2011-04-19
1
POBUDLIWOŚĆ
Dr n. med. Magdalena Wszędybył-Winklewska
Zakład Fizjologii Człowieka GUM
Potencjał spoczynkowy
• Warunkiem powstania potencjału
czynno
ś
ciowego jest istnienie potencjału
spoczynkowego.
• W stanie spoczynku
zewn
ę
trzna
powierzchnia błony komórkowej ma
pewn
ą
przewag
ę
kationów
, czyli jest
naładowana dodatnio w stosunku do jej
powierzchni wewn
ę
trznej.
• Jest to tzw. potencjał błonowy lub
bioelektryczny potencjał spoczynkowy.
Główne mechanizmy spoczynkowej ró
ż
nicy
potencjałów:
gradienty st
ęż
e
ń
jonów po obu stronach
błony komórkowej,
przepuszczalno
ść
błony dla tych jonów,
działanie pompy Na
+
/K
+.
Gradienty st
ęż
e
ń
jonów w poprzek błony
komórkowej:
we wn
ę
trzu komórki podczas spoczynku
przewa
ż
aj
ą
aniony (głównie białkowe)
oraz
kationy potasu
(30 razy wi
ę
cej jonów
potasowych ni
ż
na zewn
ą
trz),
na zewn
ą
trz komórki przewa
ż
aj
ą
jony sodowe
(10 razy wi
ę
cej ni
ż
wewn
ą
trz) oraz
chlorkowe
(10 razy wi
ę
cej ni
ż
wewn
ą
trz).
2011-04-19
2
• Wskutek aktywno
ś
ci pompy dostaj
ą
ce si
ę
do wn
ę
trza jony sodowe s
ą
stale usuwane
na zewn
ą
trz komórki, natomiast do jej
wn
ę
trza s
ą
transportowane jony potasowe
(2 jony K za 3 jony Na).
• ATP-aza jest aktywowana przez jony
sodowe działaj
ą
ce na wewn
ę
trzn
ą
powierzchni
ę
błony komórkowej.
• Pobudliwo
ść
tych samych struktur mo
ż
e
zmienia
ć
si
ę
w zale
ż
no
ś
ci od wielu
czynników (temperatury,
ś
rodków
znieczulaj
ą
cych, rytmów biologicznych).
• Przy wzro
ś
cie pobudliwo
ś
ci danej
struktury dochodzi do obni
ż
enia progu
pobudliwo
ś
ci, zmniejsza si
ę
wówczas
warto
ść
bod
ź
ca progowego i odwrotnie.
Prawo ‘wszystko albo nic”
• Podstawow
ą
wła
ś
ciwo
ś
ci
ą
komórek pobudliwych
jest prawo
"wszystko albo nic”
, które mówi,
ż
e
bodziec progowy wywołuje w komórce
pobudzenie maksymalne.
• Na bod
ź
ce podprogowe komórki reaguj
ą
tylko
depolaryzacj
ą
miejscow
ą
(nie pojawia si
ę
potencjał czynno
ś
ciowy), a na ró
ż
ne bod
ź
ce
nadprogowe odpowiadaj
ą
potencjałem
czynno
ś
ciowym o jednakowej amplitudzie, takiej
samej, jak na bodziec progowy.
• B
ę
d
ą
ca w spoczynku błona komórkowa
jest najbardziej przepuszczalna dla jonów
potasowych
, mniej dla
chlorkowych
i
minimalnie dla jonów
sodowych.
• Dzi
ę
ki tej przestrzennej separacji wn
ę
trze
komórki jest naładowane ujemnie, a stan
taki nazywamy
POLARYZACJ
Ą
komórki.
• Jej wielko
ść
okre
ś
la potencjał
spoczynkowy, który jest ró
ż
nic
ą
potencjałów mi
ę
dzy wn
ę
trzem komórki a
jej powierzchni
ą
.
2011-04-19
3
• Wielko
ść
potencjału spoczynkowego około
– 70 mV
jest okre
ś
lona głównie przez
wielko
ść
gradientu st
ęż
e
ń
dla jonów
potasowych
i zbli
ż
ona do potencjału
równowagi dla tego jonu.
• Zmiana stanu spolaryzowania komórki
mo
ż
e i
ść
w kierunku:
• depolaryzacji
(zmniejszenia spoczynkowej
ró
ż
nicy potencjałów) lub
• hiperpolaryzacji
(zwi
ę
kszenia
spoczynkowej ró
ż
nicy potencjałów).
• Dopiero po osi
ą
gni
ę
ciu
depolaryzacji
krytycznej
(progowej) dochodzi do
powstania
potencjału czynno
ś
ciowego
,
tzw. iglicowego.
