I_okladka.indd

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

auna jest starożytną formą leczenia
ciepłem praktykowaną przez wiele

kultur na całym świecie. Termin ten
wywodzi się ze Skandynawii i oznacza
łaźnię, zamkniętą przestrzeń napełnioną
gorącym powietrzem emitowanym przez
nagrzane materiały. Sauna posiada dwa nie-
odzowne komponenty: źródło ciepła (ang.
heat source) oraz określoną barierę (ang.
enclosure). Źródłem emitowanego ciepła
mogą być drewno, benzyna, kamienie oraz
prąd elektryczny. Barierę zapobiegającą
wydostaniu się nagrzanego powietrza poza
wyznaczony obszar stanowią najczęściej
pomieszczenia w postaci kabin. Główną
koncepcją zabiegów w saunie jest kontro-
lowane podwyższenie temperatury ciała
w warstwie korowej i rdzennej, co skutkuje
szeregiem zmian ustrojowych poprzez
bezpośrednie i holistyczne oddziaływanie
energii cieplnej na organizm ludzki.

Dotychczasowo wyróżnić można kilka

odmian sauny, które różnią się pod wzglę-
dem metodologii zabiegu, stosowanej
temperatury oraz poziomu wilgotności
względnej powietrza. Sauna sucha (tzw.
fińska) jest najbardziej rozpowszechniona
i charakteryzuje się względnie niską wil-
gotnością powietrza rzędu 1-20% (nawet
poniżej punktu rosy) oraz temperaturą
w przedziale 50-100ºC (323-373K) w za-
leżności od poziomu ławek. Sauna parowa
(tzw. rzymska) cechuje się wilgotnością
dochodzącą do 100% oraz temperaturą
w granicach 40-50ºC (313-323K). Literatura
podaje także informacje na temat sauny
solnej, której istotę stanowią charaktery-
styczne panele solne oraz fakt możliwości
przekształcenia każdej postaci sauny
w omawiany typ.

Sauna na podczerwień

– nowoczesna metoda stosowana w medycynie fizykalnej

Sauna IR ponad 10 lat temu stała się

innowacyjną metodą fizykalną stoso-
waną w krajach Europy. Pozytywne
oddziaływanie odnotowano w licznych
dziedzinach medycyny: kardiologii,
pulmonologii, reumatologii, neurologii,
traumatologii, dermatologii, diabetologii,
urologii, angiologii i innych. W Polsce
jest wciąż stosunkowo nową i w małym
stopniu rozpowszechnioną odmianą sau-
ny. W artykule przedstawiono podstawy
teoretyczne oraz praktyczne możliwości
ekspozycji w kabinie IR. Uwzględnio-
no biologiczne efekty oddziaływania
na poziomie poszczególnych narządów
i układów ustroju ludzkiego. Przybliżono
wskazania i przeciwwskazania zdrowotne
do zabiegu, a także poruszono kwestię
metodologii oraz zaleceń praktycznych
dla pacjentów. Wymieniono elementarne
różnice pomiędzy konwencjonalną sauną
a kabiną IR. Autorzy dokonali także skru-
pulatnego przeglądu aktualnej literatury
naukowej w celu wskazania najnowszych
wyników badań z wykorzystaniem sauny
na podczerwień w odniesieniu do rozma-
itych jednostek chorobowych.

Podstawy biofizyczne

promieniowania IR

Promieniowanie elektromagnetyczne
(PEM) emitowane jest w wyniku wibracji
i rotacji atomów oraz molekuł materii przy
każdej zmianie ich stanu energetycznego.
PEM o zakresie długości fali 0,75-1000
mikrometrów [μm] nazywane jest pro-
mieniowaniem podczerwonym (IR – ang.
infrared radiation), natomiast ze względu
na właściwości fizyczne określane jest pro-
mieniowaniem cieplnym. Termiczne od-

działywanie promieniowania IR na żywy
organizm wyjaśnia zjawisko konwersji,
tłumaczące fakt, iż po absorpcji promie-
niowania przez tkanki przemienia się ono
w energię cieplną. Wyróżnić można trzy
podstawowe pojęcia związane z formą
doprowadzania energii cieplnej do ustroju
ludzkiego. Jedną z nich jest przewodzenie
polegające na bezpośrednim przekazywa-
niu wzajemnej energii kinetycznej przez
cząsteczki (istota zabiegów z parafiną,
borowiną, ciepłymi kompresami). Drugą
jest konwekcja opierająca się na przeno-
szeniu energii między ciałami, połączona
z ruchem powietrza na podstawie prawa
wyrównania energii (charakterystyczna
dla sauny fińskiej i rzymskiej). Trzecią,
najistotniejszą formą w odniesieniu
do sauny IR jest zjawisko promienio-
wania. Polega ono na rozchodzeniu się
ciepła w postaci fali elektromagnetycznej
zgodnie z prawem Stefana-Boltzmana.
Głosi ono, że źródłem PEM jest każde
ciało o temperaturze wyższej od zera
bezwzględnego (tj.: 0K = -273,15ºC =
-459,67F), a ilość emitowanego PEM jest
wprost proporcjonalna do czwartej potęgi
jego temperatury w skali Kelvina. Zgod-
nie z prawami fizyki natężenie PEM jest
odwrotnie proporcjonalne do kwadratu
odległości od źródła promieniowania:

I= I/d

(gdzie: I – wartość natężenia PEM,
d

– kwadrat odległości od emitora IR).

Na ustrój człowieka w największej
mierze oddziałuje promieniowanie pod-
czerwone w paśmie 0,78-15 μm, co jest
równe 780-15 000 nanometrów [nm].

