Konstrukcja gotycka → pierwsza na świecie konstrukcja szkieletowa

WieŜa sił - masywny i wysoki filar wbudowany w zewnętrzną ścianę nawy bocznej bazylikowych
kościołów gotyckich. Filar jest elementem systemu przyporowego przejmującym siły skośne z węzłów
sklepień nawy głównej, które przenoszone są za pośrednictwem łęków przyporowych nad dachami
naw bocznych.

Pinakle (inaczej fiala, sterczyna) - w architekturze gotyckiej
pionowy

element

dekoracyjny

w postaci smukłej wieŜyczki, zakończonej od góry
ostrosłupem, którego krawędzie często dekorowane są
Ŝ

abkami i często zwieńczonej kwiatonem.

Pinakiel,  obok  swojej  dekoracyjnej  roli,  pełnił  teŜ  funkcję
dociąŜającą przyporę.

Łęk  oporowy  albo  łęk  przyporowy  –  element  systemu
przyporowego. Zadaniem łęku przyporowego jest przejęcie sił
ukośnych  (sił  parcia)  ze  sklepienia  nad  nawą  główną
i przekazania ich na zewnętrzne przypory.

Bazylika Saint Denis
Jest  to  nekropolia  królów  francuskich,  w  której  zostali
pochowani prawie wszyscy monarchowie francuscy. Bazylika
znajduje się w mieście o tej samej nazwie.
Budowę  obecnej  bazyliki,  jednej  z  pierwszych  budowli
wzniesionych

stylu

gotyckim,

rozpoczęto

w 1136u kończono ją jednak dopiero na przełomie XIII i XIV
w. Bazylika posiada wyraźne cechy romańskie

Katedra Notre-Dame w ParyŜu

posiada cechy romańskie i gotyckie

Typowo gotycki układ wykonstruowany na rzucie
romańskim

Lekkość rozety nad wejściem (w odróŜnieniu os St.
Denis)

DociąŜenia statyczne

Budowa jej trwała prawie 170 lat (1163-1330).
Jest  to  kościół  pięcionawowy  z  krótką  nawą  krzyŜową,  dość  długim  prezbiterium
i  podwójnym  obejściem  na  półkolu.  Pierwotnie  miało  ono  tylko  trzy  małe  kapliczki.
W drugiej połowie XIII wieku usunięto kapliczki i wybudowano pięć duŜych kaplic.
Całą  szerokość  fasady  zajmują  trzy  portale,  z  czego  środkowy  jest  najszerszy.  Wyrzeźbiono
na  nim  scenę  Sądu  Ostatecznego.  Zamiast  kolumienek  (jak  to  było  w  stylu  romańskim)  na
cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami.

Katedra w Chartres
Obecna  gotycka  katedra  powstała  na  ruinach  katedry
romańskiej.  Jej  fundamenty  stanowią  grube,  wpuszczone
w  ziemię  na  głębokość  8  metrów,  mury.  Pozwalają  one
uzyskać stabilność budowli i absolutnie równą podstawę.

elementy romańskie na elewacji

Plan statyczny
100% gotyku

Romańskie
portale, okna,
rozeta

Katedra w Reims

Jest  uznawana  za  najbardziej  harmonijną  i  klasyczną
w  proporcjach  we  Francji,  często  nazywana  "Katedrą
Aniołów" z powodu bogatej dekoracji rzeźbiarskiej.
Została  zbudowana  w  latach  1211-1300  na  miejscu
poprzedniej  świątyni  z  401  roku.  Zaprojektował  ją
Jean

d'Orbais.

