Strona 1 z 4 

 

MIERNICTWO

 

W

 

KONTROLI

 

JAKOŚCI

 

TOWARÓW 

M

ATERIAŁY DO ĆWICZENIA NR 

1

 

-

 JEDNOSTKI MIARY

 

Jednostką  miary  nazywamy  wartość  danej  wielkości,  której  wartość  liczbową  umownie 

przyjęto  równą  jedności.  Służy  ona  do  porównania  różnych  wartości  tej  samej  wielkości. 

Uporządkowany  zbiór  jednostek  miary  tworzy  układ  jednostek  miar.  Generalnie,  układ  taki 

powinien spełniać trzy warunki: 

1.  Mieć minimalną liczbę jednostek podstawowych (tworzących podstawę układu), 

2.  Być  adekwatny,  tzn.  każda  wielkość  fizyczna  różniąca  się  od  innych  powinna  mieć  swoją, 

różniącą się od innych, jednostkę miary, 

3.  Być  spójny  (koherentny),  tzn.  jednostka  wszystkich  wielkości  fizycznych  powinny  dać  się 

wyrazić w postaci iloczynów i ilorazów potęg jednostek podstawowych. 

W  Polsce  Rozporządzeniem  Rady  Ministrów  z  17  października  1975  roku  oraz  Zarządzeniem 

Prezesa PKNiM z 9 lutego 1976 roku określono legalne jednostki miar, których stosowanie jest 

nakazane i dozwolone. Rozporządzenie to opisuje 3 grupy legalnych jednostek miar: 

1.  Międzynarodowy  Układ  Jednostek  Miar  SI  –  Jednostki  w  tym  układzie  dzielą  się  na: 

podstawowe i uzupełniające (tabela 1). W Polsce układ SI obowiązuje od 1966, obecnie 

został  oficjalnie  przyjęty  przez  wszystkie  kraje  świata  z  wyjątkiem  Stanów 

Zjednoczonych, Liberii i Birmy. Jego nazwa pochodzi z języka francuskiego Le Système 

International d'Unités, 

Tabela 1. Jednostki używane w układzie SI: podstawowe i uzupełniające 

Wielkości 

Jednostka miary 

nazwa 

oznaczenie 

PODSTAWOWE 
Długość 

metr 

m 

Masa 

kilogram 

kg 

Czas 

sekunda 

s 

Natężenie prądu elektrycznego 

amper 

A 

Temperatura termodynamiczna 

kelwin 

K 

Ilość materii 

mol 

mol 

Światłość 

kandela 

cd 

UZUPEŁNIAJĄCE 
Kąt płaski 

radian 

rad 

Kąt bryłowy 

steradian 

sr 

 

2.  Jednostki nie należące do układu SI (tabela 2), 

3.  Jednostki miar pochodne lub mieszane – część z nich ma nazwy własne (tabela 3). 

Strona 2 z 4 

 

Tabela 2. Legalne jednostki miar nie należące do układu SI 

Wielkości 

Jednostka miary 

nazwa 

oznaczenie 

Masa 

tona 

t 

czas 

minuta 
godzina 
doba 
dzień 
tydzień 
miesiąc      jednostki 
kwartał      kalendarzowe 
rok 

 

powierzchnia 

hektar 

ha 

objętość 

litr 

L 

temperatura 

stopień Celsjusza 

ºC 

Kąt płaski 

stopień 
minuta 
sekunda 
grad 

…º 
…’ 

…’’ 

…g 

Prędkość obrotowa 

obrót na minutę 

1 obr/min = 1/60 s

-1 

 

Tabela 3. Jednostki pochodne (mające nazwy własne) używane w układzie SI 

Wielkości 

Jednostki miary 

Zależności między 

jednostkami 

nazwa 

oznaczenie 

Częstotliwość 

herc 

Hz 

1 Hz = 1 / s 

Siła 

niuton 

N 

1N = 1 kg·m / s

2 

Ciśnienie 

paskal 

Pa 

1 Pa = 1 N / m

2 

Energia, praca 

dżul 

J 

1 J = 1 N·m = 1 W·s 

Moc 

wat 

W 

1 W = 1 J / s 

Ładunek elektryczny 

kulomb 

C 

1 C = 1 A·s 

Napięcie elektryczne 

wolt 

V 

1 V = 1 W / A 

Natężenie pola elektrycznego 

wolt na metr 

 

 

Pojemność elektryczna 

farad 

F 

1 F = 1 C / A 

Opór elektryczny 

om 

 

1 

 = 1 V / A 

Przewodność elektryczna 

simens 

S 

1 S = 1 1 / 

 

Strumień magnetyczny 

weber 

Wb 

1 Wb = 1 V·s 

Indukcja magnetyczna 

tesla 

T 

1 T = 1 Wb / m

2 

Natężenie pola magnetycznego 

amper na metr 

 

 

Indukcyjność magnetyczna 

henr 

H 

1 H = 1 Wb / A 

Temperatura Celsiusa 

stopień Celsiusa 

o

C 

 

