1

KOLEGIUM NAUCZYCIELSKIE

IM. GRZEGORZA PIRAMOWICZA

WE WROCŁAWIU

Klaudia Haczkowska

Projekt metodyczny do pracy dyplomowej na temat:

Portrety kobiece w twórczości Marii Rodziewiczówny

napisanej pod kierunkiem dr hab. Ewy Grzędy

Projekt

przygotowany pod kierunkiem

dr hab. Małgorzaty Dawidziak - Kładocznej

Wrocław 2014

2

Spis treści

Część I........................................................................................................................................ 3

Rozdział 1 Usytuowanie zagadnienia w obowiązujących dokumentach oświatowych ......... 4

Rozdział 2 Konteksty ............................................................................................................. 6

Rozdział 3 Przykłady rozwiązań metodycznych .................................................................... 9

Część II .................................................................................................................................... 12

Konspekt nr 1 ....................................................................................................................... 13

Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 16

Konspekt nr 2 ....................................................................................................................... 17

Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 20

Konspekt nr 3 ....................................................................................................................... 22

Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 25

Załącznik nr 2 ................................................................................................................................ 26

Załącznik nr 3 ................................................................................................................................ 28

Refleksja po lekcji dyplomowej ........................................................................................... 29

Bibliografia ........................................................................................................................... 31

3

Część I

4

Rozdział 1

Usytuowanie zagadnienia w obowiązujących dokumentach
oświatowych

Tematem mojej pracy licencjackiej są Portrety kobiece w twórczości Marii

Rodziewiczówny. Powieści Rodziewiczówny poruszają omawiane na lekcjach języka

polskiego istotne zagadnienia, takie jak patriotyzm czy miłość. Niestety, na żadnym etapie

edukacyjnym uczniowie nie spotykają się z twórczością tej pisarki, a na pewno w szkole

podstawowej i gimnazjum nie zostaje ona uwzględniona w programach edukacyjnych.

W projekcie tym biorę pod uwagę utwory przeznaczone dla drugiego etapu

edukacyjnego, które przedstawiają różne sylwetki kobiet. Postanowiłam jednak zakres ten

ograniczyć do kreacji matki i babci. W klasie czwartej postaci matek najczęściej związane są

z tematyką baśniową. Teksty te służą zrealizowaniu zagadnień, przewidzianych w Podstawie

programowej dla szkoły podstawowej

1

, dotyczących zapoznania uczniów z gatunkiem

literackim, którym jest baśń. Pracując z tekstami baśni, uczniowie uczą się odczytywania

wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, odróżniania realizmu od fantastyki oraz

samodzielnego formułowania przesłania danej baśni. W klasie piątej kreacje kobiet to

najczęściej boginie mitologii greckiej i bohaterki legend. Zarówno mit, jak i legenda

przewidziane są w podstawie programowej jako te gatunki, które muszą być zrealizowane na

lekcjach języka polskiego. Uczniowie, poznając mitologię grecką, mają do czynienia z

jednym z podstawowych antycznych źródeł, z którego wyrosła kultura europejska. W

związku z tym ważne wydaje mi się, uświadomienie uczniom, że to starożytnej Grecji

zawdzięczamy podwaliny filozofii, zawody sportowe i że mitologia nawet dziś stanowi

inspirację dla twórców we wszystkich możliwych dziedzinach sztuki. Niektóre programy

nauczania załączają do podręczników dla klasy piątej reprodukcje obrazów, w tym także

kobiecych portretów. Obecność dzieł sztuki w szkolnych podręcznikach umożliwia uczniom

obcowanie z pozaliterackimi dziedzinami twórczości. Dlatego warto zwracać na nie uwagę.

W klasie szóstej tematyka kobieca najczęściej obecna jest w tekstach ballad, fragmentach

powieści, opowiadaniach i tak jak w klasie piątej – reprodukcjach obrazów.

1

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

obowiązująca od roku 2009/ 2010 ( Rozporządzanie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r.,
Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17), Warszawa 2009.

5

Poszukując utworów o tematyce kobiecej zawartych jako propozycje lekturowe w

programach nauczania, natrafiłam na nie w wielu programach zgodnych zarówno z nową, jak

i starą podstawą programową. W tabeli przedstawiam szczegółowe zestawienie trzech

programów nauczania przeznaczonych dla drugiego etapu edukacyjnego.

Tab. 1

Program
nauczania

Klasa IV

Klasa V

Klasa VI

„Między nami”

2

A. Czerwińska -
Rydel - Tajemnica
Matyldy; O dwunastu
miesiącach

W. Markowska –
Demeter i Kora

A. de Vries –
Salomonowa
mądrość

„Wyspy szczęśliwe”

3

M. Wańkowicz –
Dziwne to było
wychowanie; Ch.
Perault – Wróżki; A.
Kamieńska – Babcia;
I. Landau – Nasza
mama kochana

J. Twardowski – O
owocu i liściu
stokrotnym; E. Curie
– Robaczki
świętojańskie; W.
Markowska –
Demeter i Kora, St.
Grabowski – Matki
dłonie; Kobiecy
zakątek.
Reprodukcje
obrazów: J. Vermeer
– Koronczarka, J.F.
Millet – Kobiety
zbierające kłosy

-

„Oglądam świat”

4

-

-

M. Konopnicka –
Dym; Reprodukcje
obrazów: P. Cézanne
– Stara kobieta z
różańcem

2

A. Łuczak, A. Murdzek , Między nami. Program nauczania języka polskiego w szkole podstawowej (do nowej

podstawy programowej), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2012.

3

G. Kulesza, J. Kulesza, Wyspy szczęśliwe. Program nauczania języka polskiego w klasach IV-VI szkoły

podstawowej zgodny z nową podstawą programową, Wydawnictwa Edukacyjne WIKING, Wrocław 2012.

