Monter_izolacji_bud_713[08]_Z1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Małgorzata Chojnacka

Ryszard Ewert

Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich

713[08].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Anna Kusina

mgr inż. Krystyna Szulc

Opracowanie redakcyjne:

inż. Danuta Frankiewicz

Konsultacja:

mgr inż. Teresa Sagan

inż. Danuta Frankiewicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z1.01
Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Deskowanie elementów z betonu

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Rozliczanie robót ciesielskich

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz

przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego
modułowego programu nauczania.

Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,

−

cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
czyli czego nowego się nauczysz,

−

materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane
treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,

−

ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów – zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzające zapoznasz się z wymaganiami wynikającymi z potrzeb

zawodu  montera  izolacji  budowlanych.    Odpowiadając  na  te  pytania,  po  przyswojeniu  treści
z Materiału  nauczania,  sprawdzisz  swoje  przygotowanie  do  realizacji  Ćwiczeń,  których  celem
jest  uzupełnienie  i  utrwalenie  wiedzy  oraz  ukształtowanie  umiejętności  intelektualnych
i praktycznych.

Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim

miejscu  TAK albo NIE – właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na
luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach  jeszcze raz
powróć  do  elementów  Materiału  nauczania  lub  ponownie    wykonaj  ćwiczenie  (względnie  jego
elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.

Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich

umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie
praktyczne.  Nauczyciel  oceni  oba  sprawdziany  i  na podstawie  określonych  kryteriów  podejmie
decyzję  o  tym,  czy  zaliczyłeś  program  jednostki  modułowej.  W  każdej  chwili,  z  wyjątkiem
testów  końcowych,  możesz  zwrócić  się  o  pomoc  do  nauczyciela,  który  pomoże  Ci  zrozumieć
tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych

w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami
zapoznasz się w czasie nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[08].Z1

Technologia robót

pomocniczych

713 [08].Z1.01
Wykonywanie

podstawowych

robót ciesielskich

713 [08].Z1.02
Wykonywanie

podstawowych robót

zbrojarskich

i betoniarskich

713 [08].Z1.03
Wykonywanie

podstawowych

robót murarskich

713 [08].Z1.04
Wykonywanie

podstawowych

robót tynkarskich

713 [08].Z1.05
Wykonywanie

podstawowych

robót malarskich

713 [08].Z1.06
Wykonywanie

podstawowych

robót ślusarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,

−

dokonywać doboru i selekcji materiałów budowlanych niezbędnych do wykonywania
poszczególnych elementów ustroju konstrukcyjnego,

−

czytać i interpretować dokumentację budowlaną,

−

posługiwać się dokumentacją budowlaną,

−

wykonywać przedmiary i obmiary robót,

−

magazynować, składować i transportować materiały budowlane,

−

stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonania robót ciesielskich,

−

odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,

−

posłużyć się sprzętem pomiarowym,

−

określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót i sporządzić zapotrzebowanie
materiałowe,

−

przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,

−

dobrać i ocenić zastosowanie materiałów do wykonania zadania,

−

dobrać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich,

−

dokonać cięcia i przycinania drewna na wymaganą długość i kształt,

−

wykonać elementy deskowania,

−

wykonać deskowanie prostego elementu,

−

wykonać proste złącza ciesielskie,

−

wykonać proste złącza przy użyciu łączników metalowych,

−

wykonać zabezpieczenia przed zmianą kształtu deskowania,

−

ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,

−

sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,

−

obliczyć wynagrodzenie za pracę,

−

wykonać prace ciesielskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie

4.1.1. Materiał nauczania

Zakres robót ciesielskich
Cieśle samodzielnie wykonywali i wykonują z drewna wiele obiektów budowlanych. Są

także współwykonawcami różnorodnych konstrukcji pomocniczych niezbędnych podczas
prowadzenia różnych robót budowlanych. Większość robót ciesielskich oraz objęty nimi zakres
czynności, można ująć w następujące grupy:

−

wykonywanie z drewna całych budowli i budynków (domy mieszkalne, obiekty
użyteczności publicznej, konstrukcje inżynierskie),

−

wykonywanie konstrukcji dachowych: ciesielskich i inżynierskich,

−

wykonywanie obiektów o niewielkiej kubaturze, takich jak domki rekreacyjne, elementy
małej architektury (altanki, kładki, mostki ogrodowe, pergole, kwietniki, ławki ogrodowe,
elementy urządzenia placu zabaw dla dzieci),

−

wykonywanie obiektów zagospodarowania placu budowy: ogrodzenia, baraki, wiaty,

−

wykonywanie elementów konstrukcyjnych i wykończeniowych w budynkach i budowlach
wznoszonych z innych materiałów takich jak: stropy, schody, ścianki działowe, balustrady,
poręcze, drzwi i wrota, okładziny ścienne, podłogi z desek na legarach,

−

wykonywanie  i  obsługa  robót  ogólnobudowlanych,  takich  jak:  prace  pomocnicze  przy
tyczeniu  obiektów  budowlanych  (wykonywanie  ław  drutowych),  prace  przy  robotach
ziemnych  (wzmocnienia  ścian  wykopów)  oraz  robotach  zbrojarskich,  betoniarskich,
murarskich  i  tynkarskich  (wykonywanie  szalunków  –  deskowań,  stemplowań,  rusztowań,
wzorników  -  szablonów),  prace  wspomagające  roboty  dekarskie,  wykonywanie  napraw,
remontów, modernizacji, rozbiórki obiektów i elementów konstrukcyjnych z drewna.
Wzniesienie każdego obiektu budowlanego wymaga odpowiedniego przygotowania terenu,

urządzenia  i  zagospodarowania  placu  budowy.  Na  jego  terenie  powinny  zostać  zlokalizowane
obiekty,  w  których  znajdą  się  pomieszczenia:  produkcyjno  –  magazynowe,  zaplecza
technicznego  oraz  administracyjno  –  socjalne.  Na  placu  budowy  powinny  znaleźć  się  także
urządzenia  do  transportu  pionowego,  a  teren  budowy  powinien  być  ogrodzony  i  wyposażony
w urządzenia  przeciwpożarowe.  Większość  tych  urządzeń  w  dalszym  ciągu  wykonywana  jest
z drewna, a zatem  jednym  z pierwszych pracowników wchodzących  na plac  budowy  jest cieśla
i jest  też  on  ostatnim  robotnikiem,  który  ten  plac  opuszcza.  Cieśle  wykonują  i  ustawiają
ogrodzenia, wznoszą  budynki tymczasowe, szyby dźwigów transportowych, rusztowania a także
wykonują drobny sprzęt pomocniczy (packi drewniane, skrzynki murarskie – kastry, wykroje do
tynków ciągnionych).

W celu wyznaczenia usytuowania fundamentów obiektu budowlanego ustawiane są ławy

drutowe.  Ławy  te  po  wytyczeniu  przez  geodetę  obrysu  budynku  ustawiane  są  w  odległości
minimum  50  cm  od  krawędzi  przyszłego  wykopu.  Ławę  stanowią  wbite  lub  wkopane  na
głębokość  100  cm  paliki,  wystające  ponad  teren  70  ÷  130  cm,  połączone  poziomą  deską.  Na
ławach  naciągnięte  są  druty,  których  skrzyżowania  wypadają  dokładnie  nad  punktami
wyznaczającymi  narożniki  budynku  (rys.1).  Trwałe  oznaczenie  miejsca  położenia  drutu
wyznacza się wykonując w desce głębokie nacięcie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby zmniejszyć zużycie drewna płoty wykonywane są z gotowych, zbijanych z desek

i mocowanych do słupków tarcz (rys. 4).

Rys. 4. Pełna tarcza ogrodzeniowa [3, s. 331]

Słupki ogrodzeniowe w szczelnych płotach należy podeprzeć zastrzałami usytuowanymi

w odstępach co 300 ÷ 500 cm w celu zabezpieczenia ogrodzenia przed przewróceniem
wywołanym parciem wiatru. Zastrzał powinien być przybity jednym końcem do słupka,
a drugim końcem oparty na kołku wbitym w grunt (rys. 5).

Rys. 5. Podparcie płotu [3, s. 331]

W ogrodzeniu należy umieścić, zgodnie z projektem zagospodarowania, furtki o szerokości

80 ÷ 100 cm i bramy o minimalnej szerokości 300 cm. Bramy i furtki wykonuje się podobnie jak
tarcze i zawiesza na zawiasach pasowych.

Na budowach trwających kilka lat mogą być stawiane budynki stałe, o konstrukcji

szkieletowej  lub  ścianach  murowanych  ze  stropami  i  dachami  z  drewna.  Na  potrzeby  zaplecza
magazynowego  wykorzystywane  są  szopy  otwarte  i  zamknięte  lub  wiaty  (rys.6).  Obecnie
najczęściej  na  budowach  trwających do 5  lat wykorzystywane są dla potrzeb zaplecza  budynki
barakowe  lub kontenerowe, czyli  zestawiane z przestrzennych elementów o lekkiej  konstrukcji
stalowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Natomiast w czasie wznoszenia budynków drewnianych, a także podczas ich remontów,

cieśla wykonuje takie elementy konstrukcyjne jak ściany, stropy czy dachy, które
przygotowywane są z drewna okrągłego lub tarcicy i łączone ze sobą na połączenia ciesielskie.

Rodzaje i zasady wykonywania złączy elementów konstrukcji drewnianych
Konstrukcję drewnianą tworzy wiele elementów połączonych ze sobą w jeden ustrój za

pomocą połączeń wrębowych (ciesielskich), przy użyciu łączników mechanicznych lub kleju.

W złączach łącznikowych stosowane są połączenia na:

−

sworznie (gwoździe, wkręty, kołki drewniane, sworznie stalowe pełne i rurowe),

−

wkładki (pierścienie zębate, płytki kolczaste, samozaczepne spirale wczepne),

−

łączniki z blach stalowych (odpowiednio ukształtowane blachy lub płaskowniki mocowane
za pomocą wkrętów lub gwoździ oraz podobne do płytek kolczastych, blachy z kolcami).
Wszystkie złącza należy wykonywać zgodnie z rysunkami technicznymi łączonych

elementów. Szczególną uwagę należy zwracać podczas wykonywania połączeń, na sposób
usytuowania łączników, układy, średnice i wielkości gwoździ, sworzni, wkrętów, śrub lub
wkładek.

W robotach ciesielskich, do łączenia elementów drewnianych wykorzystywane są:

−

gwoździe walcowane hartowane z główką płaską i stożkową (rys. 9a),

−

gwoździe paletowe walcowane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych (rys. 9b),

−

gwoździe

paletowe

kwadratowe

skręcane

stosowane

łączenia elementów

konstrukcyjnych oraz palet drewnianych (rys. 9c),

−

gwoździe z podwójnym łbem stosowane do zbijania deskowań (rys. 10).

Rys. 9. Rodzaje gwoździ: a) walcowane hartowane , b) paletowe walcowane, c) paletowe kwadratowe skręcane

[9, s. 182 ]

Rys. 10. Gwóźdź z podwójnym łbem do zabijania deskowań [3, s. 63]

Do łączenia elementów konstrukcyjnych należy stosować gwoździe o okrągłym przekroju

trzpienia  oraz  płaskiej  główce,  które  nie  rozszczepiają  drewna  i  dobrze  przylegają  do  otworu.
Podczas  wykonywania  deskowań  można  używać  gwoździ  z  podwójnym  łbem.  Gwoździe  te  są
wbijane aż do zagłębienia  dolnego łba, a wystający koniec z drugim  łbem (górnym), umożliwi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

łatwiejszy demontaż elementu deskowania. W elementach niekonstrukcyjnych można stosować
gwoździe o przekroju kwadratowym, ale nie należy wbijać ich przekątną wzdłuż włókien.

Złącza na gwoździe dzielą się na :

–

złącza zmieniające wymiary elementów; zwiększające długość lub zwiększające przekrój,
(rys. 11. a i b),

–

złącza wiążące elementy, (rys.12. a, b, c, d, e).

Rys. 11. Złącza elementów konstrukcyjnych z desek zwiększające: a) długość, b) przekrój [3, s. 169]

Rys. 12. Złącza wiążące elementy w konstrukcjach z bali: a) skrzyżowanie, b) skrzyżowanie z podpórką,

c) skrzyżowanie desek z wycięciem, d) naroże, e) złącze na nakładki [3, s. 169]

Wymiary gwoździ należy dobierać zależnie od grubości łączonych elementów oraz

wilgotności drewna i szerokości jego słojów rocznych (do drewna mokrego szerokosłoistego
stosować należy grubsze gwoździe, a do twardego, suchego i wąskosłoistego – cieńsze).

Średnica gwoździa (d) powinna wynosić:

−

w elementach złączy drewnianych od 1/6 do 1/11 grubości najcieńszego elementu złącza,

−

w elementach złączy z twardych płyt pilśniowych oraz ze sklejki o grubości do 8 mm - od
2 mm do 4 mm,

−

w elementach złączy ze sklejki o grubości ponad 8 mm - od 2,5 mm do 4,0 mm,

−

w elementach złączy z płyt wiórowych o grubości do 25 mm - od 2,5 mm do 5,0 mm.
W połączeniach na gwoździe stosowany jest prostokątny i przestawny układ ich wbijania

(rys.13).  W  układach  wbijania  występują  szeregi  biegnące  wzdłuż  włókien  drewna  i  rzędy
biegnące  w  poprzek  lub  ukośnie  do  włókien.  Maksymalne  odstępy  pomiędzy  osiami  gwoździ
określone  na  rysunkach  w  dokumentacji  technicznej  na  podstawie  normy  PN-B-03150:2000
„Konstrukcje  drewniane.  Obliczenia  statyczne  i  projektowanie”,  nie  powinny  przekraczać
wielkości 40d w jednym szeregu (a

) i 20d pomiędzy rzędami (a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Układ wbijania gwoździ i oznaczenie odległości a: a) układ prostokątny, b) układ przestawny [8, s.159]

Gwoździe w węzłach konstrukcyjnych należy rozmieszczać używając specjalnych

szablonów z blachy stalowej ocynkowanej lub z cienkiej sklejki. Na szablonie wyznacza się
położenie osi gwoździ z dokładnością do 1 mm, a potem wywierca otwory o średnicy 3 mm.
Następnie na elemencie drewnianym stosując szablon wyznacza się położenie gwoździ w złączu.
Gwoździe, w łączone elementy mogą być wbijane prostopadle lub ukośnie.

Złącza na gwoździe wykonywane są w konstrukcjach tymczasowych, takich jak:

rusztowania i deskowania oraz dźwigary, kratownice dachowe i ramy.

W elementach narażonych na odrywanie należy stosować wkręty z łbem sześciokątnym lub

z łbem przystosowanym do wkrętaka. Rodzaje wkrętów do drewna ilustruje rys.14 a-d. Wkręty
produkuje się ze stali o wytrzymałości na rozciąganie R

= 300 MPa.

Rys. 14. Wkręty do drewna z łbem: a) z główką półkolistą, b) soczewkowym, c) z główką płaską, d) sześciokątnym

[9. s. 183]

Złącza na kołki stosowane są obecnie jedynie przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych

oraz obiektach budownictwa regionalnego. Zamiast kołków drewnianych w połączeniach
elementów stosowane są sworznie stalowe wykonywane najczęściej z prętów stalowych,
wytworzonych ze stali węglowej walcowanej, o przekroju okrągłym i średnicy 10 ÷ 24 mm.

Elementami ułatwiającymi montaż konstrukcji są łączniki, w postaci wpuszczanych

i wciskanych wkładek. Zaliczane są do nich różnego typu spirale i pierścienie (rys.15 a i b) oraz
płytki kolczaste lub gwoździowane (rys.15c).

Rys. 15. Wkładki łącznikowe: a) pierścień Geka, b) pierścień typu Bistyp, c) płytka kolczasta [3, s. 171]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Łączniki z blach stalowych stosowane są w połączeniach elementów drugorzędnych

z elementami głównymi oraz drewnianych słupów z fundamentami. Są to blachy:

−

gładkie, które umożliwiają połączenie elementów na długości lub krzyżujących się,
mocowane są za pomocą gwoździ lub wkrętów (rys.16 a ÷ g),

−

gwoździowe, które umożliwiają łączenie elementów o takiej samej szerokości, mogą być
wciskane w drewno przy użyciu prasy w zakładzie albo wbijane bezpośrednio na budowie
(rys.16k).

Rys. 16. Łączniki z blach stalowych: a) połączenie stolca z pławią, b) połączenie stolca z podwaliną, stolca
z mieczami oraz stolca z płatwią, c) złącze belek w stropie, d) wzmocnione złącze elementów poziomych, e) złącze
kalenicowe, f) połączenie stolca z podwaliną, g) podpórka stolca zakotwiona w ścianie betonowej, k) blacha
kolczasta [3, s. 172]

Złącza na klej umożliwiają wykonanie połączenia elementów drewnianych z desek, bali,

o dowolnym kształcie przy zastosowaniu jednego z następujących rodzajów kleju:

−

kazeinowego,

−

z żywic fenolowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

z żywic melaminowych,

−

z żywic mocznikowych,

−

z żywic rezorcynowych,

−

poliuretanowego,

−

epoksydowego.
Kleje te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta.
Technologia wykonania złącza na klej wymaga wykonania następujących czynności:

−

dopasowania elementów (desek),

−

dokładnego ostrugania przylegających do siebie powierzchni,

−

naniesienia kleju na powierzchnie stykające się ze sobą,

−

złożenia elementów i stosownego ich ściśnięcia w ściskach, prasie lub zbicia gwoździami
montażowymi
Klej nanosi się warstwą o grubości około 0,1 mm za pomocą pędzla lub specjalnych walców

klejowych.

Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 w elementach konstrukcji z drewna i materiałów

drewnopochodnych można stosować jedynie złącza klejone:

−

czołowe, stosowane w elementach ściskanych a także w strefie środkowej elementów
zginanych klejonych warstwowo (rys.17a),

−

ukośne (rys.17b),

−

nakładkowe (rys.17c),

−

klinowe (rys.17d).
W złączach nakładkowych wymiary nakładek wynikają z obliczeń. Długość ich nie może

być mniejsza niż 10 grubości łączonych elementów.

Rys. 17. Rodzaje złączy klejonych: a) czołowe, b) ukośne, c) nakładkowe, d) klinowe, l - długość złącza,

t – grubość elementów łączonych, t

– grubość nakładek, b,b

– wymiary klinów [8, s. 164]

Złącza wrębowe stanowią najstarszy rodzaj złączy stosowanych w robotach ciesielskich

wykonywanych w celu zespolenia elementów drewnianych lub zwiększenia ich wymiarów.

Połączeniami zwiększającymi wymiary elementu są połączenia:

−

przedłużające elementy poziome (połączenia wzdłużne),

−

przedłużające elementy pionowe (połączenia pionowe wzdłużne),

−

powiększające ich wymiary: szerokość i wysokość.
W celu przedłużenia elementów poziomych, które nie będą poddawane działaniu sił

rozciągających  wykonuje  się  styki:  prosty,  ukośny,  z  wcięciem  pojedynczym  i  z  wcięciem
podwójnym  (rys.18  a  ÷  d).  Połączenia  na  styk  elementów  poziomych  poddanych  działaniu  sił
rozciągających  wykonywane  są  z  nakładkami  prostymi  lub  ukośnymi  albo  styk  ujmowany  jest
w łubki. Dodatkowo nakładki i łubki ściąga się śrubami (rys.18 e ÷ g). Połączenie na styk można
także  wzmocnić  wbijając  od  góry  lub  z  obu  stron  łączonych  elementów  klamry  ciesielskie
(rys. 18 a, b).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów stalowych gładkich, o średnicy 12 ÷ 16 mm

i długości 20 ÷ 40 cm.

Rys. 18. Styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym, d) z wcięciem podwójnym,

e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [3, s. 179]

Elementy poziome narażone na rozciąganie lub zginanie można przedłużyć wykonując

zakładki i zamki (rys.19 a ÷ e i 20 a ÷ g). Zamki przenoszą większe obciążenia rozciągające.

Rys. 19. Zakładki: a) prosta, b) ukośna, c) prosta z wcięciem, d) prosta z czopem czołowym,

e) prosta z czopem czołowym ukrytym [3, s. 179]

Rys. 20. Zamki: a) prosty, b) prosty z klinami, c) ukośny, d) ukośny z czopem wewnętrznym, e) zasuwany,

f) z łubkami drewnianymi, g) z łubkami metalowymi [3, s. 180]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby połączenie było trwałe i nie uległo rozsunięciu wzmacnia się go, stosując kołki

z drewna lub śruby.

Długość elementów pionowych można zwiększyć wykonując połączenia na styki lub na

zakładkę (rys.21, 22, 23).

Rys. 21. Styki pionowe: a) czołowy ujęty w łubki, b) czołowy z blachami średnicowymi i opaskami [3, s. 181]

Rys. 22. Złącza na styk : a) na czop podwójny, b) na zwidłowanie, c) z trzpieniem zębatym,

d) w pochwie blaszanej [3, s. 182 ]

Rys. 23. Złącze na zakładkę wzmocnione śrubami [3, s. 182]

Złącza umożliwiające poszerzenie elementu stosowane są podczas wykonywania płaskich

elementów, zarówno poziomych jak i pionowych, są to najczęściej: deskowania, płyty, pomosty
robocze. Najprostszym połączeniem jest styk wzmocniony klejem. Złącza nie klejone
wykonywane są: na półwpust, na wpust i wypust, na wpusty i pióro obce (rys. 24 a ÷ c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 24. Złącza zwiększające szerokość elementów: a) na półwpust, b) na wpust i wypust,

c) na wpust i pióro obce [3, s. 183]

Zwiększenie sztywności łączonych elementów w kierunku ich szerokości uzyska się

stosując listwy czołowe łączone na wpust (rys.25a) lub poprzeczne (szpongi) łączone przez
zapłetwienie (rys. 25b).

Rys. 25. Złącza na listwy: a) czołową, b) zapłetwioną [3, s. 183]

Złącza na wpusty i wypusty przenoszą obciążenia ściskające i niewielkie obciążenia

zginające, a złącza zapłetwione także siły rozciągające.

W celu zespolenia elementów konstrukcyjnych krzyżujących się wykonywane są

następujące typy złączy:

−

leżące w jednej płaszczyźnie, zakładki proste i ukośne (rys. 26a i b) oraz zamki i połączenia
w jaskółczy ogon (rys. 26f),

−

nie leżące w jednej płaszczyźnie, na wręby jednostronne wzajemne proste lub krzyżowe
(rys. 26 c, d, e).

Rys. 26. Złącza belek krzyżujących się: a) pod kątem prostym na nakładkę prostą, b) pod kątem ostrym na nakładkę

prostą, c) na wrąb jednostronny, d) na wrąb wzajemny, e) na wrąb krzyżowy, f) na jaskółczy ogon [3, s. 185]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W narożach (węgłach) końce belek mogą wystawać poza punkt skrzyżowania tworząc

ostatki (rys. 27 a). Są to połączenia na zakładkę prostą lub w jaskółczy ogon (rys. 28 a i b), nie
mogą wystawać, wtedy takie połączenia nazywane są złączami węgłowym bez ostatków albo
zamkami francuskimi (rys. 27b) i wykonywane są na zakładkę prostą lub ukośną (rys. 29 a i b).

Rys. 27. Zamki węglowe; a) z ostatkami, b) francuski [3, s. 187]

Rys. 28. Złącza węglowe z ostatkami: a) na zakładkę prostą, b) w jaskółczy ogon [3, s. 186]

Rys. 29. Złącza wrębowe bez ostatków: a) na zakładkę, b) na zakładkę ukośną [3, s. 186]

Elementy wzajemnie do siebie prostopadłe, leżące w jednej płaszczyźnie pionowej łączy się

na czopy (rys. 30 a ÷ e). Gniazdo w tych połączeniach powinno być wykonane o 1 cm głębsze
niż długość czopa.

Obecnie zamiast połączeń na czopy stosowane są nakładki przybijane gwoździami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Wręby: a) pełny jednostronny, b) dwustronny, c) krawędziowo – czołowy,

d) krawędziowy z zębem [3, s. 189]

W złączach wrębowych stosowane są często kliny wzmacniające złącze, szczególnie

zalecane są w konstrukcjach tymczasowych ze względu na ułatwiony demontaż połączenia
(rys. 33).

Rys. 33. Złącze klinowe [3, s. 189]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest zakres czynności objętych robotami ciesielskimi?
2.  Od jakich prac cieśla budowlany zaczyna uczestniczyć w realizacji obiektu budowlanego?
3.  W jakim celu wykonywane są ławy drutowe?
4.  Dlaczego należy ogrodzić teren budowy?
5.  Z jakich materiałów i elementów cieśla wykonuje ogrodzenie placu budowy?
6.  Jakie rodzaje robót pomocniczych obejmują roboty ciesielskie?
7.  W jaki sposób łączy się ze sobą elementy drewniane w konstrukcjach ciesielskich?
8.  Jakie są rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych?
9.  Jakie rodzaje łączników należy stosować w złączu, narażonym na odrywanie?
10.  Jakie  rodzaje  złączy  wrębowych  wykonywane  są  w  celu  przedłużenia  elementów

poziomych i pionowych?

11. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu poszerzenia elementu?
12. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy krzyżujące się i leżące

w jednej płaszczyźnie poziomej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w jednej płaszczyźnie

pionowej i skośnej?

14. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w różnych

płaszczyznach?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj połączenie na wkręty dwóch desek o grubości 25 mm każda. Wyznacz położenie

osi 6 wkrętów o średnicy 3 mm w układzie prostokątnym, gdy łączone elementy mają szerokość
200 mm. Rozstaw wkrętów w jednym szeregu (a

) wynosi 100 mm, a w jednym rzędzie (a

)

wynosi 50 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  wyznaczyć położenie szeregów i rzędów w połączeniu,
5)  sprawdzić prawidłowość oznaczenia położenia osi wkrętów w złączu,
6)  wykonać otwory na wkręty,
7)  umieścić wkręty w nawierconych otworach,
8)  skręcić łączone elementy,
9)  uporządkować stanowisko pracy,
10)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12)  zaprezentować efekty swojej pracy,
13)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół warsztatowy,

−

deski o szerokości 200 mm,

−

ołówek ciesielski,

−

miarka składana lub stalowa miarka zwijana,

−

liniał,

−

kątownik prostokątny lub przylgowy,

−

wiertarka elektryczna z osprzętem,

−

komplet wierteł do drewna,

−

wkrętaki lub wkrętarka,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przedłużenie elementu drewnianego – krawędziaka długości 100 cm o przekroju

150 x 150 mm. Zastosuj połączenie na styk ukośny.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5)  zapoznać się z zasadami wykonywania połączeń ciesielskich,
6)  dobrać krawędziaki,
7)  dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania ćwiczenia,
8)  dobrać klamry,
9)  dopasować łączone elementy,
10)  połączyć krawędziaki za pomocą klamry ciesielskiej,
11)  uporządkować stanowisko pracy,
12)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
13)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
14)  zaprezentować efekty swojej pracy,
15)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół warsztatowy,

−

krawędziaki o przekroju 150 x 150 mm i długości 100 cm,

−

klamry ciesielskie,

−

piła lub pilarka,

−

metrówka,

−

ołówek ciesielski,

−

młotek ciesielski,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Spośród prezentowanych modeli złączy elementów drewnianych, rozpoznaj i wybierz

złącza: na czop środkowy, zamek prosty i styk poziomy z łubkami. Ustal i scharakteryzuj sposób
wykonania każdego z nich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się z prezentowanymi modelami złączy,
3)  rozpoznać, wybrać i oznaczyć typ złącza ustawiając kartkę z jego nazwą,
4)  ustalić i scharakteryzować sposób wykonania danego typu złącza,
5)  zaprezentować efekty swojej pracy,
6)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele złączy,

−

kartki z nazwami złączy,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zakres czynności objęty robotami ciesielskimi?

2) określić rodzaj robót, od których cieśla zaczyna uczestniczyć w realizacji

obiektu budowlanego?

3) określić, w jakim celu wykonywane są ławy drutowe?

4) wyjaśnić, dlaczego należy ogrodzić teren budowy?

5) określić, z jakich materiałów cieśla wykonuje ogrodzenia?

6) określić rodzaj i zakres robót pomocniczych?

7) określić sposób łączenia elementów w konstrukcjach drewnianych?

8) określić rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych?

9) określić rodzaj łączników stosowanych w złączu, narażonym na odrywanie?

10) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu przedłużenia

elementów poziomych i pionowych?

11) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu poszerzenia

elementu?

12) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów krzyżujących się i leżących w jednej płaszczyźnie?

13) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów leżących w płaszczyźnie pionowej i skośnej?

14) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów leżących w różnych płaszczyznach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich

4.2.1. Materiał nauczania

Drewno budowlane
W robotach ciesielskich stosowane jest przede wszystkim drewno budowlane używane do

wykonywania więźb dachowych, budynków tymczasowych, składów, magazynów, wiat oraz
deskowań, rusztowań, stemplowań, ogrodzeń.

Zależnie od przeznaczenia drewno budowlane dzieli się na:

–

stemple budowlane,

–

na żerdzie,

–

tartaczne iglaste i liściaste.
Drewno dzielone jest na trzy klasy grubości, zależnie od średnicy pnia okorowanego,

mierzonej w połowie jego długości:
–

klasa I o średnicy pnia do 24 cm,

–

klasa II o średnicy pnia 25 ÷ 34 cm,

–

klasa III o średnicy pnia powyżej 34 cm.
Zależnie od długości i średnicy drewno na stemple dzieli się na: dłużyce, kłody i wyrzynki

(tabela 1).

Tabela 1. Rodzaje drewna na stemple [18]

Wymiary

Sortyment

długość

[cm]

średnica

[mm]

dłużyce

powyżej 900

60 ÷ 200

kłody

250 ÷ 890

60 ÷ 200

wyrzynki

240

60 ÷ 140

Żerdzie zależnie od średnicy mierzonej razem z korą w odległości 1 m od grubszego końca

dzieli się na klasy 1 ÷ 4 (tabela 2).

Tabela 2. Podział żerdzi na klasy zależnie od średnicy [18]

Wymiary

Klasa

średnica

[mm]

długość

[cm]

70 ÷ 90

100 ÷ 110

bez znaczenia

120 ÷ 140

do 1500

120 ÷ 140

powyżej 1500

Drewno tartaczne (tarcica) otrzymywane jest w wyniku przecierania (przecięcia) równolegle

do osi podłużnej pnia drzewa, na traku pionowym (rys. 34a) lub taśmówce do kłód (rys. 34b).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Schemat przecierania: a) na traku pionowym, b) na taśmówce do kłód [3, s. 44]

Zależnie od rodzaju obróbki oraz przeznaczenia tarcicę dzieli się na: nieobrzynaną

(rys. 35a) i obrzynaną (rys. 35b).

Do tarcicy nieobrzynanej zaliczane są deski i bale, natomiast do tarcicy obrzynanej

zaliczane są bale, deski, łaty i krawędziaki.

Rys. 35. Tarcica: a) nieobrzynana, b) obrzynana [3, s. 44]

W tartakach przygotowywane jest drewno lite konstrukcyjne otrzymywane w wyniku

dwukrotnego przetarcia kłody. Są to:
–

deski o szerokości od 75 do 250 mm i grubości od 19 do 45 mm (rys. 36 a),

–

bale o szerokości od 100 do 250 mm i grubości od 50 do 100 mm (rys. 36 b),

–

krawędziaki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 100 do 175 mm (rys. 36 e),

–

belki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 200 do 250 mm (rys. 36 d),

–

łaty o szerokości od 38 do 75 mm i grubości od 38 do 75 mm (rys. 36 c).

Rys. 36. Wygląd sortymentów tarcicy obrzynanej: a) deski, b) bale, c) krawędziaki, d) belki, e) łaty (graniaki)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W ofercie handlowej powszechnie spotykana jest tarcica iglasta:

–

długa 2,4 ÷ 6,3 m,

–

średnia 0,9 ÷ 2,3 m.
Na indywidualne zamówienie można otrzymać drewno o długości powyżej 6,3 m lub

o nietypowym przekroju, jest to tak zwane drewno wymiarowe.

W robotach ciesielskich stosowana jest przeważnie tarcica iglasta obrzynana sosnowa lub

świerkowa. Tarcica iglasta dzielona jest na cztery klasy jakości. Podział ten zależy od liczby wad
oraz stopnia ich nasilenia. Do wad drewna należą wszystkie nieprawidłowości jego budowy. Są
to wady pierwotne powstające podczas wzrostu drzewa oraz uszkodzenia, które powstały już po
jego ścięciu, czyli wady wtórne, spowodowane niewłaściwym suszeniem, składowaniem,
magazynowaniem, transportem, zabezpieczeniem i obróbką drewna.

Najczęściej spotykanymi wadami drewna są:

–

sęki: owalne, okrągłe, podłużne skrzydlate (rys. 37 a, b, c, d),

–

rdzenie położone mimośrodowo (rys. 38),

–

rdzenie podwójne (rys. 39),

–

pęknięcia drewna: rdzeniowe, mrozowe, czołowe, powierzchniowe, łukowe,

–

skręt włókien,

–

pęcherze żywiczne,

–

wady

spowodowane czynnikami biologicznymi: zmiany zabarwienia, zgnilizna, zagrzybienie,

chodniki owadzie.

