Technik_geodeta_311[10].Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje prac geodezyjnych, przepisy techniczne, pojecie osnowy

geodezyjnej i jej podział

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Projektowanie, stabilizacja i pomiar poziomej osnowy pomiarowej oraz

obliczenie współrzędnych punktów tej osnowy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przedmiot i metody pomiarów sytuacyjnych, opracowanie wyników

pomiarów i ich dokumentacja

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Opracowanie wyników pomiarów sytuacyjnych i ich dokumentacja

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o opracowywaniu mapy

sytuacyjnej.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań; zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[10].Z1

Mapa sytuacyjno-wysokościowa

311[10].Z1.02

Opracowywanie mapy sytuacyjnej

311[10].Z1.03

Aktualizacja mapy sytuacyjnej na podstawie

pomiarów terenowych

311[10].Z1.04

Opracowywanie przekrojów podłuŜnych

i poprzecznych

311[10].Z1.05

Wykonywanie mapy warstwicowej

311[10].Z1.06

Stosowanie rachunku współrzędnych

w obliczeniach geodezyjnych

311[10].Z1.07

Wykorzystywanie teorii błędów do

opracowywania pomiarów geodezyjnych

311[10].Z1.08

Projektowanie, pomiar i wyrównanie

szczegółowej osnowy geodezyjnej

311[10].Z1.01

Stosowanie instrumentów geodezyjnych

311[10].Z1.10

Sporządzenie mapy

sytuacyjno-wysokościowej na podstawie

pomiarów terenowych

311[10].Z1.09

Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych

i sytuacyjno-wysokościowych

311[10].Z1.11

Stosowanie technologii GPS w pomiarach

geodezyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się przyrządami do pomiaru długości linii,

−

posługiwać się węgielnicą,

−

obsługiwać teodolity optyczne i elektroniczne,

−

sprawdzać warunki geometryczne teodolitów,

−

wykonywać pomiar kierunku i kąta poziomego,

−

posługiwać się jednostkami miar stosowanymi w geodezji,

−

klasyfikować mapy ze względu na przeznaczenie, skalę, treść i formę,

−

rozróŜniać oraz wykreślać znaki i symbole kartograficzne, równieŜ z zastosowaniem
technik komputerowych,

−

odczytywać z map informacje dotyczące przestrzennego rozmieszczenia obiektów
terenowych,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska,

−

odczytywać współrzędne punktu z mapy,

−

znajdować punkt o zadanych współrzędnych na mapie,

−

określać wartość kąta w róŜnych jednostkach,

−

posługiwać się podziałką poprzeczną.

−

rozróŜniać układy współrzędnych stosowane w geodezji,

−

wyjaśniać zasady sporządzania map,

−

stosować podziały map na arkusze,

−

określać godło mapy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić rodzaj i zakres wykonywanych prac geodezyjnych,

−

dokonać wyboru instrukcji odpowiedniej do planowanych prac geodezyjnych,

−

posłuŜyć się instrukcjami technicznymi, dotyczącymi zakładania osnowy pomiarowej
i wykonywania pomiarów sytuacyjno,

−

określić zasady pracy zespołu podczas wykonywania pomiarów sytuacyjnych,

−

zdefiniować poziome osnowy geodezyjne,

−

określić zasady projektowania osnów pomiarowych,

−

zastabilizować punkty pomiarowej osnowy poziomej,

−

dobrać sprzęt do pomiaru osnowy pomiarowej,

−

opracować opis topograficzny punktu osnowy pomiarowej,

−

wykonać pomiary długości i kątów w celu określenia połoŜenia punktów pomiarowej
osnowy poziomej,

−

wypełnić dzienniki pomiarowe,

−

obliczyć współrzędne punktów ciągów poligonowych,

−

sklasyfikować szczegóły terenowe,

−

dobrać sprzęt do pomiaru sytuacyjnego metodą domiarów prostokątnych,

−

opracować szkic polowy,

−

wykonać pomiar sytuacyjny metodą domiarów prostokątnych,

−

zastosować zasady generalizacji konturów szczegółów terenowych,

−

sporządzić mapę sytuacyjną na podstawie bezpośredniego pomiaru w terenie,

−

skompletować dokumentację pomiarową,

−

dobrać przyrządy do kartowania mapy,

−

sporządzić mapę sytuacyjną zgodnie z instrukcją K-1,

−

przetworzyć wyniki pomiaru terenowego na dane numeryczne i graficzne
z wykorzystaniem techniki komputerowej,

−

zastosować bazy znaków geodezyjnych przy opracowaniu mapy sytuacyjnej techniką
komputerową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje prac geodezyjnych, przepisy techniczne, pojecie

osnowy geodezyjnej i jej podział

4.1.1. Materiał nauczania

Podział prac geodezyjnych pod względem przedmiotu i specyfiki

Prace geodezyjne pod względem przedmiotu i specyfiki, zgodnie z instrukcją techniczną

O-1, dzielimy na:

−

pomiary osnów geodezyjnych oraz pomiary podstawowych osnów grawimetrycznych
i magnetycznych,

−

pomiary szczegółowe sytuacyjne i wysokościowe,

−

pomiary realizacyjne i obsługa inwestycji,

−

prace geodezyjne związane z ewidencją gruntów,

−

inne prace geodezyjne.

Podział instrukcji technicznych i wytycznych technicznych stosowanych w pracach
geodezyjnych

Zadaniem instrukcji i wytycznych technicznych jest ujednolicenie zasad wykonywania

czynności geodezyjnych. Tworzą one standardy techniczne dla zawodu geodety.

Przepisy i normy techniczne tworzone są na podstawie ustawy z dnia 19 maja 1989 roku

„Prawo Geodezyjne i Kartograficzne” wraz z rozporządzeniem Ministra

Spraw

Wewnętrznych  i  Administracji  z  dnia  24  marca  1999  r.  w  sprawie  standardów  technicznych
dotyczących  geodezji,  kartografii  oraz  krajowego  systemu  informacji  o  terenie.  Instrukcje
techniczne dzielą się na grupy oznaczone symbolami O, K, G:

−

O – instrukcje regulujące obligatoryjnie sprawy ogólne,

−

G – instrukcje geodezyjne, regulujące wykonywanie pomiarów osnów geodezyjnych,
pomiarów

astronomicznych,

grawimetrycznych

magnetycznych

celów

geodezyjnych, pomiarów sytuacyjnych i rzeźby terenu, pomiarów realizacyjnych
i obsługi inwestycji, pomiarów i opracowań w zakresie ewidencji gruntów,

−

K – instrukcje kartograficzne, regulujące opracowanie i reprodukcję mapy zasadniczej,
map topograficznych do celów gospodarczych oraz map tematycznych,

Podział instrukcji i wytycznych technicznych, zgodnie z zapisami instrukcji technicznej

O-1, przedstawia się następująco:

−

O-1 Ogólne zasady wykonywania prac geodezyjnych,

−

O-2 Ogólne zasady opracowania map dla celów gospodarczych,

−

O-3 Zasady kompletowania dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej,

−

O-4 Zasady prowadzenia państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego,

−

G-1 Pozioma osnowa geodezyjna,

−

G-2 Wysokościowa osnowa geodezyjna,

−

G-3 Geodezyjna obsługa inwestycji,

−

G-4 Pomiary sytuacyjne i wysokościowe,

−

G-5 Ewidencja gruntów i budynków,

−

G-7 Geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu,

−

K-1 Mapa zasadnicza (1984 r.),

−

K-1 Podstawowa mapa kraju (1995 r.),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

K-1 Mapa zasadnicza (1998 r.),

−

K-2 Mapy topograficzne do celów gospodarczych,

−

K-3 Mapy tematyczne.
Instrukcje techniczne wydane drukiem, przygotowane jako załączniki do projektu

rozporządzenia

Ministra

Rozwoju

Regionalnego

Budownictwa,

zmieniającego

rozporządzenie w sprawie standardów technicznych dotyczących geodezji, kartografii
i krajowego systemu informacji o terenie:

−

O-1 / O-2 Ogólne zasady wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych.

−

G-2 Szczegółowa pozioma i wysokościowa osnowa geodezyjna i przeliczenia
współrzędnych między układami.