4

D. Chwastek, E. Nowosielska, Oglądam świat-Program nauczania języka polskiego w kl. IV-VI szkoły

podstawowej, Wydawnictwo: ARKA, Poznań 1999.

6

Rozdział 2

Konteksty

Motywy matki i babci często pojawiają się w literaturze i sztuce na przestrzeni

wieków. W tym podrozdziale chcę przedstawić wykaz kontekstów kulturowych, które

przedstawiają różne postaci matek i babć.

LITERATURA

Postaci mamy i babci są bardzo popularne w literaturze dziecięcej. Oba motywy

chętnie wykorzystywane są w baśniach, które wchodzą w skład tekstów kultury do

zrealizowania na drugim etapie edukacyjnym, przewidzianych w podstawie programowej dla

szkoły podstawowej

5

. Motyw złej macochy, oprócz przykładów baśni znajdujących się w

podręcznikach szkolnych, odszukamy również w baśni o Kopciuszku. Inną pozycją lekturową

przewidzianą w podstawie programowej jest Dynastia Miziołków Joanny Olech. Jest to

żartobliwa powieść napisana w formie pamiętnika, będąca zarazem charakterystyką

poszczególnych członków rodziny, w tym nieco szalonej, nie potrafiącej gotować Mamy

Miziołka.

Z innych przykładów literatury dziecięcej, nieuwzględnionych w podstawie

programowej, udało mi się odnaleźć dwie powieści Ewy Ostrowskiej: Babcia, my i

gangsterzy oraz Mama, Kaśka, ja i gangsterzy. Autorka przedstawia w tych książkach

przygody dwóch nietypowych postaci babci i mamy. Obie kobiety są szalone i pełne

pomysłów, więc bohaterki te byłyby świetnym kontrastem dla stereotypowych portretów

mam i babć.

Ostatni znaleziony przeze mnie przykład z literatury dla dzieci, zawierający motyw

babci, to powieść Marii Ewy Letki Dama Kier. Książka opowiada o rodzinie Sowińskich, w

której od lat rządzą kobiety, a przede wszystkim babcia, której niezachwiana wiara w to, co

mówią karty, jest przyczyną późniejszych perypetii.

Poezja dziecięca obfituje w liczne przykłady wierszy poświęconych postaciom mam i

babć. Większość z nich to utwory okolicznościowe, wykorzystywane z okazji Dnia Matki i

5

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

obowiązująca od roku 2009/ 2010 ( Rozporządzanie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r.,
Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17), Warszawa 2009.

7

Dnia Babci. Są to, m.in. teksty Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego - Spotkanie z matką,

Wandy Chotomskiej - Dzień matki, Doroty Gellner – Dla Babci czy Barbary Lewandowskiej

– Dni z Babcią.

Dobrym przykładem do wykorzystania na zajęciach jest również wiersz Józefa Barana

– Bajka o babciach. Tekst opisuje kolejne etapy życia babć, przypominając, że przecież każda

babcia była kiedyś dzieckiem, potem matką, aż w końcu stała się babcią.

INNE DZIEDZINY SZTUKI

Motywy matki i babci znajdują się również w innych dziedzinach sztuki. Możemy

odnaleźć je w filmie, muzyce i dziełach plastycznych.

FILM

Spośród filmowych adaptacji baśni największą popularnością cieszy się Kopciuszek,

który został zekranizowany na wiele możliwych sposobów, od wersji animowanej, przez

musical, po japoński horror. Również Roszpunka doczekała się ekranizacji i przy pracy z tym

tekstem w klasie czwartej można wykorzystać jego filmową wersję w celu uatrakcyjnienia

zajęć.

MUZYKA

Spośród utworów muzycznych, w których występuje motyw babci można wymienić

następujące piosenki: Kiedy babcia była mała, Babcia tańczy Rock & Roll'a, Familijny blues i

Wesoła piosenka dla babci i dziadka. Jeśli chodzi o motyw matki, to słyszymy go w utworze

grupy Dżem List do M , piosenkach Majki Jeżowskiej A ja wolę moją mamę, Jana

Borysewicza Matka czy w suicie Ravela Moja matka gęś, który nawiązuje do baśni Charles’a

Perraulta.

MALARSTWO

Sztuki plastyczne, podobnie jak literatura, są również bogate w motywy matki i babci.

Udało mi się odnaleźć wiele dzieł przedstawiających te motywy. W malarstwie motyw babci

pojawia się w następujących portretach: Wlastimil Hoffman Babcia z wnuczkiem, Konrad

Krzyżanowski Babcia z wnuczkiem, Aleksander Mroczkowski Babcia z wnuczką. Zaś dzieła

portretujące matki to: Albrecht Durer Portret matki, Gustav Klimt Macierzyństwo, Olga

Boznańska Macierzyństwo, Paul Cezanne Macierzyństwo na tle cyprysa, James Whistler

Portret matki, Henryk Rodakowski Portret matki artysty i wiele innych. Portrety matek

8

artystów mogą zostać pokazane uczniom, by mogli porównać sposoby przedstawienia matki,

bądź mogą być wykorzystane w celu opisu obrazu.

9

Rozdział 3

Przykłady rozwiązań metodycznych

Poszukując materiałów do stworzenia cyklu zajęć w szkole podstawowej,

natrafiłam na kilka pomocnych czasopism, m.in. „Polski w Praktyce”, „Warsztaty

Polonistyczne” i „Polonistyka”. Przeszukiwałam je pod kątem przydatności do mojego

projektu metodycznego i wybrałam kilka rozwiązań, które mnie zainteresowały.

