G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
47
Wstêp
Ci¹¿a i poród u m³odocianych jest
zjawiskiem niepo¿¹danym, zarówno
ze wzglêdów zdrowotnych, jak i spo-
³ecznych. Zagadnienie to interesuje od
lat specjalistów ró¿nych dziedzin me-
dycyny, prawa, ekonomii itp., zw³asz-
cza ¿e w latach 80. i 90. nast¹pi³ gwa³-
towny wzrost rodnoœci m³odocianych
na œwiecie. Najwy¿szy wskaŸnik rod-
noœci m³odocianych u schy³ku XX
wieku odnotowa³y Stany Zjednoczo-
ne, Kanada, Wielka Brytania, Repu-
blika Federalna Niemiec [5, 28, 62].
Przyczyny tego stanu rzeczy bada-
cze upatruj¹ w akceleracji dojrzewania
spowodowanej, m.in. diet¹ wysoko-
bia³kow¹, zwiêkszeniem bodŸców psy-
chicznych wp³ywaj¹cych na aktyw-
noœæ hormonaln¹, powszechnym do-
stêpem do telekomunikacji i komuni-
kacji, a przede wszystkim z³ymi wa-
runkami socjoekonomicznymi i nisk¹
edukacj¹ – w tym szczególnym bra-
kiem wiedzy o seksualnoœci cz³owieka.
Nieco inaczej problem ten wygl¹da
na kontynencie afrykañskim, gdzie
w zwi¹zku ze zró¿nicowaniem prawa
na obyczajowe, religijne i pañstwowe,
uwa¿a siê dziewczynê po pierwszej
menarche za dojrza³¹ i 12–13-letnie
matki s¹ zjawiskiem powszechnym.
Pojêcie m³odocianych w ró¿nych
krajach traktuje siê nieco inaczej, po-
niewa¿ wiek pe³noletnoœci jest regulo-
wany ró¿nie przez przepisy poszcze-
gólnych pañstw. Nawet w piœmiennic-
twie polskim autorzy prac dowolnie
traktuj¹ kategorie wiekowe – do lat 17,
18, a nawet 19. Jeœli chodzi o aspekt
medyczny, to niektórzy badacze twier-
dz¹, ¿e ci¹¿a w m³odym wieku wy-
czerpuje nadmiernie organizm i sprzy-
ja patologiom, inni natomiast dowo-
dz¹, ¿e ci¹¿a i poród u m³odocianych
przebiega na ogó³ prawid³owo, powi-
k³ania nie s¹ czêstsze ani groŸniejsze
ni¿ u kobiet dojrza³ych – zdarza siê, ¿e
jest ich mniej i wystêpuj¹ rzadziej.
Niezale¿nie od aspektu medycznego
i biologicznego, ci¹¿a i poród u m³odo-
cianych stanowi powa¿ny problem so-
cjoekonomiczny, psychologiczny i ma
niew¹tpliwie znacz¹cy wp³yw na przy-
sz³oœæ matki i jej dziecka.
Materia³ i metody
Materia³ badawczy uzyskano z do-
kumentacji
medycznej
porodów
u m³odocianych, które odby³y siê
w I Katedrze i Klinice Ginekologii
i Po³o¿nictwa AM we Wroc³awiu na
przestrzeni lat 1989–1998. Praca pod-
daje analizie 3 grupy problemowe:
n matka m³odociana, jej wiek, Ÿród³a
utrzymania, przesz³oœæ po³o¿nicz¹,
stan zdrowia,
n ci¹¿a i poród – powik³ania,
n noworodek m³odocianej i jego stan
z uwzglêdnieniem wieku matki i jej
stanu zdrowia.
Wyniki i omówienie
W latach 1989–1998 w klinice od-
by³o siê 12 544 porodów, w tym 118
u m³odocianych do 18. roku ¿ycia, co
Ciąża i poród u młodocianych
jako problem społeczny
i zdrowotny
Pregnancy and labour in adolescents as a public
and health problem
Godwin Bwire Ekonjo, Bogus³aw Pa³czyñski, Marian Gryboœ
I Katedra i Klinika Ginekologii i Po³o¿nictwa Akademii Medycznej im. Piastów Œl¹skich
we Wroc³awiu, kierownik Kliniki dr hab. n. med. Marian Gryboœ
Analizie poddano dokumentacjê
medyczn¹ dotycz¹c¹ ci¹¿y i poro-
dów matek m³odocianych do 18.