Wytyczne techniczne zalecane do stosowania

−

G-1.1 Pomiary astronomiczne i opracowanie ich wyników,

−

G-1.2 Pomiary grawimetryczne i opracowanie ich wyników,

−

G-1.3 Pomiary pola magnetycznego Ziemi i opracowanie ich wyników,

−

G-1.4 Budowle triangulacyjne,

−

G-1.5 Szczegółowa osnowa pozioma. Projektowanie, pomiar i opracowanie wyników,

−

G-1.6

Przeglądy

konserwacje

punktów

geodezyjnych,

grawimetrycznych

i magnetycznych,

−

G-1.7 Centralne banki osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych,

−

G-1.8 Aerotriangulacja analityczna,

−

G-1.9 Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów,

−

G-1.10 Formuły odwzorowawcze i parametry układów współrzędnych,

−

G-2.1 Podstawowa osnowa wysokościowa. Projektowanie, pomiar i opracowanie
wyników,

−

G-2.2 Szczegółowa osnowa wysokościowa. Projektowanie, pomiar i opracowanie
wyników,

−

G-3.1 Osnowy realizacyjne,

−

G-3.2 Pomiary realizacyjne,

−

G-3.4 Inwentaryzacja zespołów urbanistycznych, zespołów zieleni i obiektów
architektury,

−

G-4.1 Sieci modularne,

−

G-4.2 Uczytelnianie fotogrametrycznych zdjęć lotniczych i pomiary uzupełniające dla
mapy zasadniczej,

−

G-4.3 Bezpośrednie pomiary wysokościowe,

−

G-4.4 Prace geodezyjne związane z podziemnym uzbrojeniem terenu,

−

G-5.4  Opracowanie  dokumentacji  wyjściowej  do  odnowienia  ewidencji  gruntów
z zastosowaniem technologii fotogrametrycznych,
Standard wymiany informacji geodezyjnej – SWING,

−

K-1.1 Metryka mapy zasadniczej,

−

K-1.1 Podział treści podstawowej mapy kraju,

−

K-1.2 Mapa zasadnicza. Aktualizacja i modernizacja,

−

K-1.3 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu z pomiarów bezpośrednich,

−

K-1.4 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu rzeźby terenu z istniejących
materiałów kartograficznych,

−

K-1.5 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu autogrametrycznego sytuacji i rzeźby
terenu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

K-1.6 Mapa zasadnicza. Opracowanie pierworysu na podkładzie fotomapy lub
ortofotomapy,

−

K-1.7 Mapa zasadnicza w wersji rozwarstwionej. Metody sporządzania i zasady
reprodukcji,

−

K-1.9 Sporządzanie pierworysu mapy. Materiały kartograficzne, sprzęt kreślarski, tusze,
technika rysowania,

−

K-1.10 Podział treści podstawowej mapy kraju,

−

K-1/K-3.10 Reprodukcja kartograficzna małonakładowa. Metody i technologie,

−

K-2.1 Mapy topograficzne. Opracowanie pierworysów i aktualizacja map w skalach
1:5000 i 1:10 000,

−

K-2.2 Mapy topograficzne. Opracowanie czystorysów map w skalach 1:5000 i 1:10 000.

−

K-2.3 Sporządzanie map fotograficznych,

−

K-2.4 Metryka mapy topograficznej (1:5000, 1:10 000),

−

K-2.5 Metryka mapy topograficznej (1:25 000, 1:50 000),

−

K-2.6 Metryka mapy topograficznej (1:100 000, 1:200 000, 1:500 000),

−

K-2.7 Zasady wykonywania prac fotolotniczych,

−

K-3.1 Mapy społeczno-gospodarcze w skalach 1:5000, 1:10 000 i 1:25 000,

−

K-3.2 Sporządzanie map inŜynieryjno-gospodarczych zakładów przemysłowych metodą
stereofotogrametryczną,

−

K-3.3 Mapa przeglądowa uzbrojenia terenu,

−

K-3.4 System Informacji o Terenie. Mapa Hydrograficzna Polski skala 1:50 000,
w formie analogowej i numerycznej,

−

K-3.6 System Informacji o Terenie. Mapa Sozologiczna Polski skala 1:50 000, w formie
analogowej i numerycznej.

Osnowa geodezyjna

Osnowa geodezyjna jest to usystematyzowany zbiór punktów, dla których określono

w sposób matematyczny ich wzajemne połoŜenie.

Ze względu na sposób przedstawienia wzajemnego połoŜenia punktów osnowę dzielimy

na:

−

poziomą,

−

wysokościową.

Ze względu na rolę i znaczenie dla prac geodezyjnych osnowy geodezyjne dzielą się na:

−

osnowy podstawowe,

−

osnowy szczegółowe,

−

osnowy pomiarowe.
Osnowy

podstawowe

są

zbiorami

punktów

geodezyjnych

wyznaczanych

w poszczególnych sieciach w celu: badania kształtu i wymiarów Ziemi oraz nawiązania
i wyrównania osnów szczegółowych w państwowym układzie współrzędnych i państwowym
układzie wysokości.

Osnowy

szczegółowe

są

zbiorami

punktów

geodezyjnych

wyznaczanych

w poszczególnych  sieciach  w  celu:  nawiązania  i  wyrównania  osnów  pomiarowych
w państwowym  układzie  współrzędnych  i  państwowym  układzie  wysokości,  a  takŜe
nawiązania  do  państwowego  układu  współrzędnych  i  państwowego  układu  wysokości  zdjęć
fotogrametrycznych i numerycznych modeli terenu.

Pod względem dokładności wyznaczenia połoŜenia punktów, podstawowa i szczegółowa

osnowa pozioma dzieli się na trzy klasy, oznaczone cyframi rzymskimi. Punkty osnowy
podstawowej zalicza się do I klasy, a punkty osnowy szczegółowej do II i III klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokładność określenia połoŜenia punktów poszczególnych klas charakteryzują błędy średnie
po wyrównaniu przedstawione w tabeli 1.

Tabela 1. Wartości błędów średnich

Klasa

punktu

przeciętny błąd względny

długości boku

błąd połoŜenia punktu

względem punktów nawiązania

III

: d ≤ 5 · 10

-6

–
–

–

≤ 0,05 m

≤ 0,10 m

Osnowy

pomiarowe

są

zbiorami

punktów

geodezyjnych

wyznaczanych

w poszczególnych sieciach w celu: oparcia pomiarów sytuacyjnych i pomiarów rzeźby terenu,
wyznaczania projektów na gruncie, wykonywania pomiarów realizacyjnych przy obsłudze
inwestycji oraz badania określania przemieszczeń lub odkształceń obiektów budowlanych
i podłoŜa gruntowego.

W pracach geodezyjnych najczęściej wykorzystywaną osnową jest osnowa pomiarowa.

Do osnowy pomiarowej, zgodnie z instrukcją O-1, zaliczane są punkty:

−

dotychczas załoŜonych sieci geodezyjnych nie zaklasyfikowane do osnowy szczegółowej
klas II i III, których punkty zastabilizowano w terenie, a średni błąd połoŜenia punktu jest
mniejszy od 0,50 m,

−

nowozakładanych sieci geodezyjnych, w których wykonano pomiary metodami
geodezyjnymi bezpośrednio w terenie bądź teŜ pomiary terenowe zastąpiono
obserwacjami

opracowań

fotogrametrycznych

zdjęć

lotniczych

metodami

aerotriangulacji analitycznej.
Przepisy techniczne dotyczące zasad i sposobów zakładania osnów pomiarowych oraz

parametry dokładnościowe wykonywania pomiarów zawarte są w instrukcjach technicznych
G-4 i G-3 oraz geodezyjnych instrukcjach resortowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzieli się prace geodezyjne?
2.  Jakie są rodzaje przepisów regulujących prace geodezyjne?
3.  Na jakie grupy dzieli się instrukcje geodezyjne?
4.  Która grupa instrukcji technicznych dotyczy wykonywania prac geodezyjnych?
5.  Która  grupa  instrukcji  technicznych  dotyczy  spraw  ogólnych  związanych  z  geodezją

i kartografią?