Streszczenie
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie podstaw teoretycz-
nych i praktycznych możliwości aplikacji zabiegów w kabinie
na podczerwień. W artykule uwzględniono oddziaływanie
biologiczne sauny IR na poziomie poszczególnych tkanek,
narządów oraz układów ustroju ludzkiego, a także jego skutki
krótkotrwałe i długotrwałe. Zwrócono uwagę na warunki
kwalifikacji pacjentów do zabiegu, biorąc pod uwagę zarówno
wskazania, jak i przeciwwskazania zdrowotne. Poruszono
kwestię metodologii kąpieli w saunie IR, zaleceń praktycznych
oraz zachowania podstawowych zasad bezpieczeństwa. Auto-
rzy dokonali szczegółowego przeglądu aktualnych doniesień
naukowych i rezultatów badań nad wykorzystaniem sauny
IR w obrębie różnorodnych jednostek chorobowych.
Słowa kluczowe: sauna IR, promieniowanie podczerwone,
medycyna fizykalna

Summary
The aim of this paper is theoretic basis introduce, as well
as practice possibilities of procedures application into infrared
cabin. In the article considerate IR sauna biological affection
on the level of particular tissues, organs and systems of hu-
man body, also short-term and long-term method results. Paid
attention to patients qualification conditions, taking into con-
sideration salubrious indications as well as contraindications.
IR bath sauna methodology question, practice recommends
and elementary safety principles has been touched. Particu-
lar review of actual science reports and investigation results
about IR sauna application within diverse sicknesses units
was achieved by authors.
Key words: IR sauna, infrared radiation, physical medicine

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

To właśnie ono wykorzystywane jest
w medycynie fizykalnej. Powszechnie
wyróżnia się trzy rodzaje promieniowa-
nia IR w zależności od zakresu długości
fali. Krótkofalowe (IR-A), obejmujące
długość fali 780-1500 nm, średniofalowe
(IR-B), w zakresie długości fali 1500-4000
nm oraz długofalowe (IR-C), w przedziale
4000-15 000 nm. Współczesne kabiny
sauny IR wykorzystują promieniowanie
długofalowe, tzw. dalekie (FIR – ang. far
infrared), o długości fali 12 000 nm, w za-
kresie IR-C. Zgodnie z zasadą tłumaczącą
głębokość wnikania oraz zdolności odbicia
w zależności od długości fali wiadomo,
że im dłuższy jest zakres promieniowania
IR, tym płycej wnika w skórę, a także od-
znacza się mniejszym stopniem odbicia
(zależność odwrotnie proporcjonalna).
W przypadku wyizolowanej dalekiej pod-
czerwieni głębokość penetracji mieści się
w przedziale 0,5-3 mm (poziom warstwy
rogowej i rozrodczej skóry), a odbiciu ulega
mniej niż 5-10% promieniowania. Ważna
wydaje się być zależność mówiąca, iż dłu-
gość fali promieniowania emitowanego
przez dane ciało zależy, zgodnie z prawem
Wiena, od temperatury tego ciała. Maksy-
malna energia długości fali jest odwrotnie
proporcjonalna do temperatury danego
ciała oznaczonej w skali Kelvina:



max

T = const.

(gdzie: 

max

– długość fali maksymalnej

mocy promieniowania, T – temperatura
ciała doskonale czarnego).

Budowa i wyposażenie

kabiny sauny IR

Pierwszą kabinę sauny na podczerwień
zbudowano z drzewa cedrowego w 1997
roku. Jej współczesna konstrukcja w za-
sadzie nie różni się niczym od klasycznej
sauny parowej czy suchej (ryc. 1). Oczy-
wisty wyjątek stanowi rodzaj emitorów
energii cieplnej. Powierzchnia kabiny
może być różna, w zależności od liczby
osób. Obecnie na rynku dostępne są mo-
dele od jednoosobowych o powierzchni
około 1 m

do pięcioosobowych o po-

wierzchni 3-4 m

. Konstrukcję kabiny

tworzą surowe materiały drewniane (np.
cedr kanadyjski, świerk skandynawski),
odporne na sinienie, odkształcenia
i wycieki żywicy, z pełną izolacją hi-
grotermiczną. Ściany kabiny zazwyczaj
wykonane są z osiki skandynawskiej.
Wewnątrz umieszczone są ergonomiczne
ławki do siedzenia wraz z oparciami wy-
konanymi przeważnie z drewna abachi,
które nie ulega nadmiernemu nagrzaniu.
Krata podłogowa zazwyczaj zbudowana
jest z drewna olchowego, przez co stano-
wi skuteczną ochronę antybakteryjną.
Drzwi najczęściej w całości wykonane
są z żaroodpornego szkła: hartowanego,
dymnego, z wysokiej wytrzymałości