Strumień świetlny 

lumen 

lm 

1 lm = 1 cd·sr 

Natężenie oświetlenia 

luks 

lx 

1 lx = 1 lm / m

2 

Aktywność źródła 
promieniotwórczego 

bekerel 

Bq 

1 Bq = 1 / s 

Równoważnik dawki 
pochłoniętej 

siwert 

Sv 

1 Sv = 1J / kg 

min. 
h 
d 

Strona 3 z 4 

 

Jednostki podstawowe, tzn. przyjęte za niezależne w danym układzie wielkości, zdefiniowane są 

one  na  podstawie  dowolnie  wybranych  zjawisk  lub  właściwości  wybranych  ciał,  zapewniających 

jednoznaczność oraz wystarczającą dokładność pomiaru np. 

  metr  –  jednostka  długości  wynosząca  1 650 763,73  długości  fali  elektromagnetycznej, 

wypromieniowanej w próżni przez atom kryptonu 

86

Kr przy przejściu między poziomami 2p

10

 

i 5d

5,

 

  kilogram – jednostka masy, której wzorzec jest przechowywany w Międzynarodowym Biurze 

Miar w Sèvres 

Jednostki pochodne, tzn. wyrażone za pomocą ilorazu lub iloczynu jednostek miar podstawowych 

(lub  też  uzupełniających)  w  danym  układzie.  Zwykle  są  one  tworzone  za  pomocą  wzorów 

określających i definiujących zależność wielkości pochodnej od wielkości podstawowej, np.  

  jednostką miary siły F jest niuton [1N]. Jednostka ta jest określana na podstawie zależności 

F  =  m  ·  a,  gdzie  m  to  masa  ciała  [kg],  a  –  przyspieszenie  ziemskie  [m/s

2

].  Zależność 

wskazuje, że niuton jest siłą, która masie jednego kilograma, nadaje przyspieszenie jednego 
metra na sekundę do kwadratu, stąd [N] = [kg] · [m/s

2

], 

  jednostka  miary  pracy  W  w  układzie  SI  jest  dżul  [J].  Jednostka  ta  jest  określana  na 

podstawie zależności W = F · s, gdzie S jest drogą. Zależność wskazuje, że dżul jest pracą, 
którą  wykonuje  się  działając  siłą  jednego  niutona  na  drodze  jednego  metra  
[J] = [N] · [s] 

Związek  danej  wielkości  pochodnej  z  wielkościami  podstawowymi  lub  jednostki  pochodnej  

z  jednostkami  wielkości  podstawowych  nazywa  się  wymiarem  tej  wielkości.  Poszczególne 

wymiary zapisuje się w następujący sposób: 

 

prędkość [v] = m · s

-1

 

 

przyspieszenie ziemskie [a] = m · s

-2

 

 

siły [F] = kg · m · s

-2

 

Wymiary  można  traktować  tak,  jak  gdyby  były  one  zwykłymi  wielkościami  algebraicznymi, 

tzn.  można  na  nich  przeprowadzić  takie  same  działania  jak    na  liczbach.  Znajomość  wymiarów 

pozwala  niekiedy  znaleźć  poszukiwane  związki  między  wielkościami  fizycznymi  i  opisać  w  ten 

sposób badane zjawisko. 

 

Jednostki wtórne (krotne), wielokrotne i podwielokrotne (ułamkowe) – pomocnicze jednostki tej 

samej  wielkości,  co  jednostka  główna,  stosowane  w  celu  łatwiejszego  wyrażania  określonych 

przedziałów  wartości  wg.  ustalonej  zasady  stopniowania,  np.  jednostka  długości  kilometr  (km), 

1 km = 1000 m. Tworzone są zazwyczaj przez dodanie przedrostka do nazwy jednostki głównej dla 

danej  wielkości.  Zasady  stopniowania  i  nazwy  przedrostków  są  również  zdefiniowane  w  danym 

układzie jednostek miar (tabela 4). 

 

Strona 4 z 4 

 

Tabela 4. Dziesiętne krotności jednostek miar 

Przedrostek 

Oznaczenie 

Wartość 

Liczba 

eksa 

E 

10

18

  = 1 000 000 000 000 000 000 

trylion 

peta 

P 

10

15

  = 1 000 000 000 000 000 

biliard 

tera 

T 

10

12

  = 1 000 000 000 000 

bilion 

giga 

G 

10 

9

   = 1 000 000 000 

miliard 

mega 

M 

10 

6

   = 1 000 000 

milion 

kilo 

k 

10 

3

  = 1 000 

tysiąc 

hekto 

h 

10 

2

  = 100 

sto 

deka 

da 

10 

1

  = 10 

dziesięć 

jednostka 

 

10 

0

   = 1 

jeden 

decy 

d 

10

-1 

  = 0,1 

dziesiąta 

centy 

c 

10

-2

   = 0,01 

setna 

mili 

m 

10

-3

   = 0,001 

tysięczna 

mikro 

µ 

10

-6

   = 0,000 001 

milionowa 

nano 

n 

10

-9

   = 0,000 000 001 

miliardowa 

piko 

p 

10

-12  

= 0,000 000 000 001 

bilionowa 

femto 

f 

10

-15  

= 0,000 000 000 000 001 

biliardowa 

atto 

a 

10

-18  

= 0,000 000 000 000 000 001 

trylionowa