HIPOTERAPIA
wywodzi si
ę z języka
greckiego ( hippos- ko
ń,
therapeia- terapia).
Stanowi jedn
ą z metod rehabilitacji osób
niepełnosprawnych, a swoj
ą specyfikację
zawdzi
ęcza koniowi biorącemu udział w terapii.
Obecno
ść konia - "współterapeuty" - sprawia, że
jest to wyj
ątkowa i niepowtarzalna metoda
terapeutyczna daj
ąca zupełnie nowe i niespotykane
w innych terapiach mo
żliwości. Jest ona jednak
ściśle powiązana z innymi metodami
rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi.
Celem terapii z koniem i terapii jazd
ą konną jest
przywrócenie osobom niepełnosprawnym
sprawno
ści fizycznej i psychicznej w możliwym
do osi
ągnięcia zakresie.
Czasami do hipoterapii wlicza si
ę terapię na
o
śle
,
zwan
ą
onoterapi
ą
.
HIPOTERAPIA
JAKO METODA PRACY
Z DZIECKIEM
NIEPEŁNOSPRAWNYM
Zdrowotne walory jazdy konnej s
ą znane już od ponad dwóch tysięcy lat.
Pierwsze zapisy na temat leczenia jazd
ą konną wielu schorzeń pochodzą z XIX
wieku. W Skandynawii po dwóch epidemiach polio (choroba Heine-Medina) w
1946 roku pojawiły si
ę pierwsze doniesienia o leczeniu pacjentów jazdą konną.
Szeroko poj
ęta hipoterapia doczekała się oficjalnej sankcji w latach 50-tych
obecnego stulecia. W Polsce prób
ę wprowadzenia hipoterapii do praktyki
leczniczej podj
ął profesor Weiss w Konstancinie pod Warszawą, a w 1958 roku
grupa krakowskich lekarzy przyst
ąpiła do zorganizowania terapii jazdą konną na
terenie Uzdrowiska Swoszowice. Nast
ępnie powstał wzorcowy ośrodek na
Ursynowie w Warszawie.
Hipoterapia jest metod
ą leczenia za pomocą jazdy konnej, zarówno dla
dzieci jak i dla dorosłych. To ogół zabiegów terapeutycznych, w których
wykorzystuje si
ę konia, jego obecność i stwarzane przez niego możliwości
terapeutyczne. Metoda ta jest jednocze
śnie terapią leczniczą jak i sposobem na
oderwanie si
ę od codziennych, często bolesnych ćwiczeń w zamkniętych
pomieszczeniach pod okiem fizjoterapeuty. Niejednokrotnie pomi
ędzy
pacjentem a zwierz
ęciem nawiązuje się niewidzialna więź, wykraczająca poza
ramy logicznego rozumowania. Jazda konna dla osoby niepełnosprawnej
niemog
ącej się poruszać o własnych siłach, jest nieomal mistycznym
prze
życiem.. Może się on przemieszczać jak osoba w pełni sprawna. Poza tym
towarzyszy mu du
ży, silny przyjaciel, co też ma niebagatelne znaczenie dla
psychiki pacjenta i pozwala zapomnie
ć nawet o niejednokrotnie bolesnych
ćwiczeniach wykonywanych na jego grzbiecie. Przede wszystkim jednak -
poprzez odczuwan
ą radość i satysfakcję w kontakcie z koniem - pacjenci
znajduj
ą motywację do pracy, do ćwiczeń i wysiłku. Uniwersalność metody
polega na jednoczesnym oddziaływaniu ruchowym, sensorycznym,
psychicznym i społecznym.
Ćwiczenia, pozycje, przyrządy i pomoce ( sprzęt jeździecki i
rehabilitacyjny) stosowane w hipoterapii powinny by
ć dobierane w zależności
od potrzeb terapeutycznych i wydolno
ści pacjenta. Czas trwania zajęć średnio
wynosi 30 minut - w zale
żności od potrzeb
pacjenta.
FORMY HIPOTERAPII
1.Fizjoterapia na koniu
przywracanie sprawno
ści fizycznej poprzez odpowiednio dobraną
gimnastyk
ę leczniczą, wykonywaną na koniu poruszającym się
st
ępem, zalecana i nadzorowana przez lekarza, prowadzona przez
fizjoterapeut
ę, metoda uzupełniająca klasyczną fizjoterapię.
2.Psychopedagogiczna jazda konna
zespół działa
ń podejmowanych w celu usprawnienia intelektualnego,
poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Podczas jazdy konnej i
czynno
ści z nią związanych stosowane są działania edukacyjne,
pedagogiczne, elementy psychoterapii, terapii zaj
ęciowej i logopedii.