roku ¿ycia, rodz¹cych w IKate-
drze i Klinice Ginekologii i Po-
³o¿nictwa AM we Wroc³awiu
w latach 1989–1998. W ci¹gu te-
go dziesiêciolecia w klinice ro-
dzi³o 118 m³odocianych. Jakkol-
wiek badania nie potwierdzaj¹
tezy o nieprzystosowaniu m³ode-
go organizmu do rozrodczoœci, to
ze wzglêdów socjalnych, ekono-
micznych i psychicznych ci¹¿a
i poród u m³odocianych jest zja-
wiskiem niepo¿¹danym, rzutuj¹-
cym niekorzystnie na póŸniejsze
¿ycie matki i dziecka.
S³owa kluczowe: ci¹¿a i poród
u m³odocianych.
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
48
A medical analysis was made
basing on medical documents
concerning pregnancy and labour
in adolescent mothers up to 18
years of age, who gave birth in the
First Chair and Department of
Gynaecology and Obstetrics at the
Wroc³aw Medical University
between 1989 and 1998. Within
10 years, 118 adolescent mothers
gave birth to 118 children. A
steady systematic increase in the
number of labour in adolescents
has been noted. Prenatal course
and labour in over 90% of the
adolescents proceeded without
complications. This is a clear
evidence that adolescents are
physiologically matured enough
for labour. A minor percentage
of pregnancy, perinatal and
newborn pathologies were caused
by the lack of prenatal medical
care, social and economic status
and psychological immaturity.
None of the study case results
suggests somatic prematurity.
Nevertheless
adolescent
pregnancy and labour is a
personal and community problem
especially when we consider them
and their children, since they are
psychologically premature and
their future is uncertain.
Key words: pregnancy and labo-
ur in adolescents.
stanowi 0,94 proc. wszystkich poro-
dów. Jest to najni¿szy odsetek rodno-
œci m³odocianych w porównaniu do
danych z niektórych innych oœrodków
krajowych tego okresu.
Jak wykazuje dokumentacja 44,07
proc. m³odocianych matek ukoñczy-
³o 17 lat, 40,68 proc. – 18, a 4 naj-
m³odsze ukoñczy³y 15. rok ¿ycia.
Zatem wiek matki m³odocianej prze-
ciêtnie przekracza 17 lat. Wynik jest
znamienny statystycznie. Przepro-
wadzono test hipotezy o wartoœci
przeciêtnej dla poziomu istotnoœci
p<0,05(t
e
=3,057; t
p
=1,95), odchylenie
standardowe ±0,783. Mimo stosunko-
wo niskiego odsetka rodnoœci m³odo-
cianych wobec liczby wszystkich po-
rodów, nale¿y zwróciæ szczególn¹
uwagê na fakt systematycznego wzro-
stu tego odsetka w ci¹gu dziesiêciole-
cia – 0,75–1,16 proc. (tab. 1.)
Z analizy wynika, ¿e zdecydowana
wiêkszoœæ rodz¹cych m³odocianych
pozostawa³a na utrzymaniu rodziców
– 87,29 proc., w tym 39,83 proc. by³o
uczennicami. Tylko 12,71 proc. m³o-
docianych matek pracowa³o, ale nie
maj¹c wykszta³cenia, zajmowa³y sta-
nowiska nisko p³atne, bez mo¿liwoœci
awansu, np. krawcowa, kucharka, œlu-
sarz, sanitariuszka itp.
M³odociane rodz¹ce w klinice
w omawianym dziesiêcioleciu z regu-
³y by³y pierwiastkami bez przesz³oœci
po³o¿niczej w 94,07 proc., pozosta³e
5,93 proc. stanowi³y wieloródki
w wieku 17 lat – 4 i 18 lat – 3.