okuciem, nie podatnym na temperatury
panujące wewnątrz sauny. Wyposażone
są przeważnie w zamek rolkowy. Kabina
zaopatrzona jest w: lampkę, termometr,
miernik wilgotności względnej powietrza
oraz szyber wentylacyjny. Na zewnątrz
pomieszczenia zainstalowany jest panel
sterujący w wersji analogowej lub cyfrowej
do regulowania temperatury oraz czasu
trwania sesji zabiegowej. Istnieje także
techniczna możliwość wbudowania od-
twarzacza płyt CD (ryc. 2). W zależności
od wielkości sauny, wewnątrz ścian wbu-
dowana jest odpowiednia liczba promien-
ników emitujących promieniowanie IR;
średnio 6-10 sztuk w rozkładzie przednim,
tylnym i dolnym. Wyróżniamy różnego
rodzaju promienniki IR, najczęściej kwar-
cowe lub ceramiczne wraz z żarnikiem,
a także nowszego typu promienniki
magnesowe wypełnione metalami szla-
chetnymi. Trzon promiennika stanowi
metalowy pręt podłączony do źródła prądu
elektrycznego. Na ścianach w pobliżu
nagrzanych promienników znajdują się
drewniane kratki zabezpieczające przed
ich bezpośrednim kontaktem (ryc. 3). Pro-
mienniki rozgrzewają się do temperatury
rzędu 700°C i emitują falę w przedziale
700-12000 nm. Maksymalna temperatura
wewnątrz sauny wynosi ok. 70°C. Średni
czas jej nagrzewania waha się w granicach
15-20 minut, co zmniejsza koszty użytko-
wania. Warto zapoznać się także z innymi
elementarnymi różnicami pomiędzy sau-
ną podczerwoną a fińską – najbardziej
popularną (tab. 1).

Efekty biologiczne

zabiegu w saunie IR

Naturalnym źródłem promieniowania
o różnym zakresie długości fal, w tym
promieniowania IR, jest słońce. Używa-
ne w leczeniu fizykalnym promienniki
mogą emitować wyłącznie promienie
IR (np. ceramiczna szpula owinięta spi-
ralnie drutem oporowym) lub promienie
IR z komponentą promieniowania wi-
dzialnego (np. różnego rodzaju żarówki,
diody LED). W saunie IR nośnikiem
energii cieplnej jest promieniowanie pod-
czerwone. Energia podnosi temperaturę
ciała, na które oddziałuje. Istota leczenia

wykorzystującego saunę IR oparta jest
więc w głównej mierze na działaniu
termicznym promieniowania IR oraz
na dotychczas wciąż mało poznanym
oddziaływaniu pozatermicznym. Kąpiel
w kabinie sauny IR jest zabiegiem hiper-
termalnym o charakterze ogólnoustro-
jowego oddziaływania na płaszczyźnie
całego ciała. Wartość temperatury na po-
wierzchni skóry, tj. w warstwie korowej,
wzrasta o 2,6ºC; 6,8ºC; 9,1ºC podczas
zabiegu w temperaturze odpowiednio
40ºC, 55ºC i 70ºC. Natomiast w bardziej
ustabilizowanej warstwie rdzennej rośnie
nawet o 1,0-1,1°C.

Opisywane promieniowanie jest bardzo

dobrze absorbowane przez organizm ludz-
ki, szczególnie przez wodę, stanowiącą
ponad 70% składu komórek i tkanek.
Warto w tym miejscu przypomnieć,
iż każda materia (w tym ciało człowie-
ka) wysyła PEM będące mieszaniną fal
o różnych długościach. Stąd im lepszy
dana materia stanowi emitor, tym lepszą
wykazuje zdolność absorpcji promie-
niowania. Pamiętać należy, że zaledwie
20-30% promieni IR jest odbijanych przez
skórę, a w zależności od długości fali
może wniknąć nawet do 40 mm. Ciepło
podczerwieni może powodować reakcje
miejscowe oraz ogólnoustrojowe na skutek
odruchów konsensualnych związanych
z przegrzaniem całego organizmu.

Leczniczy wpływ sauny IR należy rozpa-

trywać, biorąc pod uwagę oddziaływanie
termiczne podczerwieni. Podstawową
odpowiedzią organizmu człowieka (reak-
cją habituacji) na zabiegi termiczne jest
odczyn ze strony naczyń krwionośnych
(mikrokrążenia) i obwodowego układu
krążenia (makrokrążenia). Reakcję
naczyń krwionośnych skóry i tkanki
podskórnej na wpływ energii cieplnej,
a także zależność pomiędzy naczyniami
krwionośnymi narządów wewnętrznych
wyjaśnia prawo Dastre-Morata. Zgod-
nie z nim bodźce termiczne działające
na duże powierzchnie skóry powodują
rozszerzenie łożyska naczyniowego
skóry, wywołując jednocześnie zwężenie
światła dużych naczyń klatki piersiowej
i jamy brzusznej; z wyjątkiem naczyń
krwionośnych nerek, śledziony i mózgu.
Na poziomie krążenia obwodowego do-
chodzi do przyśpieszenia akcji serca o ok.
50% (średnio o 14-58 uderzeń na minutę)
oraz wzrostu pojemności minutowej
o 70-80%. Ponadto dochodzi do wprost
proporcjonalnego zwiększenia liczby
uderzeń tętna do wzrostu ciepłoty ciała
(1ºC – 20 uderzeń). Obserwowany jest
wzrost zawartości tlenu we krwi żylnej
kosztem krwi tętniczej, obniżenie lub
nagły wzrost ciśnienia systolicznego krwi
(zmniejszenie oporów naczyniowych),
a także jej lepkości. W obrębie układu
oddechowego dochodzi do przyśpieszenia

istota leczenia

wykorzystującego

saunę IR oparta jest

w głównej mierze na

działaniu termicznym

promieniowania IR

oraz na oddziaływaniu

pozatermicznym

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

Rycina 1. Przykładowa sauna IR w formie kabiny jedno-
osobowej o powierzchni 1,5 m

Rycina 2. Przykładowy zewnętrzny elektroniczny panel
sterujący wraz z odtwarzaczem CD

