1 

Podstawy Projektowania grup połączeń transformatorów 

3-fazowych 

 
Wstęp 

 

Układy  trójfazowe  charakteryzują  się  (poza  sposobem  połączenia  uzwojeń –  w 
gwiazdę,  trójkąt  lub  zygzak)  jeszcze  tzw.  przesunięciem  fazowym,  określanym 
przez kąt mierzony w kierunku ruchu wskazówek zegara – od wskazu napięcia 
górnego do odpowiadającego mu wskazu napięcia dolnego. 
 
Ten kąt jest podawany w symbolu układu połączeń, np. symbol Yd5 oznacza, że 
uzwojenie  napięcia  górnego  połączone  jest  w  gwiazdę,  dolnego  –  w  trójkąt,  a 
wskaz napięcia dolnego spóźnia się w fazie w stosunku do odpowiadającego mu 
wskazu napięcia górnego o kąt równy 5 h =150

0

.  

 
Wszystkie  możliwe  układy  połączeń  transformatorów  trójfazowych  można 
podzielić na grupy, zaliczając do każdej te układy, w których kąty przesunięcia 
fazowego  między  wskazami  odpowiednich  napięć  międzyzaciskowych 
(względnie fazowych) strony pierwotnej i wtórnej są jednakowe.  
 
W  załączonej  tablicy  [1]  podano  schematy  połączeń  oraz  odpowiadające  im 
obrazy wskazowe dla 10 grup układów połączeń o przesunięciach: 0, 1, 2, 4, 5, 
6, 7, 8, 10 i 11 h. W praktyce polskiej stosuje się zasadniczo trzy przesunięcia: 
0,  5  i  11  h.  Jak  wynika  z  tabeli  każdemu  z  tych  przesunięć  odpowiada  grupa 
złożona z trzech układów.  
 
Jeśli  chodzi  o  pracę  równoległą  transformatorów  tych  trzech  grup  to  bez 
ż

adnych dodatkowych wskazówek można łączyć ze sobą równolegle w zwykły 

sposób  tylko  układy  należące  do  tej  samej  grupy.  Łączy  się  wtedy  zaciski 
jednoimienne po stronie wtórnej i pierwotnej.  
 
Przy niektórych układach połączeń, nienadających się bezpośrednio do łączenia 
równoległego,  praca  równoległa  może  stać  się  możliwa  po  wewnętrznym 
przełączeniu końcówek uzwojeń, ale przy pozostawieniu tych samych połączeń 
uzwojeń  pierwotnych  i  wtórnych  do  szyn  zbiorczych.  Na  przykład,  jeśli  brać 
pod uwagę Yy0 iYy6, to łącząc w jednym z tych uzwojeń do punktu 0 zamiast 
początków – końce uzwojeń, można uzyskać gwiazdy skierowane zgodnie i po 
spełnieniu innych wymagań pracy równoległej, połączyć je równolegle. (rys. 1) 
Z  tabeli  wynika  wniosek,  parzyste  przesunięcia  godzinowe  uzyskuje  się  w 
układach Dd, Dz i Yy podczas gdy nieparzyste w układach Yd, Dy, Yz. 
 
 
 

 

2 

Tabela 1. 

 

 

 

3 

 

 

 

 
Rys. 1. Przykład wewnętrznego przełączania początków i końców uzwojeń w 

celu uzyskania pożądanego przesunięcia godzinowego  

 

W innym przypadku możliwość pracy równoległej, jednakże bez wewnętrznego 
przełączania  końcówek  uzwojeń,  uzyskuje  się  poprzez  przyłączenie  do  szyn 
zbiorczych  strony  wtórnej  i  pierwotnej  zacisków  transformatorów  w 
odpowiedniej, zmienionej kolejności (rys. 2). 
 
Uwagi o sposobie kojarzenia uzwojeń 
 
Początki uzwojeń trzech faz oznaczane będą pierwszymi literami alfabetu A, B, 
C,  końce  natomiast  ostatnimi  literami  alfabetu  X,  Y,  Z  w  stosunku  do  GN,  i 
odpowiednio  a,  b,  c  oraz  x,  y,  z    w  stosunku  do  DN.  Oznaczenia  zacisków 
wyjściowych  będą  rysowane  w  kółku.  Zaciski  wejściowe/wyjściowe  będą 
oznaczane wyłącznie literami A, B, C i a, b, c, niezależnie od tego czy końcówki 
A, B, C czy X, Y, Z będą do nich doprowadzane. 
 
Możliwe  są  naturalne  i  nienaturalne  kombinacje  poszczególnych  układów,  jak 
na  przykład  układu  Yy0  dający  po  zmianach  układ  Yy8,  co  zilustrowano  na 
rysunku 2 poniżej.  
 

