MIKROEKONOMIA 1 

Teoria wyboru konsumenta 

– c.d. 

Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

Zmiana  ceny  dobra  X 

może wpływać na popyt  na  dobro  X  i 

dobro  Y,  przy 

założeniu  niezmienności  ceny  dobra  Y  i 

dochodu konsumenta. 

 

 

 

 

 

Skutki wzrostu ceny dobra X: 

- naruszenie relacji wymiennej 

między dobrem X i Y; 

- zmniejszenie 

siły nabywczej dochodu konsumenta. 

Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

Wzrost  ceny  dobra  X  uruchamia 

działanie  dwóch  sił 

wpływających na decyzję konsumenta: 
- wzrost 

ceny 

dobra 

X 

skłania  konsumenta  do 

zastępowania dobra X przez dobro Y; 

-

wielkość  konsumowanych  dóbr  X  i  Y  jest  konsekwencją 
spadku 

siły nabywczej dochodu konsumenta. 

Efekt substytucyjny 

Efekt  substytucyjny  (ang.  substitution  effect)  zmiana 
popytu  na  dobro  spowodowana 

zmianą  stosunku  cen 

nabywanych 

dóbr, a w konsekwencji – zmianą nastawienia 

konsumenta  do  ich  nabywania.  Zmiana  ta  jest  skutkiem 
zmiany  ceny  tego  dobra  przy  utrzymaniu 

stałego  dochodu 

realnego. 

 

Efekt dochodowy 

Efekt  dochodowy  (ang.  income  effect)  zmiana  popytu  na 
dobro  spowodowana 

zmianą  siły  nabywczej  (dochodu 

realnego)  konsumenta, 

która  nastąpiła  pod  wpływem 

zmiany  ceny  dobra  przy 

stałym  dochodzie  nominalnym 

konsumenta.  

Efekt całkowity 

Tożsamość  Słuckiego  (ang.  Slutsky  equation)  - 
przedstawienie 

całkowitej  zmiany  popytu  na  dobro  jako 

sumy  zmiany  popytu,  spowodowanej 

występowaniem 

efektu dochodowego i efektu substytucyjnego zmiany ceny 
dobra.  

 

 

 

 

 
Jewgienij (Eugen) Słucki - rosyjski matematyk i ekonomista, zajmujący się teorią budżetu konsumenta,  
wzbogacił teorię zachowań konsumenta, pokazując wzajemne oddziaływanie efektu substytucyjnego  
i dochodowego spowodowane zmianami w cenach dóbr i usług. 

m

s

C

E

E

E





m

s

x

x

x











Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

Zmiana 

popytu 

spowodowana 

działaniem 

efektu 

substytucyjnego  zawsze  jest  skierowana  odwrotnie 

niż 

wywołująca ją zmiana ceny, co w konsekwencji do sytuacji, 
w 

której dobro relatywnie tańsze zastępuje dobro relatywnie 

droższe. 
 
 
 
 
 
 

Znak „-” wskazuje na przeciwny kierunek zmian ceny i wielkości popytu. 

)

(







s

x

Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

Zmiana 

popytu 

spowodowana 

działaniem 

efektu 

dochodowego 

zależy  od  rodzaju  dóbr.  W  przypadku  dóbr 

normalnych efekt dochodowy potwierdza odwrotny charakter 
reakcji popytu na 

zmianę ceny. Natomiast w przypadku dóbr 

niższego  rzędu,  efekt  dochodowy  oddziałuje  w  sposób 
zgodny z kierunkiem zmiany ceny.  
 
 
 
 

 

 
Znak „-” wskazuje na przeciwny kierunek zmian ceny i wielkości popytu, natomiast znak „+” ozn. zgodny kierunek zmian. 

)

/

(









m

x

Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

 
 
 
 

 

    

Jeżeli:  

  

             

Jeżeli: 

 

 

Jeżeli: 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

to X - dobro normalne 

to X 

– dobro niższego rzędu,      to X – dobro Giffena 

 

 

 

ale nie Giffena 

Efekt 

substytucyjny 

Efekt dochodowy 

Efekt całkowity 

Dobra normalne 

- 

- 

- 

Dobra niższego 

rzędu 

- 

+ 

-/+ 

)

(







s

x

)

(







m

x

)

(







s

x

)

(







s

x

)

(







m

x

)

(







m

x

s

m

x

x







s

m

x

x







Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

– ujęcie Słuckiego 

Konsumenta 

stać  na  stary  koszyk  –  sytuacja  nie  ulega 

pogorszeniu. 
Porównaniu zostaje punkt wyboru przy starym ograniczeniu 
budżetowym  z  punktem  wyboru  przy  ograniczeniu 
budżetowym po zmianie ceny i nowym poziomie dochodu. 
Zmiana  popytu  wynika  ze  zmiany  relacji  cen  przy 

stałym 

dochodzie. 

Efekt substytucyjny i 

dochodowy 

– ujęcie Hicksa 

Konsument 

dąży  do  minimalizacji  wydatków  w  celu 

utrzymania 

stałego  poziomu  użyteczności  (poprzez 

wyznaczenie hipotetycznej linii ograniczenia 

budżetowego). 

Stały  dochód  realny  jest  zapewniony  wtedy,  kiedy  po 
zmianie  ceny  nie  zmienia 

się  użyteczność  –  konsument 

pozostaje  na  tej  samej  krzywej 

obojętności  (efekt 

substytucyjny). 

 

 

 

 

John R. Hicks - brytyjski ekonomista, laureat Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie  

ekonomii 

w 1972 r., który definiował stałość dochodu realnego, jako stałą użyteczność konsumenta. 

Przykład - efekt substytucyjny i 

dochodowy 

Konsument  kupuje  na  rynku  dwa  dobra  (X  i  Y).  Funkcja 
użyteczności  przyjmuje  postać:  TU  =  Q

x

3

Q

y

2

. 

Wiedząc,  że 

dysponując dochodem  równym 50 j.p., przy cenie dobra X 
wynoszącej  6  j.p.,  maksymalnie  może  on  nabyć  12,5  szt. 
dobra  Y.  Wyznacz 

wpływ  efektu  substytucyjnego  i  efektu 

dochodowego  na  popyt  na  dobro  X  przy  zmianie  jego  ceny 
do poziomu 4 j.p.