Rycina 3. Przykładowy promiennik podczerwieni wraz
z osłoną, emitujący fale zakresu FIR

oddechu i zwiększenia jego częstości,
uwydatnienia mechanizmów respira-
cyjnych, wzrostu pojemności życiowej
płuc, usprawnienia procesu wentylacji.
Odpowiedź na poziomie układu moczo-
wego dotyczy przyśpieszenia aktywności
resorpcyjnej nerek oraz obniżenia ich
pracy, co skutkuje zmniejszoną ilością
i częstością oddawania moczu na rzecz
wydalania wody i elektrolitów w postaci
potu, na poziomie 200-500 ml. Reakcje
w obrębie układu nerwowo-mięśniowe-
go dotyczą w głównej mierze obniżenia
jego napięcia pod wpływem stopniowego
przegrzania oraz wzrostu napięcia mię-
śniowego i pobudzenia przewodzenia ner-
wowego na skutek gwałtownych reakcji
termicznych. Organizm nastawiony jest
na eliminację ciepła, przez co intensywnie
aktywowane są mechanizmy termore-
gulacyjne. Dochodzi do zmniejszenia
progu pobudliwości układu współczul-
nego, objawiającego się sennością,
ogólnym odprężeniem, redukcją stresu
i zmęczenia. Sauna IR stymuluje system
odpornościowy, działa rewitalizująco
na komórki skóry, a także przyspiesza
procesy gojenia ran. Ponadto wzrasta
tempo procesów metabolicznych (w ciągu
30 min utlenieniu ulega 900-2400 kcal),
dochodzi do redukcji tkanki tłuszczowej
i cellulitu (spadek masy ciała średnio
o 0,1-0,4 kg).

W myśl zasady primum non nocere,

konieczne jest stosowanie się do usta-
lonych kryteriów kwalifikowania pa-
cjentów do zabiegów ciepłoleczniczych
w saunie IR. Należy mieć na uwadze
elementarne zasady bezpieczeństwa
i odpowiedzialności za zdrowie pacjenta.
Bezwzględnie należy przestrzegać szeregu
opisanych wskazań oraz przeciwwskazań
zdrowotnych jednoznacznie wykluczają-
cych pacjenta z możliwości korzystania
z ekspozycji (tab. 2). Wymagana jest
poprawność metodyczna, włączając w jej
zakres praktyczne zalecenia dla pacjenta.
Należy pamiętać o instruowaniu w za-
kresie najczęściej powtarzanych błędów
w celu ich unikania i maksymalizowania
efektów leczniczych (tab. 3).

Doniesienia naukowe

w aspekcie wybranych

jednostek chorobowych

Przegląd aktualnie dostępnych publikacji
oraz wyników badań naukowych świadczy
jednoznacznie, iż w dzisiejszej medycynie
i fizjoterapii możliwość zastosowania
sauny IR na płaszczyźnie różnorodnych
jednostek chorobowych nie jest pomijana
czy obojętna. W dobie medycyny opartej
na faktach (EBM – ang. evidence based
medicine) konieczne jest prowadzenie
kontrolowanych, dobrze zaplanowanych
badań, które pozwolą w sposób jedno-
znaczny i obiektywny wyjaśnić znaczenie

wpływu sauny IR na organizm człowieka,
przede wszystkim w kontekście szeregu
odmiennych patologii. Dość sporym man-
kamentem jest brak fizycznej możliwości
przeprowadzenia badań z zastosowaniem
efektu ślepej próby, co wpływa na zmniej-
szenie jakości i wiarygodności wyników.
Najtrafniejsze rozwiązania w tym zakresie
odnoszą się do poddania grup kontrolnych
próbie wykonanej w podobnych warun-
kach otoczenia z pominięciem wysokiej
temperatury i zastąpieniu jej temperaturą
pokojową rzędu 24ºC.

Zdecydowanie największą liczbę ba-

dań prowadzono w kierunku obserwacji
korzystnych zjawisk u pacjentów z prze-
wlekłą niewydolnością serca (CHF – ang.
chronic heart failure). Miyamoyo i wsp.
w początkowych badaniach dowodzą,
iż kąpiele w saunie są bezpieczne dla tej
grupy pacjentów i redukują niekorzyst-
ne objawy chorobowe oraz poprawiają
tolerancję wysiłkową. Parametry, takie
jak frakcja wyrzutowa lewej komory
serca, oddechowe szczytowe pochłania-
nie tlenu oraz próg anaerobowy, ulegają
korzystnemu wzrostowi. Statystycznej
redukcji uległ natomiast poziom adre-
naliny i noradrenaliny w osoczu krwi.
Odnotowano proporcjonalny spadek liczby
pacjentów hospitalizowanych z powodu
CHF. Kihara i wsp. z kolei wnioskują,
iż seria zabiegów w saunie IR wpływa
pozytywnie na epizody przedsionkowych
arytmii serca u pacjentów funkcjonal-
nie zakwalifikowanych do II i III klasy
wg NYHA (ang. New York Heart Asso-
ciation). Z przeglądu piśmiennictwa
dokonanego przez Mussivanda i wsp.
wynika, że na skutek kąpieli IR parametry
związane z CHF uległy znacznej poprawie
na przestrzeni funkcji śródbłonka naczy-
niowego, zjawisk hemodynamicznych,
geometrii serca, neurohormonalnych
markerów i jakości życia (QoL – ang. qu-
ality of life). W kolejnym badaniu Kihara
i wsp. donoszą o pozytywnych rezultatach
w kontekście rokowań i prognozowania
CHF. Grupę 129 hospitalizowanych
pacjentów sklasyfikowanych na stopień
III i IV wg NYHA poddano 15-minutowym
zabiegom w saunie IR w temperaturze
60ºC 5 dni w tygodniu przez 22 miesięce.
W rezultacie stwierdzono, iż incydenty
sercowe nawiązujące do CHF oraz śmierci
sercowej występowały w grupie kontrolnej
w 68,7% pacjentów, a w grupie badawczej
tylko w przypadku 31,3%. Naukowcy
wnioskują, iż tego typu terapia redukuje
epizody sercowe i jest obiecującą niefar-
makologiczną terapią CHF. Na uwagę
zasługują również wyniki badań Miyaty
i wsp., oceniające efektywność oraz
bezpieczeństwo omawianej terapii w od-
niesieniu do pacjentów z CHF. Autorzy
wskazują na znaczną poprawę w klasyfi-
kacji NYHA oraz podniesienie proporcji