Pierwszym projektem zajęć, który wykorzystałabym w swojej przyszłej pracy, jest

lekcja zaproponowana przez dr Renatę Krupę i opublikowana w dwumiesięczniku „Polski w

Praktyce

6

”. Autorka sugeruje wykorzystanie wiersza O matce Józefa Czechowicza,

reprodukcji obrazu Matki Andrzeja Wróblewskiego oraz piosenek Nie ma jak u mamy

Wojciecha Młynarskiego i Matce Anny German. Ciekawym pomysłem wydaje mi się

również zaproponowanie uczniom, by przynieśli na zajęcia zdjęcia swoich mam, które po

wysłuchaniu utworu Matce, zostaną przypięte na tablicy ekspozycyjnej pod napisem

MATKA. Następnie uczniowie zapisują na małych karteczkach skojarzenia ze słowem

„mama” i przyklejają je na dużym arkuszu papieru. Jest to dobre rozwiązanie na

wprowadzenie uczniów w tematykę zajęć. Kolejnym punktem lekcji jest podzielenie klasy na

grupy, rozdanie im kart pracy oraz tekstów wiersza Józefa Czechowicza. Każda grupa ma

inne zadania do wykonania:

grupa I – określa temat wiersza, podmiot mówiący, adresata wypowiedzi i sytuację

liryczną;

grupa II – wyszukuje w tekście nawiązania do tytułu O matce, wyjaśnia, jakie myśli i

uczucia znalazły wyraz w utworze;

grupa III – wyodrębnia strofy opisowe i strofy adresowane do matki, ustala, co

wpływa na to, że ich nastrój jest różny;

grupa IV – wypisuje środki stylistyczne i określa ich funkcję;

grupa V – wykazuje zasadność, że brak interpunkcji w wierszu powoduje płynność

połączeń wyrazowych, dzięki czemu wypowiedź jest bogatsza o dodatkowe znaczenia.

Później nauczyciel prezentuje klasie reprodukcję obrazu Andrzeja Wróblewskiego

Matki, prosząc o ustne opisanie matek przedstawionych na obrazie. Kolejnym zadaniem

6

R. Krupa, Najbliższa memu sercu – matka, „Polski w Praktyce” 2009, nr 3, s. 37-39.

10

dla grup jest zapisanie jak największej liczby skojarzeń, związanych ze słowem „matka”,

wierszem Czechowicza i obrazem Wróblewskiego. Wyrazy te mają opisywać m.in. oczy,

usta, twarz, włosy, ręce, sylwetkę, barwę głosu, sposób poruszania się, okazywania uczuć.

Zebrane na zajęciach zwroty mogą być pomocne uczniom przy wykonaniu zadania

domowego, polegającego na zredagowaniu poetyckiego opisu matki, który może zostać

wzbogacony dowolną oprawą plastyczną. Na zakończenie zajęć uczniowie wysłuchują

utworu Wojciecha Młynarskiego Nie ma jak u mamy.

Lekcja ta wydaje mi się ciekawa ze względu na wielość i różnorodność

wykorzystanych materiałów dydaktycznych, które przyciągają uwagę uczniów. Zajęcia mają

na celu wzbogacenie słownictwa uczniów, doskonalenie redagowania opisu, interpretowania

tekstu oraz wskazywania środków artystycznego wyrazu wraz z określeniem ich funkcji. Poza

tym uczniowie mają możliwość wykazania się kreatywnością podczas wykonywania zadania

domowego, nadając swojej pracy formę plastyczną.

Kolejną propozycją jest scenariusz zajęć zredagowany przez Grażynę Solecką i

opublikowany w „Warsztatach Polonistycznych

7

”. Autorka zaprojektowała tę godzinę

lekcyjną w związku ze zbliżającym się Dniem Matki. Lekcja wydaje mi się niezwykle

interesująca, ponieważ jej głównym celem jest napisanie przez uczniów wiersza dla mamy.

Zajęcia zaczynają się od przeczytania tekstu Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Spotkanie

z matką. Następnie uczniowie odpowiadają na pytanie: Kim jest matka dla osoby mówiącej w

wierszu? Po zinterpretowaniu wiersza nauczyciel prosi uczniów o podanie własnych

skojarzeń – słów, które nasuwają się, gdy zamknie się oczy i zobaczy postać mamy.

Propozycje zostają zapisane w dowolnej formie na tablicy, po czym nauczyciel prosi o

przypomnienie zasad budowy wiersza. Następnie zapisane na tablicy wyrazy można

pogrupować, np. według zakresów znaczeń, a potem zacząć układać z nich utwór, na końcu

nadając mu tytuł. Nauczyciel mówi uczniom, czym są kaligramy i jak się je tworzy oraz

pokazuje klasie kilka przykładowych prac. Z wiersza, który uczniowie stworzyli na zajęciach,

układają kaligramy, które mogą potem wręczyć mamom z okazji ich święta. Scenariusz tej

lekcji wydaje mi się godny uwagi, uczniowie mogą wykazać się kreatywnością zarówno przy

układaniu wiersza, jak i przy tworzeniu z niego kaligramu. Poza tym zajęcia mają na celu

poszukiwanie nowych form dla wyrażania uczuć, pokonanie psychicznego oporu przed

otwarciem się wobec grupy oraz budowanie zaufania do siebie i otoczenia.

7

G. Solecka, <<Ona mi pierwsza pokazała księżyc… >> Lekcja przed Dniem Matki, „Warsztaty Polonistyczne”

2001, nr 1 (36), s. 25-27.

11

Ostatnim rozwiązaniem metodycznym, które zdecydowałabym się wykorzystać, jest

scenariusz zajęć Anny Rymarkiewicz zatytułowany „Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje

wśród kochających ją ludzi?

8

”, który dostępny jest w Internecie. Konspekt został stworzony

do przeprowadzenia w klasie V szkoły podstawowej. Lekcja ta jest niezwykle wartościowa,

ponieważ ma uświadomić uczniom potrzebę okazywania szacunku osobom starszym, chorym

i samotnym, wykształcić więzi rodzinne, będące podstawą zachowań prospołecznych.

