droga  ze  Skąpego  do  Ciborza 
i  R okitnicy.  D alej  pły n iem y   n a   staw   n r   4, 
gdzie  zn ajd u je  się  w y sp a  poro śn ięta  lasem  
sosnow ym   (siedlisko  czapli).

16.5 

K ieru jem y   się  lew ą  odnogą  k an a łu   i  w pływ a­

m y  na  stru g ę  Ołobok,  b y   po  kilkudziesięciu 
m etrac h   n apo tk ać  z  lew ej  s tro n y   k ró tk i  od­

pływ   z  kanału.

18.0 

Śluza  piętrząca  w ody  staw u   n r   2  (pow.  ok. 

15  ha).  D opływ am y  do  potężnej  ś l u z y -  

b u n k r a ,   p iętrzącej  w ody  Jezio ra  Niesłysz.

24.0 

Jezioro  Niesulickie  (Niesłysz) —  p a trz   hasło.

25.5 

D opływ am y  do  drogi  E-8  w   M ostkach.  T u 

spotykam y  n ajpow ażniejszą  przeszkodę,  po­

niew aż  dalszy  ciąg  k a n a łu   rozpoczyna  się  za 
drogą  —  ok.  200  m   n a   wschód.  W  sam ej  wsi 
po  k ilk u set  m etrac h   ponow nie  n apoty k am y 
przeszkodę  w   postaci  n asypu   linii  kolejow ej

127

Św iebodzin—Rzepin.  Dlatego  z  kanału,  k tó ­

ry m   dopłynęliśm y  do  M ostków,  należy  k a ja ­

ki  przew ieźć  fu rm a n k ą   (chętnie  uczynią  to 

m iejscow i  gospodarze),  aż  za  n asyp  linii  kole­
jow ej  (ok.  0,7  km).  Od  linii  kolejow ej  k u   pół­
nocy  biegnie  szeroka  dolina  Paklicy,  k tó rą  
kontynuow ać  będziem y  spływ .

31.0 

P rzy   niew ielkim   przelew ie  w pływ am y  obok 
wsi  N ow a  W ioska  do  poprzecznego  kanału, 
łączącego  dw a  jeziora:  Lubię  —  300  m   na 
praw o  (wschód),  i  Goszcza  —  100  m   n a   lewo 
(zachód).  Są  to  dw a  w iększe  spośród  skupiska 
kilku  jezior  leżących  n a   dnie  doliny.  W  oto­
czeniu  w spom nianej  g ru p y   jezior  leży  w ieś 
Lubrza  (patrz  hasło).

33.0 

Jezioro  L ubrza  M ała  (pow.  ok.  7  ha).  U  pół­

nocnych  brzegów   jeziora  dalszy  ciąg  kanału, 
k tó ry m   p łyn ie  Paklica.

36.0 

W  zw ężeniu  doliny  n ap o tyk am y   nieczynne 

urządzenia  piętrzące.  W oda  p rzepływ a  sztol­
nią  po  lew ej  stronie.  S p rzęt  m usim y  p rze ­
nieść.  Od  tego  m iejsca  k anał  prow adzi  w   kie­

ru n k u   północno-w schodnim .  Dalej  płyniem y 
rozległą  i  podm okłą  doliną  Paklicy.

38.0 

P rz erw a   w   n asypie  w ału.  O m ijając  ś l u z ę -  

- b u n k i e r   (po  praw ej  stronie),  w pływ am y 
n a  w ody  jeziora  Paklicko  W ielkie  (pow.  196,0 

ha,  głęb.  23  m)  od  stro n y   zachodniej.  Nad  je ­

ziorem   pow stał  p iękn y   o ś r o d e k   k o l o ­
n i j n y  

i 

w y p o c z y n k o w y   pracow ni­

ków   W SS  „Społem ” .  Po  lew ej  stronie  ujścia 

P aklicy  do  jeziora,  n a   niew ielkim   w zniesie­
niu,  zn a jd u ją   się  ru in y   w ielkiego  b u n k r a .  

T u  kończy  się  odcinek  tra sy   w zdłuż  byłej  hi­
tlero w skiej  linii  obronnej,  k tó ra   biegnie  ku 
północy  zachodnim i  brzegam i  jeziora.  U rzą­
dzenia  obronne  n a p o ty k am y   ponow nie  płynąc 
w   dół  O bry  (szlak  W -l),  w   okolicach  K urska, 
C hyciny  i  B ledzew a  (patrz  hasła).  W  pobliżu 
P ak licka 

W ielkiego, 

w śród 

m alow niczych 

w zgórz  m orenow ych  porośniętych  lasam i,  le­
ży  dalszych  8  uroczych  jezior,  zachęcających

128

40.0

43.0

44.0

49.0

53.0

54.0

55.0

57.5

58.5

65.0

do  odbyw ania  w   ich  okolice  interesu jących 

wycieczek.  P aklica  w ypływ a  ze  w schodniej, 
zw ężającej  się,  części  jeziora,  k ieru jąc  się 

n ajp ierw   na  wschód,  po  czym  zatacza  łagod­

ny  łuk  —  płynąc  już  na  północ  do  Nowego 
D w orku.
Now y  D w orek  —  wieś,  m iejsce  pierw otnego 
osiedlenia  się  zakonu  cystersów ,  k tó ry   p rze­
niósł  się  n astęp n ie  do  Zem ska,  a  w   r.  1412  do 

Bledzew a.  Za  w sią  rzeka  ponow nie  zm ienia 
swój  k ieru n ek   z  południow ego  na  wschodni. 