Terapia ta jest prowadzona przez pedagogów i psychologów.
3. Terapia z koniem
wykorzystanie konia do celów leczniczych, zbli
żenie pacjenta i konia
daje efekt terapeutyczny, pacjent dzi
ęki relacjom nawiązanym ze
zwierz
ęciem poprawia swoją komunikację ze światem zewnętrznym.
Sama jazda konna mo
że być jednym z elementów tej formy terapii,
ale nie musi. Prowadzona jest przez pedagogów, psychologów i
psychiatrów.
4. Jazda konna dla osób niepełnosprawnych - sport i rekreacja
nie stanowi cz
ęści hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma
aspekt terapeutyczny. Umo
żliwia aktywność sportową osobom
niepełnosprawnym, wyrabia u nich nawyk i potrzeb
ę aktywnego
sp
ędzania wolnego czasu w kontakcie ze zwierzęciem i przyrodą.
Zaj
ęcia prowadzone są przez instruktorów
jazdy konnej specjalnie przygotowanych i
instruktorów rekreacji ruchowej ze
specjalno
ścią hipoterapii.
CZYNNIKI FIZYCZNE KONIA MAJ
ĄCE LECZNICZY
WPŁYW NA PACJENTA
Bodziec neuromotoryczny - wykorzystuje si
ę ruch konia
oddziałuj
ący na pacjenta. Dochodzi wtedy do przekazywania
je
źdźcowi rytmicznych, wielowymiarowych ruchów, takich jak:
góra - dół ,przód – tył, naprzemienne opadanie w lewo i w prawo ,
ruchy po przek
ątnej do przodu i tyłu oraz ruchy rotacyjne .
Jest to stymulacja ruchowa tułowia je
źdźca według wzorca chodu
ludzkiego. Powy
ższe bodźce ruchowe wpływają na położenie
miednicy, uło
żenie tułowia, głowy, regulację napięcia mięśniowego, a
tym samym na odruchy postawne, równowa
żne i koordynacyjne.
Bodziec sensomotoryczny to:
ciepło (temperatura ciała konia w spoczynku wynosi do 38,5 0C )
przekazywane pacjentowi, który siedzi bezpo
średnio na końskim
grzbiecie, dzi
ęki czemu ma ono bezpośredni wpływ na regulację
napi
ęcia mięśniowego dolnej połowy ciała ludzkiego,
siad - swobodne siedzenie na ciepłym grzbiecie ko
ńskim z luźno
zwisaj
ącymi kończynami górnymi oraz odwiedzionymi w stawach
biodrowych i swobodnie wyci
ągniętymi w dół kończynami dolnymi
wpływa na regulacj
ę napięcia mięśniowego całego ciała, jego
symetryczne uło
żenie oraz równowagę
le
żenie - położenie pacjenta poprzek ciepłej szyi lub grzbietu konia,
przy czym głowa i ko
ńczyny górne z jednej, a kończyny dolne z
drugiej strony konia lu
źno zwisają, daje możliwość rozluźnienia
kr
ęgosłupa(mięśni,więzadeł).
Wymienione wy
żej bodźce oraz inne, takie jak: dotykanie konia w
ró
żnych miejscach, wzajemne oddziaływanie na siebie ciężaru i siły
pacjenta i konia w miejscu dosiadu, fakt bycia noszonym, nowe
do
świadczenia lokomocyjne komunikowanie się z koniem, ma bardzo
istotne oddziaływanie psychoterapeutyczne na pacjenta.
WSKAZANIA PRZECIWWSKAZANIA
DZIECI
•
Mózgowe pora
żenie dziecięce
•
Stany po urazach
czaszkowo-mózgowych
•
ADHD
•
Niektóre choroby mi
ęśni
•
Dzieci niedowidz
ące lub
niewidome
•
Wady postawy
•
Niektóre skrzywienia kr
ęgosłupa
•
Niektóre postaci przepuklin
oponowo-rdzeniowych
•
Stany po amputacji i wady
rozwojowe ko
ńczyn
•
Zespoły genetyczne, np. zespół
Downa
•
Choroby psychiczne
•
Zaburzenia emocjonalne
•
Niepełnosprawno
ść
intelektualna
•
Zaburzenia zachowania
•
Uzale
żnienia
DORO
ŚLI
•
Stwardnienie rozsiane
•
Stany po udarze
•
Stany po urazach
czaszkowo – mózgowych
•
Zaburzenia psychiczne
i emocjonalne
•
Uzale
żnienia
•
Niedostosowanie społeczne
Przeciwwskazania bezwzgl
ędne
•
Uczulenie na sier
ść, pot lub
zapach konia
•
Niewygojone rany
•
Nietolerancja formy leczenia
przez pacjenta, np.
niepohamowany l
ęk
•
Odklejanie siatkówki oka,
wzmo
żone ciśnienie śródgałkowe
•
Pogorszenie stanu w zespołach
neurologicznych, stanach po
urazach czaszkowo-mózgowych,
ADHD, chorobach mi
ęśni
•
Brak kontroli głowy w rozwoju
motorycznym
•
Wyra
źne zwichnięcie stawów
biodrowych
•
Ostre stany chorób i zaburze
ń
psychicznych
•
Podwy
ższona temperatura
•
Ostre choroby infekcyjne.