6.  Która grupa instrukcji technicznych dotyczy opracowania i reprodukcji map?
7.  Co oznacza termin osnowa geodezyjna?
8.  Jaki  jest  podział  osnowy  geodezyjnej  ze  względu  na  sposób  określenia  połoŜenia

punktów?

9. Jaki jest podział osnowy geodezyjnej ze względu na rolę i znaczenie dla pomiarów

geodezyjnych?

10.  Co to jest osnowa podstawowa?
11.  Co to jest osnowa szczegółowa?
12.  Co to jest osnowa pomiarowa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z budową i treścią instrukcji technicznej K-1 (wyd. 1998 r.) oraz odpowiedz

na następujące pytania:
1.  jaka jest definicja mapy zasadniczej?
2.  co to jest metryka mapy zasadniczej?
3.  jaka  jest  zaleŜność  między  skalą  mapy  zasadniczej  a  terenem,  dla  którego  jest

prowadzona?

4. jakie elementy zagospodarowania terenu zalicza się do treści obligatoryjnej mapy

zasadniczej?

5. w jakiej formie moŜe być prowadzona mapa zasadnicza?
6. co to są nakładki tematyczne mapy zasadniczej?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z budową instrukcji K-1,
2) odszukać w instrukcji odpowiedzi na pytania 1–6.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcja techniczna K-1 (wyd. 1998 r.).

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z budową i treścią instrukcji technicznej G-4 oraz odpowiedz na następujące

pytania:
1.  jakimi metodami wyznacza się punkty osnowy pomiarowej?
2.  jakie warunki powinien spełniać układ ciągów sytuacyjnych?
3.  jakie warunki powinna spełniać lokalizacja punktów budujących ciągi sytuacyjne?
4.  na czym polega zdjęcie szczegółów sytuacyjnych metodą domiarów prostokątnych?
5.  na czym polega zdjęcie szczegółów sytuacyjnych metodą biegunową?
6.  jakimi  sposobami  moŜna  wykonać  pomiar  odległości  w  pomiarze  szczegółów

terenowych metodą biegunową?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z budową instrukcji G-4,
2) odszukać w instrukcji odpowiedzi na pytania 1–6.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcja techniczna G-4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Projektowanie, stabilizacja i pomiar poziomej osnowy

pomiarowej

4.2.1. Materiał nauczania

Zasady projektowania i zakładania osnowy pomiarowej

Przepisy techniczne i porządkowe, ustalające zasady klasyfikacji i podstawowe kryteria

oceny dokładności, obowiązujące dla wyznaczenia punktów osnowy pomiarowej ustala
instrukcja techniczna G-4. Zgodnie z instrukcją, punkty osnowy pomiarowej wyznacza się
następującymi metodami

−

poligonizacji (ciągi sytuacyjne),

−

aerotriangulacji,

−

wcięć kątowych, liniowych i kątowo-liniowych,

−

sieci modularnych,

−

linii pomiarowych.
Przy zagęszczaniu osnowy poziomej punktami osnowy pomiarowej naleŜy pamiętać

o spełnieniu poniŜszych warunków:

−

punkty osnowy pomiarowej wyznacza się ze średnim błędem połoŜenia nie większym od
0,20 m, a dla terenów rolnych i leśnych (mapa zasadnicza w skali 1:5 000) nie większym
od 0,50 m,

−

na bokach sieci osnowy szczegółowej moŜna zakładać punkty posiłkowe, stanowiące
początek lub koniec ciągu sytuacyjnego lub linii pomiarowej,

−

naleŜy stosować jednorzędowe ciągi sytuacyjne,

−

nawiązanie jednopunktowe, tzn. ciągi wiszące, dopuszcza się wyjątkowo, gdy nie jest
moŜliwe nawiązanie dwupunktowe; ciągi takie nie mogą posiadać więcej niŜ dwa boki,

−

przebieg ciągów powinien gwarantować moŜliwość dogodnego rzutowania punktów
sytuacyjnych na ich boki, przy zachowaniu długości domiarów,

−

ciągi sytuacyjne oraz linie pomiarowe naleŜy projektować w terenie, sporządzając
odpowiedni szkic osnowy pomiarowej,

−

punkty osnowy pomiarowej podlegają markowaniu, a w szczególnych przypadkach
stabilizacji,

−

linie  pomiarowe,  słuŜące  do  pomiaru  szczegółów  terenowych  II  i  III  grupy
dokładnościowej  metodą  domiarów  prostokątnych,  mogą  być  oparte  na  punktach
sytuacyjnych  I  grupy  dokładnościowej,  jednoznacznie  zidentyfikowanych  w  terenie  i  na
mapie lub na zdjęciu fotogrametrycznym.
Lokalizacja punktów ciągów sytuacyjnych powinna spełniać następujące warunki:

−

zachowanie bezpośredniej widoczności na sąsiednie punkty,

−

zapewnić dogodność pomiaru w terenie, po którym przebiega linia łącząca sąsiednie
punkty,

−

długości boków powinny mieścić się w granicach, od 50 do 400 m, przy czym stosunek
boków przyległych nie powinien być mniejszy niŜ 1:4,

−

zapewnić moŜliwie maksymalną nienaruszalność znaków.

Zasady konstruowania osnowy pomiarowej przystosowanej do pomiaru metodą
ortogonalną

−

długości linii pomiarowych nie powinny być większe:
a)  na terenach zurbanizowanych od 400 m,
b)  na terenach rolnych i leśnych od 600 m,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

linie  pomiarowe  mogą  tworzyć  układy  rzędów,  których  liczba  zaleŜy  od  charakteru
osnowy nawiązującej, i tak:
a)  dla  punktów  wyŜszego  rzędu  niŜ  punkty  ciągów  sytuacyjnych  –  dopuszcza  się

3 rzędy linii pomiarowych,

b) dla ciągów sytuacyjnych I rzędu – dopuszcza się 2 rzędy linii pomiarowych,
c) dla ciągów sytuacyjnych II rzędu – dopuszcza się układ jednorzędowy,

−

linie pomiarowe oparte na zidentyfikowanych na mapie i w terenie punktach
sytuacyjnych mogą tworzyć tylko układ jednorzędowy,

−

linie pomiarowe mierzy się dwukrotnie, przy czym, przy pomiarze szczegółów
terenowych metodą domiarów prostokątnych lub przedłuŜeń konturów sytuacyjnych,
dopuszcza się wykonanie drugiego pomiaru linii jednocześnie z pomiarem szczegółów,

−

linię pomiarową moŜna w razie potrzeby przedłuŜyć poza jej punkty końcowe
o 1/3 długości, jednak nie więcej niŜ o 100 m,

−

punkty wcięte osnowy pomiarowej wyznaczać naleŜy wcięciami kątowymi, liniowymi
lub kątowo-liniowymi z co najmniej jednym elementem nadliczbowym,

−

średni błąd pomiaru kąta nie powinien byś większy od 20" (60

−

średni błąd pomiar długości boku od 1:10 000.

Stabilizacja punktów osnowy pomiarowej

Pomiarową osnowę geodezyjną stabilizujemy w sposób trwały bądź utrwalony

(oznaczony) przez tzw. markowanie.

Rodzaj markowania zaleŜy od charakteru terenu i specyfiki podłoŜa (gruntu). Do

typowych znaków markujących naleŜą: paliki drewniane, rurki drenarskie, rurki Ŝelazne,
bolce lub trzpienie Ŝelazne.

Stabilizację osnowy pomiarowej zaleca się wykonywać w następujących przypadkach:

−

na terenach rolnych, gdy ze względu na skalę zdjęć dla opracowań fotogrametrycznych
(brak moŜliwości osiągnięcia wymaganej dokładności dla osnowy III), klasy
dopuszczono załoŜenie osnowy pomiarowej metodą fotogrametryczną,

−

na terenach zabudowanych, posiadających nieurządzone ulice i drogi,

−

na obszarach, dla których przewiduje się przeprowadzenie prac związanych
z przekształceniem struktury własnościowej.