M aleńkie  jezioro  R adno  (pow.  2,5  ha,  dł.  ok. 
300  m,  szer.  90  m).  Z  dala  w idoczne  na  ho­
ryzoncie  wieże  k lasztoru   w   Gościkowie. 
Gościkowo  (patrz  hasło).

Szum iąca  —   w ieś  otoczona  p ięknym i  lasam i, 

leży  przy   drodze  z  K aław y  do  Zbąszynka. 

W pływ am y  na  w ody  Jezio ra  W yszanow skie- 
go  (pow.  28,9  ha,  dł.  1030  m,  szer.  450  m). 
P ra w y   (wschodni),  nieco  w yższy  brzeg,  może 

stanow ić  doskonałe  m iejsce  n a   biw ak.
K an ał  łączący  Jezioro  W yszanow skie  z  Buko­

w ieckim .  S tanow i  m iejsce  lęgow e  ptactw a 
wodnego  i  żerow ania  ryb.

Jezioro  B ukow ieckie  (pow.  103,3  ha,  dł.  2725 
m,  głęb.  3,3)  —  ostatnie,  a  zarazem   n ajw ięk ­
sze  na  odcinku  Now y  D w orek—M iędzyrzecz. 
Pow stało  ze  sp iętrzen ia  w ód  P aklicy  w   Sko­
kach  dla  zbudow anego  tam   m łyna.  J e s t  p ły t­

kie,  m a  dobrze  ro zw iniętą  lin ię  brzegow ą  z 

w ielom a  m alow niczym i  zatokam i.
Skoki  —  m ała  w ieś  nad  Jeziorem   Bukow iec­
kim,  ok.  4  km   n a   południow y  w schód  od  M ię­

dzyrzecza,  przy   drodze  M iędzyrzecz—Zbą­

szynek.  W  Skokach  k ajak i  i  sp rzęt  przenosi­
m y  przez  drogę  do  lewego  odpływ u  z  jeziora, 

tu ż  przy  m łynie.

K uźnik  —  m ała  wieś.  T u taj  P aklica  ponow ­
nie  rozw idla  się,  tw orząc  ch arak tery sty czn ą 

w yspę  z  zabudow aniam i  pośrodku.  P łynąć 
należy  lew ym   ram ieniem .
M iędzyrzecz  (patrz  hasło)  —  kilka  m ostów   i

129

o statn ia  przeszkoda  w   postaci  stopnia  po 

daw nym   m łynie,  d rew n ian y   m ostek,  obok 

M uzeum   i  ujście  do  Obry.  Dalej  p a trz   szlak 
W -l.

S zla k   W -4

P liszką  p rzez  G ądków   W ie lki  do  Uradu  nad  Odrą

Spływ   P liszką  je s t  sporym   w yczynem   sportow ym  

i  w ym aga  dobrego  przygotow ania  sp rzętu   i  załogi. 
Szczególnie  godny  polecenia  je s t  tu ry sto m   lubiącym  

okolice  m ało  zaludnione  i  dzikie.  Pliszka  w ypływ a  z  je ­
ziora  Malcz,  położonego  na  zachód  od  Łagowa.  W  gór­

nym   biegu  p rzy jm u je   Łagowę  —   ciek  od w adniający  je~ 

ziora  T rześniow skie  i  Łagowskie.

0,0  km  

S pływ   najlep iej  rozpocząć  w e  w si  Drzewce, 

położonej  przy  linii  kolejow ej  K unow ice—Po­

znań.

7.0 

K ije  —   wieś.  Przeszkoda  w   postaci  zniszczo­

nego  p rogu  w odnego  dla  daw nego  m łyna 
wodnego.

15.0 

Rozległa  dolina,  od  k tó rej  ok.  2  km   n a   północ 

leży  wieś  D ebrznica,  położona  p rzy  drodze 
G ubin—Gorzów  W ielkopolski.

17.5 

Zw ężenie  doliny  w   pobliżu  m ostu  n a   drodze 

G ubin—G orzów   W ielkopolski  i  przeszkoda  w 
postaci  sta ry c h   urządzeń  piętrzących.

21.5 

Jezioro  R atno  (pow.  ok.  30  ha,  m aks.  głęb.

2,5  m).  P łyn iem y  k u   południow o-zachodnim  

brzegom   i  w p ływ am y  ponow nie  n a   Pliszkę.

25.0 

Jezioro  W ielicko  (patrz  hasło  G ądków   W iel­

ki).

33.0 

U rządzenia  zniszczonego  m ły n a  Kokoszka, 

sp rzęt  i  k ajak i  należy  przenieść.

36.0 

M łyn  Bełcze.

39.0 

Sądów   —  w ieś  położona  p rzy   drodze  z  Cy­

binki  do  Rzepina.

45.0 

K oziczyn  —  wieś.  K iedyś  b y ła  tu   fab ry k a   ce­

lulozy,  zniszczona  w   czasie  działań  w ojen­

nych.

50.0 

M ost  n a   drodze  Słubice— K rosno  O drzańskie.

130

52,5 

U rad   —   duża  wieś,  leżąca  n a   w ysokim   tarasie 

O dry.  T u  kończym y  spływ ,  albow iem   tu ż  za 

m ostem   drogow ym   Pliszka  uchodzi  do  Odry.