Rys. 37. Sęki w przekroju drewna: a) owalne, b) okrągłe, c) podłużne (sęk pasierb), d) skrzydlate [9, s. 114]

Rys. 38. Rdzeń mimośrodowy [9, s. 115]

Rys. 39. Rdzeń podwójny [9, s. 115]

Jakość drewna w zależności od rodzaju elementu, oceniana jest pod względem ilości

występujących wad, które obniżają wytrzymałość oraz ograniczają jego zastosowanie do celów
budowlanych. Wady te określane są:
–

dla desek i bali nieobrzynanych, na lepszej płaszczyźnie elementu,

–

dla materiałów obrzynanych, na gorszej płaszczyźnie elementu.
Każda sztuka tarcicy znakowana jest od czoła barwnymi punktami przyporządkowanymi

określonej klasie. Tarcica iglasta znakowana jest w sposób następujący:
–

dla klasy I, o dopuszczalnej liczbie wad 2 - oznakowanie kolorem niebieskim,

–

dla klasy II, o dopuszczalnej liczbie wad 3 - oznakowanie kolorem zielonym,

–

dla klasy III, o dopuszczalnej liczbie wad 4 - oznakowanie kolorem czerwonym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dla klasy IV, o dopuszczalnej liczbie wad 5 - oznakowanie kolorem czarnym.
Tarcicę zabezpieczoną środkami antyseptycznymi oznacza się żółtym punktem.
Drewno jest materiałem higroskopijnym, wchłania z powietrza parę wodną lub ją oddaje

podczas  ruchu  powietrza  wywołanego  działaniem  wiatru.  Zwiększona  wilgotność  drewna  ma
wpływ  na  obniżenie  jego  wytrzymałości.  Największe  różnice  występują  w  zakresie  zmian
wilgotności  od  0  do  30%.  Zgodnie  z  normą  PN-B-03150:2000  „Konstrukcje  drewniane.
Obliczenia  statyczne  i  projektowanie”  wilgotność  drewna  stosowanego  na  elementy
konstrukcyjne  zależy  od  warunków  eksploatacji  oraz  od  przyjętej  technologii  wytwarzania.
Wilgotność drewna litego nie  powinna przekraczać wartości:
–

18% w konstrukcjach chronionych przed zawilgoceniem,

–

23% w konstrukcjach pracujących na otwartym powietrzu,

–

15%

w przypadku stosowania drewna klejonego.

Materiały drewnopochodne

Sklejka

Na elementy deskowań i rusztowań oraz elementy stropów i dźwigarów dachowych

w robotach ciesielskich stosowane są między innymi takie materiały drewnopochodne, jak:
–

sklejka, produkowana w formie płyt ze sklejonych pod ciśnieniem nieparzystej liczby
warstw skrawanego obwodowo forniru o grubości 1 ÷ 4 mm; układ włókien w sąsiednich
arkuszach fornirów jest wzajemnie do siebie prostopadły (rys. 40).

–

płyty wiórowe płasko prasowane, wyrabiane ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem
i spajanych klejem wiórów, jako jednowarstwowe, trzywarstwowe, frakcjonowane
i warstwowo frakcjonowane,

–

płyty pilśniowe twarde i półtwarde, produkowane z drewna rozwłóknionego w procesie
termomechanicznym

W budowie sklejki wyróżniane są: dwie warstwy zewnętrzne (a), nazywane obłogami oraz

nieparzysta ilość warstw wewnętrznych (b) stanowiących środek płyty (rys. 40).

Rys. 40. Układ fornirów w sklejce : a - warstwy zewnętrzne (obłogi), b - warstwy wewnętrzne [3, s. 48]

Ze względu na rodzaj użytego do budowy drewna, sklejki dzieli się na :

–

iglaste wykonane z fornirów sosnowych, świerkowych i jodłowych,

–

liściaste

wykonane z fornirów brzozowych, bukowych i z olchy czarnej.

Rodzaj użytego kleju wpływa na odporność sklejki na działanie wody. Rozróżnia się

sklejkę:
–

suchotrwałą,

–

półwodoodporną,

–

wodoodporną.
Grubość warstw wewnętrznych decyduje o podziale sklejki na :

–

cienkowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości do 2 mm,

–

grubowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości powyżej 2 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na możliwość zastosowania produkowane są sklejki ogólnego i specjalnego

przeznaczenia (szkutnicza, lotnicza, wagonowa, teletechniczna).

W konstrukcjach budowlanych stosowana jest przede wszystkim sklejka ogólnego

przeznaczenia, która występuje w czterech klasach oznaczonych symbolami: A, B, BB, BBB na
lewej stronie arkusza. O zakwalifikowaniu, wyrobu do danej klasy decyduje ocena wyglądu jego
prawej strony. Ocenie podlega ilość:

−

częstotliwość występowania wad użytego forniru,

−

szorstkość powierzchni płyty,

−

pęknięcia lub rozwarstwienia,

−

błędy w sklejaniu poszczególnych arkuszy,

−

układ włókien w sąsiednich warstwach.

Płyty wiórowe
Płyty wiórowe wyrabiane są ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i łączonych klejem

wiórów. Kierunek prasowania wiórów stanowi kryterium podziału płyt. A zatem produkowane
są płyty wiórowe:

−

płasko prasowane, czyli prasowane prostopadle do płaszczyzn płyty,

−

poprzecznie prasowane (wytłaczane), czyli prasowane równolegle do płaszczyzn płyty.
W konstrukcjach budowlanych stosowane mogą być jedynie płyty płasko prasowane, które

produkowane są jako:

−

jednowarstwowe,

−

trzywarstwowe,

−

frakcjonowane,

−

warstwowo frakcjonowane.
Płyty te różnią się miedzy sobą strukturą. Jednowarstwowe wyrabiane są z wiórów

o  podobnych  kształtach  i  wielkościach,  natomiast  w  płytach    trzywarstwowych  warstwa
środkowa wykonywana jest z wiórów grubszych, a warstwy zewnętrzne z wiórów drobniejszych.
W  płytach  frakcjonowanych  wielkość  wiórów  zwiększa  się  stopniowo,  zbliżając  się  do  środka
płyty.  Płyty  warstwowo  frakcjonowane  posiadają  strukturę  warstwową,  w  której  albo  każda
warstwa albo tylko niektóra warstwa jest frakcjonowana. Są to wyroby o niewielkiej odporności
na działanie  wilgoci,  dlatego  powierzchnie  tych płyt  są  laminowane,  lakierowane  lub  okładane
okleinami, aby zwiększyć  ich odporność i walory estetyczne. Wykorzystywane są jako materiał
na okładziny ścian i sufitów.

Dzięki nowoczesnym technologiom produkowane są takie płyty wiórowe, jak OSB lub

V – 100, które mogą być stosowane na elementy szalunków oraz poszycia podłóg, dachów, ścian
zewnętrznych i wewnętrznych. Są one wodoodporne, tłumią dźwięki, są łatwe w obróbce
i przetwarzaniu. Odznaczają się dobrą wytrzymałością na uderzenia i wpływ warunków
atmosferycznych.

Płyty pilśniowe
Płyty pilśniowe produkowane są z rozwłóknionego w procesie termomechanicznym drewna,

jako  płyty  twarde  i  półtwarde oraz  porowate.  Płyty pilśniowe twarde  i  półtwarde  otrzymywane
są w  wyniku  sprasowania  pod  dużym  ciśnieniem  masy  włóknistej,  a  porowate tylko w wyniku
jej  suszenia  bez  prasowania.  Płyty  porowate  stosowane  były  i  są,  jako  materiały  w  izolacjach
akustycznych i cieplnych. Natomiast w konstrukcjach budowlanych, jedynie, gdy elementy będą
się  znajdowały  w  suchych  pomieszczeniach,  mogą  być  zastosowane  płyty  twarde  i  półtwarde.
Płyty  te  dzielą  się  na  zwykłe  i  uszlachetnione,  które  są  hartowane  w  wysokiej  temperaturze,
laminowane,  lakierowane  i  impregnowane  olejami.  Ze  względu  na  właściwości  (nasiąkliwość,
gęstość,  wytrzymałość  na  zginanie)  oraz  ilość  i  rodzaj  wad  płyty  dzielone  są  na  dwie  klasy
jakości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rodzaje drewna okrągłego są stosowane w robotach ciesielskich?
2.  Jakie rodzaje tarcicy są stosowane na elementy konstrukcji drewnianych?
3.  W jaki sposób otrzymywana jest tarcica?
4.  Jakie wady drewna występują najczęściej?
5.  Jakie rodzaje materiałów drewnopochodnych stosowane są w robotach ciesielskich?
6.  W jaki sposób produkowana  jest sklejka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Rozpoznaj rodzaj sortymentów tarcicy wśród prezentowanych próbek. Oznacz je ustawiając

przed nimi wizytówki z nazwą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać do zeszytu,
2)  zapoznać się z prezentowanymi próbkami tarcicy,
3)  przygotować wizytówki z nazwami sortymentów tarcicy wypisując ich nazwy,
4)  przyporządkować nazwy rodzajom tarcicy ustawiając przed nimi wizytówki, z odpowiednim

napisem,

5)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7)  zaprezentować efekty swojej pracy,
8)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół warsztatowy lub uczniowski,

−

próbki tarcicy (deska, bal, krawędziak, belka, łata),

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i wybierz spośród prezentowanych 6 próbek materiałów budowlanych, materiały

drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rodzajów materiałów stosowanych w robotach

ciesielskich,

3)  zapoznać się z prezentowanymi próbkami materiałów budowlanych,
4)  rozpoznać, wybrać i przyporządkować materiały do wykonywania robót ciesielskich,
5)  napisać na arkuszu papieru nazwy wybranych materiałów i scharakteryzować je,
6)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy,
9)  dokonać samooceny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki materiałów budowlanych,

−

arkusz papieru,

−

zeszyt,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaje drewna okrągłego?

2) rozpoznać rodzaje tarcicy stosowanej na elementy konstrukcji drewnianych?

3) określić sposób otrzymywania tarcicy?

4) rozpoznać wady drewna?

5) rozpoznać materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich?

6) określić właściwości i sposób budowy sklejki?

7) określić zastosowanie płyt wiórowych i pilśniowych w robotach

budowlanych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich

4.3.1. Materiał nauczania

Zasadnicze roboty ciesielskie dotyczą wykonywania z drewna całych budowli lub ich

elementów oraz budowli pomocniczych umożliwiających wykonanie budowli stałych.

Roboty ciesielskie występują podczas wykonywania obiektów z drewna oraz prowadzenia

robót ziemnych, betonowych i murowych.

Cieśla wykonuje szalunki (deskowania), stemplowania, rusztowania, ściany drewniane,

więźby i dźwigary dachowe. Prace te prowadzone są nie tylko na powierzchni terenu, ale także
w wykopach i na dużych wysokościach. W swojej pracy posługuje się nie tylko narzędziami do
ręcznej obróbki drewna, również wykorzystuje sprzęt i urządzenia mechaniczne.

Do najczęściej występujących zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika zatrudnionego przy

robotach ciesielskich należą:

−

zasypanie w wyniku osunięcia się skarpy wykopu,

−

upadki z wysokości,

−

okaleczenia ostrymi narzędziami i przedmiotami oraz niesprawnymi elektronarzędziami
i urządzeniami mechanicznymi, szczególnie pilarkami tarczowymi i łańcuchowymi,

−

porażenie prądem elektrycznym w wyniku uszkodzenia lub niesprawnych elektronarzędzi,

−

narażenie na szkodliwe działanie pyłu drzewnego (szczególnie pyłu z drewna twardego
o działaniu nowotworowym),

−

narażenie na szkodliwe działanie środków chemicznych i pyłów powodujących uczulenia
(alergie).
O możliwości występowania zagrożenia na stanowisku pracy, a także o konieczności

zabezpieczenia się przed skutkami ich działania ostrzegają i informują znaki bezpieczeństwa
i tablice informacyjne (rys. 41÷43). Stanowiska pracy powinny być oznakowane zgodnie
z Polskimi Normami:

−

PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa,

−

PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa

−

PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.

a) b) c) d) e)

Rys. 41. Znaki bezpieczeństwa, znaki ostrzegawcze: a) ogólny znak ostrzegawczy, b) ostrzeżenie przed porażeniem
prądem elektrycznym, c) ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy, d) niebezpieczeństwo pożaru –
materiały łatwozapalne e) ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami [13 i 15]

Rys. 42. Znaki nakazu: a) nakaz stosowania ochrony głowy, b) nakaz stosowania ochrony oczu, c) nakaz stosowania
ochrony rąk, d) nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości [13 i 15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 43. Tablice informacyjne [14]

Aby uniknąć skutków zagrożeń należy stosować środki ochrony osobistej oraz przestrzegać

zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określonych dla danego rodzaju robót.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ciesielskich

regulują  akty  prawne  wydane  w  formie  rozporządzeń  przez  Ministra  Infrastruktury  z  dnia
6  lutego  2003  r.  w  sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  podczas  wykonywania  robót
budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).

Przy wykonywaniu robót ciesielskich każdy pracownik powinien posiadać buty, ubranie

robocze i kask ochronny, a do pracy na wysokości także pasy bezpieczeństwa.

Narzędzia ciesielskie takie jak: siekiery, topory, dłuta łapy należy nosić w specjalnie do tego

celu przystosowanych skrzynkach drewnianych. Zabronione jest noszenie gwoździ i innych
ostrych materiałów w kieszeniach, ponieważ w przypadku upadku mogą stać się przyczyną
skaleczenia.

Drewno pochodzące z rozbiórki przeznaczone do dalszej obróbki należy oczyścić z resztek

zaprawy lub betonu i usunąć z niego gwoździe.

W czasie pracy ręcznymi urządzeniami mechanicznymi obrabiany element powinien być

unieruchomiony i zamocowany w zacisku.

Wykorzystując w pracy urządzenia mechaniczne należy bezwzględnie przestrzegać zasad

użytkowania danego urządzenia określonych przez producenta.

Zabronione jest wykonywania prowizorycznych podłączeń instalacji elektrycznych, mogą

one spowodować zwarcie lub iskrzenie i doprowadzić do pożaru lub porażenia prądem
elektrycznym.

Nie wolno samowolnie demontować przewidzianych przez producenta osłon, blokad

i wyłączników. Wyłączniki powinny być dostępne. W momencie stwierdzenia występowania
jakichkolwiek nieprawidłowości należy natychmiast przerwać pracę.

Najczęściej zagrożenie ciężkimi wypadkami występuje podczas pracy przy obsłudze pilarek

tarczowych i łańcuchowych, dlatego bezwzględnie należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy
przy obsłudze tych urządzeń.

W szczególności przy posługiwaniu się pilarkami tarczowymi zabronione jest:

−

używanie uszkodzonych pił,

−

cięcie drewna przed osiągnięciem przez pilarkę pełnych obrotów maszyny (nie wolnorozpoczynać
cięcia natychmiast po włączeniu silnika),

−

zwiększanie obrotów ponad liczbę ustaloną przez producenta,

−

przeciążanie piły przez zbytnie dociskanie do materiału,

−

cięcie bez kaptura ochronnego, osłony dolnej tarczy piły i elementów napędu,

−

cięcie wzdłużne bez klina rozszczepiającego (zabezpieczającego przed odrzutem drewna),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

użytkowanie pilarek z uszkodzonymi elementami osłony bądź uchwytów,

−

dopuszczanie do pracy przy pilarkach pracowników przypadkowych, nie przeszkolonych
lub pod wpływem alkoholu.
Przed rozpoczęciem pracy z pilarką łańcuchową przenośną należy sprawdzić zgodnie

z instrukcją obsługi, czy nie są uszkodzone, zużyte lub niewłaściwie zamontowane elementy
mechanizmu, osłony, amortyzatory oraz przewód przyłączeniowy.

Podczas pracy ręczną piłą mechaniczną drewno przeznaczone do cięcia powinno być

unieruchomione.

Odsuwanie ręką dolnej osłony przy włączonym silniku jest zabronione. Wszystkie elementy

ruchome obrabiarek powinny być osłonięte.

Pracownicy obsługujący urządzenia z elementami ruchomymi nie mogą pracować w odzieży

z luźno zwisającymi częściami: rękawami, połami ubrania, krawatami oraz bez nakrycia głowy
okrywającego włosy.

Elementarną zasadą bezpieczeństwa przy obsłudze wszelkich maszyn i urządzeń

mechanicznych jest ścisłe przestrzeganie instrukcji obsługi tych urządzeń, także w zakresie
stosowania środków ochrony indywidualnej (okularów ochronnych, rękawic, ubrania roboczego,
nakrycia głowy).

Wszelkie prace na wysokości mogą wykonywać pracownicy, którzy posiadają odpowiednie

świadectwo lekarskie i są wyposażeni w pasy bezpieczeństwa i kaski ochronne.
Roboty ciesielskie z drabin przystawnych zabezpieczonych można wykonywać tylko do
wysokości 3 m. Również do tej wysokości jest dozwolone ręczne podawanie materiałów
długich, jak deski czy stemple.

Zabronione jest przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów, których długość

przekracza 4 m, a masa 30 kg, z tym, że masa przypadająca na jednego pracownika nie może być
większa, niż:
–  25 kg, gdy praca ma charakter stały,
–  42 kg, gdy praca ma charakter dorywczy.
Transport  długich  przedmiotów  powinien  odbywać  się  w  miarę  możliwości  przy  zastosowaniu
długich  kleszczy  lub  innych  urządzeń  technicznych  umożliwiających  minimalne  unoszenie  ich
nad poziomem.

Pomosty robocze usytuowane na wysokości powyżej 1 m muszą być zabezpieczone barierką

ochronną.

W razie wykonywania robót w pobliżu linii energetycznych, wznoszenie i rozbieranie

rusztowań w ich sąsiedztwie, może być dokonywane wyłącznie wtedy, gdy linie te usytuowane
są poza strefą niebezpieczną. Jeśli tak nie jest, to przed rozpoczęciem prac linie napowietrzne
należy wyłączyć spod napięcia.