Autorka scenariusza skorzystała z wiersza Tadeusza Różewicza Koncert życzeń. Uczniowie

najpierw czytają ostatnią strofę wiersza i określają uczucia, którymi darzy adresatkę życzeń

rodzina. Potem uczniowie czytają tekst w całości, analizują go, wyszukują podmiot liryczny

oraz znajdują odpowiednie fragmenty, w których jest mowa o: zachowaniu babci, określeniu

stosunku domowników do staruszki, uczuciach bohaterki.

Odnosząc się do emocji wynotowanych na wstępie lekcji, uczniowie mają za zadanie

podkreślić kontrast wylewnych życzeń z rzeczywistym traktowaniem babci, wyjaśnić sens

podtytułu oraz odczytać intencje poety, który nakłania do refleksji na temat własnego

stosunku do osób starszych. Następnie uczniowie zostają zapoznani z metodą metaplanu i za

jej pomocą muszą porozmawiać na temat: Jaki jest nasz stosunek do osób w podeszłym

wieku? W trakcie rozmowy zapisują na czterech kolorowych karteczkach odpowiedzi na

pytania:

Jak zachowujemy się wobec osób starszych? (podając przykłady niewłaściwych

postaw i zachowań)

Jak powinniśmy się zachowywać?

Z czego wynika nasza niewłaściwa postawa?

Wnioski.

Po zakończeniu pracy uczniowie podają swoje odpowiedzi, a najważniejsze

wnioski zostają zapisane do zeszytów. W końcowej fazie lekcji uczniowie mają za

zadanie przy pomocy pantomimy odegrać rolę babci podczas nieobecności domowników.

Poza celami poznawczymi lekcja ta ma głównie cel wychowawczy, służy temu, by

uczniowie potrafili dostrzegać problemy innych ludzi, byli wrażliwi i empatyczni,

kierowali się normami życia społecznego.

8

Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje wśród kochających ją ludzi? [online] [dostęp 27 grudnia 2013]

Dostępny w Internecie: <http://www.45minut.pl/publikacje/jezyk-polski/czy-babcia-z-wiersza-t.-ro-ewicza-yje-
wsrod-kochajacych-ja-ludzi.html>.

12

Część II

13

Konspekt nr 1

Temat: W niezwykłym świecie baśni.

Klasa: IV szkoły podstawowej

Czas trwania zajęć: 45 min

I. Cele lekcji

Cele ogólne:

Uczeń poznaje cechy baśni.

Cele operacyjne:

uczeń:

zna treść baśni;

zna bohaterów występujących w tekście;

odróżnia wydarzenia fantastyczne od rzeczywistych;

wskazuje postacie fantastyczne i rzeczywiste, pozytywne i negatywne.

II. Formy pracy

jednostkowa;
zbiorowa.

III. Metody pracy

praca z tekstem;
pogadanka;

ćwiczenia praktyczne.

IV. Środki dydaktyczne

Tekst O dwunastu miesiącach w podręczniku do języka polskiego: Między nami A.

Łuczak, A. Murdzek;

prezentacja multimedialna;

notatka z cechami baśni do wklejenia do zeszytu.

V. Bibliografia

Baśń i bajka jako gatunki literackie, słowniczek oraz proste definicje pojęć z nimi
związanych [online] [dostęp 4 maja 2014] Dostępny w Internecie:
http://basnie.republika.pl/definicja.htm

A. Łuczak, A. Murdzek, Między nami podręcznik dla klasy czwartej szkoły
podstawowej, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2009.

14

Przebieg zajęć

Czas

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Cele i uwagi

Część
wstępna
ok. 3
min

Witam się z uczniami.
Sprawdzam obecność.

Uczniowie odpowiadają
na sprawdzanie
obecności ,
rozpakowują się.

Przygotowanie się do
zajęć.

Ok. 2
min

Zapisuję temat lekcji na tablicy.
Proszę o przepisanie go do
zeszytu.

Przepisują temat lekcji. Podanie tematu zajęć.

Ok. 15
min

Proszę o otworzenie
podręcznika na stronie 311,
czytam tekst baśni na głos.

Uczniowie czytają
tekst.

Uczeń aktywnie słucha i
czyta.

Ok. 4
min

Odczytuję polecenie zadania nr 1
(s. 316) wraz z pytaniami i
odpowiedziami testu wyboru.
Wskazuję wybraną osobę i
proszę o udzielenie odpowiedzi
na poszczególne pytania.

Wybrani uczniowie
odpowiadają na
pytania.

Uczniowie odpowiadają
na pytania dotyczące
przeczytanego tekstu.

Ok. 1
min

Mówię, że przeczytany tekst jest
baśnią. Omawiam wyjaśnienie
pojęcia „baśń” z tabelki na
stronie 317.

Słuchają nauczyciela.

Wprowadzenie pojęcia
„baśń”.

Ok. 8
min

Przedstawiam prezentację
multimedialną dotyczącą cech
baśni. W trakcie omawiania
poszczególnych zagadnień,
wyjaśniam je w przystępny
sposób.

Rozdaję uczniom notatki z
cechami baśni i proszę, by
przykleili je do zeszytów.

Słuchają nauczyciela,
oglądają prezentację.

Uczniowie poznają cechy
baśni.

Ok. 7
min

Zwracam uwagę na typowe dla
baśni rozpoczęcie i zakończenie
utworu. (Była raz pewna
matka…; …i żyła z nim spokojnie
i szczęśliwie.)

Pytam wybranych uczniów, czy
w baśni, którą przeczytaliśmy,
można wskazać czas i miejsce
wydarzeń.

Następnie proszę kolejną osobę o
wymienienie bohaterów, którzy
pojawili się w tekście i podanie,
czy są to postacie realistyczne
czy fantastyczne . Kogo z nich
możemy uznać za postać
pozytywną, a kogo za

Wybrani uczniowie
odpowiadają na
pytania.