S zla k  W-5

L u b n ią  z  jeziora K ra jn ik  do  W a rty

Z  Lubniew ic,  p rzy  pew nym   sportow ym   zacięciu, 

stru g ą   L ubnią  m ożna  spłynąć  do  W arty.  J e s t  to  tra sa  

dość  tru d n a ,  ale  bardzo  atrak cy jn a.
0,0  km  

W ypływ am y  z  jeziora  K ra jn ik   (patrz  hasło 

Lubniewice).  Po  kilku set  m etrac h   tra fia m y  
przed  m ostem   na  drodze  Lubniew ice—M ię­
dzyrzecz  n a   niew ielki  jaz  m łyński,  łatw y   do 
pokonania.

8.0 

D olina  Lubni  rozszerza  się,  tw orząc  rozległe 

m oczary,  p orośnięte  kępam i  szuw arów ,  drzew  

i  krzew ów .  W  połowie  tego  uroczyska  Lubnia 

przep ły w a  przez  niew ielkie  Jezioro  Jań sk ie 

(pow.  ok.  6  ha,  m aks.  głęb.  1,5  km),  zw ane 

też  Janow skim .  Brzegi  tru d n o   dostępne,  za- 
bagnione,  jeziorko  w ypłycone,  bardzo  obfite 

w   ryby .

15.0 

M ost  n a   drodze  K ostrzyn— Skw ierzyna.  Tu

rów nież  spo ty kam y   sta re   urząd zen ia  p iętrzą­

ce  po  nieczynnym   m łynie.

19.0 

R udnica  —   wieś.

27.0 

M ijam y  w ieś  W ścieklicę  i  dopływ am y  do  w si

Kołczyn,  gdzie  w pły w am y   już  n a   w ody  W ar­
ty.  We  w si  p rzy sta n ek   P K S  i  stacja  P K P   na 
linii  K ostrzyn—G orzów   W ielkopolski.  C hętni 
k o nty nu ow an ia  sp ływ u  rzek ą  W artą  popłyną 

dalej  ja k   w   szlaku  W-2.

S zla k  W -6
W  Basenie S ło ń sk im

W  północno-zachodniej  części  Pojezierza  Lubuskiego, 

u  zbiegu  O dry  i  W arty,  leży  tzw.  B asen  Słoński.  Są  to 
ogrom ne  obszary  łąk   n a   dnie  P rad o lin y   Toruńsko-

131

-E bersw aldzkiej.  Obszar  ten   pocięty  jest  dużą  ilością 

kanałów ,  starorzeczy  i  row ów   m elioracyjnych,  a  nadto 

urozm aicony  w ielką  ilością  jezior  i  bagien.  P rzy   w yso­
kim   stanie  w ody  na  W arcie  i  O drze  tw o rzy  się  tu   w iel­
kie  jezioro,  którego  południow y  brzeg  stanow i  w ał 
przeciw pow odziow y  drogi  K ostrzyn—Poznań.  Spływ  

m ożna  rozpocząć  w  k ieru n k u   Słubic  lub   Krzeszyc.

0,0  km  

K rzeszyce  —  duża  w ieś  na  k raw ędzi  doliny

W arty,  położona  p rzy   drodze  K ostrzyn— 
— Skw ierzyna.

7.0 

Lem ieszyce  —   w ieś  przy   drodze  K ostrzyn— 

—Skw ierzyna.

13.0 

P rzepły w am y  pod m ostem  na drodze  Słońsk— 

—Głuchowo.

16.0 

Słońsk  (patrz  hasło)  ok.  1,0  km   od  ujścia  Łę- 

czy.

33.0 

K ostrzyn  (patrz  hasło).

48.0 

M ost  drogow y w  Górzycy n a  drodze  Słubice— 

G órzyca—K ostrzyn  —   zakończenie  trasy.

WAŻNIEJSZA  LITERATURA

B a r t k o w s k i   T.,  W ielko p o lska   i  środkow e  Nadodrze.  W ar­

szaw a  1970.

—  Z  zagadnień  geom orfologicznych  okolicy  M iędzyrzecza.  „B a­

d an ia  F izjograficzne  n ad   P o lsk ą  Z ach o d n ią”.  Tom   III.  P o­

znań  1956.

J a k i m o w i c z   J„  D u b o w s k i   A.,  R z e m i e n i e c k i   K., 

W ielko p o lskie  i  lu b u sk ie  szla ki  w odne.  W arszaw a  1956.

K r a  j n i a k   J..  Z iem ia   m ięd zyrze ck a   i  św iebodzińska.  Poznań 

1968.

K r a j n i a k   J.,  G i e l o   M„  S zla k i  w odne  Z ie m i  L u b u skie j. 

P oznań  1971.

K r y g o w s k i   B„  G eografia  fizyc zn a   N izin y   W ielkopolskiej. 

Część  I.  Geom orfologia.  P oznań  1961.

—  K rajobraz  W ielko p o lski  i  jego  dzieje.  P oznań  1958.

K u r n a t o w s k i   S.,  N a l e p a   J.,  Z  przeszłości  M ięd zy rze­

cza.  P oznań  1961.