DwuwieŜowa

fasada

katedry

przypomina  swym  wyglądem  fasadę  paryskiej  Notre-
Dame.  W  fasadzie  znajdują  się  trzy  ogromnych
rozmiarów  portale.  Są  tak  duŜe,  Ŝe  w  tympanon
ś

rodkowego wbudowana została rozeta. Druga z rozet

znajduje  się  ponad  portalem  i  jest  wypełniona
witraŜem z XIII wieku.
Trójnawowa  katedra  ta  jest  bazyliką,  co  oznacza,  Ŝe
dwie nawy boczne są niŜsze od nawy głównej. Posiada
potrójną  nawę  poprzeczną  i  krótkie,  pięcionawowe
prezbiterium.  Zamknięta  jest  w  części  wschodniej
ambitem,  do  którego  przylega  pięć  kaplic.  Część
wschodnia  została  ukończona  juŜ  w  1241  roku.  Całe
wnętrze  (wraz  z  głębokością  środkowej  kaplicy)
mierzy

141

długości,

wysokość

trójkondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38 m.

Katedra w Kolonii

Obecna  wielka  świątynia,  której  budowa  rozpoczęła  się
w  1248  na  miejscu  rzymskiej  świątyni  z  IV  wieku  i  trwała
z przerwami ponad 600 lat do 1880 r. Usytuowana nieopodal
rzeki  Ren  katedra  kolońska  ma  144  m  długość  i  86  m

szerokość oraz wieŜe o wysokości 157,38 m[1] . Do 1884 r. była najwyŜszą budowlą świata. Jest
drugą co do wysokości gotycką budowlą na świecie (po katedrze w Ulm) i trzecią co do wielkości
gotycką katedrą świata pod względem powierzchni (po katedrze w Sewilli i katedrze w Mediolanie).

Czysty stylistycznie gotyk

Pełny wertykalizm

Lekko wysunięte portale dociąŜone wimpergą z delikatnym laskowaniem

Układ konstrukcyjny uwidoczniony na elewacji i wewnątrz budynku

Włosi przejęli tylko w niewielkim stopniu styl gotycki.

Katedra w Sienie

wimpergi, gruby
mur

Cechy
mauretańskie

Tylko lekko
zacięty łuk

Katedra w Mediolanie

Podciągnięta wysoko nawa boczna

Słabe doświetlenie boczne

System przypór

Mieszanina

wielu

stylizacji

(styl

cesarstwa

rzymskiego,

romański

i gotycki)

Gotycka marmurowa katedra, jeden z najbardziej
znanych budynków w Europie. Jej wymiary -
157 metrów długości i 92 szerokości - plasują ją

na  3  miejscu  w  Europie.  PołoŜona  na  głównym  placu,  w  centrum  Mediolanu.  Na  zewnątrz  katedra
ozdobiona jest  przez  2245  figur,  135  sterczyn,  96  rzygaczy,  i  około  kilometra  maswerków.  Budowa
katedry  finansowanej  przez  Gian  Galeazzo  Viscontiego  rozpoczęła  się  w  1386  roku  a  ostatnie
wykończenia wykonano na polecenie Napoleona w roku 1809. Zegar słoneczny umieszczony w nawie
przy wejściu jest największy na świecie.

Cechy charakterystyczne dla architektury wyspiarskiej:

Angielski romanizm + gotyk

DuŜo pokryć drewnianych – konstrukcje pułapowe

Zlepek wielu stylizacji

Brak strzelistości, korzysta jedynie z elementów gotyckich

Słabo doświetlona nawa główna

Gotycki łuk kształtowany po mauretańsku

Często brak apsydy

Gurty przenoszące siłę do jednego punktu

Katedra w Ely

Budowę katedry rozpoczęto za panowania Wilhelma Zdobywcy w 1083r.
Trwała aŜ do XIV w.Katedra, mierząca 565 stóp (ok. 172 m), jest
najdłuŜszym gotyckim kościołem nie tylko w Anglii ale takŜe w Europie,
jednak prawdopodobnie ze względu na lokalizację, Ŝadne większe miasto
nie zostało tu zbudowane. Górując nad okolicą, do dziś pozostaje
przykładem wielkości średniowiecznych zakonów.