Uczniowie wskazują czas i
miejsce wydarzeń w
tekście, elementy
fantastyczne i
prawdopodobne, podają
bohaterów i ich cechy.
Rozumieją przesłanie
utworu.

15

negatywną?

Kolejną osobę proszę o
wskazanie elementów
fantastycznych i
prawdopodobnych w świecie
omawianej baśni.

Dalej proszę kogoś, by
powiedział jaki, jego zdaniem,
jest morał baśni.

Ok. 3
min

Pytam uczniów, dlaczego, ich
zdaniem, powstawały/powstają
baśnie. Proszę, by podali swoje
pomysły.

Uczniowie odpowiadają
na pytanie, proponują
swoje pomysły.

Uczniowie prezentują
własne zdanie, uczestniczą
w rozmowie.

Ok. 2
min

Podsumowuję informacje
dotyczące lekcji. Proszę wybraną
osobę, by powiedziała, jakie
cechy musi mieć utwór, by
można było nazwać go baśnią.

Słuchają nauczyciela.
Wybrana osoba
przypomina cechy
baśni.

Podsumowanie informacji.
Utrwalenie wiadomości.

Ok. 1
min

Dziękuję za lekcję i żegnam się z
klasą.

Uczniowie żegnają się z
nauczycielem.

16

Załącznik nr 1

CECHY BAŚNI

Zdarzenia dzieją się w nieokreślonym miejscu i czasie.
Charakterystyczny początek:

- „Dawno, dawno temu...” – nieokreślony czas
- „Za siedmioma górami, za siedmioma morzami...” – nieokreślone miejsce

Bohaterowie baśni dzielą się na:

 Postacie realistyczne – dzieci, szewczyk, rycerz, macocha, królewna, itp.
 Postacie fantastyczne – czarownice, smoki, wróżki, krasnoludki, itp.

Bohaterowie kontrastują ze sobą, np. dobra wróżka – zła wróżka

W baśniach pojawia się kara za złe czyny, a nagroda za dobre.

W baśni występują:

 Przedmioty fantastyczne – czarodziejska różdżka, czapka – niewidka,

latający dywan.

 Wydarzenia fantastyczne – zamiana człowieka w skałę, stuletni sen,

ożywienie kroplą wody.

Baśń zawiera morał - pouczenie, naukę dla bohaterów i dla czytelnika.

17

Konspekt nr 2

Temat:

Zmienność uczuć Demeter, a pory roku.

Klasa: V szkoły podstawowej

Czas trwania zajęć: 45 min

I. Cele lekcji

Cele ogólne:

Uczeń zna przebieg wydarzeń mitu, wie jak go interpretować.

Cele operacyjne:

uczeń:

wie, czym jest mit i jakie było jego zadanie w starożytności;

zna bohaterów występujących w tekście;

rozpoznaje i tworzy części mowy;

stosuje wyrazy nazywające uczucia.

II. Formy pracy

jednostkowa;
zbiorowa.

III. Metody pracy

praca z tekstem;
pogadanka;

ćwiczenia praktyczne.

IV. Środki dydaktyczne

Tekst W. Markowskiej Demeter i Kora w podręczniku do języka polskiego: Między nami A.

Łuczak, A. Murdzek;

plan wydarzeń do wycięcia i rozdania uczniom;

karta pracy.

V. Bibliografia

Karta pracy opracowane przez Beatę Nowakowską [online] [dostęp 16 marca 2014] Dostępny
w Internecie: http://www.profesor.pl/mat/pd7/pd7_b_nowakowska_1_18112008.pdf.

Ruchy ziemi i skutki z tym związane [online] [dostęp 16 marca 2014] Dostępny w Internecie:
http://www.sciaga.pl/tekst/32412-33-ruchy_ziemi_i_skutki_z_tym_zwiazane.

A. Łuczak, A. Murdzek, Między nami podręcznik dla klasy piątej szkoły podstawowej,
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2009.

M. Nagajowa, Słowa zwykłe i niezwykłe. Podręcznik do kształcenia literackiego i
językowego dla klasy piątej szkoły podstawowej, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i
Pedagogiczne, 1995, s. 165.

18

Przebieg zajęć

Czas

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Cele i uwagi

Część
wstępn
a ok. 3
min

Witam się z uczniami.
Sprawdzam obecność.

Uczniowie odpowiadają
na sprawdzanie
obecności, rozpakowują
się.

Przygotowanie
się do zajęć.

Ok. 2
min

Pytam uczniów, czy
wiedzą/pamiętają, czym jest mit?
Podaję krótką definicję mitu.

(Pradawna opowieść nieznanego
pochodzenia oparta na starożytnych
wierzeniach. Mit próbuje wyjaśnić
pochodzenie, naturę i przeznaczenie
świata, bogów i człowieka. Mity
początkowo przekazywano w formie
ustnej.)

Uczniowie odpowiadają
na pytanie.
Przypominają sobie,
czym jest mit.

Przypomnienie i
utrwalenie
wiadomości nt.
mitów.

Ok. 3
min

Pytam uczniów, dlaczego
zmieniają się pory roku.

(Konsekwencją ruchu obiegowego
Ziemi są zmiany wysokości Słońca
nad horyzontem w czasie górowania.
Dlatego, ilość ciepła dostarczonego do
powierzchni Ziemi zmienia się w ciągu
roku. To jak wysoko jest Słońce nad
horyzontem w czasie górowania
wyznacza "astronomiczne pory roku".)

Pytam uczniów, która pora roku
jest ich ulubioną.

Odpowiadają na
pytania.

Uczeń
przekazuje
swoją wiedzę.

Ok. 1
min

Zapisuję temat lekcji na tablicy.
Proszę o przepisanie go do zeszytu.

Przepisują temat lekcji. Podanie tematu

zajęć.