M iędzyrzecz.  „Zeszyty  L u b u sk ie” .  N r  8.  Z ielona  G óra  1970.
S c z a n i e c k i   M„   K o r c z   W„  D zieje  Z ie m i  L u b u sk ie j  w   w y ­

pisach.  W arszaw a  1958.

S ło w n ik   geografii  tu ry sty c zn e j.  T.  I  i  II.  P ra c a   zbiorow a.  W ar­

szaw a  1956.

Spod  z n a k u   rodła.  P ra c a   zbiorow a  pod  red.  H.  Szczegóły.  Zielo­

na  G óra  1974.

S z c z e g ó ł a   H„  P rzeobrażenia  u strojow o-społeczne  na  Z iem i 

L u b u skie j.  P oznań  1971.

W o jew ó d ztw o   zielonogórskie.  M onografia  geograficzno-gospodar- 

cza.  P ra c a   zbiorow a  pod  red.  F.  B arcińskiego,  B.  K rygow ­

skiego  i  S.  Z ajchow skiej.  P o zn ań   1961.

W o jew ó d ztw o   zielonogórskie.  P rzeioodnik.  W arszaw a  1971.
Z a j c h o w s k a   S„  N ad  środkow ą  Odrą  i  dolną  W artą.  W ar­

szaw a  1959.

Z ielonogórskie.  R o zw ó j  w o jew ó d ztw a   iv  Polsce  L u d o w ej.  W ar­

szaw a  1970.

133

SKOROWIDZ  NAZW  GEOGRAFICZNYCH

N azwy  kilkuczłonow e  podano  ty lko  pod  u to żsam iającą  częścią 

nazw y  (np.  N otecka  Puszcza,  D źw iński  K anał).  O puszczono  n az­
w y  k r a in   historycznych  i  je d n o ste k   geom orfologicznych.  G.  — 

góra,  w zgórze,  jeż.,  Jez.,  —  jezioro,  leśn.  —  leśnictw o,  leśniczów ­

k a,  m.  —  m iasto,  rez.  —  rez.  re z e rw a t  przyrody,  rz.  —  rzeka, 

strum ień.

B abim ojskie  Jez.  odnoga  Jez.

W ojnow skiego  125 

B abim ost  m.  18,  20,  24,  30—32, 

41,  48,  72,  81,  97,  101,  103,  119 
1120,  122,  '125 

B a rlin ek   m.  9

B echno  M ałe  jez.  zob.  B uszen- 

ko  jez.

Bechno  W ielkie  jez.  zob.  Busz- 

no  jez.

Bełcze  m ły n   130 
B erlin  (NRD)  m.  39,  86,  89,  103, 

120

B iałe  Jez.  52,  53,  115 

B iałków   40 
B ieganów   26 
B iela  rz.  12,  17 
B ielaw a  jez.  77,  98 
Bledzew ,  24,  32—34,  43,  57,  68, 

71,  72,  78,  84,  85,  92,  110,  112, 

117,  118,  121,  123,  128,  129 

B ledzew ski  Z alew   33,  38 

B ledzew skie  Jez.  38,  112 

B obow ickie  Jez.  34,  114 
Bobowicko  34,  114,  119

Boczów  35,  41,  83,  118,  119 
B orow ski  P otok  rz.  zob.  O ło- 

bok  rz.

B orow y  M łyn  35—36,  80,  81, 

101,  117,  119,  123 

B orów   102,  108 

Borsucza  G óra  g.  52 

B oryszyn  109

B rójce  18,  24,  36—37,  41,  68,  72, 

81,  90,  101,  117—119 

Buczę  '108,  109
„B uczyny  Ł agow skie”  rez.  22 

B ukow iec  37,  41,  68,  71,  81,  117 

118,  120

Bukow iec  g.  8,  9,  62,  65,  110, 

'111

B ukow ieckie  Jez.  110,  114,  12S 
B uków   119 

Busko  jez.  83

Buszenko  (Bechno  M ałe)  jez. 

11 0

, 

111

Buszno  (Bechno  W ielkie)  jez.

9,  15,  110,  111 

B ytnica  66 
B ytnickie  Jez.  66

134

\

Ą

C edynia  m.  9 
C h lastaw a  71 

C hłop  80

C hłopskie  Jez.  14,  15,  35,  36,  80, 

81,  101  121,  123 

C hobienice  122 

C hobienickie  Jez.  13,  14,  122 

C hociule  96—97 

C hw alim   124

C hycina  21,  37—38,  43,  51,  71, 

72,  85,  112,  113,  117,  123,  128 

C hycińskie  Jez.  37—38,  51,  113, 

•117,  1'21,  123 

Cibórz  127 
Cibórz  jez.  127

Ciecz  jez.  zob.  T rześniow skie 

Jez.

Cigacice  12,  88,  90,  124 

Cisie  (Czyste)  jez.  15,  38,  112 

C ybinka  m.  10,  24,  38— 40,  83, 

87,  120,  130 

„C zarna  D ro g a”  rez.  22,  37,  72 
C zarne  Jez.  52,  53,  115 

C zarny  Dół  jez.  73 
C zarow nic  G óra  g.  52 
Czechów   126

Czyste  Jez.  (koło  Chyciny)  zob.

C isie  jez.