Należy zachować szczególną ostrożność i nie dotykać żadnych przewodów sieci

elektrycznych.

Za strefę niebezpieczną uznawane są miejsca, w których istnieje źródło zagrożenia,

możliwość  porażenia  prądem  lub  spadania  z  góry  przedmiotów  czy  materiałów.  Miejsce  to
należy  w  widoczny  sposób  oznakować  i  ogrodzić  poręczami  lub  zabezpieczyć  daszkami
ochronnymi.  Strefa  niebezpieczna  nie  może  wynosić  mniej  niż  1/10  wysokości,  z  której  mogą
spadać przedmioty lub materiał, jednak nie mniej niż 6 m. Daszki ochronne powinny  znajdować
się  na  wysokości  nie  mniejszej  niż  2,4  m  od  terenu  i  posiadać  spadek  45°  w  kierunku  źródła
zagrożenia.  Pokrycie  daszków  powinno  być  szczelne  oraz  wytrzymałe  na  przebicie  przez
spadające  przedmioty  i  materiały.  Daszków  nie  wolno  traktować  jako  miejsc  składowania
narzędzi,  sprzętu  czy  materiałów.  W  miejscach  przejść  lub  przejazdów  szerokość  daszka
ochronnego powinna  być większa minimum o 1 m od szerokości przejścia lub przejazdu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabronione jest urządzanie stanowisk pracy, składowisk materiałów i elementów

budowlanych pod energetycznymi liniami napowietrznymi, jeżeli przepisy szczególne nie
stanowią inaczej, w odległości mniejszej (określonej w poziomie) od skrajnych przewodów niż:

−

3 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym do 1 kV,

−

5 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV lecz do 15 kV,

−

10 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 15kV lecz do 30 kV,

−

15 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 30kV lecz do 110 kV,

−

30 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.
W przypadku stosowania sprzętu i urządzeń załadowczo – wyładowczych przestrzeganie

zachowania tych odległości dotyczy, najdalej wysuniętego punktu ruchomego albo stałego
elementów urządzeń oraz ładunku nimi transportowanego.

Wszystkie prace związane z zabezpieczaniem drewna (impregnacją) przed zagrzybieniem

lub z jego odgrzybianiem mogą wykonywać pracownicy zapoznani ze skutkami występującego
zagrożenia. Pracowników, u których występują objawy uczulenia na środki chemiczne, nie
wolno zatrudniać do takiej pracy.

Miejsca i pomieszczania przeznaczone do impregnacji drewna należy wyposażyć w sprzęt

przeciwpożarowy, dostosowany do rodzaju stosowanego środka impregnacyjnego. Pomieszczenia
zamknięte, w których prowadzone będą prace, powinny posiadać wyciągową instalację
wentylacyjną.

Miejsca szczególnie niebezpieczne należy zabezpieczyć ogrodzeniami i zaopatrzyć

w odpowiednie napisy ostrzegawcze. Przed rozpoczęciem prac impregnacyjnych pracownicy są
zobowiązani natrzeć odkryte części ciała, a zwłaszcza ręce i twarz, odpowiednim kremem
ochronnym

Zabronione jest w czasie wykonywania robot impregnacyjnych palenia tytoniu, spożywania

posiłków i dotykanie rękami ciała (zwłaszcza oczu). Natychmiast po zakończeniu pracy oraz
w przerwach przeznaczonych na posiłki należy starannie umyć wodą z mydłem odsłonięte części
ciała.

Szczotki i pędzle przeznaczone do nanoszenia impregnatów, powinny posiadać osłonę

(tarczkę ochronną) nasadzoną na trzonek pędzla, która zapobiegnie ociekaniu impregnatu na ręce
pracownika.

Źródła wody znajdujące się w pobliżu miejsc, w których prowadzone są prace

impregnacyjne, należy zabezpieczać przed zanieczyszczeniem tymi środkami.

Wszystkie prace związane z montażem, demontażem, transportem oraz składowaniem

deskowań i elementów rusztowań, należy przeprowadzać zgodnie z zasadami wiedzy
budowlanej. Pracownicy zatrudniani przy tych pracach powinni odbyć szkolenie uwzględniające
specyfikę danego typu deskowania lub rusztowania.

Podczas demontażu deskowań należy podjąć działania zabezpieczające przed możliwością

zawalenia  się  elementów  deskowania  lub  konstrukcji  pomocniczych  usztywniających.
O  kolejności  rozbiórki  poszczególnych  elementów  tych  konstrukcji  decyduje  majster  lub
kierownik  robót.  Po  demontażu  elementy deskowania  należy  przenieść  na  wyznaczone  miejsce
składowania, oczyścić i zakonserwować.

Zabronione jest składowanie na rusztowaniach elementów demontowanych deskowań lub

materiałów pochodzących z rozbiórki.

Do rozdeskowania konstrukcji betonowej lub żelbetowej można przystąpić dopiero po

stwierdzeniu dostatecznej wytrzymałości betonu i uzyskaniu zezwolenia upoważnionej do tego
osoby (kierownik robót, inspektor nadzoru, kierownik budowy).

Niedopuszczalne jest wykonywanie wszelkiego rodzaju robót ciesielskich (poza

dopasowywaniem elementów) na rusztowaniu pomocniczym.

Niedozwolone jest także przebywanie na rusztowaniach podczas dłuższych przerw w pracy

lub po jej zakończeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika wykonującego roboty ciesielskie występują

najczęściej?

2.  Jakie środki ochrony osobistej powinien posiadać pracownik wykonujący roboty ciesielskie?
3.  W jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki drewna?
4.  Jakich zasad należy przestrzegać podczas obsługi urządzeń mechanicznych i elektronarzędzi?
5.  Jakich czynności nie należy wykonywać podczas obsługi pilarek tarczowych?
6.  Jakie  środki  ostrożności  należy  zachować  wykonując  prace  ciesielskie  w  pobliżu  linii

energetycznych?

7.  Jakie miejsca uznawane są za strefę niebezpieczną?
8.  Jakie środki ochrony należy stosować podczas pracy przy impregnacji drewna?
9.  Kiedy można przystąpić do demontażu deskowania zabetonowanego elementu?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i określ rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic informacyjnych pokazanych na

rysunkach. Podpisz rysunki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się z rysunkiem,
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa,
4)  rozpoznać rodzaje znaków przedstawionych na rysunku,
5)  podpisać rysunek,
6)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  wkleić rysunek do zeszytu,
8)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9)  zaprezentować efekty swojej pracy,
10)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z rysunkami znaków bezpieczeństwa,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

klej lub taśma samoprzylepna,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie dobierz środki ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się ze zgromadzonymi w pracowni środkami ochrony indywidualnej,
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zastosowania środków ochrony indywidualnej,
4)  dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie,
5)  wyjaśnić i uzasadnić wybór środków,
6)  wpisać do zeszytu wykaz niezbędnych środków ochrony indywidualnej dla cieśli,
7)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9)  zaprezentować efekty swojej pracy,
10)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki ochrony indywidualnej,

−

zeszyt przedmiotowy,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaje zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika wykonującego

roboty ciesielskie?

2) określić, jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik

wykonujący roboty ciesielskie?

3) określić, w jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki

drewna?

4) określić, rodzaje środków ostrożności podczas wykonywania prac w pobliżu

napowietrznych linii energetycznych?

5) wyjaśnić, jakie miejsca uznawane są za strefę niebezpieczną?

6) dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy przy impregnacji drewna?

7) określić, warunki jakie muszą zostać spełnione, aby przystąpić do demontażu

deskowania zabetonowanego elementu?

8) rozpoznać i określić rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic

informacyjnych?

9) dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty

ciesielskie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich

4.4.1. Materiał nauczania

Sposób obróbki drewna zależy od jego budowy (struktury), twardości, wilgotności oraz od

usytuowania przekroju obrabianego elementu. Przed przystąpieniem do wykonywania  elementu
konstrukcji  ciesielskiej  na  podstawie  rysunków  roboczych  należy  dokonać  wyboru
odpowiedniego  surowca  drzewnego.  Na  rysunku  pokazane  są  wymiary  danego  elementu.
Elementy przygotowywane są zarówno z drewna okrągłego, jak i tarcicy, najczęściej obrzynanej.

Po wybraniu właściwego surowca należy przystąpić do jego obróbki, która składa się

z następujących czynności:

−

dobranie i podzielenie materiału według wymiarów elementów,

−

przygotowanie i wykonanie wzorników do trasowania,

−

trasowanie elementów,

−

nadanie elementom drewnianym, odpowiednich kształtów i wymiarów poprzez: piłowanie,
struganie, dłutowanie, wiercenie,

−

przygotowanie i wykonanie złączy elementów np.: zaciosów, czopów,

−

ewentualne wyrównanie powierzchni elementów lub impregnowanie.
Trasowania, czyli wyznaczania linii cięć dzielących materiał na elementy narysowane

w skali 1:1, o wymiarach podanych na rysunkach roboczych projektu technicznego, dokonuje się
przez  ułożenie  na  materiale  przygotowanych  wzorników  w  taki  sposób,  aby  pozostało  jak
najmniej odpadów. Podczas trasowania należy zwracać uwagę na kierunek i układ słojów, ilość,
rodzaj  i  usytuowanie  występujących  wad  w  materiale  (rys.  44).  Czasem  trasowanie  wymaga
narysowania całego elementu konstrukcyjnego w naturalnej  wielkości (w skali 1:1) na przykład
całego wiązara dachowego.

Rys. 44. Rozmieszczenie na materiale wzorników [3, s. 109]

Do trasowania materiału używa się następujących przyborów i przyrządów:

−

ołówka stolarskiego (rys. 45 a),

−

składanej miarki drewnianej, stalowej lub z tworzywa sztucznego (rys. 45 b),

−

miarki zwijanej stalowej lub płóciennej (rys. 45 c i d),

−

liniału drewnianego (rys. 45 e),

−

cyrkla nastawnego (rys. 45 f),

−

kątowników (rys. 45 g ÷ i),

−

poziomnicy do pionowania i poziomowania elementów (rys. 46 a ÷ b),

−

macki do pomiarów średnicy wałka lub średnicy otworu (rys. 47 a i b),

−

wyznacznika ciesielskiego (rys. 48).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 48. Wyznacznik ciesielski [3, s. 112]

Oprócz tradycyjnych przyrządów do trasowania i kontroli stosowane są takie przyrządy

nowej generacji, jak:

−

ultradźwiękowy miernik odległości (rys. 49 a), dalmierz laserowy, cyfrowa laserowa taśma
pomiarowa (rys. 49 b)

−

kątomierz do precyzyjnego pomiaru kąta (rys. 49 c).

a) b) c)

Rys. 49. Przyrządy kontrolno pomiarowe: a) ultradźwiękowy miernik odległości, b) cyfrowa laserowa taśma

pomiarowa, c) kątomierz do precyzyjnego pomiaru kąta. [ kat., foto Bosch]

Stosowanie przez cieślę narzędzi związane jest bezpośrednio z miejscem wykonywania

robót  oraz  rodzajem  obrabianych  materiałów.  Obróbkę  drewna  można  wykonywać  ręcznie  lub
mechanicznie stosując odpowiednie narzędzia i sprzęt mechaniczny. Obróbka ręczna drewna ma
miejsce  na  małych  budowach  oraz  przy  pasowaniu  elementów  w  czasie  ich  wbudowywania.
Elementy  drewniane  na  duże  budowy  przygotowywane  są  w  warsztatach  ciesielskich
wyposażonych w odpowiedni sprzęt mechaniczny.

Do ręcznej obróbki drewna okrągłego używana jest:

−

siekiera przeznaczona:

−

do wykonywania wrębów,

−

do cięcia szerokich elementów wzdłuż włókien i zaostrzania pali,

−

do montażu i demontażu konstrukcji ciesielskich,

−

do wbijania klamer i kołków,

−

do pasowania elementów,

−

do wbijania i wyciągania gwoździ za pomocą specjalnego wycięcia umieszczanego na
obuchu (rys. 50 a i b),

−

topór przeznaczony do ociosywania okrąglaków (rys. 51 i 52).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 50. Siekiera: a) widok z boku, b) widok z przodu [3, s. 116]

Rys. 51. Topór: a) widok z boku, b) widok z przodu topora lewego i prawego [3, s. 115]

Rys. 52. Ociosywanie okrąglaka toporem: a) zacinanie, b) zdejmowanie, c) wygładzanie [3, s. 115]

Do piłowania ręcznego wykorzystywane są narzędzia zwane piłami. Zależnie od kierunku

cięcia w stosunku do układu włókien drewna, używane są piły różniące się kształtem zębów:

−

trójkątne pochyłe służą do piłowania podłużnego, wzdłuż włókien (rozrzynania), o kącie
skrawania mniejszym od 90° (rys. 53 a),

−

trójkątne symetryczne służą do piłowania w poprzek włókien (przerzynania), o kącie
skrawania większym od 90° (rys. 53 b),

−

trójkątne proste służą do piłowania wzdłuż i w poprzek włókien oraz piłowania mieszanego
(wyrzynania), o kącie skrawania wynoszącym 90° (rys. 53c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 53. Uzębienie pił: a) do piłowania podłużnego, b) do piłowania poprzecznego, c) do piłowania mieszanego

[3, s. 117]

Każda piła składa się z uzębionej taśmy stalowej zwanej brzeszczotem oraz oprawy.

Występują dwa podstawowe rodzaje pił:
–

naprężone, należy do nich piła ramowa (rys. 54),

–

nienaprężone, należą do nich piły: poprzeczna (rys. 55), płatnica (rys. 56), grzbietnica (rys. 57),
otwornica (rys. 58).

Piła ramowa składa się z brzeszczotu oraz drewnianej ramy, w której zamocowany jest

brzeszczot  szeroki  do  piłowania  podłużnego  lub  wąski  do  piłowania  krzywoliniowego
(rys.  54  a  ÷  c).  Podczas  piłowania  poprzecznego  piłę  ramową  trzyma  się  przeważnie  za  ramę
jedną  ręką,  drugą  podtrzymując  materiał.  Podczas  piłowania  podłużnego  piłę  należy  trzymać
oburącz za uchwyt i rozpórkę, a materiał zamocować w strugnicy.

Rys. 54. Piła ramowa: a) pręt napinający b) widok c) brzeszczot wąski [3, s. 119]

Piła poprzeczna posiada długi brzeszczot o prostej linii grzbietu i łukowej linii uzębienia

oraz dwa uchwyty. Najwygodniejsza jest piła, dla której linia uzębienia jest krzywą o promieniu
2,5 m. Piłą poprzeczną przecina się drewno pod kątem prostym i ostrym do biegu włókien.
Obsługują ją dwie osoby.

Rys. 55. Piła poprzeczna [3, s. 118]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Piła płatnica stosowana jest do piłowania mniejszych elementów oraz przepiłowywania lub

nadpiłowywania elementów w miejscach trudno dostępnych.

Rys. 56. Płatnica [3, s. 118]

Piła grzbietnica stosowana do precyzyjnego piłowania lub nacinania małych elementów.

Brzeszczot piły jest wzmocniony płaskownikiem.

Rys. 57. Grzbietnica [3, s. 118]

Piła otwornica stosowana do wyrzynania zarysów krzywoliniowych, otworów oraz

przepiłowywania drewna w miejscach trudnodostępnych.

Rys. 58. Otwornica [3, s. 118]

Konserwacja pił polega na kontroli i korygowaniu stanu rozwarcia zębów oraz ich ostrzeniu.

Piły ostrzy się pilnikiem trójkątnym po zamocowaniu brzeszczotu w imadle, szerokim kawałku
drewna z wypiłowaną szczeliną lub w zacisku strugnicy stolarskiej. Aby brzeszczot
w czasie cięcia nie zaciskał się w rzazie, czyli szczelinie wycinanej w drewnie, zęby piły odgina
się w obie strony od

ich wysokości. Tę czynność nazywamy rozwieraniem zębów piły

(rys. 59).

Rys. 59. Rozwieranie zębów piły [3, s. 119]

Do wykonywania cięć ukośnych pod kątem 45

do osi elementu wykorzystywana jest

skrzynka uciosowa (rys. 60).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 60. Skrzynka uciosowa [3, s. 122]

Podczas obróbki małych elementów drewnianych cieśle korzystają ze strugnic stolarskich

(rys. 61) lub stołów ciesielskich (rys. 62). Płyta strugnicy posiada zagłębienia na narzędzia oraz
zaciski ze śrubą drewnianą. W zacisku i płycie roboczej strugnicy znajdują się gniazda, w które
wstawia się imaki drewniane lub metalowe, umożliwiające zamocowanie poziome elementu
podlegającego obróbce (rys. 61 a i b).

Rys. 61. Strugnica stolarska. [3, s. 121]

Natomiast stoły ciesielskie mają do płyty nabity opór w celu unieruchamiania elementów,

a wycięcie w stole umożliwia zamocowanie małych elementów za pomocą klina.

Rys. 62. Stół ciesielski. [3, s. 121]

Przy cięciu długich elementów wykorzystywane są stojaki, w których ułożone

i unieruchomione jarzmem elementy nie przemieszczają się podczas przecinania (rys. 63).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 63.