Ok. 15
min

Proszę o otworzenie podręcznika na
właściwej stronie, czytam tekst
mitu na głos.
Mówię, że mit o Demeter i Korze
oprócz ukazania matczynej miłości,
miał na celu wytłumaczenie
zmienności pór roku.

Proszę uczniów, by zaznaczyli w
tekście fragmenty, które opisują, co
przyczyniło się do powstania
poszczególnych pór roku oraz
różnych elementów przyrody.

Proszę o przytoczenie tych
fragmentów.

Uczniowie czytają
tekst.

Uczeń aktywnie
słucha i czyta.
Potrafi wskazać
w tekście
właściwe
fragmenty.

19

Załącznik nr 1

Zabawa Kory na łące.

Ok. 6
min

Rozdaję uczniom plan wydarzeń
pocięty na paski papieru. Proszę, by
ułożyli je według kolejności
zdarzeń w micie.
Informuję uczniów, że mają na to 3
minuty, po czym wspólnie z klasą
podaję właściwą kolejność.
Proszę uczniów o wklejenie planu
do zeszytu.

Uczniowie punkty
planu wydarzeń w
porządku
chronologicznym.

Uczeń zna
przebieg
wydarzeń w
micie.

Ok. 7
min

Proszę wybraną osobę o
wymienienie postaci występujących
w tekście. Kolejną osobę proszę o
scharakteryzowanie Demeter.

Proszę o otworzenie podręczników
na właściwej stronie i przeczytanie
polecenia zadania nr 4

(Na

podstawie tekstu uzupełnij tabelkę.)

Wspólnie z uczniami wykonuję
ćwiczenie.

Wybrani uczniowie
wymieniają postaci
występujące w micie i
charakteryzują boginię
Demeter.

Uczniowie uzupełniają
tabelkę.

Uczeń
wyodrębnia
postacie
występujące w
tekście, potrafi
scharakteryzowa
ć główną
bohaterkę.

Ok. 1
min

Proszę jedną osobę, aby
opowiedziała, jak z biegiem
wydarzeń zmieniały się uczucia
Demeter .

Wybrana osoba
opowiada o uczuciach
bogini.

Uczeń potrafi
określić uczucia
bohaterki.

Ok. 5
min

Rozdaję uczniom karty pracy i
proszę o ich wykonanie, a następnie
wskazuję osoby, aby odczytały
uzupełnione przykłady.

Wykonują zadanie z
karty pracy i odczytują
swoje przykłady.

Uczeń potrafi z
danego
rzeczownika
utworzyć
czasownik,
przymiotnik i
przysłówek.

Ok. 2
min

Proszę o zapisanie zadania
domowego – napisz krótkie
opowiadanie na temat: „Jak
powstały różne elementy przyrody,
np. kamienie, róże, drzewa”.

Dziękuję za lekcję i żegnam się z
klasą.

Uczniowie zapisuję
polecenie do zeszytu.

20

Zerwanie narcyza.

Pojawienie się Hadesa i porwanie Kory.

Nieudana próba uratowania Kory przez nimfę Kyane.

Powstanie strumienia z łez Kyane.

Rozpacz Demeter i poszukiwanie córki.

Spotkanie Hekate, odwiedzenie Heliosa i poznanie historii porwania.

Decyzja Demeter o zaprzestaniu pojawiania się na Olimpie i rzucenie klątwy na ziemię.

Życie z dala od świata i bogów.

Zmiana wyroku Dzeusa.

Podstęp Hadesa – podsunięcie Korze do zjedzenia owoc granatu.

Pojawienie się Demeter na Olimpie i decyzja Dzeusa o losie Kory.

Radość ze spotkanie matki z córką.

Zdjęcie klątwy z ziemi.

21

Załącznik nr 2

KARTA PRACY

Od podanych rzeczowników utwórz czasowniki, przymiotniki i przysłówki.

rzeczowniki czasowniki przymiotniki przysłówki

smutek ..................................... ........................................ ..........................................

ból ..................................... ........................................ ..........................................

gniew ..................................... ........................................ ..........................................

tęsknota ..................................... ........................................ ..........................................

rozpacz ..................................... ........................................ ..........................................

oburzenie ..................................... ........................................ ..........................................

cierpienie ..................................... ........................................ ..........................................

22

Konspekt nr 3

Temat: „Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem…” - obraz matki w wierszu M.
Czechowicza.

Klasa: V szkoły podstawowej

Czas trwania zajęć: 45 min

I. Cele lekcji

Cele ogólne:

Uczeń analizuje i interpretuje tekst kultury.

Cele operacyjne:

uczeń:

rozwija sprawność uważnego słuchania;

rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet;

odbiera tekst kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

podaje wyrazy bliskoznaczne;

potrafi odmienić rzeczowniki przez przypadki;

rozpoznaje wers, zwrotkę.

II. Formy pracy

jednostkowa;
zbiorowa.

III. Metody pracy

praca z tekstem;
pogadanka;

ćwiczenia praktyczne.

IV. Środki dydaktyczne

tekst Matka Mieczysława Czechowicza;

zdjęcie autora;

nagranie Matka w wykonaniu Mieczysława Czechowicza;
karta pracy.

V. Bibliografia

Kroll Barbara, O matce, „Wychowawca”, 2007, nr 5, s. 30.

Solecka Grażyna, „Ona mi pierwsza pokazała księżyc…” Lekcja przed Dniem Matki,
„Warsztaty Polonistyczne”, 2001, nr 1 (36), s. 25-27.

23

Mieczysław Czechowicz, fot. Filmoteka Narodowa[fotografia online][w:] Mieczysław
Czechowicz[online][dostęp: 20 maja 2014]. Dostępny w Internecie:
<http://culture.pl/pl/tworca/mieczyslaw-czechowicz>.

Przebieg zajęć

Czas

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Cele i uwagi

Ok. 2
min

Witam się z uczniami.
Sprawdzam obecność.