Czyste  M ałe  Jez.  (koło  O śna) 

77,  98

C zyste  W ielkie  Jez.  (koło  Oś­

na)  77,  98

D ąb ró w k a  W ielkopolska  8,  34, 

36,  40—41,  68,  71,  72,  81,  97, 

1011,  117—'120 

D ebrznica  42,  83,  92 ,  99,  118, 

120,  130 

„D ębowy  O strów ”  rez.  22 
Długie  Jez.  9,  38,  51,  113,  117, 

1211,  1123 

D łusko  zob.  K ra sn e  Dłusko

D ojca  rz.  121
D rezdenko  m.  83
D rzew ce  64,  130
D źw iński  K an a ł  121,  122,  124

F ra n k fu r t  nad  O d rą  (NRD)  m. 

23,  46,  87,  90,  99

G arbicz  35,  41,  99 

G ądkow skie  M ałe  Jez  .  zob.

R atno  jez.

G ądków   W ielki  41—42,  83,  92, 

99,  118—120,  130 

G libiel  (Łochow ickie)  jez.  65 

G łaźnik  g.  92  i 
G łęboczek  jez.  115 
G łębokie  42—43,  53,  71,  72, 

112,  115

G łębokie  Jez.  (koło  Cybinki) 

40

G łębokie  Jez.  (koło  M iędzyrze­

cza)  13,  15,  34,  43,  112 

G łogów   m.  122 
G łuchow o  130 
G niezno  m.  95 
G niła  O bra  rz.  36,  92 
G ołyń  101,  116
G ołyńskie  Jez.  22,  72,  80,  116 
G oraj  9,  26,  51,  68 

G orajec  g.  62,  111 
G orzów   W ielkopolski  m.  10, 

32,  38,  52,  57,  66,  70,  83,  90, 
99,  103,  1(26,  130,  131 

G órzyca  34,  37,  38,  43,  51,  1.17 
Goszcza  jez.  58,  59,  111,  128 
Gościkowo  (P aradyż)  43—46, 

58,  59,  65,  72,  75,  97,  109— 111, 

120,  129 

G órki  126
G órzyca  24,  26,  46—47,  78,  83, 

86,  87,  103,  118,  120,  132 

G ra b in   16

135

G rad y ń sk ie  Jez.  40 

G ronów   59

G rójeckie  Jez.  13,  122 

G ryżyna  16 

G ryżynka  rz.  12 

G ryżyński  P otok  rz.  16 

G rzybno  jez.  9,  77,  98 
G ubin  m.  30,  103,  130 
Ilan k a  rz.  12,  81,  98 

Im ielno  jez.  98

Ja b ło n n a   rz.  12

Jan o w sk ie  Jez.  zob.  Ja ń sk ie 

Jez.

J a ń sk ie   (Janow skie)  Jez.  131 
Jem iołów   65,  110,  111 

Jesień sk ie  Jez.  122 

Je sio n a  12(2

Jeziorko  jez.  zob.  Złoty  P otok 

jez.

Je zio rn a   rz.  12,  38,  113,  123 

„Jezioro  G ołyńskie”  rez.  22 

„Jezioro  T rześniow skie”  rez. 

22

Jo rd an o w o  44,  46,  72,  109—111, 

1120

K aław a  8,  37,  119,  129 

K argow a  m.  12,  24,  29,  32, 

47—49,  124 

„K argow a  L a sk i”  rez.  22 

K arsien k o   jez.  41 

K ęszyca  43,  113 
K ije  130
K leśno  jez.  38,  112 

K okno  jez.  66 
K okoszka  m łyn  130 

K ołczyn  126,  131 

K onin  jez.  13—15,  81,  100,  101, 

116,  H22 

K onotop  19,  122

Konwaliowa  Wyspa 

na  Jez.

L ubikow skim   52 

K opanica  13,  49,  122 

K opanickie  Jez.  13,  122 

K o ry tn o   64 
K o ry to   99 

K osieczyn  26,  71 

K ostrzyn  m.  12,  18,  24,  28,  29, 

38,  47,  49—50,  53,  78,  83,  86, 

87,  1118,  120,  126,  131,  132 

K ow alów   26 

K oziczyn  38,  40,  130 
K ra jn ik   (Trzciniec)  jez.  14,  15, 

53,  55,  131 

K ra k ó w   m.  83 

K ra sn e  D łusko  53,  71,  125 

K ręcko  124 
K ręcko  jez.  35,  41 
K rężoły  88 

K rob ielew k o   125 

K robielew o  125

K rosno  O drzańskie  m.  10,  14, 

19,  38,  65,  73,  90,  93,  99, 
127,  130

K rzaczkow o  (Tyczyn)  leśn.  73, 

108

K rzeszyce  132 

K rzyw e  Duże  Jez.  57 

K rzyw e  M ałe  Jez.  57 

K siężno  jez.  zob.  K sięży  Dół 

jez.

K sięży  Dół  (Księżno)  jez.  73, 

108

K uligow o  114—116 

K unow ice  75,  86,  92,  130 
K u rsk ie  Jez.  38,  51,  113,  117, 

121,  123

K u rsk o   (S ta re   i  Nowe)  13,  34, 

37,  43,  50—51,  72,  113,  123, 

128

K uźnik  114,  129

13(j

L ebus  (NRD)  zob.  Lubusz 

Legnica  m.  45 
Lem ieszyce  132 
L inie  32 

Linie  jez.  48,  49 

L ip a w k i  jez.  40 
L u b iató w   122
L ubiąż  jez.  zob.  L ubniew ic- 

kie  Jez.