Matki m³odociane zg³asza³y siê do
kliniki w zasadzie tu¿ przed porodem,
a czasem nawet w trakcie porodu. Mi-
mo braku udokumentowanej opieki
nad ci¹¿¹ w momencie przyjêcia
stwierdzono w 86,44 proc. stan fizjo-
logiczny ci¹¿y, w 6,78 proc. gestozê,
w 3,39 proc. zagro¿enie porodem
przedwczesnym, w 2,54 proc. zaka¿e-
nie uk³adu moczowego i w jednym
przypadku (0,85 proc.) cukrzycê. Nie
odnotowano natomiast ani razu nie-
wydolnoœci szyjki macicy lub przed-
wczesnego odp³ywania p³ynu owo-
dniowego. Wœród powik³añ ci¹¿y naj-
czêœciej wystêpowa³a gestoza, co
mo¿na t³umaczyæ nie tyle niedojrza³o-
œci¹ organizmu matki, co przede
wszystkim brakiem œwiadomoœci
zdrowotnej, a tak¿e z³ymi warunkami
socjoekonomicznymi. Wystêpowanie
zale¿noœci statystycznej pomiêdzy
wiekiem matki m³odocianej a powi-
k³aniami ci¹¿y poddano testowi Chi
2
dla poziomu istotnoœci p=0,01, a k=12
stopnia swobody. Test Chi
2
potwier-
dzi³ zale¿noœæ miêdzy wiekiem, a sta-
nem ci¹¿y, co oznacza, ¿e im rodz¹ca
jest starsza, tym stopieñ zagro¿enia
ci¹¿y powik³aniami jest wy¿szy
(
χ
2
e
=28,524,
χ
2
p
=26,22). Zale¿noœæ
stochastyczna cechy niemierzalnej
powik³ania ci¹¿y, a wiekiem m³odo-
cianej wg miary wspó³czynnika
ϕ –
Yule’a wynosi
ϕ=0,49, a wg wspó³-
czynnika zbie¿noœci T – Czuprowa
wynosi T=0,26, co oznacza, ¿e zale¿-
noϾ ta jest niewielka.
Jak wynika z dokumentacji 91,53
proc. m³odocianych rodzi³o w termi-
nie, a tylko 8,47 proc. przed terminem.
Porodów odbytych przed terminem nie
nale¿y uto¿samiaæ z wczeœniactwem
noworodków, poniewa¿ w wypadku
m³odocianych matek ustalenie terminu
porodu na podstawie wywiadu (ostat-
niej miesi¹czki) jest czêsto niemo¿li-
we, ze wzglêdu na wystêpowanie nie-
regularnych miesi¹czek w
ci¹gu
pierwszych 5 lat po menarche, a tak¿e
ze wzglêdu na brak œwiadomoœci
o p³ciowoœci cz³owieka, zw³aszcza ¿e
tylko 5 noworodków (4,24 proc.) ma-
tek m³odocianych mia³o cechy wcze-
œniactwa. W tym czasie nie odnotowa-
no w klinice u m³odocianych matek
porodów po 42. tyg. ci¹¿y. Wystêpo-
wanie zale¿noœci statystycznej pomiê-
dzy wiekiem matki m³odocianej a ty-
godniami ci¹¿y testowano testem Chi
2
.
W tym przypadku jako graniczny po-
ziom istotnoœci przyjêto p<0,5. Ponie-
wa¿ wartoœæ empiryczna wpada
w zbiór krytyczny, hipoteza, ¿e istnie-
je zale¿noœæ miêdzy wiekiem matki
a czasem trwania ci¹¿y jest niepraw-
dziwa (
χ
2
e
=3,389,
χ
2
p
=5,348).
Porody u m³odocianych matek
w 86,44 proc. odby³y siê w czasie do
18 godz., w 10,17 proc. do 3 godz.,
a tylko w 3,39 proc. by³y przed³u¿one
powy¿ej 18 godz. Wystêpowanie za-
le¿noœci statystycznej pomiêdzy wie-
kiem matki m³odocianej a czasem
trwania porodu testowano testem
Chi
2
. W tym przypadku jako granicz-
ny poziom istotnoœci przyjêto p<0,1.
Poniewa¿ wartoœæ empiryczna (118
matek m³odocianych) wpada w zbiór
krytyczny, co oznacza, ¿e nie istnieje
zale¿noœæ statystyczna miêdzy wie-
kiem a
czasem trwania porodu
(
χ
2
e
=9,82,
χ
2
p
=10,64).
Jeœli chodzi o sposoby ukoñczenia
porodu u m³odocianych matek to
w 69,49 proc. odby³ siê on si³ami natu-
ry z profilaktycznym naciêciem kro-
cza, w 14,41 proc. si³ami natury bez
naciêcia krocza, w 11,8 proc. zastoso-
wano ciêcie cesarskie, w 1,69 proc.