fot. Archiwum

autorów

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

sercowo-płucnej na obrazie RTG. Bada-
nie echokardiograficzne zarejestrowało
znaczną poprawę wymiaru rozkurczowego
lewego przedsionka i lewej komory oraz
frakcji wyrzutowej. Podniósł się także
poziom mózgowego peptydu natriure-
tycznego (BNP – ang. brain natriuretic
peptyde) odpowiedzialnego za utrzymanie
homeostazy w zakresie ciśnienia i ob-
wodu krwi. Z badań tych jasno wynika,
iż innowacyjna terapia ciepłem w postaci
sauny IR jest bezpieczna, redukuje objawy
kliniczne i poprawia funkcję mięśnia
sercowego oraz korzystnie zmniejsza jego
rozmiar. Sugahara i wsp. zbadali efektyw-
ność i bezpieczeństwo kąpieli w kabinie
IR na przykładzie niemowląt z poważną
zastoinową CHF spowodowaną wadą
przegrody międzykomorowej, spośród
których 75% uniknęło interwencji chi-
rurgicznej. Przebieg ekspozycji w saunie
IR okazał się bezpieczny, a efekty terapii
mogą być pomocne w leczeniu dziecięcej
postaci CHF.

Beever na podstawie analizy literatury

donosi o domniemanych korzyściach
wynikających z zabiegów w saunie
IR w odniesieniu do czynników ryzyka epi-
zodów sercowo-naczyniowych. Przegląd
piśmiennictwa dotyczy powszechnych
objawów, takich jak: ból, stres, osłabienie,
znużenie, nadciśnienie, hiperlipidemia,
cukrzyca czy otyłość. Do części z nich
autor odnosi się korzystnie w kontekście
istotnego, potwierdzonego wpływu terapii
w kabinie IR. Ze względu na opublikowane
dane stwierdzić należy jednoznacznie,
że zabiegi w saunie nie wpływają na ob-
niżenie poziomu cholesterolu oraz frakcji
trójglicerydów. Natomiast według Imma-
mury i wsp. powtarzana terapia w saunie
IR niesie za sobą wymierne korzyści w po-
staci poprawy funkcjonowania śródbłonka
naczyniowego. Autorzy wskazują na
leczniczy wpływ w przypadku pacjentów
z czynnikami ryzyka miażdżycy naczyń
(AVD – ang. atherosclerosis vascular dise-
ase). Znane są również korzystne efekty
oddziaływania kąpieli IR na poprawę
stanu klinicznego pacjentów z obwodową
chorobą tętnic (PAD – ang. peripheral
arterial disease), które zostały opisane
przez Tei’a i wsp.

Pozytywny wpływ terapii wykazują

także badania na pacjentach z proble-
mami psychicznymi, tj. łagodną depresją
oraz jadłowstrętem psychicznym (ang.
anorexia nervosa). Masuda i wsp. poddali
randomizowanej próbie 28 pacjentów.
Grupa badana przeszła kurację w saunie
IR składającą się z 20 sesji po 30 minut
każda. Stwierdzono, że towarzyszące
objawy somatycznych i mentalnych do-
kuczliwości, utrata apetytu czy napięcie
emocjonalne uległy znacznej redukcji.
Zaobserwowano poprawę subiektywnych
odczuć psychosomatycznych i mental-

Sauna fińska

Sauna IR

średnia temperatura zabiegu [ºC]

80-100

50-60

średnia temperatura zabiegu [K]

353-373

323-333

średni poziom wilgotności

5-20%

2-5%

średni czas nagrzewania kabiny

60 min

20 min

średni czas trwania zabiegu

10-20 min

20-40 min

średnia liczba zabiegów w tygodniu

1-2

3-5

rodzaj wykorzystywanej energii

nagrzane powietrze

promieniowanie IR

rodzaj emitorów energii

gorące kamienie

promienniki IR

droga przekazywania ciepła

konwekcja

promieniowanie

faza chłodzenia podczas zabiegu

koniecznie

nie obowiązkowo

faza chłodzenia po zabiegu

koniecznie

nie obowiązkowo

osobnicza tolerancja na zabieg

mniejsza

większa

obciążenie układu krążenia

większe

mniejsze

wartość napięcia zasilającego

400 V

220 V

średni pobór mocy

7000 W

3000 W

koszty zakupu sauny

niższe

wyższe

koszty eksploatacji sauny

wyższe

niższe

Tabela 1. Elementarne różnice pomiędzy sauną fińską a sauna podczerwoną

Wskazania

Przeciwwskazania

• przewlekłe stany zapalne
• przewlekłe stany pourazowe
• przewlekłe zespoły bólowe
• niskie ciśnienie krwi
•  zaburzenia troficzne skóry
• zaburzenia mikrokrążenia
• zaburzenia metaboliczne
• zaburzenia krążenia obwodowego
•  zaburzenia regulacji autonomicznej
• choroby alergiczne
• zapalenie pęcherza moczowego
•  zapalenie zatok przynosowych
•  oparzenia promieniowaniem UV
• oparzenia stałym polem magnetycznym
•  przygotowanie do zabiegów masażu
•  choroba zwyrodnieniowa stawów
• przewlekłe choroby reumatyczne
•  łagodne zaburzenia neurowegetatywne