Lubię  jez.  15,  58,  59,  111,  128 
Lubikow o  34,  51—53,  68,  72,  81, 

85,  114,  115 

L ubikow skie  Jez.  13—16,  51— 

—52,  115 

L u b n ia  (L ubniew ka)  rz.  12,  55, 

57,  131

L ubniew ice  24,  32,  34,  53—57, 

78,  85,  92,  118,  131 

L u bniew ickie  (Lubiąż)  Jez.  14, 

16,  53—57 

L u b n ie w k a  rz.  zob.  L u b n ia  rz. 

L ubniew sk o -N ak o ń sk ie  Jez.  9, 

14,  57

L u b rz a  13,  24,  58—59,  72,  74, 

97,  102,  111,  120,  128 

L u b rz a  (M ała)  jez.  58,  128 

L ubusz  (Lebus,  NRD)  7,  38,  87 

L utol  M okry  117 

L utol  S uchy  8,  36,  68,  71,  72 
L utolskie  Jez.  13,  1011,  122

Ł agow a  rz.  130 

Łagow iec  37,  71,  120 
Ł agow skie  Jez.  9,  15,  59,  64, 

130

Ł agów   8,  18,  20,  46,  59—65, 

74,  75,  97,  102,  109—111,  130 

Łagów ek  109 

Ł ąkie  97,  108
Łęcza  rz.  12,  76,  85,  86,  132 
Łochowice  65—66

Łochow ickie  Jez.  zob.  G libiel 

jez.

Łow icz  m.  89

M aczków  40 
Malcz  jez.  130 
M aszewo  m.  10 
„M esze  Ł u g i”  rez.  72,  114 
M iejskie  Jez.  zob.  Pszczew skie 

Jez.

M ielino  jez.  77 

M iędzychód  m.  114,  123,  125 

M iędzyrzecz  m.  19,  22—26, '29, 

32,  34—38,  40—43,  46,  50—53, 

59,  65,  66—67,  75,  81,  85,  90, 
93,  95,  97,  100,  101,  109,  110, 

112—121,  123,  126,  129,  131 

M łynów ka  rz.  12 
M łyńskie  Jez.  13,  100,  122 
M osina  m.  121 

M osiński  K a n a ł  121 

M ostki  73,  74,  75,  97,  102,  108, 

127,  128 

M ościenko  jez.  9,  77,  98 

M urzynow o  126 
M uszyna  rz.  12 
M yszęcin  90,  103 
M yślibórz  m  9,  50

N akońskie  Jez.  zob.  L u b n ie w ­

sk o -N akońskie  Jez. 

N iedźw iady  jez.  75 
Niesłysz  jez.  zob.  N iesulickie 

Jez.

Niesulice  73,  74,  97,  102,  108, 

126

N iesulickie  (Niesłysz)  Jez. 

13—16,  20,  73—75,  102,  108, 

127

N ietkow ice  126 

N ietków   126

137

N ietoporek  38,  51,  72,  113 

„N ietoperek”  rez.  22 
N ietopersko  jez.  113 

N otecka  P uszcza  19,  84,  126 

N oteć  rz.  11,  19,  25,  126 
N ow a  Sól  m.  12*2 

N ow a  Wieś  68 
N ow a  W ioska  128 

Nowe  K ra m sk o   14,  31,  32,  103, 

119,  125 

N owe  K ursko  zob.  K ursko 

N ow ow iejskie  Jez.  13,  122 

N owy  D w o rek   13,  44,  46,  59, 

65,  109—110,  111,  120,  129 

N ow y  D w ó r  125 

N ysa  Ł użycka  rz.  12

O berski  M łyn  84,  116 
O b ra  (wieś)  30 

O b ra  rz.  7,  10—14,  19—21,  25, 

26,  3i2,  33,  36,  38,  43,  49,  51,66, 

70—72,  81,  83,  84,  93,  100, 

101,  109,  11:2—117,  121—124, 

126,  128,  130 

O bra  G niła  rz.  zob.  G niła  O bra 

rz.

O bra  L eniw a  rz.  12,  30,  124— 

—125

O bry  K a n a ł  P ółnocny  121 
O brzyca  rz.  1/2—14,  19,  47,  48, 

93,  121,  124,  125 

O brzyce  szp ital  koło  M iędzy­

rzecza  68,  81,  114,  116 

O d ra  rz.  7,  8,  10— 14,  17,  19, 

21,  23,  26,  38,  39,  42,  47,  69, 

74,  76,  86—88,  90,  92,  98  103, 

1(20,  124—126,  130—132 

O drzygoszcz  jez.  77,  98 

O ksza  .126 

O łobockie  Jez.  108 
Ołobok  73,  74,  75,  97,  108 

Ołobok  (B orow ski  P otok)  rz.