−

Punkty osnowy pomiarowej naleŜy markować:

−

na gruntach miękkich-palikiem drewnianym o długości 30–50 cm i wymiarach
poprzecznych 5 x 5 cm,

−

na gruntach twardych, a szczególnie na terenach miejskich i przemysłowych – a rurką
Ŝelazną o długości 30–40 cm i średnicy 3 cm, wbitą równo z powierzchnią terenu,

−

na utwardzonych nawierzchniach jezdni i chodników – bolcem lub trzpieniem Ŝelaznym,
wbitym równo z nawierzchnią lub znakiem namalowanym farbą.
W przypadkach uzasadnionych warunkami terenowymi dopuszcza się stosowanie

znaków z kamienia lub betonu.

Opis topograficzny punktu osnowy

Dla trwale zastabilizowanych punktów osnowy pomiarowej sporządza się opisy

topograficzne, które słuŜą później do odszukania punktu w terenie. Opis topograficzny
wykonuje się na formularzu formatu A-5. Poprawnie wykonany dokument powinien
zawierać:

−

oznaczenie arkusza mapy, na którym znajduje się opisywany punkt osnowy,

−

numer i nazwę punktu,

−

typ znaku zgodny z wytycznymi G-1.9,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

numer katalogowy punktu, zgodny z projektem sieci,

−

część adresową połoŜenia znaku,

−

rysunek osadzenia znaku w płaszczyźnie pionowej,

−

szkic powiązania danego punktu z sąsiednimi punktami geodezyjnymi, z uwzględnieniem
kąta poziomego między nimi oraz długości boków,

−

szkic sytuacyjny połoŜenia znaku w terenie z miarami do trwałych szczegółów
terenowych (minimum 3),

−

znak północy zgodny z kierunkami stron świata w terenie.

Wymagania dotyczące pomiaru długości boków osnowy pomiarowej

W celu załoŜenia osnowy pomiarowej dla pomiarów sytuacyjnych, naleŜy po jej

zaprojektowaniu i zastabilizowaniu wykonać pomiar długości jej boków. Zgodnie z instrukcją
G-4:

−

boki osnowy pomiarowej naleŜy mierzyć dwukrotnie,

−

pomiar boków ciągów sytuacyjnych naleŜy wykonywać metodami pośrednimi lub
bezpośrednimi w zaleŜności od rodzaju terenu, wymaganych dokładności oraz
posiadanego sprzętu,

−

dopuszczalne róŜnice dwukrotnego pomiaru długości boków osnowy pomiarowej nie
powinny być większe od wartości d

= u· √l

gdzie:

u = 0,0059 – współczynnik wpływu błędów przypadkowych pomiaru liniowego,
l – długość mierzonego boku,

−

do wyników pomiaru długości boków wprowadza się poprawki ze względu na pochylenie
terenu, ze względu na długość przymiaru i temperaturę oraz ze względu na
odwzorowanie.

−

długość ciągów sytuacyjnych nie powinna być większa od 2 km, a dla terenów rolnych
i leśnych (mapa zasadnicza w skali 1:5 000) nie większa od 4 km.

Wymagania dotyczące pomiaru kątów poziomych w osnowie pomiarowej

W celu załoŜenia osnowy pomiarowej dla pomiarów sytuacyjnych po jej

zaprojektowaniu, zamarkowaniu (lub zastabilizowaniu) i po pomierzeniu długości jej boków
naleŜy wykonać pomiar kątów poziomych, zgodnie z ustaleniami zawartymi w instrukcji G-4:

−

pomiar kątów w ciągach sytuacyjnych wykonuje się instrumentem gwarantującym
uzyskanie średniego błędu pomiaru kąta m

≤ 30" (90

−

kąty naleŜy mierzyć w jednym poczecie, zaś róŜnica między półpoczetami nie powinna
być większa od podwójnej wartości m

−

wartość odchyłki kątowej ciągu sytuacyjnego f

powinna odpowiadać warunkowi:

=≤

gdzie:

– średni błąd pomiaru kąta,

– liczba kątów zmierzonych w ciągu.

Poprawki do długości odcinków ze względu na komparację i temperaturę

Poprawki ze względu na komparację taśmy i temperaturę występują w pomiarach

bezpośrednich pomiaru długości. Przyrządem pomiarowym jest wtedy taśma stalowa ze
szpilkami. Ten rodzaj sprzętu w praktyce nie jest dzisiaj uŜywany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poprawka do długości ze względu na pochylenie terenu

Przedstawiony poniŜej sposób redukcji pomierzonych długości skośnych do poziomu

naleŜy zastosować w przypadku pomiaru długości teodolitem, stosowanym w klasycznej
tachimetrii. Obecnie takie pomiary wykonywane są tachimetrami elektronicznymi, które
umoŜliwiają automatyczną redukcję pomierzonej długości skośnej do poziomu.

Rys. 1. Odległości: skośna d

’

i zredukowana d [1, s. 59]

W geodezji wyniki pomiarów liniowych i kątowych musimy „przenosić” przy pomocy

odpowiednich  wzorów  matematycznych  na  powierzchnię  odniesienia.  Dla  małych  obszarów
jest  to  płaszczyzna  pozioma.  Dlatego  teraz  zajmiemy  się  poprawką  do  mierzonej  długości
skośnej  ze  względu  na  pochylenie  terenu.  Podczas  pomiarów  terenowych  najczęściej
wykonujemy  pomiar  długości  skośnego  odcinka  „d

’ ”

zamiast długości zredukowanej do

poziomu „d”. RóŜnicę (∆d

między tymi wielkościami zgodnie z rysunkiem 1, opiszemy

wzorem:

∆d

= d

’

– d

gdzie:

d – długość odcinka zredukowana do poziomu,
d

’

– długość skośnego odcinka AB pomierzona wzdłuŜ linii celowania,

∆d

– poprawka do pomierzonej długości ze względu na pochylenie terenu.

JeŜeli pomierzymy na stanowisku obserwacyjnym kąt pionowy α, to długość d moŜemy

określić zaleŜnością:

d = d’cos α

Poprawkę do pomierzonej długości z tytułu nachylenia terenu wyraŜa wzór:

d – d

’

= d’ – d’cos α =d

’

(1-cos α)

Po uwzględnieniu toŜsamości trygonometrycznych otrzymamy wzór:

∆d

= 2 d

’

sin

α/2

JeŜeli natomiast znana jest róŜnica wysokości między punktami A i B:

∆H

= H

– H

= h,

gdzie:

– wysokość pkt A,

– wysokość pkt B,

to poprawkę ze względu na pochylenie terenu moŜna obliczyć ze wzoru przybliŜonego:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.1. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są metody zagęszczania poziomej osnowy szczegółowej?
2. Jakie warunki powinny spełniać punkty osnowy włączane do ciągów sytuacyjnych

osnowy pomiarowej?

3.  Jakie są rodzaje stabilizacji punktów osnowy pomiarowej?
4.  Jakie są warunki prawidłowego pomiaru długości boków osnowy pomiarowej?
5.  Jakie  poprawki  do  długości  odcinków  naleŜy  uwzględnić  w  bezpośrednich  pomiarach

liniowych?

6.  Do czego słuŜy opis topograficzny punktu osnowy?
7.  Jaką treść powinien zawierać opis topograficzny?
8.  Jakie są warunki pomiaru kątów poziomych w osnowie pomiarowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W pobliŜu szkoły odszukaj punkt osnowy geodezyjnej i wykonaj opis topograficzny tego

punktu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić kierunek północy w terenie,
2)  zorientować szkic zgodnie z kierunkiem północy,
3)  narysować na szkicu kierunek północy przy pomocy znaku umownego,
4)  wpisać dane adresowe znaku geodezyjnego,
5)  nanieść na szkic sytuację terenową przy pomocy znaków umownych,
6)  zaznaczyć na szkicu połoŜenie znaku,
7)  zdjąć miary (minimum 3) do wybranych szczegółów sytuacyjnych,
8)  zapisać wyniki pomiaru na rysunku.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

formularz opisu topograficznego,

−

szkicownik

−

ołówek,

−

linijka,

−

ruletka,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na szkolnym poligonie wykonaj pomiar kątów poziomych metodą pojedynczego

pomiaru kąta, przeprowadź kontrolę zamknięcia poligonu i oblicz wartości wyrównane
kątów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skompletować sprzęt do pomiaru (teodolit, statyw, para tyczek, para stojaków,

szkicownik, dziennik pomiarowy, ołówek)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  ustawić tyczki pionowo w stojakach na punktach wyznaczających ramiona kąta,
3)  ustawić instrument na punkcie, który jest wierzchołkiem kąta,
4)  przygotować instrument do pomiaru na stanowisku,
5)  wykonać pomiar kierunków prawego i lewego w I połoŜeniu lunety,
6)  zapisać wyniki w dzienniku pomiarowym,
7)  wykonać pomiar kierunków prawego i lewego w II połoŜeniu lunety,
8)  zapisać wyniki w dzienniku pomiarowym,
9)  wykonać kontrolę zamknięcia poligonu,
10)  wykonać obliczenia kątów wyrównanych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

teodolit,

−

statyw,

−

para tyczek,

−

para stojaków,

−

szkicownik,

−

dziennik pomiarowy,

−

kalkulator

−

ołówek.