•  ostre stany zapalne
•  ostre stany pourazowe
• ostre zespoły bólowe
•  zaburzenia regulacji ciśnienia krwi
• stany zagrażające krwawieniem
•  zaburzenia ukrwienia kończyn
• zbyt młody wiek, podeszły wiek
• zaburzenia termoregulacyjne
• zaburzenia wewnątrzwydzielnicze
• ostra niewydolność krążeniowa
• wady narządów wewnętrznych
•  ostre infekcje z wysoką gorączką
•  oparzenie promieniowaniem X
•  stan przed wysiłkiem fizycznym
•  choroba wrzodowa, ciąża
•  ostry przebieg chorób reumatycznych
• zaburzenia świadomości, czucia
•  ostre formy zaburzeń psychicznych

Tabela 2. Wskazania i przeciwwskazania zdrowotne do kąpieli w kabinie IR

Najczęstsze błędy popełniane przez pacjentów

• unikanie letniej kąpieli pod prysznicem bezpośrednio przed zabiegiem
• unikanie dokładnego osuszenia skóry przed zabiegiem
• zabieranie do kabiny przemoczonego ręcznika
• korzystanie ze stroju kąpielowego podczas zabiegu
• spożywanie napojów alkoholowych przed kąpielą w saunie
• unikanie spożywania wody przed, w trakcie i po zabiegu
• zażywanie leków tuż przed zabiegiem
• nieprzestrzeganie zaleceń odnośnie do czasu trwania zabiegu
• gwałtowne zmiany pozycji podczas zabiegu
• dotykanie elementów grzewczych i narażenie na poparzenia
• unikanie potrzebnego odpoczynku po wyjściu z sauny
• unikanie ciepłej i/lub letniej kąpieli tuż po wyjściu z kabiny
• prowadzenie pojazdów tuż po zabiegu
• lekceważenie objawów związanych ze złą tolerancją na zabieg
• lekceważenie zaleceń terapeuty odnośnie do środków bezpieczeństwa i metodyki zabiegu

Tabela 3. Najczęściej popełniane przez pacjentów błędy podczas zabiegu w saunie IR

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

nych, wzrost poziomu głodu i stopnia
zrelaksowania. Ukazali także korelacje
między poszczególnymi czynnikami.
Gutierrez i Vazquez z kolei dowiedli o ko-
rzyściach na przykładzie trzech przypad-
ków jadłowstrętu psychicznego, spośród
których uwidoczniona była kliniczna
manifestacja wyraźnej nadaktywności i/
lub potrzeby usilnych ćwiczeń. Ich wyniki
przeszłe najśmielsze oczekiwania i spro-
wadzają się do zanikania hiperaktywności
w miarę powrotu do zdrowia.

Opisane zostały również zalety na płasz-

czyźnie poważnej przewlekłej obturacyjnej
choroby płuc (COPD – ang. chronic obstruc-
tive pulmonary disease). Umehara i wsp.
zbadali wpływ terapii w saunie IR na po-
prawę nadciśnienia płucnego, funkcji
serca, tolerancji wysiłkowej oraz jakości
mechanizmów respiracyjnych. Rezultaty,
jakie zaobserwowali, pokazują, że spo-
czynkowe nadciśnienie płucne nie uległo
obniżeniu, jednak sytuacja poprawiła się
podczas wysiłku fizycznego. Zwiększyła
się także tolerancja wysiłkowa układu
krążeniowo-oddechowego oraz jakość życia
pacjentów cierpiących na COPD.

Stosunkowo znaczna liczba doniesień

obejmuje obszar dolegliwości z zakresu
chorób reumatycznych. Matsushita i wsp.
zbadali wpływ sauny IR na efektywność
leczenia zespołu fibromialgii (FMS – ang.

fibromyalgia syndrome). Uczestnicy pod-
dani badaniu w pełni spełnili kryteria
ACR (American College of Rheumato-
logy). Po zastosowanej terapii nastąpiło
zmniejszenie dolegliwości bólowych
i objawów subiektywnych. Wszyscy
pacjenci doświadczyli znacznej redukcji
bólu po upływie około połowy pierwszej
sesji zabiegowej, a efekt leczniczy usta-
bilizował się po 10. zabiegu. Oosterveld
i wsp. z kolei podjęli się oceny efektów
omawianej terapii w obrębie reumatoidal-
nego zapalenia stawów (RA – ang. rheu-
matoid arthrisis) oraz zesztywniającego
zapalenia stawów kręgosłupa (AS – ang.
ankylosing spondylitis). Badani wyka-
zywali dobrą tolerancję na ekspozycję
światła IR, bez niepożądanych efektów
i pogorszenia przebiegu choroby. Objawy
główne, takie jak tkliwość i sztywność,
uległy klinicznej poprawie i były istotne
statystycznie podczas sesji zabiegowej.
Zmniejszył się również poziom znużenia
i osłabienia ogólnego. Warto podkreślić,
iż pacjenci czuli się komfortowo w trakcie,
ale w większej mierze po przebytej terapii.
Autorzy donoszą o istotnych statystycznie
krótkotrwałych efektach.