12,  17,  74,  75,  92,  102,  126— 

—127 

Osiecko  68 

O siecznica  65,  66 
Ośno  L ubuskie  m.  14,  23,  47, 

50,  57,  75—78,  85—87,  91,  92, 
98,  118,  120 

O śno  jez.  122

P a k lic a  rz.  12,  21,  43,  46,  58, 

66,  70,  109,  114,  126,  128—130 

P ak lick o   M ałe  jez.  (109,  113 
P ak lick o   W ielkie  jez.  14,  44, 

46,  109—110,  111,  126,  128 

„P am ięcin ”  rez.  22 

P a ra d y ż   zob.  Gościkowo 

„P a rsk i  Ł u g ”  rez.  22 

Pełczyce  m.  9 

P iecniew o  jez.  80,  116 

P iesk i  38,  51,  68,  71,  113 

P liszk a  rz.  9,  12,  41,  42,  130— 

—131 

P n iew y   jez.  41 

P n iew y   m.  9

P odm okle  M ałe  31,  32,  125 
P odm okle  W ielkie  31,  32,  103, 

119,  125 

P olichno  1-26

P olicko  72,  81,  101,  116,  123 

P ołęcin  83
P ołęcko  d a w n a   nazw a  R zepi­

na  82 

P om orsko  10 
Popow o  32

P ostom ia  rz.  12,  85,  90 

P o zn ań   m.  9,  30,  38,  53,  75,  78, 

83,  89,  90,  92,  99,  130,  132 

P oźrzadło  59,  64 

P ółnocny  K an a ł  O bry  121 

„P rapuszcza  L em ierzyce”  rez. 

22

P rzełazy  73,  74,  75,  108

138

P rzetocznica  127 
P rz y d ro ż n e  Jez.  80,  116 

P rzytoczna  51,  68 

P szczew   ’23,  34—36,  68,  72,

78—81,  97,  101,  (114,  116—120 

Pszczew skie 

(M iejskie) 

jez. 

36,  78,  80

R acza  S tru g a   rz.  47,  103

R adachow skie  Jez.  78

R a d ach ó w ek   78

R adno  jez.  129

R adoszyn  96—97

R atn o   (G ądkow skie  M ałe)  Jez.

42,  130 

Rogoziniec  68,  101,  117 
R ojew o  43 
R o k itn ica  '127
R okitno  52—53,  71,  81,  85,  115 
R okitno  jez.  16,  52 
R ozdrożne  Jez.  34 
Rozłogi  108 

R udnica  131 

R ud zian k a  rz.  12 

R udzieńskie  Jez.  21,  122 
R yba ki  10
R ybojadło  jez. 

13,  14,  81,  115, 

123

R ybojady  13,  72,  81.  101,  115, 

1/16,  119 

R zedziny  80
R zepin  m.  24,  35,  38,  40,  41, 

50,  75,  81—83,  87,  92,  99,  108, 

112,  118,  120,  128,  130 

R zepinko  jez.  35

S an to k   83,  121,  123—124,  126 

S ądów   130
S ien iaw a  L u b u sk a  10,  18,  65, 

109

S kąpe  97,  127

S koki  (koło  M iędzyrzecza)  38,

51,  72,  113,  114,  117,  120,  129 

S koki  (koło  P oznania)  m.  88 

Skoki  jez.  114 

S krzynice  1.25

S kw ierzyna  m.  12,  17,  24,  32, 

34,  42,  52,  57,  69,  72,  78,  83— 
—85,  92,  95,  (101,  112,  116— 

—118,  121,  123,  125,  131,  132 

S ław a  m.  121,  122 
S ław skie  Jez.  121—122 
S łońsk  24,  38,  47,  50,  60,  78, 

83,  85—86,  87,  118,  120,  132 

S łubice  m .  9,  18,  23—26,  28, 

29,  38,  46,  59,  78,  83,  86—87, 

98,  1(18,  120,  130,  132 

S m ardze wo  90,  119 

S m olno  W ielkie  124 

Sokola  D ąb ro w a  34,  68 
S ta re   D rzew ice  50,  118 
S ta re   K ra m sk o   31,  32 
S ta re   K u rsk o   zob.  K ursko 
S taropole  109,  120 

S taro ścin   83

S ta ry   D w orek  34,  116— 117,

123

S ta ry   D w ó r  37,  117,  119,  120 
S ta ry   D w ó r  leśn.  37 

S tobno  jez.  36 

S toki  jez.  113 

S to łu ń   53,  81,  H15 

S to łu ń   jez.  52,  53,  115 

S trzyże wo  122

Sulechów   m .  10,  19,  24,  25, 

29—32,  41,  69,  72,  81,  88—90, 

92,  97,  101,  103,  119,  120,  124 

S ulechów ka  rz.  12 

S u lęcin   m.  9,  19,  23,  25,  26, 

28,  29,  50,  53,  57,  60,  75,  78, 

85,  90—92,  98,  99,  113,  118, 

120

S upno  jez.  40 
S zarcz  81

139

S zarcz  jez.  13,  79—80,  81 

Szczaniec  37,  90,  (103,  119 

Szczecin  m.  83,  126 

Szum iąca  46,  71,  120,  129

Śliw ice  daw n a  nazw a  Słubic 

.23,  87

Św iebodzin  m.  13,  19,  22,  24, 

*26,  28,  29,  32,  41,  46,  58,  59, 

65,  69,  72—75,  90,  91,  92—97, 

101—103,  105,  108,  112,  113, 

119,  120,  122,  127,  128 

Św iecko  37,  75,  86,  87,  98 
Ś w ięty  W ojciech  43,  112,  115, 

123

S w in iary   (koło  O śna)  98 
S w in iary   (koło 

S kw ierzyny) 

125

Tem plew o  32 

Tkacze  57 

Toporów   59,  109 
Torzym   14,  24,  41,  42,  53,  83, 

92,  98—99,  118—120 

T orzym skie  Jez.  99 
T rzciel  m.  13,  24,  34—36,  68, 

72 ,  81,  97,  100—101,  115,  117, 

119,  1-21,  122 

T rzciniec  jez.  zob.  K ra jn ik   jez. 