Ćwiczenie 3

Wokół szkoły zaprojektuj poziomą osnowę pomiarową w kształcie poligony zamkniętego

dla celów pomiaru opracowania mapy sytuacyjnej. Wykonaj szkic sytuacyjny tej osnowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skompletować sprzęt do wykonania ćwiczenia (komplet tyczek, ruletka, młotek,

gwoździe, paliki drewniane, szkicownik, ołówek),

2) przeprowadzić wywiad w terenie,
3) planować równocześnie trzy sąsiednie stanowiska z zachowaniem zasad projektowania

poziomej osnowy pomiarowej,

4) prowadzić szkic sytuacyjny projektowanej osnowy,
5) zastabilizować najpierw w sposób nietrwały, a po kontroli wizury w sposób trwały

punkty poligonu,

6) wykonać szkic sytuacyjny punktów poziomej osnowy pomiarowej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

komplet tyczek,

−

komplet stojaków,

−

ruletka,

−

młotek,

−

gwoździe,

−

paliki drewniane

−

szkicownik,

−

ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

W pobliŜu szkoły wybierz teren o zróŜnicowanym nachyleniu, a na nim dwa punkty

odległe od siebie o około 200 m. Wykonaj pomiar odległości pochyłej (skośnej) i kąta
pionowego. Zredukuj pomierzoną długość do poziomu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skompletować sprzęt do pomiaru (tachimetr, statyw, tyczka z libelką, sygnał-lustro,

szkicownik, dziennik pomiarowy, ołówek),

2)  ustawić instrument na punkcie-stanowisku,
3)  przygotować instrument do pomiaru na stanowisku,
4)  ustawić tyczkę z lustrem pionowo na wybranym punkcie terenowym,
5)  wykonać pomiar odległości pochyłej (skośnej) oraz kąta pionowego,
6)  zapisać wyniki w dzienniku pomiarowym,
7)  wykonać obliczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

tachimetr,

−

statyw,

−

tyczka wyposaŜona w libelkę pudełkową,

−

sygnał-lustro,

−

szkicownik,

−

dziennik pomiarowy,

−

kalkulator,

−

ołówek.

4.2.2. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastabilizować punkty pomiarowej osnowy poziomej?

2) wymienić metody zagęszczania snów szczegółowych?

3) określić warunki prawidłowego pomiaru długości boków osnowy
4) pomiarowej?

5) wskazać poprawki do długości odcinków w bezpośrednich pomiarach

liniowych?

6) określić do czego słuŜy opis topograficzny punktu osnowy?

7) wykonać opis topograficzny punktu osnowy?

8) określić

warunki

prawidłowego

pomiaru

kątów poziomych

w osnowie pomiarowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przedmiot i metody pomiarów sytuacyjnych

4.3.1. Materiał nauczania

Przedmiot pomiarów sytuacyjnych

Przedmiotem pomiarów sytuacyjnych, zgodnie z instrukcją G-4 są szczegóły terenowe

wykazane znakami umownymi w instrukcji technicznej K-1 dla mapy w skali 1:500.

Są to:

−

naziemne szczegóły terenowe,

−

urządzenia podziemne

−

podstawowe elementy ewidencji gruntów
Przedmiotem pomiarów sytuacyjnych w uzasadnionych przypadkach mogą być takŜe

inne szczegóły terenowe, ustalone w instrukcjach resortowych lub w warunkach technicznych
robót wykonywanych dla celów specjalnych.

Zasady generalizacji konturów szczegółów terenowych podczas pomiaru sytuacyjnego
zostały określone w wytycznych technicznych G-4.1. Są one następujące:

−

podczas pomiaru sytuacyjnego pomija się istniejące odchylenia kształtu mierzonego
szczegółu terenowego od prostej, gdy odchylenia te nie są większe od błędów połoŜenia
punktów, określonych dla grupy dokładności, do której naleŜą te szczegóły, co pokazuje
tabela 2.

Tabela 2. Wartości odchyleń

Grupa dokładności

szczegółu sytuacyjnego

III

Odchylenie od prostej ≤

0,10 m

0,30 m

0,50 m

−

w przypadku granic działki o nie utrwalonych punktach załamania, stopień generalizacji
przebiegu granicy zaleŜy od charakteru terenu, i tak:

−

dla terenów zurbanizowanych wychylenie linii granicznej od prostej łączącej najbliŜsze
pomierzone punkty granicy nie moŜe być większe od 0,1 m (po obu stronach
sprostowanej granicy),

−

dla terenów rolnych – 0,2 m,

−

dla terenów rolnych na obszarach górskich i podgórskich — 0,5 m,

−

przy pomiarze powykonawczym budynków nowych naleŜy mierzyć wszystkie występy,
a na mapie wykazywać występy i wgłębienia większe od 0,3 m,

−

występy i wgłębienia mniejsze od 2 m wyznacza się miarą bieŜącą po ścianie przyziemia,
mierząc równieŜ wielkość tych występów lub wgłębień,

−

kontury budynków połoŜone w odległości mniejszej niŜ 0,10 m od granicy działki uznaje
się za połoŜone w linii tej granicy,

−

przy pomiarze trwałych ogrodzeń naleŜy mierzyć występy i wgłębienia większe od 0,3 m
oraz bramy od strony dróg i ulic,

−

wgłębienia i występy nie przekraczające 2 m wyznacza się miarą bieŜącą po linii
ogrodzenia, mierząc równocześnie wielkość występu lub wgłębienia,

−

szerokości ogrodzeń naleŜy mierzyć, gdy przekraczają one 0,3 m,

−

ogrodzenia połoŜone przy granicy działki w odległości mniejszej niŜ 0,10 m to wyznacza
się miarą bieŜącą po linii granicy,

−

jeŜeli podczas tworzenia numerycznej mapy zasadniczej zostanie ujawnione, Ŝe punkt
konturu budynku lub ogrodzenia jest w mniejszej odległości od granicy działki niŜ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0,10 m, naleŜy punkt konturu budynku lub załamania ogrodzenia dociągnąć do granicy,
zaznaczając ten fakt na szkicu polowym,

−

kontury elementów naziemnych uzbrojenia podziemnego, większe od 0,5 m, naleŜy
mierzyć w sposób umoŜliwiający ich prawidłowe skartowanie, zaś przy konturach
mniejszych od 0,5 m mierzyć naleŜy połoŜenie środka ich rzutu,

−

dla przewodów podziemnych i naziemnych o średnicach mniejszych od 0,75 m
dopuszcza się pomiar przebiegu ich osi. W przypadku wątpliwym naleŜy pomierzyć
wymiar poprzeczny, nawet jeśli w przyszłości miałby okazać się zbędny,

−

gdy szerokość przewodu, obrysu kanału, wiązki kabli lub urządzenia jest większa od
0,75 m, pomiarowi podlegają rzuty zewnętrzne krawędzi tych elementów (urządzeń,
przewodów, itp.).