Terapia przewlekłego bólu z zastoso-

waniem kąpieli w saunie IR stała się
także przedmiotem kilku badań. Masuda
i wsp. w trzech własnych badaniach

dowodzą o skuteczności terapii cieplnej
w walce z objawem przewlekłego bólu
(CFS – ang. chronic fatigue syndrome).
Celem tych badań jest wyjaśnienie
efektów systematycznej terapii ciepłem
u pacjentów z przewlekłym bólem.
W trakcie czterotygodniowej hospitalizacji
pacjentów poddano codziennym kąpielom
w kabinie IR. Badacze dowiedli, że ska-
la odczuwania bólu oraz złości, liczby
zachowań związanych z bólem, a także
skala związana z depresją zmniejszyła się
po przebytej terapii. Dolegliwości, takie
jak ogólne osłabienie, męczliwość oraz
niskostopniowa gorączka, zmniejszyły
się. Ponadto odnotowano efekt relaksa-
cyjny, obniżenie stopnia utraty apetytu
oraz zmniejszenie subiektywnych skarg
u pacjentów z towarzyszącą łagodną depre-
sją. Autorzy opisali także dwa przypadki
potwierdzające pełną skuteczność terapii
składającej się z 35 sesji zabiegowych,
podczas których wykluczono farmakote-
rapię (Prednizolon). W rezultacie objawy,
takie jak ból, męczliwość, zaburzenia
snu, niskostopniowa gorączka, zniknę-
ły w sposób zadziwiający między 15.
a 25. zabiegiem. Badani nie wykazywali
nawrotu choroby i pogorszenia samopo-
czucia do roku od zastosowanej terapii,
co świadczy jednoznacznie o efektach
długoterminowych.

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

Istnieje także wzmianka odnośnie

związku terapii cieplnej IR z chorobą
dekompresyjną (DS – ang. decompression
sickness). Blatteau i wsp. donoszą, iż poje-
dynczy zabieg w saunie IR poprzedzający
symulowane zanurzenie w komorze
hiperbarycznej do 400 kPa na 25 minut
i następnie dokonanej dekompresji z pręd-
kością równą iloczynowi 100 kPa x min,
z czterominutową przerwą na poziomie
130 kPa zmniejsza cyrkulację formacji
pęcherzyków gazu (azotu) w naczyniach
żylnych. Fakt ten może istotnie redukować
ryzyko wystąpienia DS.

W literaturze polskiej można znaleźć

jedynie badania prowadzone przez Choj-
nowskiego i wsp., który stosował zabiegi
przegrzewające w postaci sauny IR na stan
wyrównania cukrzycy typu 2. u 30 ba-
danych. Autorzy doszli do wniosku,
że na skutek jednorazowego zabiegu
dochodzi do obniżenia ciśnienia tętni-
czego skurczowego i rozkurczowego oraz
wzrostu częstości akcji serca bezpośrednio
po zabiegu. Nie stwierdzono jednak istot-
nych różnic pomiędzy wartościami profilu
glikemii dobowej w dniu zabiegowym
i bez zabiegu. Nie zaobserwowano także
różnic pomiędzy grupą leczoną insuliną
a lekami doustnymi. W dniu zabiegu istot-
nie obniżyło się ciśnienie tętnicze.

Podsumowanie

Sauna na podczerwień staje się w na-
szym kraju coraz bardziej popularnym
zabiegiem z zakresu medycyny fizykalnej.
Doceniana jest zarówno przez terapeutów,
jak i pacjentów poddanych kompleksowe-
mu leczeniu w sanatoriach, gabinetach
fizjoterapeutycznych oraz placówkach
odnowy biologicznej. Naukowcy na ła-
mach renomowanych czasopism me-
dycznych stale donoszą o coraz szerszych
możliwościach praktycznych aplikacji
omawianego zabiegu hipertermicznego.
Jego efektywność oraz bezpieczeństwo
stosowania jest szczególnym przedmiotem
w obszarze badań klinicznych. W świetle
przedstawionego przeglądu dostępnego
piśmiennictwa oraz potwierdzonych zalet
leczniczych, jakie niesie za sobą kąpiel
IR, wskazane jest baczne obserwowanie
dalszego progresu w odniesieniu do ba-
dań naukowych dotyczących podstaw
teoretycznych i praktycznych zastosowań
sauny na podczerwień.



OBERT

YMAREK

, K

AMILA

ILOK

UBA

TASZKOWSKI

, L

UCYNA

ŁUPSKA

AKUB

ARADAJ

Instytut Fizjoterapii Państwowej Medycznej Wyższej

Szkoły Zawodowej w Opolu

Piśmiennictwo
1. Beever R.: Far-infrared saunas for treatment

of cardiovascular risk factors: summary

of published evidence. „Can. Fam. Phisican.”,
2009, 55: 691-696.

2. Blatteau J.E., Gempp E., Balestra C., Mets T. ,

Germonpre P.: Predive sauna and venosus gas
bubbles upon decompression from 400 kPa.
„Aviat. Space Envinron. Med.”, 2008, 79(12):
1100-1005.

3. Bolton W.: Zarys fizyki. Wydawnictwo

PWN, Warszawa 1988, s. 566-571.

4. Chojnowski J., Ponikowska I., Chełstow-

ska M., Szafkowski R.: Czy przegrzewanie
ogólnoustrojowe w saunie w podczerwieni
ma wpływ na dobowy profil glikemii u cho-
rych na cukrzycę? „Balneologia Pol.”, 2006,
4: 231-234.

5. Gutierrez E., Vazquez R.: Heat in the treat-

ment of patients with anorexia nervosa.
„Eat Weight Disord.”, 2001, 6(1): 49-52.