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
50
pró¿nioci¹g, 1,69 proc. na wzierniku,
a raz zabieg kleszczowy (0,85 proc.).
Nale¿y zaznaczyæ, ¿e po³o¿enie p³odu
u matek m³odocianych w 99,15 proc.
by³o pod³u¿ne g³ówkowe i tylko w jed-
nym przypadku (0,85 proc.) odnotowa-
no po³o¿enie miednicowe, ale nie by³o
ono wskazaniem do ciêcia cesarskiego.
Wœród wskazañ do ciêæ cesarskich
w najwy¿szym odsetku by³a nie-
wspó³miernoœæ porodowa i objawy
zagra¿aj¹ce zamartwic¹ wewn¹trzma-
ciczn¹ – powy¿ej 28,57 proc., w 14,29
proc. – brak postêpu porodu, w jed-
nym przypadku wypadniêcie pêpowi-
ny – 0,85 proc. i w jednym przypadku
zastosowano ciêcie cesarskie ze wska-
zañ niepo³o¿niczych (kardiologicz-
nych) – 0,85 proc.
Mimo i¿ najczêstszym powik³a-
niem ci¹¿y by³a gestoza, nie wyst¹pi-
³a ona ani razu jako wskazanie do ciê-
cia cesarskiego. Nie odnotowano
przedwczesnego odklejania siê ³o¿y-
ska i ³o¿yska przoduj¹cego jako wska-
zania do ciêcia cesarskiego u matek
m³odocianych, na co powo³uj¹ siê au-
torzy innych prac [24, 59].
Mo¿e byæ niepokoj¹cy odsetek za-
biegów operacyjnych – typu ciêcie ce-
sarskie – 11,86 proc., ale jest on i tak
o po³owê ni¿szy ni¿ u kobiet dojrza-
³ych rodz¹cych w Klinice w omawia-
nym dziesiêcioleciu – 23,96 proc.
Wystêpowanie zale¿noœci staty-
stycznej pomiêdzy wiekiem matki
m³odocianej, a ukoñczeniem porodu
ciêciem cesarskim, poddano testowi
niezale¿noœci Chi
2
. Jako graniczny
poziom istotnoœci przyjêto p<0,5 dla
k=3. stopnia swobody. Test Chi
2
po-
twierdzi³ niezale¿noœæ ciêcia cesar-
Oœrodek
Lata
Proc.
Oddzia³ Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpitala Miejskiego w Pruszkowie, Kukulski P i wsp. [30]
1990–1992
1,2
Klinika Instytutu Po³o¿nictwa i Ginekologii AM w Szczecinie, Dawcewicz R i wsp. [10]
1990–1992
2,2
Klinika Patologii Ci¹¿y Instytutu Ginekologii i Po³o¿nictwa AM w £odzi, ¯ydowicz-Mucha E i wsp. [68]
1993
2,37
1994
2,97
1995
2,72
1996
2,32
1997
2,05
Klinika Perinatologii Instytut Ginekologii AM i w Poznaniu, S³omka Z i wsp. [56]
1990
1,12
1991
1,59
1992
1,36
I Klinika Po³o¿nictwa i Ginekologii II Wydzia³u Lekarskiego AM w Warszawie,
D¹browska-Jakubiak A i wsp. [11]
1990
1,24
I Klinika Po³o¿nictwa i Patologii Ci¹¿y AM w Lublinie Kraczkowski JJ i wsp. [27]
1991–1995
4,07
Klinika Perinatologii i Po³o¿nictwa AM w Bia³ymstoku, Chomczyk I i wsp. [6]
1990
1,62
1991
1,79
1992
1,70
1993
1,90
1994
1,96
1995
1,65
I Katedra i Klinika Po³o¿nictwa i Ginekologii AM we Wroc³awiu
1989–1992
0,75
1993–1996
1,04
1997–1998
1,16
Tab. 1. Odsetek rodnoœci m³odocianych matek w ró¿nych oœrodkach w Polsce w latach 1989–1998
Masa w gramach
Wiek
Razem
Proc.
15
16
17
18
poni¿ej 1000
0
0,00
1001–2000
1
1
2
1,69
2001–2500
4
4
3,39
2501–3000
1
2
6
8
17
14,41
3001–3500
2
4
30
20
56
47,46
3501–4000
8
14
15
37
31,36
powy¿ej 4000
1
1
2
1,69
Razem
118
100,00
Tab. 2. Œrednia masa urodzeniowa noworodków matek m³odocianych w procentach
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
51
skiego od wieku matki m³odocianej
(
χ
2
e
=1,437,
χ
2
p
=2,366).