Przeciwwskazania wzgl
ędne
•
Padaczka
•
Upo
śledzenie umysłowe w stopniu
gł
ębokim
•
Zaburzenia mineralizacji ko
ści
•
Utrwalone deformacje i
zniekształcenia, przykurcze,
ograniczenia zakresu ruchu układu
kostno-stawowego
•
Schorzenia okulistyczne -
wymagana konsultacja
KONIE DO HIPOTERAPII
•
wałach
•
wiek powy
żej 5 lat
•
przygotowany do pracy w hipoterapii
•
wysoko
ść umożliwiająca skuteczną asekurację, zharmonizowana z
wielko
ścią pacjenta
•
chód rytmiczny, elastyczny, spr
ężysty, wydajny
•
Po
żądane takie ukształtowanie poszczególnych części ciała, jakie w
zasadzie odpowiada wzorcowi pokroju (m.in.: uroda, ramy prostok
ątne,
głowa proporcjonalna, miernej wielko
ści, szyja prosta, umięśniona, kłąb
dobrze wykształcony, szeroki, niezbyt wysoki, kłoda podłu
żno-owalna,
grzbiet prosty, w miar
ę szeroki i długi, dobrze umięśniony, wyrostki
kolczyste kr
ęgosłupa niewyczuwalne, łopatka długa, ukośna, lędźwie
szerokie, dobrze zwi
ązane, zad silnie umięśniony, długi, poziomy,
postawa ko
ńczyn prawidłowa)
•
Cechy ustroju psychicznego (zrównowa
żony charakter, inteligencja,
spokojny temperament, przyjazno
ść, ufność, łagodność, cierpliwość,
ch
ętne i staranne wykonywanie poleceń, tolerancja bez odruchów
obronnych na nagłe i niespodziewane bod
źce wzrokowe, słuchowe i
dotykowe, brak narowów i nałogów)
•
wskazana jest znajomo
ść pełnego życiorysu danego konia, zwłaszcza pod
k
ątem zdarzeń traumatycznych lub pozyskanie go z profesjonalnego,
godnego zaufania o
środka hodowlano-wychowawczego
•
W Polsce opini
ę konia zalecanego przy usprawnianiu ma populacja rasy
huculskiej, by bez wzgl
ędu na rasę, wybór dokonywany był
indywidualnie, według w/w kryteriów, zwłaszcza dotycz
ących sfery
psychiki
•
nale
ży dążyć do posiadania przez ośrodki hipoterapeutyczne po kilka
ró
żnych koni, celem możliwie precyzyjnego dostosowania
odpowiedniego konia do aktualnych potrzeb pacjenta.
WARUNKI PRACY KONI
•
Wychów i wychowanie uwzgl
ędniające w jak największym zakresie
potrzeby psychofizyczne konia, jako zwierz
ęcia roślinożernego, stadnego.
•
Czas pracy z pacjentem - 4 godz. dziennie.
•
Zabiegi terapeutyczne przeprowadzane s
ą w znanym koniowi miejscu
i przez niego zaakceptowanym.
•
Je
śli podłoże i budowa kopyt na to pozwala, zabiegi są realizowane na
koniu "bosym", bez podków.
•
Teren powinien by
ć ogrodzony, najlepiej wysokim żywopłotem, jako
naturalnym ekranem izoluj
ącym plac ćwiczeń od zewnętrznych sygnałów
optyczno-akustycznych, niepokoj
ących i rozpraszających uwagę konia
i pacjenta; chroni te
ż przed podmuchami wiatru.
•
Na terenie pracy zespołu hipoterapeutycznego nie powinny znajdowa
ć się
osoby postronne i zwierz
ęta.
•
Szeroko
ść bramy w ogrodzeniu winna umożliwiać bezpieczne minięcie
si
ę w niej dwojga jeźdźców.
•
Cenna jest dost
ępność pastwiska i obszernych okólników.
•
Harmonogram zabiegów nie mo
że naruszać stałych pór karmienia koni.
•
Jest niedopuszczalne, bez decyzji lekarza weterynarii, anga
żowanie do
pracy konia, co do którego istnieje podejrzenie złego stanu zdrowia.