6. Immamura, Biro S., Kihara T., Yoshifuku S.,

Takasaki K., Otsuji Y., Minagoe S., Toyama Y.,
Tei C.: Repeated thermal therapy improves
impaired vascular endothelial function
in patients with coronary risk factors. „J. Am.
Coll. Cardiol.”, 2001, 38(4): 1083-1088.

7. Kasprzak W.: Kabina Infraredcabin jako

forma ogólnoustrojowej stymulacji promie-
niowania w zakresie dalekiej podczerwieni
(Far Infra Red). Materiały konferencyjne
Polskiego Towarzystwa Balneologii i Medy-
cyny Fizykalnej. „Balneologia Pol.”, 2005,
3(4): 112-151.

8. Kihara T., Miyata M., Fukudome T., Ikeda Y.,

Shinsato T., Kubozono T., Fujita S., Ku-
wahata S., Hamasaki S., Torii H., Lee S.,
Toda H., Tei C.: Waon therapy improves
the prognosis of patients with chronic
heart failure. „J. Cardiol.”, 2009, 53(2):
214-218.

9. Kihara T., Biro S., Ikeda Y., Fukudome T.,

Shinsato T., Masuda A., Miyata M., Hama-
saki S., Otsuji Y., Minagoe S., Akiba S., Tei
C.: Effects of repeated sauna treatment
on Ventricular arrhythmias in patients with
chronic heart failure. „Circ. J.”, 2004, 68:
1146-1151.

10. Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna, Wy-

dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2006, s. 108-111.

11. Łazowski J.: Podstawy fizykoterapii, Wy-

dawnictwo AWF, Wrocław 2002, s. 63-65,
93-135.

12. Masuda A., Nakazato M., Kihara T., Mina-

goe S., Tei C.: Repeated thermal therapy
diminishes appetite loss and subjective
complains in mildly depressed patients.
„Psychosom. Med.”, 2005, 67: 643-647.

13. Masuda A., Kihara T., Fukudome T., Shin-

sato T., Minagoe S., Tei C. : The effects
of repeated thermal therapy for two patients

with chronic fatigue syndrome. „J. Psycho-
som. Res., 2005, 58(4): 383-387.

14. Masuda A., Munemoto T., Tei C.: A new

treatment: thermal therapy for chronic
fatigue syndrome. „Nippon Rinsho.”, 2007,
65(6): 1093-1098.

15. Masuda A., Koga Y., Hattanmaru M., Mi-

nagoe S., Tei C.: The effects of repeated
thermal therapy for patients with chronic
pain. „Psychother. Psychosom.”, 2005,
74(5): 288-294.

16. Matsushita K., Masuda A., Tei C.: Efficacy

of Waon therapy for fibromyalgia. „Inter.
Med.”, 2008, 47: 1473-1476.

17. Mika T.: Fizykoterapia, Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, s. 33-41,
85-95.

18. Miyata M., Kihara T., Kubozono T., Ikeda

Y., Shinsato T., Izumi T., Matsuzaki M.,
Yamaguchi T., Kasanuki H., Daida H.,
Nagayama M., Nishigami K., Kirata K.,
Kihara K., Tei C.: Beneficial Effects of Waon
therapy on patients with chronic heart
failure: results of prospective multicenter
study. „J. Cardiol.”, 2008, 52(2): 79-85.

19. Mussivand T., Alshaer H., Haddad H.,

Beanlands D.S., Beanlands R., Chan K.L.,
Higginson L., Leenen F., Ruddy T.D.,
Mesana T., Silver M.A.: Thermal therapy:
a viable adjunct in the treatment of heart
failure. „Congest Heart Fail.”, 2008, 14(4):
180-186.

20. Myiamoto H., Kai H., Nakaura H., Osa-

da K., Mizuta Y., Matzumoto A., Imaizumi
T.: Safety and efficacy of repeated sauna
bathing in patients with chronic systolic
heart failure: a preliminary report. „J. Card.
Fail.”, 2005, 11(6): 432-436.

21. Oosterveld F., Rasker J., Floors M., Land-

kroon R., van Rennes B., Zwijnenberg J.,
Laar M. van der, Koel G.: Infrared sauna
in patients with rheumatoid arthritis and
ankylosing spondylitis. „Clin. Rheumatol.”,
2009, 28: 29-34.

22. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.:

Fizjoterapia z elementami klinicznymi,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2008, s. 37-61, 250-256, 272-785.

23. Sugahara Y., Ishii M., Muta H., Egami K.,

Matsuishi T.: Efficacy and safety of thermal
vasodilation therapy by sauna in infants with
severe congestive heart failure secondary
to ventricular septal defect. „Am. J. Cardiol.”,
2003, 92: 109-113.

24. Tei C., Shinsato T., Myiata M., Kihara T.,

Hamasaki S.: Waon therapy improves pe-
ripheral arterial disease. „J. Am. Coll.
Cardiol.”, 2007, 50(22): 2169-2172.

25. Traczyk W.Z., Trzebski A.: Fizjologia czło-

wieka z elementami fizjologii stosowanej
i klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2006, s. 916.

26. Umehara M., Yamaguchi A., Itakura S.,

Suenega M., Sakaki Y., Nakashiki K.,
Myiata M., Tei C.: Repeated Waon therapy
improves pulmonary hypertension during
exercise in patients with severe chronic
obstructive pulmonary disease. „J. Cardiol.”,
2008, 51(2): 106-113.

27. Wilson L.: Sauna therapy for detoxication

and healing. Prescot, Arizona 2006, s. 1-3.

sauna na podczerwień

staje się w naszym

kraju coraz bardziej

popularnym

zabiegiem z zakresu

medycyny fizykalnej

Document Outline