Stojaki: a) widok, b) jarzmo, c) przygotowanie materiału do cięcia [3, s. 121]

Wyrównywanie powierzchni obrabianego elementu wykonuje się przy zastosowaniu

strugów:

−

zdzieraka, z nożem o owalnym ostrzu, służącego do zbierania większych nierówności
drewna (rys. 64 a ÷ c),

−

równiaka, z nożem o prostej krawędzi tnącej, służącego do wyrównywania powierzchni po
obróbce zdzierakiem (rys. 65 a ÷ c),

−

gładzika, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, przeznaczonego do
wyrównywania nierówności pozostałych po równiaku (rys. 66 a ÷ c),

−

spustu, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, służącego do
wyrównywania i wygładzania powierzchni, jest długości 70 ÷ 90 cm i ma nóż o szerokości
8 ÷ 10 cm (rys. 67).

Rys. 64. Zdzierak: a) widok ogólny, b) widok od spodu,

c) nóż [6, s. 115]

Rys. 65. Równiak: a) widok ogólny, b) widok od spodu,

c) nóż [6, s. 115]

Rys. 66. Gładzik: a) widok, b) nóż z odchylaczem, c) działanie

odchylacza [6, s. 115]

Rys. 67. Spust [6, s. 115]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gniazda i bruzdy wykonuje się przy użyciu dłut. Dłuta składają się z noża i uchwytu.
O przeznaczeniu dłuta decyduje kształt ostrza, i tak:

−

dłuta płaskie służą do wybierania gniazd (rys. 68 a),

−

dziobaki i grzbietaki do wybierania małych gniazd i ociosywania desek od czoła
(rys. 68 b i e),

−

nacinaki służą do wyznaczania nacięć i wyrównywania powierzchni (rys. 68 c),

−

dłuta gniazdowe służą do wybierania otworów głębokich (rys. 68 d),

−

żłobaki służą do żłobienia wpustów (rys. 68 f).

Rys. 68. Dłuta ręczne: a) dłuto płaskie z prostymi powierzchniami bocznymi, b) dłuto płaskie ze ściętymi

powierzchniami bocznymi (dziobak), c) dłuto płaskie szerokie (nacinak), d) dłuto gniazdowe (przysiek),

e) grzbietak, f) żłobak [3, s. 124]

Dłuta należy pobijać pobijakiem drewnianym. Jedynie dłuta do osadzania zawiasów mające

metalowe uchwyty, mogą być pobijane metalowym młotkiem.

Obrabiany element w czasie dłutowania powinien być unieruchomiony.
Otwory okrągłe umożliwiające łączenie elementów na śruby i kołki lub ułatwiające

wykonanie gniazda (wybranie materiału) wykonywane są przy użyciu świdrów z chwytem
ręcznym, świdrów osadzonych w chwytakach korb lub wiertarkach.

Świdry mogą być:

−

kręte, jednozwojne lub dwuzwojne z uchem, służące do wykonania otworów o średnicy
10 ÷ 32 mm i głębokości 450 ÷ 600 mm (rys. 69),

−

ślimakowe, z uchwytem drucianym służące do wykonywania niewielkich otworów do
10 mm (rys. 70).

Rys. 69. Świder kręty dwuzwojny z chwytem ręcznym [3, s. 126]

Rys. 70. Świder ślimakowy z chwytem ręcznym [3, s. 126]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Otwory w drewnie sprawniej można wykonać posługując się świdrami pokręcanymi korbą

zwykłą lub z grzechotką używana w miejscach trudnodostępnych (rys.71 a i b) oraz wiertarką.

Rys. 71. Korba do świdrów: a) zwykła, b) końcówka korby z grzechotką [3, s.126]

Podczas obróbki drewna wygodniej jest posługiwać się ręcznymi narzędziami

mechanicznymi  o  napędzie  elektrycznym  (elektronarzędzia)  oraz  w  przypadku  pił  także
o  napędzie  spalinowym.  Narzędzia  te  mogą  posiadać  również  własne  źródło  zasilania,  którym
jest  akumulator.  Szczególnie  wygodne  w  stosowaniu  podczas  obróbki  i  montażu  elementów
konstrukcji drewnianych są:

−

elektryczne pilarki tarczowe (rys. 72 a),

−

strugi elektryczne (rys. 72 b),

−

szlifierki elektryczne (rys. 72 c),

−

wyrzynarki elektryczne (rys. 72 d),

−

wiertarki, wkrętarki, wiertarko – wkrętarki akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 e i f),

−

zszywacze akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 g i h),

−

piły łańcuchowe ręczne o napędzie elektrycznym lub spalinowym (rys. 73),

−

dłutownice łańcuszkowe,

−

gwoździarki pneumatyczne do gwoździ połączonych w zwoje drutem lub taśmą z tworzywa
sztucznego lub w płaskie pakiety z tworzywa sztucznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się wiertłami krętymi taśmowymi dwuzwojnymi i jednozwojnymi z rdzeniem, środkowcami
i bębenkowymi (rys. 74 a ÷ d).

Rys. 74. Rodzaje wierteł: a) taśmowe kręte dwuzwojne, b) jednozwojne z rdzeniem, c) środkowiec kręty,

d) bębenkowe [3, s. 141]

W ramach robót ciesielskich wykonywane są także prace uzupełniające, polegające na

oczyszczaniu drewna, pochodzącego z rozbiórki rusztowań i deskowań, z resztek zaprawy,
betonu i wystających gwoździ. Gwoździe najwygodniej jest usuwać używając żabki ciesielskiej
(rys. 75), młotka ze specjalnym wcięciem lub cęgów (rys. 76).

Rys. 75. Żabki ciesielskie [6, s. 123]

Rys. 76. Cęgi [6, s. 123]

Do oczyszczania z kory lub ociosywania podłużnego drewna okrągłego używa się ośnika

(rys. 77).

Rys. 77. Ośnik [3, s. 129]

Oprócz narzędzi stosowanych w ręcznej obróbce drewna w ciesielniach operacje robocze

wykonuje się na stacjonarnych stanowiskach maszynowej obróbki drewna i materiałów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drewnopochodnych. Wyposażenie ciesielni mogą stanowić obrabiarki do drewna z kompletami
narzędzi, takie jak:

−

pilarki ukośnice (rys.78 a), pilarki do cięcia poprzecznego i wzdłużnego (rys.79 a i b),

−

frezarki stołowe dolnowrzecionowe i górnowrzecionowe (rys. 79 c),

−

strugarki: wyrówniarki, grubościówki jedno-, dwu-, trójstronne, grubościówko - strugarki
(rys. 79 d),

−

wielofunkcyjne obrabiarki (rys. 79 e),

−

wiertarki stołowe i wiertarko – frezarki,

−

dłutarki łańcuszkowe.

Rys. 78. Urządzenia stacjonarne: a) piła ukosowa - ukośnica b) stół do ukośnic [kat. Fot. Bosch]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 79. Urządzenia stacjonarne do obróbki drewna: a) pilarka budowlana, b) pilarka taśmowa,

c) frezarka stołowa, d)

grubościówko – strugarka, e) wielofunkcyjna obrabiarka [kat. Metabo]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy, jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynności składają się na obróbkę drewna?
2.  Na czym polega trasowanie drewna?
3.  Jakie przyrządy stosowane są podczas trasowania drewna?
4.  Jakie narzędzia używane są do ręcznej obróbki drewna?
5.  Jakie rodzaje pił są stosowane do piłowania drewna?
6.  Jakie rodzaje strugów służą do wyrównywania powierzchni obrabianego materiału?
7.  Jakie elektronarzędzia stosowane są podczas obróbki drewna?
8.  Jakie obrabiarki do drewna stanowią wyposażenie ciesielni?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj na prezentowanych planszach obrabiarki do drewna i oznacz je, przypinając lub

przyklejając kartki pod rysunkiem z odpowiednią nazwą urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać do zeszytu,
2)  zapoznać się z rysunkami i fotografiami urządzeń prezentowanych na planszach,
3)  wypisać na kartkach nazwy urządzeń do obróbki drewna,
4)  przyporządkować nazwy rodzajom urządzeń i przykleić kartki z odpowiednim podpisem,
5)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7)  zaprezentować efekty swojej pracy,
8)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze z rysunkami i fotografiami urządzeń do obróbki drewna,

−

kartki samoprzylepne,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wytrasuj i wyznacz linie cięć rozmieszczając na materiale wzorniki elementów w taki

sposób, aby powstało jak najmniej odpadów. W tym celu wykorzystaj tarcicę nieobrzynaną
o szerokości 250 mm, grubości 25 mm i długości 150 cm.

Uwaga: Ćwiczenie można wykonać stosując materiały zastępcze w postaci tektury zamiast

tarcicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z zasadami trasowania,
4)  obejrzeć dokładnie materiał przeznaczony do obróbki,
5)  przygotować przyrządy do trasowania,
6)  zgromadzić wzorniki elementów,
7)  rozmieścić wzorniki na materiale przeznaczonym do trasowania,
8)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10)  zaprezentować efekty swojej pracy,
11)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał przeznaczony do trasowania (tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości
25 mm i długości 150 cm lub arkusz tektury),

−

przyrządy do trasowania (miarka, liniał, macki, cyrkiel, kątownik nastawny, ołówek
ciesielski),

−

wzorniki,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Posługując się elektronarzędziami i narzędziami do ręcznej obróbki dotnij na wymiar,

według wzornika, elementy drewniane wytrasowane w ćwiczeniu 2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad  bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5)  przygotować materiały i sprzęt,
6)  dobrać środki ochrony indywidualnej,
7)  dociąć na wymiar, według wzornika, elementy drewniane,
8)  uporządkować stanowisko pracy,
9)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11)  zaprezentować efekty swojej pracy,
12)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ciesielski,

−

tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości 19 mm i długości 150 cm,

−

piła, pilarka, wyrzynarka,

−

wzorniki,

−

ołówek ciesielski, metrówka,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynności związane z obróbką drewna?

2) wyjaśnić zasady trasowania drewna?

3) określić rodzaj sprzętu niezbędnego do trasowania drewna?

4) wyznaczyć linie cięcia (wytrasować) na materiale do obróbki?

5) dobrać narzędzia do ręcznej obróbki drewna?

6) dobrać elektronarzędzia do ręcznej obróbki drewna?

7) określić rodzaj obrabiarek niezbędnych na wyposażeniu ciesielni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich

4.5.1. Materiał nauczania

Podstawowym warunkiem właściwego składowania i przechowywania surowca drzewnego

oraz  zabezpieczenia  go  przed  zniszczeniem  i  zmianą  właściwości  użytkowych  jest  prawidłowe
jego wysuszenie  i  utrzymanie  w  stanie suchym.  Za  drewno  suche  uznawane  jest  takie, którego
wilgotność nie  jest większa  niż 15%, natomiast wilgotność drewna w  stanie powietrznosuchym
wynosi 15 ÷ 20%.

Zarówno w tartakach jak i na placu budowy składowisko drewna tartego powinno

znajdować się w miejscu suchym i otwartym na odpowiednio przygotowanym podłożu.
Z powierzchni składowania należy koniecznie usunąć roślinność, ściółkę leśną oraz odpady
drzewne takie jak wióry i trociny.

Drewno świeżo ścięte ma wilgotność dość dużą, nawet powyżej 50%. Natomiast

w  obiektach  i  pomieszczeniach,  w  których  będą  znajdowały  się  wyroby  ciesielskie  i  stolarskie
wilgotność  nie  przekracza  zwykle  15%.  Drewno  wilgotne  łatwo  ulega  korozji  biologicznej  –
zagrzybieniu,  zbutwieniu,  porażeniu  przez  szkodniki  oraz  odkształca  się  (paczy).  Aby  uzyskać
właściwy  stan  wilgotności  drewna,  należy  je  przesuszyć.  Drewno  nie  przesuszone  przy
obniżonej  wilgotności  powietrza,  kiedy  znajdzie  się  w  suchym  pomieszczeniu,  szybko  traci
nadmiar  wilgoci,  kurczy  się  gwałtownie  i  zmienia  wymiary  (zwłaszcza  w  poprzek  włókien).
Zjawisko  takie  przyczynia  się  do  powstawania  pęknięć,  nieszczelności  i  powoduje  obniżenie
właściwości techniczno - użytkowych materiału.

Świeża tarcica powinna być bezpośrednio po przetarciu oczyszczona z trocin oraz

ewentualnych zapiaszczeń, posortowana i ułożona w sposób, zapewniający właściwą cyrkulację
powietrza, który umożliwi naturalne przesychanie drewna.

Na placu przytartacznym lub w szopie tarcicę przeznaczoną do suszenia naturalnego można

układać w bloki lub w sztaple.

Cenniejszy materiał nieobrzynany najczęściej układany jest w bloki. Deski środkowe lub

krawędziaki  jednej  grubości,  należy  układać  przekładając  je  przekładkami  równej  grubości
oraz  w  takiej  kolejności,  jak  wychodziły  spod piły,  blokami  (rys.  80). Przekładki powinny  być
dokładnie  umieszczone  w  jednej  linii  pionowej,  czyli  jedna  nad  drugą,  w  równych  odstępach
dostosowanych do grubości elementu.

Rys. 80. Układanie tarcicy w bloki [6, s. 39]

Tarcicę obrzynaną oraz mniej cenne gatunki drewna nieobrzynanego układa się w stosy –

sztaple (rys. 81 i 82). Sztapel jest to stos tarcicy ułożonej w sposób regularny, zwykle w postaci
prostopadłościanu. Warstwy tarcicy oddzielone przekładkami ułożone są na poziomych legarach
wspartych na słupkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Teren powinien być równy, twardy, aby słupki betonowe nie zapadały się pod ciężarem

składowanego drewna. Na słupkach o wysokości około 60 cm należy ułożyć w niewielkich
odstępach pierwszą warstwę desek, a na niej na krzyż, także w odstępach, układana jest druga
i każda kolejna warstwa desek. Deski powinny być ułożone w pionie jedna nad drugą.

Rys. 81. Układanie tarcicy w stosy - sztaple [6, s. 40]

Rys. 82. Stosy - sztaple składanego drewna [9, s. 140]

Deski grubsze i wyższej jakości układać należy warstwami w jednym kierunku oddzielając

je przekładkami umieszczanymi dokładnie w pionie nad podwalinami.

Po ułożeniu stosu o wysokości nie większej niż 4 m nakrywa się go daszkiem jedno lub

dwuspadowym.

Odległości pomiędzy podwalinami zależnie od grubości tarcicy wynoszą 60 ÷ 150 cm.

końce (czoła) desek muszą leżeć na przekładkach, a nie wystawać poza nie. Przekładki powinny
być dłuższe od szerokości składowanych desek przy ułożeniu w bloki i szerokości warstwy
desek przy układaniu w stosy. Przekładki powinny być wykonane z tego samego drewna co
składowany materiał (z tego samego przetarcia).

Drewno

jest

materiałem

łatwopalnym. W celu zapewnienia bezpieczeństwa

przeciwpożarowego  oraz  stworzenia  dogodnych  warunków  transportu  wewnętrznego  należy
obszar  składowiska  podzielić  na  odpowiednie  kwatery,  w  których  ustawiane  są  sztaple
z  materiałów  tartych.  Długość  kwatery  powinna  być  równa  czterokrotnej  lub  pięciokrotnej
długości sztapli z uwzględnieniem odległości między nimi wynoszącej 2,0 ÷ 2,5 m.

Po wysezonowaniu lub wysuszeniu sztucznym drewna w suszarniach, materiały tarte

zabezpieczone  przed  grzybami  i  owadami  niszczącymi  drewno,  należy  przechowywać
w  magazynach  stałych.  Pomieszczenie  magazynowe  powinno  być  odkażone  środkami  grzybo-
i  owadobójczymi.  Magazynowaną  tarcicę  co  pewien  czas  należy  kontrolować,  a  porażone
zgnilizną i opanowane przez szkodniki sztuki usuwać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysuszona do wilgotności około 6 ÷ 10 % tarcica powinna być przechowywana

w temperaturze 15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60%.

W magazynie tarcicę układa się szczelnie (ściśle) bez przekładek. Należy to robić w suche,

pogodne dni. Jeżeli tarcica była dostarczona w czasie opadów atmosferycznych należy ją ułożyć
w ten sposób dopiero po przeschnięciu. Tarcica układana jest w stosy na dokładnie wypoziomowanych
legarach. W stosie powinna znajdować się jednolita tarcica.

W przypadku braku stałych magazynów zamkniętych tarcicę składuje się pod wiatą lub

w stosach przykrytych dachem z dostatecznie dużym okapem.

Tarcicę w stanie powietrzno – suchym przewozi się na środkach transportu ułożona,

szczelnie, a o większej wilgotności, w przypadku dłuższego transportu umieszcza się ją na
przekładkach. Czoła tarcicy powinny stanowić jedną płaszczyznę, powinny być zabezpieczone
przed opadami i intensywnym działaniem promieni słonecznych (możliwość spękania).

Cenniejszy materiał, przeważnie tarcicę liściastą, należy przykryć daszkiem lub deskami

gorszej jakości ze spadkiem na boki stosu. Po nadejściu transportu materiał niezwłocznie należy
przewieźć na miejsce składowania.