 

4 

 

 

Rys.  2.  Nienaturalny  sposób  łączenia  zacisków  w  układzie  Yy0,  dający  układ 

Yy8 

 
 
Schematy montażowe 
 
Aby  móc  zorientować  się  w  sposobie  łączenia  końcówek  w  realnym 
transformatorze,  rysuje  się  tzw.  schematy  montażowe.  Na  schemacie  z 
rysunku 2  przedstawia  się  pokrywę  transformatora  widzianą  z  góry.  Kolejność 
zacisków na  pokrywie  jest 0ABC lub oabc  patrząc  od strony  GN.  Uzwojenia 
rysuje  się  tak,  aby  końcówki  znajdujące  się  na  dole  kadzi  transformatora  były 
narysowane  dalej  od  pokrywy,  a  końcówki  górne  bliżej  pokrywy.  Schematy 
montażowe rysuje się zwykle przy założeniu, że uzwojenia nawijane są zgodnie. 
 

 

 

Rys.  3.  Schemat  montażowy  układu  Y

o

y

o

0.  U  góry  rysunku  uzwojenia  DN,  u 

dołu GN 

Układy  Dd  pozwalają  otrzymać  wszystkie  parzyste  przesunięcia  godzinowe  w 
sposób naturalny. Na rysunku 4 pokazano układ montażowy dla przypadku Dd6. 

 

5 

Układ  ten  jest  niewygodnie  łączyć,  dlatego  wygodniej  jest  nawinąć  uzwojenie 
przeciwnie,  a  wtedy  końcówki  xyz  byłyby  na  górze  rysunku,  a  abc  na  dole. 
Układ Dd0 jest wygodny do łączenia przy jednokierunkowym nawinięciu. Przy 
układzie Yy jest podobnie. 
 
 

 

 

a) 

 

 

 

b) 

 

Rys.  4.  Schemat  montażowy  układu  Dd6  –  a)  nawinięcie  uzwojeń  zgodne, 
niewygodne  do  dołączanie  wyprowadzeń  końcówek  DN  (albo  GN)  –  b) 
nawinięcie uzwojeń przeciwne, wygodne dołączanie wyprowadzeń.  
 
Uzyskiwanie układu o żądanym przesunięciu godzinowym 
 
Procedura postępowania w tym przypadku jest następująca: 

•

  Narysować  odpowiednio  trójkąty  dla  układów  Dz,  Dd  albo  trójkąta  i 

gwiazdy przy Yd, Dy, Yz 

•

  Wybrać kolumny A, B, C 

•

  Dowolnie oznaczyć po stronie GN (DN) 

•

  Odpowiadająco oznaczyć zaciski po stronie DN (GN) 

 
Procedura  zostanie  szczegółowo  zilustrowana  na  przykładach,  przy  czym 
milcząco  złożono,  że  uzwojenia  są  nawinięte  zgodnie,  a  układy  wirują 
przeciwnie do ruchu wskazówek zegara.  
 

 

6 

Projekt Układu Dd10 

 

Narysować  „koło  godzinowe”  z  oznaczeniem  godziny  10  i  zaznaczyć  na  nim 
położenie trójkąta GN i DN. 

 

Rys. 5. Koło godzinowe z oznaczeniem przesunięcia godzinowego 

 
Wybrać kolumny GN.  
Do zacisku A dochodzą dwa boki trójkąta. Oznaczamy je (dwa boki) literką A. 
Do zacisku a dochodzą dwa boki trójkąta. Oznaczamy je (dwa boki) literką a. 
Sprawdzamy, które z boków A i a są do siebie równoległe. Takie postępowanie 
ma  na  celu  doprowadzenie  do  połączenia  naturalnego.  Po  wskazaniu  tych 
boków oznaczamy je literką 

 i odpowiednio 

. Nanosimy oznaczenie końca 

uzwojenia fazy A, X. Teraz logicznie oznaczamy końce pozostałych faz Y, Z.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rys. 6. 

 

 

 

 

         Rys. 7.

W  następnym  kroku odpowiadająco, 
logicznie oznaczamy końce uzwojeń 
trójkąta  DN  i  oznaczamy  wyjścia 
literkami 

,

,

,

,

,

. 

Rysujemy 

schemat 

montażowy 

zgodnie  z  opisaną  konwencją  w 
podpunkcie schematy montażowe. 

 

7 

Układ Dd8

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 9. Projekt układu Dd8 

 
 
 
 
Układ Dz2

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

Rys. 10. Projekt układu Dz2 

 
 
 

 

8 

Układ Yz5 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 11. Projekt układu Yz5 

 
 
 
Układ Yd1 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rys. 12. Projekt układu Yd1 

 
 

 

9 

Układ Yz11 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 13. Projekt układu Yz11 

 
 
 
Układ Yz1 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rys. 14. Projekt układu Yz1

 

10 

Układ Yd7 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rys. 15. Projekt układu Yd7 

 
Odczytywanie przesunięcia godzinowego transformatora. 

 
W kroku 1 rysujemy analizowany układ. Następnie, w kroku 2, rysujemy 
gwiazdę odpowiadających sobie napięć. W kroku 3 budujemy gwiazdę lub 
trójkąt napięć przenosząc równolegle wektory narysowane w kroku 2. 
 
Przykład 1 

 

 
 
 
 

 
 

Rys. 16. Układ Dz2 

 

11 

Przykład 2

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 

Rys. 17. Układ Yd7 

 
 
Przykład 3 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 

 
 

Rys. 18. Układ Dd8