Klasyfikacja szczegółów terenowych

Szczegóły sytuacyjne podzielono na trzy grupy dokładnościowe (O-1):

I grupa – przedmioty sytuacji terenowej o wyraźnych konturach, zachowujących swą
niezmienność w okresach wieloletnich, trwale związane z podłoŜem jak:

−

znaki graniczne: granicy Państwa, jednostek podziału administracyjnego, jednostek
gospodarczych nieruchomości i działek,

−

zastabilizowane znakami trwałymi: punkty osnowy wysokościowej (naziemne i ścienne),
punkty podstawowej osnowy grawimetrycznej i punkty wiekowe osnowy magnetycznej,

−

budynki, budowle i urządzenia techniczne, w tym: mosty, wiadukty, tunele, estakady
ściany oporowe, itp.,

−

elementy naziemne uzbrojenia terenu i szczegóły uliczne.

II grupa – przedmioty sytuacji terenowej o mniej wyraźnych i mniej trwałych konturach
takie, jak:

−

ustabilizowane krawędzie budowli ziemnych: nasypów, wykopów, grobli, wałów,
przeciwpowodziowych, nierozgraniczone drogi publiczne,

−

elementy podziemne uzbrojenia terenu i drugorzędne szczegóły uliczne,

−

urządzenia terenów uŜyteczności publicznej lub o charakterze zbliŜonym (zieleńców,
parków boisk sportowych), drzewa przyuliczne, itp.

III grupa – przedmioty sytuacyjne o niewyraźnych obrysach lub małego znaczenia
gospodarczego takie, jak:

−

punkty załamania konturów uŜytków gruntowych i konturów klasyfikacyjnych,

−

naturalne linie brzegowe wód płynących i stojących (wody o nie uregulowanej linii
brzegowej),

−

linie podziałowe na oddziały w lasach państwowych,

−

punkty załamania dróg dojazdowych, przebiegających wewnątrz terenów stanowiących
własność państwa, lub dróg dojazdowych prywatnych.
Pomiar sytuacyjny połoŜenia szczegółów terenowych względem poziomej osnowy

geodezyjnej powinien być wykonany z taką dokładnością, aby błąd połoŜenia mierzonych
punktów nie przekroczył wartości:

−

dla I grupy szczegółów terenowych ±0,10 m,

−

dla II grupy szczegółów terenowych ±0,30 m,

−

dla III grupy szczegółów terenowych ±0,50 m.

Metody pomiaru długości

WyróŜniamy dwie metody pomiaru odległości: bezpośrednią i pośrednią. Metoda

bezpośrednia polega na bezpośrednim porównaniu długości przymiaru z długością
mierzonego odcinka. Metodą bezpośrednią mierzy się długości krótkich odcinków rzędu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kilkudziesięciu  metrów.  Metoda  pośrednia  zaś  polega  na  wyznaczeniu  długości  odcinka
z zaleŜności  geometrycznych  pomiędzy  innymi  pomierzonymi  wielkościami  a  poszukiwana
długością.

Do pomiaru odległości obecnie najczęściej uŜywa się tachimetrów elektronicznych.

Zestaw tachimetryczny składa się z:

−

tachimetru,

−

statywu,

−

tyczki wyposaŜonej w libellę okrągłą,

−

sygnału celowniczego wraz z reflektorami.
Warunkiem poprawnie wykonanego pomiaru długości odcinków jest:

−

sprawny tachimetr posiadający metrykę, atest i aktualne świadectwo komparacji,

−

dobrze naładowane baterie,

−

czyste, pozbawione kurzu i rosy zwierciadła,

−

korzystne warunki atmosferyczne, zapewniające dobrą widoczność,

−

brak przeszkód na drodze wiązki fali emitowanej przez dalmierz,

−

centryczne ustawienie instrumentu i sygnału.

Metody pomiaru kątów

W pracach geodezyjnych z zakresu geodezji ogólnej obecnie wykorzystuje się

następujące metody pomiaru kątów poziomych:

−

metodę kierunkową,

−

metodę pomiaru pojedynczego kąta.
Metoda kierunkowa wykorzystywana jest, wówczas, gdy na stanowisku pomiarowym

naleŜy pomierzyć kilka kątów.

Kolejność czynności w tej metodzie jest następująca:

−

przygotowujemy teodolit na stanowisku do pomiaru,

−

sygnalizujemy przy pomocy tyczek punkty celowania,

−

wybieramy wyraźny i dobrze widoczny punkt celowania, jako kierunek początkowy, na
który ustawiamy bliski zeru odczyt na kole poziomym teodolitu, ustawionego w pozycji
KL,

−

wykonujemy odczyt początkowy,

−

obracamy teodolit zgodnie z ruchem wskazówek zegara dookoła jego osi pionowej
celując na następny punkt celowania,

−

wykonujemy odczyt i zapisujemy w dzienniku pomiarowym,

−

następnie celujemy do kolejnych punktów celowania i wykonujemy odczyty,

−

ostatnia czynność podczas pomiaru przy kole lewym (KL), to tzw. zamknięcie horyzontu,
czyli ponowne wycelowanie do punktu początkowego. Odczyt powinien być taki sam,
jak początkowy.

Opisane czynności stanowią jedną półserię. Powtarzamy czynności pomiarowe przy kole
prawym (KP), zaczynając od przyjętego punktu początkowego i wykonując obrót instrumentu
w lewą stronę. Pomiar kończymy odczytem kierunku na punkt początkowy.

Metodę pojedynczego pomiaru kąta wykorzystujemy, kiedy do pomiaru na stanowisku

mamy jeden kąt. Czynności pomiarowe są analogiczne, jak w metodzie kierunkowej. W tej
metodzie pomiaru nie wykonujemy zamknięcia horyzontu.

Zasada pomiaru metodą domiarów prostokątnych

Metoda domiarów prostokątnych (metoda rzędnych i odciętych lub metoda ortogonalna)

jest to metoda pomiaru połoŜenia szczegółów terenowych względem dwóch punktów osnowy
geodezyjnej. Polega na pomiarze rzędnej i odciętej mierzonego szczegółu terenowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzędna  jest  to  miara  od  mierzonego  punktu  do  rzutu  prostokątnego  tego  szczegółu  na  linię
pomiarową.  Odcięta  jest  to  odległość  rzutu  szczegółu  na  linię  pomiarową  od  punktu
początkowego  linii  pomiarowej.  Długość  odciętej  jest  ograniczona  do  350  metrów.
Dopuszczalna  długość  rzędnej  zaleŜy  od  grupy  dokładnościowej  szczegółów.  W  czasie
pomiarów  szczegółów  I  grupy  dokładnościowej  naleŜy  dodatkowo  mierzyć  elementy
kontrolne:

−

przekątne,

−

miary czołowe, tzw. czołówki,

−

podpórki (stosuje się je takŜe dla tych szczegółów grupy II i III, dla których przekroczone
zostały dopuszczalne długości rzędnych).
Metoda ta moŜe być stosowana w terenach, charakteryzujących się nieznaczną róŜnicą

poziomów między linią pomiarową a punktem sytuacyjnym. Przy pomiarze metodą
domiarów prostokątnych naleŜy przetyczyć linie pomiarowe, dzieląc je na odcinki o długości
50–100 m, zaleŜnie od grupy dokładnościowej mierzonych szczegółów terenowych. Sposób
i warunki tyczenia linii pomiarowych podaje tabela 3 (instrukcja G-4).

Tabela 3. Tyczenie linii pomiarowych.

Grupa dokładnościowa
szczegółów terenowych

I i II

III

Sposób tyczenia linii

pomiarowych

długość linii do tyczenia

węgielnicą dwupryzmatyczną
lub w dowolny sposób

do 150 m

do 200 m

lornetką

do 300 m

do 500 m

teodolitem

ponad 300 m

ponad 500 m

maksymalna długość
odcinków po przetyczeniu

około 50 m

około 100 m

Przy stosowaniu metody domiarów prostokątnych długości rzędnych oraz dokładność

pomiaru mierzonych rzędnych i odciętych, zaleŜą od grupy dokładnościowej szczegółów
terenowych. Warunki pomiaru podano w tabeli 4 (instrukcja G-4).