T rzcinno  jez.  105 

T rzebiechów ka  rz.  12 
Trzem eszno  L u b u sk ie  8,  92 
T rześniow skie  (Ciecz)  Jez.  9, 

14,  15,  59,  61,  62—64,  65,  110, 

130

T rześniów ek  8 

T rzy  Tonie  jez.  36 
T w ierdzielew o  25,  53,  115 

Tyczyno  leśn.  zob.  K rzaczkow o 

leśn.

Tylne  Jez.  34,  114

U ra d   40,  42,  130,  131 
U rad  jez.  40

W alew ice  99 
W arniki  126 

W arszaw a  m.  31,  103 

W arta  rz.  8,  11—14,  18—20, 

24,  25,  49—51,  57,  76,  83—86, 

90,  121,  123,  125—126,  131,  132 

W aw rów   126

W ąchabnow skie  Jez.  49,  122 
W ędrom ierz  jez.  36,  101,  121, 

123

W ędrzyn  53 

W iejce  125

W ielicko  jez.  41,  42,  130 

W ielkie  Jez.  (koło  R zepina)  35 

W ielkie  Jez.  (koło  Trzciela) 

13,  14,  81,  116,  122—123 

W ielkow iejskie  Jez.  13,  122 

W iperzyce  przedm ieście G orzo­

w a  W lkp.  126 

W ierzbiniec  116 

W ierzbno  26 

Wilcze  Jez.  41,  122 
W ilkowo  73,  97,  101—102,  108, 

111

W ilkow skie  Jez.  15,  97,  101, 

102,  108

W ojciechow skie  W zgórza  112 

W ojnow o  32,  90,  103 
W ojnow skie  Jez.  14,  16,  32, 

48,  49,  90,  103,  124,  125 

W olsztyn  m.  122 
W ścieklica  131 

W ysoka  38,  51,  69,  109,  113 
W yszanowo  68,  71 

W yszanow skie  Jez.  110.  114, 

129

Zacisze  jez.  122 

Z am ostow o  51

140

Z bąszynek  m.  24,  30,  40,  68, 

83,  102—103,  114,  119,  124, 

129

Z bąszyń  m.  13

Z bąszyńskie  Jez.  13,  14,  103, 

122

Z em sko  43,  68,  110,  117,  129 

Z ielona  G óra  m.  35,  66,  78,  92, 

95,  124,  126 

Złoty 

P otok 

(Jeziorko)  jez. 

73,  108

Złoty  P otok  leśn.  73,  108 

„Z w ierzyniec  O tw a rty ”  rez.  22

Żabice  47,  103 
Ż abiniec  jez.  47,  103 
Ż elechów   108—109 
Żółw in  34,  72,  81,  101,  114, 

116

Ż ółw ińskie 

Jez.  9, 

14, 

34,

114—115,  116

Sporządził 

PA W EŁ  ANDERS

SPIS  ILUSTRACJI

1.  C ybinka.  C m en ta rz  żołnierzy radzieckich, poległych w  r.  1945, 

s.  40

2.  Gościkowo.  K laszto r  cystersów ,  s.  46
3.  L ubniew ice.  F ra g m e n t  Jez.  L ubniew ickiego  z  w idokiem   na 

b u d y n ek   F W P   „Z am ek ”,  s.  55

4.  Okolice  L ubniew ic,  s.  57

5.  Łagów ,  Jez.  T rześniow skie,  s.  62

6.  Okolice  Ł agow a,  s.  64
7.  M iędzyrzecz.  Z am ek,  s.  70
8.  Ośno  L ubuskie.  Z ab y tk o w a  baszta,  s.  78
9.  Św iebodzin.  R atusz,  s.  95

10.  Szlaki  tu ry sty c zn e  P o jezierza  L ubuskiego,  s.  106/107

SPIS  TREŚCI

OD  A U T O R A ................................................................................

5

W I A D O M O Ś C I  

O

G

Ó

L N E .................................................. 

. 

. 

7

ŚRODOWISKO  GEOGRAFICZNE 

..................................

7

P o ło ż e n ie .......................................................................................

7

Ukształtowanie  powierzchni 

i budowa geologiczna  . 

8

K l i m a t .................................................................................... 10

Wody  p o w ie r z c h n io w e ..........................................................12

G l e b y .................................................................................................

17

Szata  roślinna  i  świat  z w ie r z ę c y ...................................... 18

[PRZEMIANY  LUDNOŚCIOWE  I OSADNICTWO . 

•  22

ROLNICTWO  I  P R Z E M Y S Ł .......................................     25

E N C Y K L O P E D I A  

K R A J O Z N A W C Z A ...............................................................

3 1

S Z L A K I   T U R Y S T Y C Z N E ............................................................................................ 1 Q 5

Turystyka  p ie s z a .................................................................... 105
Turystyka  k o la r s k a ..............................................................H 7

Turystyka  m otorow a..............................................................H

9

Turystyka  w o d n a ................................................... * 

121

WAŻNIEJSZA  L IT E R A T U R A ........................................ 

133

SKOROWIDZ  NAZW  GEOGRAFICZNYCH 

. 

. 

134

SPIS  I L U S T R A C J I ..................................................... 

. 

. 142