Zadaj
ąc pytanie: na czym polega fenomen hipoterapii, warto wspomnieć, iż
człowiek zawsze marzył o pokonywaniu przestrzeni, zazdro
ścił ptakom skrzydeł,
a koniom ich r
ączych nóg. Dzieci też pragną rozkoszować się szybkością,
pragn
ą przeżywać pogodne chwile, odprężenie i radość - jeśli jest taka
mo
żliwość - dlaczego mamy im tego poskąpić!
Ta mo
żliwość to hipoterapia!!!
NIEZAST
ĄPIONE WALORY
HIPOTERAPII
•
Ko
ń to wrażenie chodzenia - trójwymiarowe ruchy grzbietu końskiego w
st
ępie są identyczne z ruchami miednicy prawidłowo kroczącego
człowieka.
•
Ko
ń hamuje przetrwałe, prymitywne odruchy postawy - łagodne,
kołysz
ące ruchy stępa pozwalają je stopniowo eliminować.
•
Ko
ń przywraca zaburzoną symetrię mięśni tułowia - napięte i
przykurczone mi
ęśnie ulegają stopniowemu rozluźnieniu i rozciągnięciu,
mi
ęśnie słabszej strony ulegają wzmocnieniu.
•
Ko
ń to niezwykły "pojazd terapeutyczny"- koń staje się odnóżami
człowieka - o ile
ż bardziej to naturalne i przyjemne od wózka.
•
Ko
ń koryguje postawę - zmusza do aktywnego prostowania się.
•
Ko
ń to uniwersalne stanowisko terapeutyczne - raz jest fragmentem
materaca, innym razem terapeutyczn
ą piłką, wałkiem, drabinką, klinem.
•
Ko
ń rozluźnia spastyczne mięśnie - kontakt z ciepłem konia, stęp
wyzwalaj
ący rytmiczne kołysanie dokonują rozluźnienia w zasadzie
automatycznie.
•
Ko
ń chroni przed przykurczami i ograniczeniem ruchomości w stawach
- ła
ńcuch ruchów uruchamia rytmicznie, ale łagodnie kolejno praktycznie
wszystkie mi
ęśnie i stawy.
•
Ko
ń może usprawniać bardzo łagodnie - poprzez istniejący cały szereg
odpowiednich uło
żeń, podporów i technik asekuracji.
•
Ko
ń to potężny generator bodźców równoważnych - ruszania i
zatrzymania, przyspieszania i zwalniania, kołysania i zmiana kierunku
jazdy.
•
Ko
ń drażni zmysły i tworzy poczucie własnego ciała - szorstkość i
mi
ękkość sierści, subtelność chrap, rozmaitość kształtów, odgłosów i
zapachów, wytr
ącenie i odnajdywanie równowagi.
•
Ko
ń mobilizuje do starań, koń nie nudzi - zaangażowanie pacjenta jest
naturalne i praktycznie nieustaj
ące.
•
Ko
ń uaktywnia nas i otwiera nas - poddani rytmicznym i pobudzającym
ruchom jazdy konnej produkujemy wi
ęcej hormonów, rośnie nasza
aktywno
ść ruchowa, koncentracja, uwaga, dobre samopoczucie do euforii
wł
ącznie.
•
Ko
ń usprawnia pracę naszych organów - poprawia się funkcja krążenia,
oddychania, praca jelit i funkcje odporno
ściowe organizmu.
NIEZAST
ĄPIONE
WALORY
HIPOTERAPII
•
to wra
żenie chodzenia
•
hamuje przetrwałe, prymitywne odruchy postawy
•
przywraca zaburzon
ą symetrię mięśni tułowia - to
niezwykły "pojazd terapeutyczny"
•
koryguje postaw
ę - zmusza do aktywnego prostowania
si
ę
•
to uniwersalne stanowisko terapeutyczne
•
rozlu
źnia spastyczne mięśnie
•
chroni przed przykurczami i ograniczeniem ruchomo
ści
w stawach
•
to pot
ężny generator bodźców równoważnych
•
dra
żni zmysły i tworzy poczucie własnego ciała
•
mobilizuje do stara
ń, koń nie nudzi - zaangażowanie
pacjenta jest naturalne i nieustaj
ące
•
uaktywnia i otwiera - ro
śnie aktywność ruchowa,
koncentracja, uwaga, dobre samopoczucie do euforii
wł
ącznie
•
zwi
ększa poczucie własnej wartości
•
usprawnia prac
ę organów - poprawia się funkcja
kr
ążenia, oddychania, praca jelit i funkcje odpornościowe
organizmu.
opracowała : El
żbieta Serkowska
Nauczyciel Szkoły Podstawowej w Gor
ęczynie