• Pojawia si
ę
on zgodnie z prawem
„wszystko albo nic” i ma zdolno
ść
rozprzestrzeniania si
ę
.
• Miejscem inicjacji potencjału
czynno
ś
ciowego jest pocz
ą
tkowy odcinek
aksonu
(wzgórek)
, poniewa
ż
jego próg
pobudliwo
ś
ci jest ni
ż
szy od ciała komórki i
dendrytów.
Zmiany pobudliwo
ś
ci komórki w czasie trwania
potencjału czynno
ś
ciowego i potencjału
nast
ę
pczego
• Procesy
depo- i hiperpolaryzacyjne
,
pojawiaj
ą
ce si
ę
w wyniku pobudzenia
komórki, powoduj
ą
zmiany jej
pobudliwo
ś
ci.
• Transmisja informacji od dendrytów do
zako
ń
cze
ń
aksonu jest fizjologiczna i
nazywa si
ę
przewodzeniem
ortodromowym
.
• Kierunek przeciwny nosi nazw
ę
przewodzenia
antydromowego
(jest on
niefizjologiczny, mo
ż
na go uzyska
ć
eksperymentalnie).
2011-04-19
4
Szybko
ść
przewodzenia zale
ż
y od:
•
ś
rednicy włókien nerwowych
– włókna o
wi
ę
kszej
ś
rednicy przewodz
ą
szybciej;
• sposobu przewodzenia
–
przewodzenie ci
ą
głe
(wolniejsze) we włóknach bez osłonki
mielinowej,
przewodzenie skokowe
(szybsze) –
bardzo du
ż
a pr
ę
dko
ść
w obszarach mi
ę
dzy
cie
ś
niami w
ę
złów, zwolnienie w cie
ś
niach,
poniewa
ż
osłonka mielinowa jest dobrym
izolatorem.
Pod wzgl
ę
dem czynno
ś
ciowym
wyró
ż
nia si
ę
w nim 4 strefy:
• wej
ś
cie neuronu – dendryty i cz
ęś
ciowo ciało
neuronu
• stref
ę
inicjacji impulsów – pocz
ą
tkowy odcinek
aksonu
• stref
ę
przewodzenia – akson
• wyj
ś
cie neuronu – zako
ń
czenie aksonu
SYNAPSA
• Obszar styku mi
ę
dzy komórkami
nerwowymi lub komórk
ą
nerwow
ą
a
efektorem okre
ś
la si
ę
mianem
SYNAPSY
.
• W zale
ż
no
ś
ci od elementów tworz
ą
cych
synaps
ę
wyró
ż
niamy synapsy:
• - nerwowo-nerwowe
• - nerwowo-mi
ęś
niowe.
• W
ś
ród synaps nerwowo-nerwowych wyró
ż
nia
si
ę
w zale
ż
no
ś
ci od charakteru styku
mi
ę
dzyneuronalnego synapsy:
• akso-dendrytyczne
• akso-aksonalne
• akso-somatyczne.
• W skład synapsy wchodzi
element
presynaptyczny
(zako
ń
czenia aksonu),
szczelina
synaptyczna
oraz
element postsynaptyczny.
• Do elementu presynaptycznego dociera
informacja w postaci potencjału
czynno
ś
ciowego.
• Pod jego wpływem element ten wydziela
do szczeliny synaptycznej substancje
chemiczne – tzw. transmitery
synaptyczne, czyli mediatory.
• Proces ten nosi nazw
ę
sprz
ęż
enia
elektrowydzielniczego
.
2011-04-19
5
• Mediatory te przekazuj
ą
informacj
ę
elementowi
postsynaptycznemu – jest to tzw.
sprz
ęż
enie
chemiczno-elektryczne
.
• W wyniku poł
ą
czenia transmitera z receptorem
elementu postsynaptycznego powstaje potencjał
postsynaptyczny.
• Potencjały postsynaptyczne, w odró
ż
nieniu od
potencjału czynno
ś
ciowego, nie
rozprzestrzeniaj
ą
si
ę
i s
ą
stopniowane, co
oznacza, ze ich amplituda zale
ż
y od nat
ęż
enia
bod
ź
ca.
• Zł
ą
cze nerwowo-mi
ęś
niowe (płytka motoryczna)
– wyspecjalizowane poł
ą
czenie synaptyczne
motoneuronu
α
z włóknem mi
ęś
niowym
szkieletowym.
• Pojedyncze włókno mi
ęś
niowe jest unerwione
tylko przez jeden motoneuron
α
, ale jeden
motoneuron
α
unerwia wiele włókien
mi
ęś
niowych tworz
ą
cych struktur
ę
zwan
ą
jednostk
ą
motoryczn
ą
.
Dzi
ę
kuj
ę
za uwag
ę☺