Tabela 4. Dopuszczalne długości rzędnych w metodzie domiarów prostokątnych

Grupa dokładnościowa szczegółów

terenowych

Wymagania

III

sprzęt do wyznaczenia
prostopadłej

węgielnica dwupryzmatyczna

dopuszczalne rzędne

25 m

50 m

70 m

dokładność pomiaru
miar

0.05 m

0.10 m

Przekroczenie ustalonych wartości rzędnych dla szczegółów terenowych II i III grupy

dokładnościowej jest dopuszczalne pod warunkiem wykonania pomiarów elementów
kontrolnych.

Metoda domiarów prostokątnych jest obecnie stosowana wyłącznie do wykonywania

pomiarów uzupełniających i tylko wtedy, gdy liczba mierzonych szczegółów jest niewielka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja pracy zespołu pomiarowego w czasie pomiaru sytuacyjnego metodą
ortogonalną

Zespół pomiarowy w metodzie domiarów prostokątnych powinien składać się z:

−

kierownika zespołu,

−

pryzmacisty,

−

dwóch pomiarowych.
Do obowiązków kierownika zespołu naleŜy:

−

organizacja pracy zespołu,

−

prowadzenie szkicu polowego.
Do obowiązków pryzmacisty naleŜy:

−

rzutowanie szczegółów przy pomocy węgielnicy na linię pomiarową,

−

zaznaczanie połoŜenia rzutów prostokątnych mierzonych szczegółów na linii
pomiarowej,

−

podawanie kierownikowi miar bieŜących.
Do obowiązków pomiarowych naleŜy:

−

przetyczanie linii pomiarowej,

−

rozciągnięcie taśmę wzdłuŜ linii pomiarowej,

−

sygnalizacja tyczkami zdejmowanych szczegółów,

−

pomiar rzędnych zdejmowanych szczegółów,

−

podanie kierownikowi odczytanych rzędnych.

Szkic polowy

Szkice polowe są obrazami mierzonego terenu. Wykonuje się je w czasie pomiaru na

formularzach ustalonego wzoru. Szkice polowe powinny zawierać:

−

zanumerowane punkty osnowy geodezyjnej,

−

rodzaj ich utrwalenia w terenie i szczegóły terenowe będące przedmiotem pomiarów
sytuacyjnych,

−

informacje opisowe oraz miary wyznaczające połoŜenie, kształt i wielkość szczegółów
terenowych,

−

znak kierunku północy,

−

nazwiska i imiona właścicieli (władających) działek oraz w miarę moŜliwości oznaczenia
ksiąg wieczystych lub zbiorów dokumentów i numery ewidencyjne działek,

−

numery szkiców sąsiednich oraz inne informacje przewidziane w formularzu.
Przy rysowaniu szkiców naleŜy stosować znaki umowne przewidziane w instrukcji

technicznej K-1 dla skali 1:500. Szkice polowe sporządza się bez zachowania skali, w miarę
moŜliwości obejmując jednym szkicem zamkniętą część terenu. Rysunek na szkicu polowym
winien  być  wyraźny,  a  miary  i  dane  opisowo  –  informacyjne  czytelne.  Błędnie  wykreślone
linie  bądź  wpisane  miary  nie  mogą  być  wycierane;  linie  naleŜy  kasować  dwiema  skośnymi
kreskami,  zaś  miary  i  napisy  przekreślać  tak,  aby  pozostały  czytelne.  Szkiców  polowych  nie
naleŜy  przerysowywać.  W  przypadkach  uzasadniających  przerysowanie,  naleŜy  zachować
szkic oryginalny co najmniej do czasu kameralnego opracowania mapy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek 2 przedstawia przykładowy szkic pomiaru metodą domiarów prostokątnych.

Nazwa lub symbol obiektu; Mydlniki
POMIAR MET. ORTOGONALNĄ

Rodzaj pracy: Pomiar sytuacyjny terenu

Czynności

Data

Nazwisko i imię

wykonawcy

Sprzęt pomiarowy:
Leica

500

Pomierzył;

28.07.04 Zespół 3

Woj.: małopolskie

ZESPÓL 3

Nazwa instytucji wykonującej pomiar

Skartował:

3,08.04

Zespół 3

Powiat: Kraków

L, ks. rob.

Wykreślił:

5.08.04

Zespół 3

Gmina: Kraków

Szkic polowy: 3

Sprawdził:

8.08.04

Miejscowość:
KRAKÓW

Nr sekcji mapy:

Rys. 2. Szkic pomiaru metodą domiarów prostokątnych.[2, s. 347]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Które szczegóły sytuacyjne zaliczane są do I grupy dokładnościowej?
2.  Które szczegóły sytuacyjne zaliczane są II grupy dokładnościowej?
3.  Które szczegóły sytuacyjne zaliczane są III grupy dokładnościowej?
4.  Jakie szczegóły terenowe podlegają pomiarowi sytuacyjnemu?
5.  Jakie są metody pomiaru kątów poziomych?
6.  Na czym polega metoda kierunkowa pomiaru kątów?
7.  Na czym polega metoda pomiaru pojedynczego kąta?
8.  Jakie są rodzaje ciągów poligonowych?
9.  Na czym polega generalizacja konturów szczegółów sytuacyjnych?
10.  Jaka jest treść szkicu polowego pomiaru sytuacyjnego?
11.  Co określa termin metoda domiarów prostokątnych?
12.  Kiedy stosuje się metodę domiarów prostokątnych?
13.  Od  czego  zaleŜy  dopuszczalna  długość  rzędnej  i  dokładność  pomiaru  miar  w  metodzie

domiarów prostokątnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pracując na fragmencie mapy zasadniczej przedstawiającej teren zabudowany,

przyporządkuj szczegóły sytuacyjne na niej występujące do odpowiednich grup
dokładnościowych zgodnie z instrukcją O-1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować treść mapy,
2)  przypomnieć szczegóły sytuacyjne naleŜące do poszczególnych grup dokładnościowych,
3)  przyporządkować  szczegóły  występujące  na  danym  fragmencie  mapy  do  odpowiednich

grup,

4) stworzyć wykaz szczegółów danego terenu z podziałem na grupy dokładnościowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

fragment mapy zasadniczej terenu zabudowanego,

−

ołówek,

−

kartka papieru.

Ćwiczenie 2

Na terenie poligonu szkolnego wybierz dwa punkty osnowy. W oparciu o utworzoną

w ten sposób linię pomiarową wykonaj dwukrotny pomiar jej długości oraz pomiar kilku
szczegółów sytuacyjnych metodą domiarów prostokątnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) skompletować sprzęt do pomiaru (dalmierz, pryzmat tyczka do pryzmatu, węgielnica,

komplet tyczek ,komplet stojaków, komplet szpilek, ruletka, taśma stalowa, szkicownik,
ołówek, linijka),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  ustawić tyczki pionowo w stojakach na punktach osnowy i przetyczyć linię,
3)  rozciągnąć między nimi taśmę,
4)  zrzutować szczegół sytuacyjny na linię pomiarową,
5)  wykonać pomiar rzędnej,
6)  zapisać wynik na szkicu pomiarowym,
7)  wykonać pomiar odciętej zrzutowanego szczegółu,
8)  zapisać wynik na szkicu pomiarowym,
9)  czynności powtórzyć dla pozostałych szczegółów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

dalmierz,

−

pryzmat,

−

tyczka do pryzmatu,

−

węgielnica,

−

komplet tyczek ,

−

komplet stojaków ,

−

ruletka,

−

taśma stalowa,

−

szkicownik,

−

kartka papieru,

−

ołówek,

−

linijka.