Stosowane są także na potrzeby transportu jednostki ładunkowe w formie utworzonych

pakietów usztywnionych przekładkami i związanych minimum w dwóch miejscach taśmami
z tworzywa sztucznego lub stali, albo drutem.

Wyroby z drewna – wyroby drewnopochodne, takie jak: płyty, sklejka, prefabrykaty

drzewne przechowywane powinny być w magazynach zamkniętych (krytych) o maksymalnej
wilgotności powietrza wynoszącej 60% i minimalnej temperaturze do +5°C.

Sklejka magazynowana jest w pozycji poziomej luzem w stosach ułożonych na paletach.

Może być też zapakowana. Co 50 ÷ 100 cm stosy powinny być przełożone paletą lub sklejką
o minimalnej grubości 18 mm z podkładkami. W stosach powinny znajdować się arkusze lub
paczki o jednakowych wymiarach, jednego rodzaju drewna, jednakowej odporności na działanie
wody i jednej klasy jakości.

Sklejkę okleinową transportuje się luzem w krytych wagonach lub samochodach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób powinna być składowana świeżo przetarta tarcica?
2.  W jaki sposób należy układać tarcicę w stosy - sztaple?
3.  W jaki sposób należy przechowywać materiały tarte zaimpregnowane?
4.  Jak transportuje się tarcicę w stanie powietrzno – suchym?
5.  Jak należy przechowywać i składować materiały drewnopochodne?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej, na podstawie prezentowanego

filmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć film przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich składowania,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobu składowania tarcicy,
4)  wyjaśnić sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7)  zaprezentować efekty swojej pracy,
8)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film instruktażowy przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich
składowania,

−

odtwarzacz DVD, telewizor,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na przedstawionych rysunkach rozpoznaj surowiec drzewny. Określ sposoby jego

składowania. Podpisz rysunki i wklej je do zeszytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się z rysunkami,
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobów składowania drewna,
4)  rozpoznać surowiec drzewny przedstawiony na rysunkach,
5)  rozpoznać na rysunkach sposoby składowania surowca drzewnego,
6)  podpisać rysunki,
7)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8)  wkleić rysunki do zeszytu,
9)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10)  zaprezentować efekty swojej pracy,
11)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z rysunkami,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

klej lub taśma samoprzylepna,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić warunki składowania świeżo przetartej tarcicy?

2) wyjaśnić sposób układania tarcicy w sztaplach?

3) określić warunki składowania materiałów tartych zaimpregnowanych?

4) wyjaśnić sposób transportu tarcicy w stanie powietrzno – suchym?

5) określić warunki składowania materiałów drewnopochodnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Deskowanie elementów z betonu

4.6.1. Materiał nauczania

Deskowania są to tymczasowe konstrukcje pomocnicze wykonywane w miejscu

wbudowania  elementów  betonowych,  żelbetowych  i  murowych  wykonywane  z  pojedynczych
desek,  płyt  drewnianych,  sklejki  lub  elementów  metalowych.  Stanowią  formy,  które  nadają
odpowiedni  kształt  i  wymiary  betonowanemu  elementowi.  Stanowią  oparcie  dla  ułożonego
w nim zbrojenia oraz utrzymują świeży beton do chwili, aż osiągnie odpowiednią wytrzymałość.
Deskowania  nie  mogą  zmieniać  swoich  wymiarów.  Powinny  być  szczelne,  posiadać
odpowiednią  wytrzymałość  i  sztywność,  aby  przenieść  ciężar  konstrukcji  betonowanego
elementu  oraz  inne  obciążenia,  w  tym:  ciężar  ludzi  zatrudnionych  przy  jego  wykonywaniu
i ciężar elementów pomocniczych.

Deskowania mogą opierać się na stemplowaniach lub rusztowaniach przenoszących

obciążenia  pionowe  i  poziome.  Rusztowania  stanowią  nie  tylko  konstrukcje  podtrzymujące
deskowania,  ale  wykorzystywane  są  także  przy  pomostach  roboczych.  Pomosty  te  ułatwiają
dostęp  do  wykonywanych  elementów,  umożliwiają  bezpieczny  transport  betonu  i  innych
materiałów. Rusztowania powinny być łatwe w montażu i demontażu.

Ze względu na konstrukcję, deskowania dzieli się na :

−

tradycyjne ciesielskie,

−

przestawne,

−

ślizgowe,

−

przesuwne.
W celu zmniejszenia przyczepności betonu do powierzchni deskowania przed

betonowaniem  polewa  się  go  obficie  wodą, a samo deskowanie  wykonuje  się  z  desek  gładkich
lub  struganych,  gdy  jest  to  element  powtarzalny.  Powierzchnia  deskowania  może  być  także
smarowana  preparatami  antyadhezyjnymi,  by  beton  do  niej  nie  przywierał.  Należy  wystrzegać
się betonowania w suchym deskowaniu, ponieważ wpływa to ujemnie na wytrzymałość i jakość
betonu.  Deskowanie  wchłania    ze  świeżej  mieszanki  betonowej  wodę  zarobową  potrzebną  do
prawidłowego  procesu  wiązania  i  twardnienia  betonu.  Także utrudniony  jest proces  demontażu
deskowania,  gdyż  deski  przywierają  w  takim  przypadku  do  betonu  i  podczas  rozdeskowania
ulegają najczęściej zniszczeniu.

Deskowania ciesielskie
Deskowania ciesielskie są wykonywane z tarcicy iglastej klas III i IV. Dzielą się na:

−

deskowania wykonywane bezpośrednio na budowie i przewidziane do wykorzystania tylko
w czasie wznoszenia danego obiektu lub elementu,

−

deskowania inwentaryzowane z drewna i tworzyw drzewnych, które służą do wielokrotnego
użycia podczas wykonywania typowych, powtarzalnych elementów konstrukcyjnych, jak
stropy, belki, słupy, stopy fundamentowe.
Deskowania mogą być także zastosowane jako umocnienie ścian wykopów, jeśli nie ma

możliwości wykonania odpowiedniej

skarpy. Sposób umocnienia ścian wykopów

wąskoprzestrzennych pokazano na rys. 83 a i b.

Rys. 83. Umocnienie skarp wykopu wąskoprzestrzennego: a) w gruncie spoistych, b) w gruncie mało spoistym; [ 10, s.83]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Deskowanie ław fundamentowych o przekroju prostokątnym i wysokości do 30 cm

wykonywane jest z desek o grubości 25 ÷ 38 mm wzmocnionych i stabilizowanych kołkami
o długości równej dwukrotnej wysokości ławy i rozpiera deskami długości równej szerokości
ławy (rys. 84 a i b).

Rys. 84. Deskowanie lawy fundamentowej wysokości do 30 cm [10, s. 208]

Deskowanie ław o wysokości do 50 cm wykonuje się z dwóch tarcz zbitych z desek

grubości  20  ÷  25  mm  wzmocnionych  nakładkami  o  szerokości  80  ÷  100  mm  z  takich  samych
desek.  Tarcze  usztywnia  się  krawędziakami  o  przekroju  80  x  100  mm.  Tarcze  podpiera  się
zastrzałami  co  1,5  ÷  2,0  m  i  stabilizuje  kołkami  wbitymi  w  ziemię  (rys.85).  Ławy  o  większej
wysokości wykonuje się podobnie dodatkowo stężając tarcze.

Rys. 85. Deskowanie ławy fundamentowej wysokości do 50 cm [3, s. 347]

Deskowanie ław o przekroju trapezowym składa się z dwóch części:

−

dolnej, wykonywanej w taki sam sposób jak deskowanie lawy prostokątnej, jedynie kołki
i nakładki wypuścić należy ponad tarczę,

−

górnej, z tarcz pochylonych, rozpartych i ściągniętych drutem (rys. 86).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 86. Deskowanie ławy o przekroju trapezowym [3, s. 348]

Deskowanie stóp o przekroju kwadratowym lub prostokątnym wykonywane jest z 2 tarcz

zewnętrznych  (dłuższych)  i  2  tarcz  wewnętrznych  (krótszych)  wzmocnionych    nakładkami
z desek identycznej grubości i szerokości 80 ÷ 100 mm. Wysokość nakładek jest także taka sama
jak  wysokość  tarczy.  Do  zewnętrznych  tarcz  od  wewnętrznej  strony  należy  przybić  nakładki
ograniczające  stanowiące  oparcie  dla  tarcz  wewnętrznych.  W  środku  tarcze  te  rozparte  są
rozpórkami, natomiast tarcze zewnętrzne ściągnąć należy drutem (rys. 87).

Rys. 87. Deskowanie stóp o przekroju prostokątnym [opr. autora]

Deskowanie stóp schodkowych składa się z dwóch par tarcz dolnych i górnych wykonanych

w analogiczny sposób jak dla stóp prostokątnych. Tarcze zabezpieczone są przed przesunięciem
zastrzałami. Dolne deski górnej skrzyni powinny być dłuższe, by mogły opierać się na skrzyni
dolnej deskowania. Górna skrzynia ustawiana jest po zabetonowaniu dolnej części stopy
(rys. 88).

Rys. 88. Deskowanie stopy schodkowej [3, s. 348]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Deskowanie stóp fundamentowych o przekroju trapezowym wykonywane jest z dwóch par

tarcz.  Tarcze  dolne  tworzą  skrzynię  jak  w  stopie  o  przekroju  prostokątnym.  Nakładki
wzmacniające  dolnej  skrzyni,  powinny  wystawać  ponad  tarczę  tworząc  oparcie  dla  górnych
tarcz,  dwie  z  nich  mają  kształt  prostokąta  a  dwie  trapezu.  Tarcza  trapezowa  powinna  mieć
dokładnie wymiary projektowanej stopy. Tarcze wzmocnione są rozpórkami i ściągnięte drutem.

Deskowanie prostych ścian należy wykonywać z desek grubości 20 ÷ 25 mm przybijanych

do słupków o przekroju 100 x 100 mm lub 120 x 120 mm. Tak powstałe tarcze rozpiera się
i wiąże ściągami wykonanymi z drutu Ø 3 ÷ 6 mm. Rozstaw słupków zależy od wysokości
ściany i wynosi 1,2 ÷ 2,0 m. W celu wzmocnienia ścian stosowane są poziome kleszcze, a ściany
deskowania podpiera zastrzałami (rys. 89).

Rys. 89. Deskowanie zwykłe ściany: a) fragment deskowania w widoku, b) szczegół wiązania drutem [3, s. 350]

Sposób deskowania ścian krzywoliniowych zależy od wielkości promienia ich krzywizny.

Przy małej krzywiźnie deski wygina się na słupkach (rys. 90), przy dużym promieniu krzywizny
ustawione pionowo deski przybijane są do poziomych krążyn. Najczęściej krążyny zbijane są
z kilku desek, natomiast krótkie krążyny mogą być wycinane z jednej deski (rys. 91).

Rys. 90. Deskowanie ściany krzywoliniowej o małej

krzywiźnie [ 3, s. 350]

Rys. 91. Deskowanie ściany krzywoliniowej o dużej

krzywiźnie [3, s. 350]

Deskowanie słupów o przekroju prostokątnym lub kwadratowym wykonywane jest z dwóch

tarcz wewnętrznych i dwóch zewnętrznych zbitych z desek o grubości 25 ÷ 38 mm, zależnie od
wysokości  i  przekroju  słupa  (rys.  92).  W  jednej  z  tarcz  należy  pozostawić  u  dołu  słupa  otwór
(okienko),  które  służy  do  kontroli  ustawienia  zbrojenia  i  ewentualnego  usunięcia  śmieci.  Przed
betonowaniem otwór zostaje zakryty, a miejsce wzmocnione nakładką przybitą do desek. Tarcze
zbijane  są  gwoździami.  Zastosowanie  nakładek  z  desek  szerokości  100  mm  w  rozstawie
30 ÷ 50 cm oraz ściągnięcie ustawionych tarcz jarzmami co 40 ÷ 100 cm zapewnia stateczność
i wytrzymałość konstrukcji deskowania. Jarzma są to ramki, które obejmują deskowanie. Mogą
być  wykonane  z  desek  o  grubości  25  ÷  38  mm  i  szerokości  100  mm,  albo  z  płaskowników
metalowych łączonych na kliny lub śruby (rys. 93 a i c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 92. Deskowanie słupa [3, s. 363]

Rys. 93. Jarzma: a) i b) drewniane, c) metalowe [3, s. 364]

Do wykonania deskowania słupów wielokątnych stosowane są jarzma składające się

z ramek nałożonych na siebie (rys. 93 b).

W celu dokładnego ustawienia skrzyni słupa, do podłoża betonowego należy zamocować

drewnianą ramkę, w którą wstawia się tarcze deskowania.

Deskowanie słupów okrągłych wykonywane jest z dwóch połówek (rys. 94 a). Połówki te

tworzą listewki grubości 19 ÷ 25 mm i szerokości 30 ÷ 60 mm przybite do półokrągłych jarzm.
Dla słupów o średnicy do 50 cm jarzma są kwadratowe, a powyżej 50 cm wielokątne
(rys. 94 b i c). Najpierw należy ustawić jedną połówkę deskowania, a po sprawdzeniu zbrojenia
dostawiana jest druga. Obie części wiązane są obręczami z drutu Ø 10 ÷ 14 mm.

Rys. 94. Deskowanie słupa okrągłego: a) polówka skrzyni w widoku, b) jarzmo kwadratowe,

c) jarzmo wielokątne [3, s. 365]

W poziomie stropów wykonywane są wieńce, które wymagają deskowania.

W ścianach cienkich oraz w przypadku łączenia wieńca z gzymsem deskowanie opiera się na
wspornikach mocowanych do ściany (rys. 95 a i b).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 95. Deskowanie wieńca: a) zwykłego, b) wieńca z gzymsem [3, s. 367]

Do wykonania płaskich nadproży żelbetowych monolitycznych należy przygotować

deskowanie w kształcie litery „U”, z trzech tarcz: dwóch bocznych i jednej tworzącej dno.
Deskowanie podeprzeć należy stemplami i płetewką wzmocnioną zastrzałami. Tarcze boczne
ściągnąć należy drutem i rozeprzeć rozpórką (rys. 96).

Rys. 96. Deskowanie nadproża żelbetowego [3, s. 368]

Deskowanie stropów płytowych oraz gęstożebrowych podpierać należy stemplami

z okrąglaków o średnicy Ø 80 ÷ 150 mm lub krawędziaków o takich samych wymiarach boków.
U  góry  stemple  połączone  są  podciągiem z desek  lub  krawędziaków. Konstrukcję  podpierająca
stężyć należy krzyżulcami z desek o grubości 25 mm przybitymi do stempli wzdłuż i w poprzek
rygli,  na  których  układany  jest  podkład  z  desek.  Rygle wykonane  z  krawędziaków  łączy  się  ze
stemplami  klamrami  ciesielskimi  lub  deskami  ustawionymi  na  rąb  i  przybitymi  do  głowicy
stempla (rys. 97). Stemple należy ustawić na podwalinach i klinach w rozstawie co 1,0 ÷ 1,4  m
zależnie od masy stropu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 97. Deskowanie stropów płytowych lub gęstożebrowych [3, s. 370]

Deskowanie stropu żebrowego składa się ze stempli, które usztywnione są tężnikami oraz

rygli (leżni) przybijanych do stempli i ułożonych desek lub tarcz. Grubość desek wynosi zwykle
25 mm, rygli 25 ÷ 40 mm. Po deskowaniu można chodzić. Na połączeniach deskowania płyty
z korytami belek należy przybić deski czołowe, które zachodzą na tarcze boczne koryt (rys. 98).

Rys. 98. Deskowanie stropu żebrowego – widok [3, s. 373]

Deskowania schodów wykonywane są podobnie jak deskowanie stropu żebrowego, ale

należy  pamiętać  o  nadaniu  odpowiedniego  nachylenia  biegu.  Stopnie  kształtowane  są  przez
wykonanie zastawek przybitych do tarcz bocznych skrzyni. Wykonując deskowanie pod schody
policzkowe  należy  pamiętać  o  ukształtowaniu  w  skrzyni  belek  policzkowych.  Stemple
ustawiane powinny być w duszy schodów, a w przypadku, gdy klatka schodowa jest otwarta po
obu stronach biegu (rys. 99).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 99. Deskowanie schodów płytowych: a) spocznik górny, b) spocznik dolny [3, s. 379]

W przypadku deskowania schodów wachlarzowych, zabiegowych lub kręconych do

pionowych krążyn należy przybić pionowe deskowanie i do niego dopiero mocowane są
zastawki.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzielone są deskowania ze względu na rodzaj konstrukcji?
2.  Z jakich materiałów wykonywane jest deskowanie ciesielskie?
3.  Jaką funkcję spełnia deskowanie?
4.  W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ław fundamentowych?
5.  W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stóp fundamentowych?
6.  W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ścian prostych i krzywoliniowych?
7.  W jaki sposób wykonywane jest deskowanie słupów?
8.  Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie wieńców i nadproży?
9.  W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stropów płytowych i gęstożebrowych?
10.  Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie stropu żebrowego?
11.  W jaki sposób wykonywane są deskowania schodów?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj fragment deskowania ławy fundamentowej o przekroju prostokątnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5)  przygotować materiały,
6)  dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7)  wykonać fragment deskowania,
8)  uporządkować stanowisko pracy,
9)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11)  zaprezentować efekty swojej pracy,
12)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja wykonania ćwiczenia,

−

materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut),

−

narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,

−

poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5)  przygotować materiały,
6)  dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7)  wykonać elementy deskowania,
8)  zestawić  elementy deskowania zgodnie z rysunkiem roboczym,
9)  skontrolować poprawność wykonania deskowania (wymiary, poziom, pion),
10)  uporządkować stanowisko pracy,
11)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
13)  zaprezentować efekty swojej pracy,
14)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja wykonania ćwiczenia,

−

materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut),

−

narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,

−

poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj deskowanie belki żelbetowej o przekroju 0,20 x 0,30 m i rozpiętości 3,0 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4)  zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5)  przygotować materiały,
6)  dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7)  wykonać deskowanie belki,
8)  uporządkować stanowisko pracy,
9)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11)  zaprezentować efekty swojej pracy,
12)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja wykonania ćwiczenia,

−

materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut),

−

narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,

−

poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaj materiału stosowanego do wykonywania deskowań

ciesielskich?