Katedra w Peterborough
Katedra w Peterborough, zbudowana w okresie romańskim, rozbudowana w XIII wieku zyskuje nową
elewację z dwoma wieŜami oraz nowe, prostokątne w planie obejście prezbiterium zamiast półokrągłej
absydy

Katedra w Pradze
Mieści się na wzgórzu zamkowym Hradczany w Pradze.
Jeden z cenniejszych przykładów architektury dojrzałego
gotyku w Europie środkowej.
Zbudowana w latach 1344-1385. Jest to bazylika
pięcionawowa. Zachowały się tam najwcześniejsze
przykłady sklepienia sieciowego. Kolebka z
ukształtowanymi gotyckimi lunetami.

Katedra w Wiedniu

Katedra  ta  naleŜy  do  największych  świątyń  europejskich,  jej
całkowita  długość  wynosi  107,  zaś  szerokość  34  metry.  Ponad
dachami  katedry  wznoszą  się  cztery  wieŜe:  najwyŜsza  z  nich
potocznie  nazywana  Steffl  ma  136,4  metry  wysokości,  podczas
gdy północna (której budowy nigdy nie ukończono) zaledwie 68
metrów.
Obecna  katedra  jest  trzecią  świątynią  znajdującą  się  w  tym
miejscu. Dwa z nich powstały za czasów panowania miejscowej
dynastii Babenbergów (romanizm).

Zbudowana w latach 1300-1510. Trzy nawy (niemal jednakowej
szerokości)  przechodzą  prawie  w  prezbiterium  i  kończą  się
półośmiobocznymi  apsydami.  Nawa  boczna  jest  około  6m
wyŜsza  od  bocznych  przez  co  w  kościele  panuje  większy  mrok
niŜ w innych kościołach halowych.

DuŜa część konstrukcji w stylu romańskim.

Gotyk w Polsce

Kraków

ZałoŜony na prawie magdeburskim

W mieście na rynku znajdowało się centralne
miejsce handlu

Narastało w sposób chaotyczny

Wawel z końca XIV w.:

rotunda NMP

pierwsza katedra

ówczesny dziedziniec zamkowy

wieŜa naroŜna

pomieszczenia zamkowe

stołp

10. Gród tj. budynek administracyjno-sądowy
11. wieŜa Łokietka
12. wieŜa mieszkalna
13. ciąg izb mieszkalnych
14. wieŜa Duńska
15. wieŜa Lubranka
16. studnia
17,18. kuchnie
19. przypuszczalna sala tronowa
20. trzecia z kolei katedra (gotycka)

Kościół Mariacki w Krakowie

brak typowo zachodniej konstrukcji gotyckiej

brak odkrytych elementów konstrukcyjnych (łuki
przyporowe kryte dachem)

system krakowski – polski gotyk (słabsze doświetlenie naw)

sklepienie kryształowe ze sklepienia krzyŜowego

ołtarz Wita Stwosza

Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. PołoŜony
jest przy północno-wschodnim naroŜniku Rynku Głównego, na
Placu Mariackim.
Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy,
która miała miejsce w latach 1392-1397.
Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieŜe:

WieŜa  wyŜsza,  zwana  Hejnalicą,  ma  82  metrów
wysokości.  Zbudowana  jest  na  planie  kwadratu,  gdzie
na  wysokości  dziewiątej  kondygnacji  przechodzi
w ośmiobok

WieŜa  niŜsza,  o  wysokości  69  metrów,  przeznaczona
jest  na  dzwonnicę  kościelną.  Wzniesiona  na  planie
kwadratu,  posiada  wyraźnie  zaznaczony  na  całej
wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny.

Prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwieździstym. Po obu jego stronach ustawiono nakryte
baldachimami stalle.
Ołtarz główny dedykowany Marii zdobi wielkie późnogotyckie retabulum wykonane w latach
1477-89 przez Wita Stwosza

Sukiennice w Krakowie

Początkowo drewniane

Elementy gotyckie

Pozostałości średniowiecznej sekcji handlowej od płytą placu

Katedra Gnieźnieńska
Budowla trójnawowa, typu bazylikowego z prezbiterium i ambitem z poł. XIV wieku, najstarszymi
częściami Archikatedry (miejsca ostatniego spoczynku wielu wybitnych, zasłuŜonych dla Kościoła
i Polski postaci)

Zespół klasztorny w Pelplinie
Gotycki  pocysterski  zespół  klasztorny  –  kościół  z  końca
XIII-poł.  XIV  wieku,  sklepiony  w  XIV,  XV  w.  i  1557  r.
(Antoni  Schultes  z  Gdańska),  odnawiany  i  częściowo
rekonstruowany  w  latach  1894-99,  duŜa  trójnawowa
bazylika  katedralna  Wniebowzięcia  Najświętszej  Maryi
o układzie nawy głównej imitującej układ halowy, z prosto
zamkniętym

prezbiterium

transeptem;

bogate

wyposaŜenie wnętrza – gotyckie stalle z połowy XV w.,
najcenniejsze w Polsce, o bogatej dekoracji

Kościół w Wiślicy

Gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego w Wiślicy,
na fundamentach dwóch starszych świątyń romańskich.
Ś

wiątynia została wzniesiona z kamienia ciosowego.

Kościół ma budowę pseudonawową. Wielobocznie zamknięte prezbiterium jest
niŜsze i węŜsze od nawy. Od północy przylega do niego przybudówka z 2. połowy
XVII w. w której znajdują się zakrystia i skarbiec.

Przykład czystego gotyku.

Kościół w Niepołomicach

Kościół parafialny pod Wezwaniem 10 Tysięcy
Męczenników ufundowany został przez Kazimierza
Wielkiego w 1349 roku, a konsekrowany w 1358. Jest
budowlą gotycką z dwoma zakrystiami i kaplicami.

Katedra św. Jana w Toruniu
Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu - gotycki, ceglany kościół,
dawna fara toruńskiego Starego Miasta (do schyłku XX w. tradycyjnie określana jako kościół św.
Jana)

Kościół Narodzenia NMP w Sandomierzu
Bazylika katedralna Narodzenia NMP w Sandomierzu - kościół
gotycki wzniesiony ok. 1360, rozbudowany w poł. XV w.
WyposaŜenie wnętrza późnobarokowe i rokokowe

Bazylika Mariacka  w Gdańsku
Kościół  Wniebowzięcia  Najświętszej  Marii  Panny,  konkatedra
archidiecezji  gdańskiej,  wybitne  dzieło  gotyckiej  architektury
ceglanej.
Jest to największy kościół ceglany na świecie i jeden z największych
kościołów w ogóle.
Kościół jest trójnawową halą o rozbudowanym i bogatym programie
przestrzennym:  trójnawowy  transept  i  równieŜ  trójnawowe
prezbiterium  tworzą  we  wschodniej  części  wraŜenie  przestrzeni
centralnej,  w  której  wszystkie  kierunki  są  prawie  równowaŜne,  co
było  ideałem  późnogotyckiej  architektury  miejskiej.  Pewne
nieregularności  planu  w  miejscu  połączenia  północnego  ramienia
transeptu  z  prezbiterium  wynikają  z  konieczności  dostosowania  się
do istniejącej zabudowy miejskiej.
Popisem

mistrzostwa

architekta

są

sklepienia,

częściowo

rekonstruowane po ostatniej wojnie. W nawie głównej, transepcie
i prezbiterium są to sklepienia sieciowe o bogatym układzie Ŝeber,

w nawach bocznych – sklepienia kryształowe.
Wygląd  zewnętrzny  kościoła  zdominowany  przez  gładkie  płaszczyzny  ścian,  w  których  znajdują  się
wysokie  ostrołukowe  okna.  Takie  ukształtowanie  ścian  zewnętrznych  stało  się  moŜliwe  dzięki
wprowadzeniu  skarp  do  wnętrza  kościoła  i  utworzeniu  między  nimi  kaplic.  Od  góry  elewacje