W analizowanym dziesiêcioleciu
urodzi³o siê 118 noworodków matek
m³odocianych, z czego 92,37 proc.
w stanie dobrym wg skali Apgar, 6,78
proc. w stanie œrednim, a tylko jeden
w stanie z³ym, co stanowi 0,85 proc.
W grupie noworodków matek m³o-
docianych ponad 90 proc. urodzi³o siê
w stanie dobrym. Wynik zosta³ pod-
dany analizie statystyki o wskaŸniku
struktury, u¿yto testu T-Studenta dla
poziomu istotnoœci p=0,01 (t
p
=0,69,
t
e
=0,856), zatem wynik jest znamien-
ny statystycznie.
Masa urodzeniowa noworodków
w 47,46 proc. mieœci³a siê w przedzia-
le 3 001–3 500 g, nie odnotowano no-
worodka o masie poni¿ej 1 000 g,
a powy¿ej 4 000 g wa¿y³o 2 dzieci, co
stanowi 1,69 proc. wszystkich nowo-
rodków matek m³odocianych.
Zgodnie z testem wartoœci przeciêt-
nej, masa urodzeniowa noworodków
jest mniejsza od 3 500 g. Test przepro-
wadzono dla poziomu istotnoœci
p=0,05. Modalna – czyli najczêstsza
grupa to noworodki o masie 3336,5 g.
Z regu³y noworodki matek m³odo-
cianych by³y donoszone w 94,92
proc., a cechy wczeœniactwa odnoto-
wano w 4,24 proc. By³y to dzieci ma-
tek starszych 17–18-letnich. Nie wy-
kazano ¿adnych zale¿noœci stanu no-
worodka od wieku matki m³odocianej.
Wystêpowanie zale¿noœci staty-
stycznej pomiêdzy wiekiem matki
m³odocianej a cechami urodzonych
noworodków poddano testowi Chi
2
.
W tym przypadku jako graniczny po-
ziom istotnoœci przyjêto p=0,05. Po-
niewa¿ wartoœæ empiryczna wpada
w zbiór krytyczny, hipoteza o zale¿-
noœci miêdzy wiekiem matki a cecha-
mi noworodka jest nieprawdziwa
(
χ
2
e
= 6,173,
χ
2
p
= 7,815).
Przedstawione dane raczej nie
wskazuj¹ na to, ¿e ci¹¿a i poród
u m³odocianych do 18. roku ¿ycia nie
s¹ zagro¿one. Na podstawie analizo-
wanego
materia³u
badawczego
stwierdzono tylko nieliczne powik³a-
nia ci¹¿y i porodu u m³odocianych,
a zw³aszcza znikomy odsetek powi-
k³añ niepo³o¿niczych wynikaj¹cy
z chorób nabytych. Brak nad¿erek,
zbliznowaceñ szyjki macicy po szyciu
czy po elektrokoagulacji utrudniaj¹ce
rozwieranie szyjki w trakcie porodu
oraz niski odsetek wczeœniactwa u no-
worodków œwiadcz¹ o fizjologicz-
nych mo¿liwoœciach organizmu ma-
tek m³odocianych do prokreacji.
Dyskusja
Zjawisko wysokiej rodnoœci u m³o-
docianych w Polsce znane jest ju¿
z lat tu¿ powojennych [41, 57]. W la-
tach 70. nast¹pi³ znaczny spadek [55],
a w 80. – stabilizacja [3]. WyraŸny
wzrost liczby ci¹¿ u m³odocianych
wyst¹pi³ w latach 90. i jego wartoœci
wynosi³y powy¿ej 1–2 proc. [4, 11,
29, 55, 66], a nawet 4,07 proc. [6].
Byæ mo¿e na zmianê zachowania rod-
noœci m³odocianych w Polsce bêdzie
mia³o wp³yw nauczanie nowego
przedmiotu wprowadzonego do szkó³:
wychowanie do ¿ycia w rodzinie,
gdzie w klasach starszych omawiany
jest równie¿ problem p³ciowoœci cz³o-
wieka. Ankiety dowodz¹, jak niski
jest poziom wiedzy na temat seksual-
noœci cz³owieka i antykoncepcji.