2) wyjaśnić funkcję, jaką spełniają deskowania elementów betonowych?

3) wykonać deskowanie ławy fundamentowej o przekroju prostokątnym?

4) wykonać deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym?

5) wyjaśnić sposoby wykonywania deskowań słupów żelbetowych?

6) scharakteryzować rodzaje deskowań stropów?

7) scharakteryzować rodzaje deskowań schodów?

8) wyjaśnić sposób deskowania nadproża żelbetowego?

9) wyjaśnić sposób wykonania stemplowania stropu gęstożebrowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych

4.7.1. Materiał nauczania

W czasie eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych obowiązkowo powinny być

przeprowadzane  przeglądy  ich  stanu  technicznego  uwzględniające  stan  podłoża,  sposób
posadowienia  rusztowania,  stan  konstrukcji  rusztowania,  stężeń,  zakotwień,  pomostów
roboczych  i  zabezpieczających,  urządzeń  piorunochronnych  (szczególnie,  warunek  ten  dotyczy
konstrukcji  metalowych),  wielkość  odchyleń  od  pionu  i  poziomu.  Przeglądy  te  powinny  być
przeprowadzane:

−

codziennie, przez brygadzistę użytkującego rusztowanie,

−

co 10 dni, przez konserwatora rusztowania lub pracownika inżynieryjno – technicznego,

−

doraźnie, przez komisję przy udziale inspektora nadzoru, majstra budowlanego i brygadzisty
użytkującego rusztowanie.

Przeglądy  doraźne,  obowiązkowo  powinny  być  przeprowadzone  po  silnych  wiatrach,  burzach,
długotrwałych  opadach  atmosferycznych,  przerwach  roboczych  dłuższych  niż  10  dni  i  przed
dopuszczeniem  do  wykonywania  robót  na  rusztowaniu.  Każdorazowo,  wyniki  z  przeglądu:
uwagi, spostrzeżenia i zalecenia powinny być odnotowane w dzienniku budowy.

Zakres czynności obejmujących poszczególne przeglądy określają instrukcje montażu

i eksploatacji danego typu rusztowania. Za prawidłowe przeprowadzenie przeglądu zgodnie
z zaleceniami zawartymi w instrukcji odpowiada kierownik budowy lub upoważniona przez
niego osoba.

Na pomoście roboczym nie mogą być gromadzone materiały potrzebne do wykonania robót

w ilości, która przekracza wartość dopuszczalnego obciążenia użytkowego pomostu
pomniejszonego o 0,80 kN/m

. Materiały te powinny być rozmieszczone równomiernie na całej

powierzchni pomostu roboczego.

Na pomostach roboczych rusztowań nie może przebywać więcej osób niż określona ilość

dopuszczalna dla danego typu rusztowania. Przyjmuje się, że masa jednego człowieka
przebywającego na rusztowaniu wynosi 80 kg.

Konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed możliwością wejścia na pomosty

robocze osób nieupoważnionych – niezatrudnionych na budowie.

Praca na dwóch pomostach znajdujących się na różnych poziomach rusztowania w jednej

linii pionowej jest zabroniona. Może być dozwolona w sytuacji, gdy przewiduje to projekt,
jednak pod warunkiem wykonania szczelnego daszka ochronnego oddzielającego obydwa
stanowiska robocze.

Deski pomostowe muszą się opierać na co najmniej 3 leżniach.
Pomosty robocze należy systematycznie oczyszczać z odpadów materiałów (gruzu, resztek

zaprawy), a w okresie zimy ze śniegu i lodu. Śnieg należy usuwać nawet wtedy, gdy nie są
prowadzone prace. Stanowi on dodatkowe obciążenie, powoduje gnicie drewna, korozję
elementów stalowych i gwoździ.

Podłoże, na którym ustawione jest rusztowanie, powinno być utrzymane w stanie

zapewniającym natychmiastowe i szybkie odprowadzenie wód opadowych w kierunku
prostopadłym do długości rusztowania. Spadek terenu w kierunku ściany, przy której ustawione
jest rusztowanie, jest niedopuszczalny.

Na pomostach roboczych rusztowań nie wolno ustawiać urządzeń i maszyn, które podczas

pracy mogą wywoływać drgania. Węże do podawania zaprawy pracujące pod ciśnieniem
powinny być podwieszone do elementu konstrukcji rusztowania w sposób przegubowy.

Każde rusztowanie przyścienne powinno mieć wydzielone miejsce dla komunikacji

pionowej ludzi pracujących na rusztowaniu. Wchodzenie i schodzenie w miejscach innych niż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyznaczone jest zabronione. Piony komunikacyjne dla ludzi powinny być projektowane
i wykonywane jako oddzielne przęsła lub jako oddzielna konstrukcja rusztowania przyściennego.
Piony te należy wykonywać równocześnie z wznoszoną konstrukcją rusztowania.

Aby zabezpieczyć konstrukcję rusztowania przed uderzeniami pojazdów należy stosować

odbojnice (drewniane lub stalowe) wytrzymałe na przewidywane siły dynamiczne – uderzenia
pojazdem. Łączenie odbojnic z konstrukcją rusztowania jest zabronione. Odbojnicami powinny
być zabezpieczone stojaki narożne i stojaki przy przejazdach. Wielkość prześwitu w rusztowaniu
na przejazd powinna być dostosowana do gabarytów pojazdu z ładunkiem, a szerokość prześwitu
nie może być mniejsza niż 3,0 m.

Rusztowania usytuowane w miejscach przejazdów i przejść oraz bezpośrednio przy ulicach

(drogach)  powinny  mieć  daszki  ochronne  nachylone  w  kierunku  rusztowania  pod  kątem  nie
mniejszym niż 40° do poziomu. Daszki powinny mieć szerokość większą o minimum 100 cm od
szerokości przejścia  lub  przejazdu  i  dochodzić  do ściany  obiektu  budowlanego. Powinny  także
być  szczelne  i  wykonane  z  materiału  amortyzującego  upadek  przedmiotów.  Konstrukcja
daszków  nie  powinna  obciążać  mimośrodowo  konstrukcji  rusztowań.  Stojaki  podpierające
konstrukcję  daszków  powinny  znajdować  się  w  odległości  minimum  50  cm  od  krawężników
ulicznych.

Wznoszenie lub rozbieranie rusztowań w bliskim sąsiedztwie napowietrznych linii

elektrycznych można wykonywać tylko wtedy, gdy linie te są usytuowane poza strefą
niebezpieczną, w przeciwnym wypadku linie te powinny być wyłączone spod napięcia na okres
pracy przy rusztowaniu.

Na wszystkich rusztowaniach powinny być wywieszone tablice z podanym dopuszczalnym

obciążeniem pomostu.

Rusztowanie powinno być konserwowane.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak często powinny być wykonywane przeglądy rusztowań i pomostów roboczych?
2.  Kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraźne rusztowań?
3.  W  jaki  sposób  i  w  jakich  ilościach  mogą  być  gromadzone  na  pomostach  roboczych

materiały potrzebne do wykonywania robót?

4.  Jakie warunki powinno spełniać podłoże, na którym ustawione będzie rusztowanie?
5.  W jaki sposób konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed uderzeniem pojazdem?
6.  Jakie  warunki  powinny  być  spełnione,  by  ustawić  rusztowanie  i  wykonywać  na  nim  pracę

w sąsiedztwie napowietrznej linii energetycznej?

7. Jakie warunki powinny spełniać daszki ochronne na przejściami i prześwitami?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ warunki właściwej eksploatacji rusztowań na podstawie prezentowanego filmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  obejrzeć film przedstawiający sposób użytkowania rusztowania przyściennego.
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków prawidłowej eksploatacji rusztowań

i pomostów roboczych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  określić warunki prawidłowej eksploatacji rusztowań,
5)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7)  zaprezentować efekty swojej pracy,
8)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film instruktażowy przedstawiający sposób eksploatacji rusztowania przyściennego,

−

odtwarzacz DVD, telewizor,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Ustal sposób i zasady wykonywania daszków ochronnych na przejściami i przejazdami, na

podstawie prezentowanego na planszy rysunku konstrukcji rusztowania, usytuowanego
nad bramą wjazdową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się z rysunkiem rusztowania prezentowanym na planszy,
3)  zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków właściwej eksploatacji rusztowań,
4)  wyjaśnić sposób wykonywania daszków ochronnych nad przejściami i przejazdami,
5)  ustalić podstawowe warunki, jakie powinna spełniać konstrukcja daszka ochronnego,
6)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy,
9)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z rysunkiem,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić częstotliwość dokonywania przeglądów rusztowań i pomostów

roboczych?

2) wyjaśnić, kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraźne rusztowań?

3) określić dopuszczalny sposób obciążania pomostów roboczych?

4) określić warunki jakie powinno spełniać podłoże pod ustawiane

rusztowanie?

5) wyjaśnić sposób zabezpieczenia konstrukcji rusztowania przed uderzeniem

pojazdem?

6) określić warunki eksploatacji rusztowań w sąsiedztwie napowietrznych linii

energetycznych?

7) wyjaśnić zasady wykonywania daszków ochronnych nad przejściami

i przejazdami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Rozliczanie robót ciesielskich

4.8.1. Materiał nauczania

Roboty ciesielskie są jednym z rodzajów robót budowlanych wykonywanych podczas

całego cyklu inwestycyjnego i występują w różnych jego etapach. Ich udział zależy od
przyjętego sposobu i technologii realizacji danego obiektu budowlanego.

Obliczenie wartości robót budowlanych wymaga znajomości ich ilości oraz ceny płaconej za

wykonanie  jednostki  produkcji.  Ustalenie  kosztu  realizacji  obiektów  budowlanych  lub  całej
inwestycji  polega  na  wyznaczeniu  kosztów  wykonania  poszczególnych  robót  i  obliczeniu  ich
sumy.  Kolejno  koszt  każdego  rodzaju  robót  można  obliczyć,  mnożąc  ilość  wykonanych  robót
przez cenę jednostkową.

Ilość robót należy określać, mierząc je w odpowiednich, charakterystycznych dla nich

jednostkach, i tak: prace charakteryzujące się objętością mierzyć należy w metrach sześciennych
(m

), płaszczyzną w metrach kwadratowych (m

), długością w metrach (m), masą w kilogramach

(kg) lub tonach (t), ilością w sztukach (szt.).

Ilość robót można ustalić z natury, po ich wykonaniu lub przed ich wykonaniem na

podstawie dokumentacji projektowej. Ustalenie ilości robót na podstawie pomiarów z natury
nazywa się obmiarem, a na podstawie dokumentacji projektowej - przedmiarem.

Przedmiar robót jest to obliczenie ich ilości, w celu sporządzenia kosztorysu.
Przedmiarowanie robót ciesielskich obejmuje wykonywanie, montaż i demontaż rusztowań,

wykonywanie i demontaż deskowań, wykonywanie konstrukcji drewnianych. Zasady określania
ilości robót zależą od ich rodzaju oraz warunków wykonywania i są takie same w odniesieniu do
przedmiaru oraz obmiaru.

Obmiar wykonuje majster lub technik w obecności wykonawcy. Polega on na dokładnym

wymierzeniu i obliczeniu ilości robót wykonanych indywidualnie lub zespołowo.

Przedmiar robót sporządza się na drukach w tym celu przygotowanych mających formę

tabeli (rys. 100), do której należy wpisać rodzaj wykonywanych prac i obliczyć ich ilości
w określonej jednostce miary. Tabele te zamieszczane są także w książce obmiarów.

Sporządzając przedmiar lub obmiar robót należy pamiętać, aby wyszczególnić wszystkie

czynności, które będą występowały w procesie technologicznym podczas wykonania danych
prac.

Lp.

Opis robót, obliczenia ilości i jednostka miary

Ilość

Rys. 100. Druk - Przedmiar robót [opr. autora]

Katalogi Nakładów Rzeczowych
Dla potrzeb kosztorysowania Katalogi Nakładów Rzeczowych zostały opracowane przez

Ośrodek Kosztorysowania Robót Budowlanych WACETOB PZITB Sp. z o.o. w Warszawie.
Zawierają one nakłady robocizny, materiału oraz sprzętu na wykonanie robót budowlanych. Są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opracowane w postaci tabel zawierających szczegółowy opis robót i jednostkę miary w jakiej
należy przyjąć do obliczeń poszczególne nakłady robocizny, materiału i sprzętu.

Obliczając ilości robót należy zwracać uwagę na wielkość nakładów rzeczowych

niezbędnych do wykonania jednostki produkcji. Nie można łącznie obmierzać robót, dla których
normy czasu i zużycia materiałów są różne, wtedy różny jest również koszt ich wykonania. Przy
przedmiarowaniu robót należy wykorzystać wskazówki zawarte w częściach opisowych do
poszczególnych rozdziałów KNR, które zawierają zasady przedmiarowania robót.

Przedmiarowanie robót ciesielskich (rusztowania, deskowania i konstrukcje drewniane)

znajduje się w KNR 2-02 w tomach: w tomie I - deskowania i konstrukcje drewniane oraz
w tomie II - rusztowania.

Zasady przedmiarowania rusztowań
Do rusztowań zalicza się zewnętrzne i wewnętrzne rusztowania stojące, przesuwne,

podwieszone i na suwnicach, a także podesty i pomosty robocze. Sposób przedmiarowania oraz
obliczania nakładów rzeczowych, związanych z ich stosowaniem zależy od typu rusztowań
i charakteru wykonywanych prac.

Rusztowania zewnętrzne drewniane, ramowe i rurowe obmierza się w metrach

kwadratowych ich powierzchni. Do ustalenia powierzchni przyjmuje się:

−

długość rusztowania równą długości ściany powiększoną o szerokość rusztowania każdego
zarusztowanego wypukłego narożnika,

−

wysokość liczoną od poziomu ustawienia rusztowania do wysokości 1,5 m ponad najwyższy
pomost roboczy lecz nie wyżej niż do górnej krawędzi ściany, gzymsu, jeżeli roboty są
wykonywane do niepełnej wysokości ściany.
Do tak ustalonej powierzchni ściany należy dodać wszystkie wnęki o głębokości większej

niż 0,5 m i wszystkie występy i uskoki ścian o długości w rzucie poziomym większej niż 0,5 m.

Rusztowania wewnętrzne obmierza się w metrach kwadratowych ich rzutu poziomego lub

rzutu sufitu w świetle surowych ścian, gdy jest zarusztowane całe pomieszczenie. Wysokość
tych rusztowań mierzy się od poziomu ustawienia do poziomu najwyższego pomostu roboczego.

Rusztowania drewniane punktowe z drabin obmierza się w metrach ich wysokości

mierzonej od poziomu podłoża, na którym są ustawione do wysokości 1,5 m ponad najwyższy
pomost roboczy rusztowania.

Rusztowania rurowe punktowe i ramowe obmierza się w metrach kwadratowych zgodnie

z zasadami stosowanymi do rusztowań zewnętrznych.

Rusztowania przestawne obmierza się według stanowisk, których liczbę oblicza się:

−

dla ścian - dzieląc długość ściany przez długość rusztowania przesuwnego,

−

dla sufitów - dzieląc powierzchnię sufitu przez powierzchnię pomostu roboczego
rusztowania.
Rusztowania na wysuwnicach obmierza się w metrach kwadratowych powierzchni pomostu

wysuniętego poza lico ściany obiektu.

Podesty ruchome wiszące obmierza się według liczby stanowisk podwieszenia.

Zasady przedmiarowania deskowań
Przy wykonywaniu monolitycznych konstrukcji betonowych i żelbetowych stosuje się

deskowania tradycyjne lub systemowe.

Deskowania tradycyjne przedmiaruje się według następujących zasad:

−

wykonanie blatów i ustawienie deskowań obmierza się według rozwinięcia powierzchni
deskowania. Wyjątek stanowią deskowania ław i stóp fundamentowych pojedynczą deską
oraz czapek kominowych, które obmierza się w metrach po obwodzie elementów,

−

deskowanie ścian obmierza się, przyjmując rzeczywistą powierzchnię płyt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

deskowanie schodów obmierza się, przyjmując powierzchnię styku z betonem płyty nośnej
podstopni i policzków.
Deskowania systemowe przedmiaruje się w metrach kwadratowych, mnożąc powierzchnię

deskowania przez wskaźnik przeliczeniowy deskowania przyjęty według specjalnie
opracowanych katalogów nakładów rzeczowych (KNR).