Uczniowie odpowiadają na
sprawdzanie obecności,
rozpakowują się.

Przygotowanie do
zajęć.

Ok. 2
min

Zapisuję temat lekcji na tablicy.
Proszę o przepisanie go do zeszytu.

Uczniowie przepisują
temat lekcji.

Podanie tematu
zajęć.

Ok. 3
min

Proszę uczniów, by podali wyrazy
bliskoznaczne ze słowem MATKA
(np. mamusia, rodzicielka,
opiekunka), proszę by swoje
propozycje zapisywali na tablicy w
formie grafu.

Uczniowie podają wyrazy i
zapisują je na tablicy.

Uczeń potrafi
podać wyrazy
bliskoznaczne.

Ok. 5
min

Rozdaję uczniom kartki z utworem
Mieczysława Czechowicza Matka.
Podaję kilka informacji na temat
autora, pokazuję uczniom jego
zdjęcie.

(Urodził się w 1930 roku, zmarł

w 1991. Był aktorem teatralnym,
filmowym, kabaretowym. Występował w
Kabarecie Starszych Panów. Użyczał głosu
Misiowi Uszatkowi.)

Czytam głośno treść wiersza.

Pytam uczniów, z czym osobie
mówiącej w wierszu kojarzy się
matka (ze słońcem).

Uczniowie słuchają
nauczyciela, czytają tekst
po cichu. Odpowiadają na
pytanie nauczyciela.

Uczeń aktywnie
słucha i czyta.
Interpretuje
wiersz.

Ok. 3
min

Odtwarzam nagranie wiersza w
wykonaniu Mieczysława
Czechowicza.

Uczniowie słuchają
wiersza z nagrania.

Uczeń aktywnie
słucha utworu z
nagrania audio.

24

Ok. 3
min

Pytam uczniów, jaki jest nastrój
wiersza (wesoły, radosny). Co na
podstawie tekstu możemy
powiedzieć o osobie mówiącej w
wierszu, a co o opisanej w nim
matce?


Przypomnienie uczniom informacji
dotyczących budowy i analizy
wiersza.
Pytam, co to jest zwrotka, wers,
epitet, przenośnia, porównanie.
Proszę o podanie wymyślonych
przykładów.

Uczniowie odpowiadają na
pytania nauczyciela.

Uczniowie
analizują treść
utworu i
przypominają
informacje
dotyczące budowy
wiersza.

Ok. 23
min

Rozdaję uczniom karty pracy.
Proszę o ich wykonanie. Na każde
zadanie daję im określoną ilość
czasu, następnie proszę jedną osobę
o odczytanie tego, co napisała.

Przy wykonywaniu zadania z
wypełnianiem tabelki, dzielę klasę
na 3 grupy. Każda grupa ma za
zadanie wypisać z wiersza
przykłady tylko jednego,
przydzielonego jej środka
stylistycznego. Uczniowie zapisują
te przykłady na karteczkach
samoprzylepnych, które wcześniej
im rozdam i przyczepiają we
właściwym miejscu na tablicy.
Następnie czytam głośno przykłady
z karteczek i proszę o zapisanie ich
do właściwej kolumny w tabelce na
karcie pracy.

Uczniowie rozwiązują
zadania z karty pracy.

Uczeń wykonują
praktyczne
zadania dotyczące
przeczytanego
tekstu i ogólnie
środków
poetyckich.

Ok. 3
min

Podsumowuję informacje dotyczące
lekcji. Pytam uczniów, dlaczego
poeta napisał taki wiersz i co dzięki
niemu chce przekazać matce.

Słuchają nauczyciela.
Odpowiadają na pytania.

Podsumowanie
informacji. Uczeń
wypowiada się na
temat utworu.

Ok. 1
min

Dziękuję za lekcję i żegnam się z
klasą.

Uczniowie żegnają się z
nauczycielem.

25

Załącznik nr 1

Mieczysław Czechowicz – Matka

Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem i jak słońce nad domem świecisz.
I jak słońce, które ogrodem idzie – krzątasz się pośród dzieci.
Twój to promień świeci nad kuchnią, to nad chlebem, nad szklanką mleka.

Nawet czasem kiedy ci smutno, gdy cię ujrzę, to się uśmiecham.

Kiedy idę do szkoły rano, Ty mnie żegnasz czuła i dobra
Ty mnie głaszczesz swą spracowaną ręką, kiedy wracam na obiad.
Ja wiem mamo, wiem, ile troski, w każdy dzień, chwilę włożyć trzeba

Ile pracy, aby z gałązki, wielkie, piękne wyrosły drzewa.

Ale kiedy będę już duży, kiedy będę miał silne dłonie,
To ja ciebie tak jak kwiat róży od burz, od wichrów osłonię.
A dziś, popatrz, zasypia już miasto, więc pocałuj mnie na dobranoc.
Z pocałunkiem twym jak z dobrą gwiazdą na powiekach chcę zasnąć mamo!

26

Załącznik nr 2

KARTA PRACY

1. Ułóż zdania z wyrazem MATKA, uwzględniając podany przypadek i liczbę.

a) dopełniacz, liczba mnoga

…………………………………………………………………………………………………

b) biernik, liczba mnoga

…………………………………………………………………………………………………

c) narzędnik, liczba pojedyncza

…………………………………………………………………………………………………

d)narzędnik, liczba mnoga

…………………………………………………………………………………………………

e)miejscownik, liczba pojedyncza

…………………………………………………………………………………………………

f) celownik, liczba mnoga

…………………………………………………………………………………………………

2. Osoba mówiąca w wierszu to:

a) podmiot liryczny
b) autor
c) narrator

3. Określenie rzeczownika to:

a) symbol
b) epitet
c) rym

4. Jaką częścią mowy jest najczęściej wyrażony epitet?

...............................................................................................