G³ówne Ÿród³o informacji stanowi¹
mass media, a nie szko³a i rodzice [7,
20, 49, 54, 63]. Wielu autorów anali-
zowanych prac wskazuje na trudne
warunki socjalne i ekonomiczne m³o-
docianych matek w okresie dojrzewa-
nia. Czêsto pochodz¹ one z rodzin
niepe³nych, œrodowisk zaniedbanych
o niskim standardzie spo³ecznym.
Rzadko w tych grupach s¹ ma³¿eñ-
stwa zamierzone, a ci¹¿a zaplanowa-
na. Niechciana, przypadkowa ci¹¿a
jest przyczyn¹ g³êbokiego urazu psy-
choemocjonalnego. M³odociane ukry-
waj¹ ci¹¿ê i nie maj¹c œwiadomoœci
koniecznej opieki przedporodowej
zg³aszaj¹ siê zbyt póŸno do poradni
lub do szpitala. Nie akceptuj¹ swego
stanu równie¿ ze wzglêdów ekono-
micznych, poniewa¿ nie maj¹ warun-
ków na utrzymanie siebie i dziecka.
Czuj¹ siê osamotnione, wyobcowane,
a niedojrza³oœæ emocjonaln¹ manife-
stuj¹ niechêci¹ do wspó³pracy z per-
sonelem medycznym, co czêsto utrud-
nia akcjê porodow¹. Wielu autorów
coraz czêœciej wskazuje na te aspekty
jako przyczyny patologii ci¹¿y u m³o-
docianych, powik³añ oko³oporodo-
wych, przedwczesnych porodów czy
te¿ gorszego stanu noworodka w po-
równaniu do noworodków matek doj-
rza³ych [2, 6, 11, 15, 24, 26, 28, 29,
33, 43, 48, 50, 53, 61, 65].
Z badañ przeprowadzonych na uni-
wersytecie w Po³udniowej Karolinie
wynika, ¿e ciê¿arne m³odociane ak-
ceptuj¹ce swoj¹ ci¹¿ê i otrzymuj¹ce
pomoc od innych (np. matek) rodzi³y
w terminie [32]. Natomiast z badañ
wykonanych na uniwersytecie w Zu-
luland w P³d. Afryce wynika, jak du-
¿y wp³yw na powik³ania oko³oporo-
dowe ma stan socjoekonomiczny
m³odocianych, ich stan psychiczny,
higiena osobista i spóŸniona systema-
tyczna opieka nad ci¹¿¹ [13]. Zauwa-
¿ono równie¿, ¿e wraz z wczeœniej-
szym dojrzewaniem m³odzie¿y poja-
wi³ siê problem obni¿enia wieku
pierwszej ci¹¿y u m³odocianych
i wielorództwa.
Na œwiecie pojawi³y siê ju¿ prace
próbuj¹ce dociec przyczyn wieloródz-
twa u m³odocianych. Rigsby i wsp.
z Pensylwanii stwierdzili na podsta-
wie przeprowadzonych badañ, ¿e wiê-
cej ni¿ po³owa m³odocianych matek
ponownie zachodzi w ci¹¿ê w ci¹gu
dwóch lat. Jako przyczyny podali:
m³ody wiek matki m³odocianej, niski
poziom edukacji jej i partnera, ma³-
¿eñstwo zamierzone lub z przymusu
z powodu pierwszej ci¹¿y i stosowa-
nie nieskutecznej antykoncepcji [44].
W Polsce brak prac na temat przy-
czyn wielorództwa u matek m³odocia-
nych, a materia³ badawczy kliniki jest
zbyt sk¹py, aby mo¿na by³o przepro-
wadziæ tego typu analizê.
W wielu pracach zwraca siê uwagê
na liczne powik³ania dotycz¹ce ci¹¿y
i porodu m³odocianych matek, a tak¿e
na niezadowalaj¹cy stan noworodka
[6, 11, 29]. Szczególnie du¿o tego ty-
pu danych podaj¹ prace z lat wcze-
œniejszych [23, 36, 45, 52, 58]. Publi-
kacje z lat 90. na podstawie przepro-
wadzonych badañ donosz¹, ¿e powi-
k³ania ci¹¿y i porodu u m³odocianych
matek s¹ takie same, jak u kobiet doj-
rza³ych, czasem jest ich mniej, niektó-
re wcale nie wystêpuj¹ [11, 26, 28].