W robotach ciesielskich przekroje elementów mierzy się w gotowym wyrobie bez

potrącania  dopuszczalnych  oblin  (oflisów),  ścięć,  otworów  i  wrębów.  Obliny  (oflisy)  są  to
zaokrąglone  powierzchnie  drewna  okrągłego  występujące  w  materiałach  tartych  obrzynanych
w  miejscu,  gdzie  powinna  być  ostra  krawędź.  Przekroje  elementów  przyjmowane  są  według
ustalonej  klasyfikacji  wymiarowej  dla  materiałów  tartych  (tarcicy).  Natomiast  przekroje
okrąglaków należy  mierzyć w środku ich długości. Elementy ostrugane  należy mierzyć dodając
do rzeczywistej ich grubości 2 mm do każdej powierzchni ostruganej.

Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych

Norma zużycia materiałów budowlanych jest to ilość materiałów konieczna do wykonania

jednostki produkcji lub elementu budowli, zgodnie z ustaloną technologią ich wykonania
i warunkami technicznymi, przy racjonalnym gospodarowaniu surowcami.

Normy zużycia materiałów podawane są w odpowiednich jednostkach: m

, m

, m, t, kg, szt.

W celu rozliczenia się ze zużytych materiałów sporządzany jest obmiar robót przygotowany

na  podstawie  Katalogu  Nakładów  Rzeczowych  lub  Katalogu  Norm  Jednostkowego  Zużycia
Materiałów  Budowlanych  (KNJZMB)  wydanego  przez  Instytut  Gospodarki  Mieszkaniowej
(III  tomy).  Katalogi  służą  do  rozliczeń  i  kontroli  materiałów  zużytych  do  robót
ogólnobudowlanych  w  przedsiębiorstwach  remontowo-budowlanych.  Określają  zużycie
materiałów  na  jednostkę  produkcji,  (ilości  materiałów  na  wykonanie  metra  kwadratowego
deskowania)  łącznie  z  ubytkami  i  odpadami  tych  materiałów.  Dla  materiałów,  które  podlegają
częściowemu odzyskowi, normy są podane w postaci dwóch liczb zapisanych nad i pod kreską.
Nad  kreską  podaje  się  wielkość  zużycia  właściwą  dla  danego  rodzaju  roboty  oraz  odzysk
materiału  (rusztowania  lub  deskowania, które można wykorzystać  ponownie).  Wartość ta służy
do ustalenia kosztu materiału. Pod kreską podawana jest ilość materiału, jaką przy jednokrotnym
użyciu  dla  elementu  lub  rodzaju  robót  należałoby  dostarczyć  na  miejsce  wykonania  robót.
Wartość ta  służy  do  planowania  i  zaopatrzenia  budowy  w  niezbędne  materiały  oraz  określenia
wielkości składowisk na placu budowy.

Zapotrzebowanie na materiały
Zapotrzebowanie na materiały sporządza się na podstawie przedmiaru robót.
W praktyce przy określaniu ilości i rodzaju materiałów niezbędnych do wykonania

konkretnych robót najczęściej korzysta się z Katalogów Nakładów Rzeczowych. W katalogach
podane są nakłady na wykonanie jednostki produkcji. Podane w nich normy zużycia materiałów
są oparte na szczegółowych ustaleniach i obliczeniach zgodnych z wymaganiami technicznymi.

Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy pogrupować je asortymentami oraz

określić ich ilości i jednostkę miary.

Przy składaniu zamówienia na materiały należy uwzględnić ubytki i odpady, które

przewidziane są w Katalogu Nakładów Rzeczowych. W przypadku zamówienia materiałów na
cały cykl produkcji lub roboty uwzględnić należy wielkość powierzchni magazynowej, w której
materiał będzie składowany.

Poprawne opracowanie zapotrzebowania na materiały powinno zawierać plan dostaw

materiałowych, czyli tzw. harmonogram dostaw. Takie opracowanie umożliwia wykonanie
w sposób harmonijny zadań produkcyjnych.

Zamówienie na materiały składa się na druku zamówienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozliczenie materiałów
Po wykonaniu robót wykonawca zobowiązany jest do dokonania rozliczenia się

z materiałów. Ilość wykonanych robót ustala się na podstawie obmiaru robót.

Przy rozliczaniu materiałów należy uwzględniać materiały wbudowane w konstrukcję lub

element (uwzględniając ubytki lub odpady zgodnie z normą) oraz materiały odzyskane. Odzysk
materiałów występuje w robotach ciesielskich głównie przy użytkowaniu deskowań i rusztowań
drewnianych, przy wykonywaniu ogrodzeń drewnianych tymczasowych i przy robotach
rozbiórkowych.

Dlatego oprócz norm zużycia materiałów zostały opracowane normy odzysku materiałów,

które określają: ilość, gatunek i jakość materiałów, jakie powinno się uzyskać przy rozbiórce
budowli, jej elementów lub konstrukcji pomocniczych. Normy te określają ilości odzyskiwanych
materiałów przypadające na jednostkę obmiarową budowli lub elementu.

Na przykład przy deskowaniach norma odzysku pozwala określić wielkość niezbędnych

ilości drewna oraz normową wielokrotność zużycia materiałów.

Ponieważ normy zużycia drewna na wykonanie deskowań są podane w dwóch wartościach

nad i pod kreską, to odzysk materiału będzie różnicą pomiędzy wartością pod kreską i nad
kreską. Natomiast stosunek tych samych wartości określa normatywną wielokrotność użycia
drewna.

Do obliczeń zużycia materiałów przyjmuje się wartości normatywów z KNR i wpisuje do

formularza rozliczeń materiału. Mnożąc wpisane do formularza wartości przez ilość robót
otrzymuje się zużycie normatywne.

Porównując obliczone ilości materiałów z ilościami pobranymi z magazynu, można ocenić,

czy materiał został właściwie zagospodarowany.

Materiał nie wykorzystany w czasie robót powinien być przekazany na magazyn.
Również materiał odzyskany należy oczyścić, posegregować i przekazać do magazynu do

ponownego wykorzystania.

Przekazanie materiałów do magazynu odbywa się na drukach zwrotu materiałów.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1)  Co nazywamy przedmiarem, a co obmiarem robót?
2)  Do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?
3)  Co zawierają Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?
4)  Co należy uwzględniać przy przedmiarowaniu robót?
5)  Do  czego  służą  Katalogi  Norm  Jednostkowych  Zużycia  Materiałów  Budowlanych

(KNJZMB)?

6) Co zawierają Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych

(KNJZMB)?

7)  Co stanowi podstawę sporządzenia zamówienia na materiały?
8)  Jakie zasady obowiązują przy ustalaniu ilości i jakości materiałów?
9)  W jaki sposób należy sporządzić zamówienie na materiały?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02, ustal:

−

wszystkie materiały niezbędne do wykonania deskowania stopy fundamentowej trapezowej,

−

ilości normowe na jednostkę miary podaną w nakładach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się ze strukturą KNR 2-02,
3)  odszukać w KNR 2-02 tabeli, stopy fundamentowe żelbetowe,
4)  wybrać z tabeli pozycje dotyczące materiałów,
5)  wpisać do zeszytu wszystkie materiały z tabeli oraz ich ilości na jednostkę miary,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy,
7)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog Nakładów Rzeczowych, KNR 2-02,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozlicz zużyte materiały na wykonanie deskowania stopy fundamentowej, na podstawie

obmiaru robót, według Katalogu Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
2)  zapoznać się z przedmiarem robót na deskowanie stopy fundamentowej,
3)  obliczyć ilość materiałów zgodnie z zasadami przyjętymi w Katalogu Norm Jednostkowych

Zużycia Materiałów Budowlanych,

4)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy,
7)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przedmiar robót na deskowanie stopy fundamentowej,

−

przybory do pisania,

−

kalkulator,

−

zeszyt,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Sporządź na podstawie przedmiaru robót, zestawienie materiałów potrzebnych do wykonania

deskowania stropu płytowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  przeanalizować z przedmiaru robót pozycję dotyczącą wykonania stropu płytowego,
3)  określić materiały do wykonania deskowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  obliczyć ilość materiałów do wykonania deskowania,
5)  sporządzić zestawienie materiałów,
6)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy,
9)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja projektowa,

−

wykonany przedmiar robót,

−

przybory do pisania,

−

kartka do sporządzenia zestawienia na materiały,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Sporządź na podstawie przedmiaru robót zawartego w dokumentacji projektowej,

zamówienie na materiały potrzebne do wykonania deskowania słupa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
2)  zapoznać się z przedmiarem robót zawartym w dokumentacji projektowej,
3)  wypisać na podstawie przedmiaru wszystkie materiały niezbędne do wykonania słupa,
4)  obliczyć ilości materiałów zgodnie z zasadami z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02,
5)  sporządzić zamówienie na materiały,
6)  sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy,
9)  dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przedmiar robót z dokumentacji projektowej,

−

Katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02,

−

kartka do sporządzenia zamówienia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować określenie przedmiar robót?

2) wyjaśnić do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?

3) określić, jakie nakłady rzeczowe podawane są w Katalogach Nakładów

Rzeczowych (KNR)?

4) określić ilości robocizny, materiałów i sprzętu na podstawie Katalogów

Nakładów Rzeczowych (KNR)?

5) wyjaśnić zastosowanie Katalogów Norm Jednostkowych Zużycia

Materiałów Budowlanych (KNJZMB)?

6) obliczyć zużycie materiałów na podstawie Katalogu Norm Jednostkowych

Zużycia Materiałów Budowlanych (KNJZMB)?

7) sporządzić zamówienie na materiały na podstawie przedmiaru robót?

8) wykonać zestawienie materiałów na podstawie przedmiaru robót?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 25 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Za każde poprawnie rozwiązane zadanie możesz uzyskać 1 punkt.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane są

cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna, wybierz ją

7. i zaznacz kratkę z odpowiadająca jej literą znakiem X.
8. Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do zakresu robót ciesielskich nie należy

a)  deskowanie ścian wykopu.
b)  wykonywanie  ław drutowych.
c)  wykonanie ogrodzenia placu budowy.
d)  ułożenie posadzki z deszczułek podłogowych.

2. Minimalna odległość ław drutowych od krawędzi wykopu wynosi

a)  50 cm.
b)  75 cm.
c)  100 cm.
d)  125 cm.

3. Na rysunku obok pokazano sposób podparcia ogrodzenia drewnianego. Element oznaczony

literą „t” , to
a)  kołek.
b)  słupek.
c)  rozpora.
d)  zastrzał.

4. Do zabijania deskowań ciesielskich najlepiej stosować jest gwoździe

a)  z podwójnym łbem.
b)  paletowe walcowane.
c)  walcowane hartowane.
d)  paletowe kwadratowe skręcane.

5. Które z wymienionych łączników występują w złączach sworzniowych?

a)  Łączniki z blach stalowych.
b)  Kołek drewniany.
c)  Płytka kolczasta.
d)  Pierścień zębaty.

6. Jeżeli element narażony jest na odrywanie, to do łączenia elementów nie należy stosować

a)  wkrętów z łbem sześciokątnym.
b)  wkrętów z łbem stożkowym.
c)  wkrętów z łbem kulistym.
d)  gwoździ okrągłych.

7. Sworznie stalowe wykonywane są z prętów stalowych o średnicy

a)  6 mm.
b)  8 ÷ 10 mm.
c)  10 ÷ 24 mm.
d)  25 ÷ 28 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Na rysunku obok pokazano złącze na

a)  na półwpust.
b)  na listwę czołową.
c)  na wpust i wypust.
d)  na wpusty i pióro obce.

9. Do klejenia elementów konstrukcji drewnianych nie należy stosować kleju

a)  z żywic melaminowych.
b)  z żywic mocznikowych.
c)  celulozowego.
d)  kazeinowego.

10. Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów ze stali gładkiej o średnicy

a)  22 ÷ 25 mm.
b)  18 ÷ 20 mm.
c)  12 ÷ 16 mm.
d)  8 ÷ 10 mm.

11. Element o wymiarach przekroju poprzecznego pokazany na rysunku obok to

a)  krawędziak.
b)  deska.
c)  belka.
d)  bal.

12. Na rysunku obok pokazano złącze zwiększające

a)  szerokość elementu.
b)  przekrój elementu.
c)  grubość elementu.
d)  długość elementu.

13. Na rysunku obok pokazano wkręt do drewna z łbem

a)  soczewkowym.
b)  sześciokątnym.
c)  z główką płaską.
d)  z główką półkolistą.

14. Do tarcicy obrzynanej nie są zaliczane

a)  łaty.
b)  bale.
c)  deski.
d)  okrąglaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Do wad drewna spowodowanymi czynnikami biologicznymi nie należą

a)  pęknięcia mrozowe.
b)  chodniki owadzie.
c)  zagrzybienie.
d)  zgnilizna.

16. Na rysunku pokazano piłę

a)  płatnicę.
b)  otwornicę.
c)  grzbietnicę.
d)  poprzeczną.

17. Tarcica iglasta oznakowana kolorem zielonym zaliczana jest do

a)  IV klasy.
b)  III klasy.
c)  II klasy.
d)  I klasy.

18. Grubość spoiny klejowej nie powinna być mniejsza niż

a)  0,1 mm.
b)  0,2 mm.
c)  0,3 mm.
d)  0,4 mm.

19. Minimalna szerokość przejazdu w rusztowaniu wynosi

a)  2,2 m.
b)  2,5 m.
c)  2,8 m.
d)  3,0 m.

20. Tarcica o wilgotności 6 ÷ 10 % powinna być przechowywana w temperaturze

a)  20 ÷ 25 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60 %.
b)  15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60 %.
c)  15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 40 ÷ 45 %.
d)  15 ÷ 18 °C i względnej wilgotności powietrza 40 ÷ 45 %.

21. Tarcze deskowania ław fundamentowych o wysokości do 50 cm należy

a)  usztywnić krawędziakami, podeprzeć zastrzałami i stabilizować kołkami.
b)  usztywnić krawędziakami i podeprzeć zastrzałami.
c)  stabilizować kołkami i rozeprzeć.
d)  podeprzeć zastrzałami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22. Według Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR na wykonanie deskowania stopni schodów

jest potrzebne 0,069 m³ desek grubości 25 mm na 1m³ betonu. Oblicz ile desek grubości
25 mm potrzeba na wbudowanie 20 m³ betonu?
a)  0,069 m³.
b)  0,345 m³.
c)  0,690 m³.
d)  1,380 m

23. W obmiarze robót należy

a)  wyszczególnić materiały, podać zakres robót oraz ilość robót.
b)  opisać zakres prac, obliczyć ilość robót i wyszczególnić sprzęt.
c)  obliczyć ilość robót, podać jednostki miary i obliczyć wartość robót.
d)  wyszczególnić czynności technologiczne robót, podać ilość robót i jednostki miary.

24. Do wyrzynania ręcznego należy stosować piły z zębami trójkątnymi

a)  prostymi, o kącie skrawania wynoszącym 90°.
b)  pochyłymi, o kącie skrawania większym od 90°.
c)  pochyłymi, o kącie skrawania mniejszym od 90°.
d)  symetrycznymi, o kącie skrawania większym od 90°.

25. Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy

a)  podać ich ilości i jednostki miary.
b)  wskazać materiały i podać termin dostawy.
c)  napisać ich nazwy i podać wielkości nakładów.
d)  pogrupować je asortymentami oraz określić ich ilości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich

Zakreśl znakiem X poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Kotwica J. : Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym. ARKADY sp. z o.o.,

Warszawa 2005

2. Kowalczyk Z.,Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP,

Warszawa 1995

3.  Lenkiewicz W., Zdziarska – Wis I. : Technologia. Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998
4.  Mielczarek Z.: Budownictwo drewniane. ARKADY, Warszawa 1994
5.  Mirski J.Z., Łącki K.: Budownictwo z technologią  2, WSiP, Warszawa 1998
6.  Olczak S., Jędrejek W., Wiater W.: Poradnik cieśli wiejskiego. Budownictwo i Architektura,

Warszawa 1957

7. Panas J. (red.): Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2005
8. Pyrak S., Włodarczyk W.: Posadowienie budowli, konstrukcje murowe i drewniane,

Konstrukcje budowlane 3. WSiP, Warszawa 2000

9.  Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
10.  Tauszyński K.: Budownictwo z technologią 1. WSiP, Warszawa 1984
11.  Katalog Nakładów Rzeczowych nr 2-02 Konstrukcje budowlane, t.I, WACETOB Sp. z o.o.

Wyd. V , 2003

12. Katalog 2005/2006 Metabo Polska Sp. z o.o.

Polskie Normy:

13.  PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa.
14.  PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa.
15.  PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.
16.  PN-B-03150:2000 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie.
17.  PN-75/D-96000 Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia.
18.  BN-75/9220-01 Surowiec drzewny. Podział, pomiar, obliczenie miąższości i cechowanie.