5. Podaj z ilu zwrotek i wersów zbudowany jest wiersz “Matka”.

27

6. Kim jest podmiot liryczny? Co na podstawie wiersza można o nim powiedzieć?

7. Kim jest adresat liryczny? Co na podstawie wiersza można o nim powiedzieć?

8. Znajdź w wierszu wszystkie przenośnie, porównania i epitety i wpisz je do
odpowiedniej kolumny w tabelce.

Przenośnie

Porównania

Epitety

9. Do podanych wyrazów napisz po dwa porównania.

Żółty jak .............................................................................................................................

Czerwony jak ......................................................................................................................

Wesoły niczym.....................................................................................................................

Mądry jak…….……………………………………………………………………………

28

Załącznik nr 3

29

Refleksja po lekcji dyplomowej

Lekcję dyplomową przeprowadziłam 27.05.2014r. w klasie Va w Szkole Podstawowej

nr 12 im. Marii Skłodowskiej-Curie przy ul. Janiszewskiego 12 we Wrocławiu. Temat zajęć

brzmiał:

„Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem…” - obraz matki w wierszu M. Czechowicza.

Zespół klasowy, z którym pracowałam, nie jest zbyt liczny - składa się z 15 uczniów,

większość z nich to dziewczynki. Miałam okazję poznać ich wcześniej, ponieważ często

widywałam się z nimi podczas wrześniowych praktyk. Klasa Va jest dosyć zgrana, uczniowie

dzielą się na przeciętnych i bardzo dobrych. Dwie uczennice wymagają obecności

nauczyciela wspomagającego podczas zajęć. Pod względem zachowania nie sprawiają

większych problemów wychowawczych. Gdy zdarzały się sytuacje niezdyscyplinowania,

zazwyczaj związane były z tymi samymi osobami. Na podstawie wcześniejszych

doświadczeń z tą klasą, mogę stwierdzić, że zawsze bardzo sprawnie mi się z nimi pracowało.

Również i tym razem nie miałam problemów podczas przeprowadzania lekcji,

uczniowie zachowywali się wzorowo, odpowiadali na moje pytania, rozwiązywali zadania i

angażowali się w przebieg zajęć. Wydaje mi się, że zainteresowali się tematem.

Do pozytywnych aspektów lekcji włączyłabym wykorzystane środki dydaktyczne,

które miały na celu przyciągnięcie uwagi uczniów, chciałam też zaabsorbować ich

ciekawostkami na temat autora wiersza. Poza tym starałam się pilnować, by wszyscy

uczniowie pracowali na zajęciach. Podchodziłam do każdego, kto wydawał się mieć problemy

z rozwiązywaniem zadań i próbowałam wyjaśniać niezrozumiałe kwestie.

Do słabych stron zaliczam, przede wszystkim niezrealizowanie w całości scenariusza

zajęć. Zabrakło mi czasu na dokończenie dwóch zadań z karty pracy i podsumowanie tematu.

Muszę przyznać, że było to dla mnie dużym zaskoczeniem, kiedy uświadomiłam sobie, że do

końca zajęć zostało niecałe 10 minut, a najbardziej pracochłonne zadanie zostało przed nami.

Tworząc konspekt tej lekcji, bardziej brałam pod uwagę możliwość, że uda nam się skończyć

przed dzwonkiem i przygotowałam nawet rezerwowe zadanie na tę okoliczność. Poza tym,

błędem było przeprowadzenie ostatniego ćwiczenia według tego jak zaplanowałam to w

scenariuszu (Uczniowie mieli wypisać środki stylistyczne na karteczkach i podchodzić do

tablicy, aby je przyczepić. Chciałam, aby trochę to urozmaiciło zajęcia i żeby uczniowie

mogli na chwilę wstać i poruszać się po klasie). Mogłam wykonać je razem z nimi, w ten

30

sposób, że od razu zapisywaliby poprawne odpowiedzi na karcie pracy, co z pewnością

oszczędziłoby nam kilku minut.

Do tej lekcji mam ambiwalentny stosunek. Nie mogę powiedzieć, żebym była z niej w

pełni zadowolona, ale też nie oceniam jej jako złej. Na przyszłość jednak muszę pamiętać, by

na bieżąco pilnować czasu oraz popracować nad głośniejszą wymową i pewniejszym tonem

głosu. Wydaje mi się, że udało mi się zainteresować klasę tematem, co przyczyniło się do

tego, że aktywnie współpracowali ze mną przez całe zajęcia.

31

Bibliografia

Chwastek D., Nowosielska E., Oglądam świat-Program nauczania języka polskiego w kl. IV-
VI szkoły podstawowej, Wydawnictwo: ARKA, Poznań 1999.

Krupa R., Najbliższa memu sercu – matka, „Polski w Praktyce”, 2009, nr 3, s. 37-39.

Kulesza G., Kulesza J., Wyspy szczęśliwe. Program nauczania języka polskiego w klasach IV-
VI szkoły podstawowej zgodny z nową podstawą programową, Wydawnictwa Edukacyjne
WIKING, Wrocław 2012.

Łuczak A., Murdzek A., Między nami. Program nauczania języka polskiego w szkole
podstawowej (do nowej podstawy programowej), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe,
Gdańsk 2012.

Solecka G., <<Ona mi pierwsza pokazała księżyc… >> Lekcja przed Dniem Matki,
„Warsztaty Polonistyczne” 2001, nr 1 (36), s. 25-27.

Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje wśród kochających ją ludzi? [online] [dostęp 27
grudnia 2013] Dostępny w Internecie: <http://www.45minut.pl/publikacje/jezyk-polski/czy-
babcia-z-wiersza-t.-ro-ewicza-yje-wsrod-kochajacych-ja-ludzi.html>.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół obowiązująca od roku 2009/ 2010 ( Rozporządzanie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r., Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17),
Warszawa 2009.