Niew¹tpliwie du¿y wp³yw na ten
stan rzeczy ma rozwój medycyny,
mo¿liwoœæ wczeœniejszego i pe³niej-
szego diagnozowania, a co za tym
idzie – zapobiegania wielu powik³a-
niom. Poród dla m³odocianej jest du-
¿ym stresem psychicznym, ale opinie
po³o¿ników na temat przebiegu poro-
du u m³odocianych s¹ podzielone.
Autorzy niektórych prac twierdz¹,
¿e poród u m³odocianej nie ró¿ni siê
w przebiegu od porodu kobiety doj-
rza³ej, a nawet uwa¿aj¹, ¿e wszystkie
okresy porodu u m³odocianych trwaj¹
krócej ni¿ u kobiet dojrza³ych, uza-
sadniaj¹c to prawid³ow¹ i regularn¹
czynnoœci¹ skurczow¹ macicy, niepo-
siadaj¹cej jeszcze zmian pozapalnych
utrudniaj¹cych rozwieranie, a tak¿e
korzystnym wp³ywem uk³adu nerwo-
wego centralnego przez oœrodki rdze-
niowe i uk³ad wegetatywny [10, 11,
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
52
24, 40]. Zdaniem badaczy u m³odo-
cianych w wiêkszoœci przypadków
poród przebiega prawid³owo, porody
zabiegowe nie s¹ czêstsze ni¿ u kobiet
dojrza³ych, a urazy poporodowe po
zastosowaniu naciêcia krocza wystê-
puj¹ rzadziej [9, 11, 22, 28, 29, 31].
Ciêcia cesarskie u m³odocianych
stosuje siê znamiennie rzadziej ni¿
u kobiet dojrza³ych [11, 28, 56], cho-
cia¿ w latach 80. daje siê zauwa¿yæ
wyraŸny wzrost tego rodzaju zabie-
gów, ale wzrost ten dotyczy równie¿
kobiet dojrza³ych [11, 29, 66]. Ten
stan rzeczy t³umaczy siê presj¹ matek
rodz¹cych, które pragn¹ unikn¹æ stre-
su zwi¹zanego z porodem si³ami natu-
ry [14, 16, 39, 46, 56]. Publikacje kra-
jowe omawiaj¹ce porody u m³odocia-
nych matek wskazuj¹ na wysoki pro-
cent ciêæ cesarskich w tej grupie t³u-
macz¹c je znacznym ryzykiem powi-
k³añ [6, 12, 26, 29, 66]. G³ówne wska-
zania po³o¿nicze do zakoñczenia po-
rodu ciêciem cesarskim sugerowa³yby
niedojrza³oœæ organizmu m³odocianej
matki, ale bior¹c pod uwagê ni¿szy
odsetek ciêæ cesarskich u m³odocia-
nych w porównaniu do odsetka tych
ciêæ u kobiet dojrza³ych, nie jest to
stwierdzenie tak jednoznaczne. Byæ
mo¿e na obni¿enie liczby ciêæ cesar-
skich u m³odocianych ma wp³yw brak
wskazañ niepo³o¿niczych. Analizo-
wana literatura ani w³asne badania nie
wspominaj¹ o chorobach okulistycz-
nych, urologicznych czy diabetolo-
gicznych u rodz¹cych m³odocianych,
a wskazania kardiologiczne zdarzaj¹
siê sporadycznie.
Na podstawie materia³u badawcze-
go autorzy wielu prac dowodz¹, ¿e
noworodki matek m³odocianych maj¹
ni¿sz¹ masê urodzeniow¹, zw³aszcza
te z porodów przedwczesnych, ni¿ no-
worodki matek dojrza³ych [12, 26, 56,
60, 65]. Jednak dok³adniejsza analiza
wskazuje czêsto jako przyczynê tego
stanu rzeczy nie tylko wiek matki, ale
przede wszystkim brak opieki przed-
porodowej, niski standard ¿ycia i brak
stabilizacji ¿yciowej [6, 12, 29, 47].
Dawcewicz i wsp. wykazali np., ¿e
wczeœniejsze ukoñczenie ci¹¿y i naj-
ni¿sza masa urodzeniowa wi¹¿¹ siê
z brakiem opieki przedporodowej, bo
wœród badanych m³odocianych jedy-
nie 6 proc. objêtych by³o odpowiedni¹
opiek¹ przedporodow¹ [10]. Szcze-
gólnie z³y stan noworodka zauwa¿ono
u matek z m³odszej grupy wiekowej
do 16. roku ¿ycia [28, 41, 66]. Nato-
miast inni autorzy analizuj¹c materia³
badawczy nie stwierdzaj¹ ró¿nic miê-
dzy stanem noworodków matek doj-
rza³ych i matek m³odocianych, lub
stwierdzaj¹ tylko nieznacznie gorszy
stan tych drugich [11, 22, 29, 31].
Jeœli przyj¹æ, ¿e ci¹¿a i poród
u m³odocianych nie stanowi zagro¿e-
nia dla organizmu matki i dziecka od
strony medycznej – co nie jest do koñ-
ca zbadane, bo zmniejszaj¹ca siê licz-
ba powik³añ mo¿e byæ zas³ug¹ rozwo-
ju medycyny, a nie przystosowania
m³odego organizmu do prokreacji – to
jednak zjawisko to jest wysoce nieko-
rzystne ze wzglêdu na niedojrza³¹
psychikê matek m³odocianych, a tak-
¿e ze wzglêdów socjalnych i ekono-
micznych, które rzutuj¹ czêsto na ca³e
dalsze ¿ycie m³odej matki i jej potom-
stwa [17, 27].
Najnowsze piœmiennictwo amery-
kañskie i brytyjskie w mniejszym
stopniu zajmuje siê analiz¹ wp³ywu
wieku m³odocianych na patologie
ci¹¿y, powik³ania porodowe czy stan
noworodka. W pracach tych g³ów-
nym tematem jest badanie przyczyn
wzrostu rodnoœci u m³odocianych do
18. roku ¿ycia, a tak¿e przedstawiane
s¹ propozycje zapobiegania niechcia-
nym ci¹¿om u m³odocianych, g³ów-
nie poprzez szerok¹ akcjê edukacyj-
n¹. Od 1989 roku w Stanach Zjedno-
czonych obowi¹zek opieki nad m³o-
docianymi przejê³a Amerykañska
Akademia Pediatryczna, rozpoczyna-
j¹c zakrojon¹ na szerok¹ skalê akcjê
badawcz¹, edukacyjn¹, uœwiadamia-
j¹c¹ i opiekuñcz¹, co zaowocowa³o
ju¿ spadkiem rodnoœci m³odocianych
w niektórych stanach [8]. W przypad-
ku zaistnia³ych ju¿ ci¹¿ u m³odocia-
nych, autorzy postuluj¹ daleko id¹c¹
pomoc medyczn¹, psychologiczn¹,
socjaln¹ i ekonomiczn¹ [2, 5, 8, 19,
32, 33, 35, 44, 62, 64].
Natomiast w pojawiaj¹cych siê
ostatnio pracach afrykañskich, pro-
blem ci¹¿y u m³odocianych jest trak-
towany nieco inaczej ni¿ w Ameryce
czy Europie. Nie chodzi tu generalnie
o zapobieganie tej ci¹¿y, a raczej ana-
lizuje siê jej zagro¿enia wynikaj¹ce
z niedo¿ywienia, braku higieny osobi-
stej, braku opieki medycznej i socjal-
nej (nêdzy). Autorzy prac postuluj¹
o w³¹czenie siê organizacji m³odzie-
¿owych, s³u¿b socjalnych i medycz-
nych w celu podniesienia œwiadomo-
œci dla szczególnej opieki nad ci¹¿¹,
a tak¿e zapobiegania ewentualnym
ci¹¿om niechcianym u m³odzie¿y
ucz¹cej siê. Poprzez wzrost edukacji
zdrowotnej pragn¹ równie¿ zapobie-
gaæ wysokiej œmiertelnoœci oko³opo-
rodowej matek i noworodków, œmier-
telnoœci ciê¿arnych w wyniku Ÿle
przeprowadzonej aborcji, a tak¿e cho-
robom przenoszonym drog¹ p³ciow¹
[13, 25, 30, 51].
n
Piœmiennictwo u autorów
Adres do korespondencji
I Katedra i Klinika Ginekologii i Po³o¿nictwa
Akademii Medycznej im. Piastów Œl¹skich
we Wroc³awiu
ul. Cha³ubiñskiego 3
50-368 Wroc³aw