Ćwiczenie 3

Wyniki pomiarów z ćwiczenia 2 opracuj z wykorzystanie programu WinKalk. Następnie

narysuj fragment mapy w skali 1: 1000 za pomocą programu MikroMap.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  załoŜyć nowy obiekt w programie WinKalk,
2)  wprowadzić współrzędne (X,Y) punktów osnowy,
3)  wybrać w menu opcję „obliczenia/domiary prostokątne”,
4)  wprowadzić dane z pomiaru (domiary prostokątne, miary bieŜące),
5)  wybrać polecenie „oblicz wszystko”,
6)  wykonać eksport punktów o obliczonych współrzędnych do programu MikroMap,
7)  wybrać polecenie „pokaŜ punkty na mapie”,
8)  określić  skalę  mapy  1:1000  przy  pomocy  polecenia  „skala  mapy”,  wykonać  rysunek

mapy zgodny ze szkicem pomiarowym,

9) wykonać rysunek mapy zgodny ze szkicem pomiarowym,
10) wykonać wydruk fragmentu mapy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer,

−

program WinKalk,

−

program MikroMap,

−

papier A4 do drukowania,

−

drukarka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

W nawiązaniu do szkolnego poligonu wykonaj pomiar kilkunastu szczegółów

sytuacyjnych. Oblicz ich współrzędne prostokątne płaskie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skompletować sprzęt do pomiaru (tachimetr, statyw, pryzmat, tyczka do pryzmatu, para

tyczek para stojaków, szkicownik, dziennik pomiarowy, ołówek),

2)  ustawić tyczki pionowo w stojakach na punktach nawiązania,
3)  ustawić instrument na punkcie, obranym jako stanowisko,
4)  przygotować instrument do pomiaru na stanowisku,
5)  wykonać nawiązanie kątowe i liniowe do dwóch sąsiednich punktów osnowy,
6)  ustawić pryzmat pionowo na pierwszym szczególe sytuacyjnym,
7)  wykonać pomiar kierunku do danego szczegółu w dwóch połoŜeniach lunety,
8)  zapisać wynik pomiaru w dzienniku pomiarowym,
9)  wykonać pomiar odległości do danego szczegółu,
10)  zapisać wynik pomiaru w dzienniku pomiarowym,
11)  prowadzić szkic pomiarowy na bieŜąco,
12)  ustawić pryzmat pionowo na drugim szczególe sytuacyjnym,
13)  powtórzyć czynności 7–11
14)  wykonać obliczenia współrzędnych pomierzonych szczegółów sytuacyjnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

tachimetr,

−

pryzmat,

−

tyczka do pryzmatu

−

statyw,

−

para tyczek,

−

para stojaków,

−

szkicownik,

−

dziennik pomiarowy,

−

kalkulator,

−

ołówek.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zmierzyć kąt metodą kierunkową?

2) zmierzyć kąt metodą pojedynczego kąta?

3) sklasyfikować szczegóły terenowe?

4) określić,

które

szczegóły

terenowe

podlegają

pomiarowi

sytuacyjnemu

5) wykonać pomiar szczegółów sytuacyjnych metodą domiarów

prostokątnych?

6) wykonać szkic pomiaru metodą domiarów prostokątnych?

7) skompletować dokumentację pomiaru sytuacyjnego wykonanego

metodą domiarów prostokątnych?

8) obliczyć współrzędne punktów w ciągach poligonowych?

9) sporządzić mapę sytuacyjną na podstawie bezpośredniego pomiaru

w terenie wykonanego metodą domiarów prostokątnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Azymut jest to kąt kierunkowy odcinka liczony zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek

zegara, zawarty między kierunkiem południka przechodzącego przez punkt początkowy
odcinka a tym odcinkiem. Azymut ma miarę: 0

-400

. Wzór na obliczenie azymutu odcinka

AB ze współrzędnych punktów końcowych odcinka wyraŜa wzór:

tgA

= ∆y

/ ∆x

gdzie:

– azymut odcinka o początku w punkcie A i końcu w punkcie B,

∆x

– róŜnica współrzędnych x punktu B i A; ∆x

= x

B –

∆y

– róŜnica współrzędnych y punktu B i A; ∆y

= y

B –

A.,

Czwartak (r) jest to kąt ostry, zawarty między osią X (jej dodatnią bądź ujemną częścią)

a danym odcinkiem. Liczymy go w prawo lub w lewo od kierunku osi X. Czwartak jest kątem
z zakresu: 0

-100

W zaleŜności od ćwiartki układu współrzędnych, w której znajduje się azymut danego

odcinka AB, jego wielkość oblicza się następująco:

−

w I ćwiartce A

=r,

−

w II ćwiartce A

=200

– r,

−

w III ćwiartce A

=200

+ r,

−

w IV ćwiartce A

=400

– r.

PrzybliŜone współrzędne kolejnych punków w ciągu poligonowym obliczymy

korzystając ze wzorów:

= X

N-1

+ d

NN-1

· cosA

NN-1

= X

N-1

+ d

NN-1

· sinA

NN-1

gdzie:

, Y

– współrzędne punktu następnego (N),

N-1

, Y

N-1

– współrzędne punktu poprzedniego (N-1),

N,N-1

– azymut boku (N,N-1),

N,N-1

– długość boku (N,N-1).

Natomiast azymuty kolejnych boków poligonowych obliczymy posługując się wzorami:

= A

+ 200

– β,

= A

-200

+ α,

gdzie:

– azymut boku następnego,

– azymut boku poprzedniego,

n – liczba pomierzonych kątów w ciągu,
β – pomierzony kąt prawy w ciągu na wspólnym punkcie boku następnego

i poprzedniego,

α – pomierzony kąt lewy w ciągu na wspólnym punkcie boku następnego

i poprzedniego.

Zasady wyrównania ciągów poligonowych w celu obliczenia bezbłędnych wartości
współrzędnych punktów poligonu

W praktyce geodezyjnej występują nieuniknione błędy, którymi obarczone są pomiary

kątowe  i  liniowe.  Dlatego  określono  odchyłki  dopuszczalne  będące  róŜnicą  zachodzącą
między  wynikiem  pomiaru  praktycznego  a  rezultatem  przewidywanym  przez  instrukcję
techniczną G-4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warunek sumy kątów

Warunek ten, zarówno dla ciągów zamkniętych jak i otwartych sprawdzamy stosując

wzór:

=[β

]-[β

gdzie:

– odchyłka kątowa poligonu poligonu,

[β

] – suma teoretyczna kątów poligonu,

[β

] – suma praktyczna kątów poligonu.

Dla ciągów zamkniętych sumę teoretyczną kątów obliczymy ze wzoru:

[β

]=(n-2)180

gdzie:

n – liczba kątów w poligonie.

Dla ciągów otwartych sumę teoretyczną kątów obliczymy ze wzoru:

[β

-A

)+n180

gdzie:

– azymut boku następnego,

– azymut boku poprzedniego,

n – liczba kątów w poligonie.

Wartość odchyłki kątowej dopuszczalnej (maksymalnej) określa wzór:

max

gdzie:

max

– wartość odchyłki kątowej dopuszczalnej (maksymalnej),

– średni błąd pomiaru kąta,

n – liczba kątów w poligonie.

Warunek sumy kątów w poligonie będzie spełniony, jeŜeli zajdzie nierówność:

≤ f

max

Oznacza to, Ŝe kąty w poligonie zostały pomierzone z dostateczną dokładnością. Teraz

naleŜy przeprowadzić wyrównanie pomierzonych kątów stosując następujące zasady:
1. obliczmy wartość poprawki ze wzoru:

= -(f

/n),

gdzie:

– wartość poprawki.

2. poprawkę dodajemy do kaŜdego pomierzonego kąta poziomego.

Warunek sumy przyrostów

Po przeprowadzeniu wyrównania kątów poziomych przystępuje się do wyrównania sum

przyrostów odciętych i rzędnych. W tym celu naleŜy obliczyć:
1. sumy przyrostów współrzędnych ∆x i ∆y ze wzorów:

∆x = dcosA i ∆y = dsinA,

gdzie:

∆x –  przyrost współrzędnej x,
∆y –  przyrost współrzędnej y,
d –  odległość  między  sąsiednimi  punktami  ciągu,  dla  których  obliczane  są

przyrosty,

A – azymut boku dla między sąsiednimi punktami ciągu, dla których obliczane są

przyrosty.

2. sumy praktyczną i teoretyczną przyrostów według wzorów:

a) suma praktyczna przyrostów współrzędnych w ciągu równa jest sumie na kolejnych

bokach ciągu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) sumę teoretyczną przyrostów współrzędnych w ciągu oblicza się ze wzoru:

[∆x

]= X

-X

i [∆y

]= Y

-Y

gdzie:

[∆x

] – suma teoretyczna przyrostów współrzędnej x,

[∆y

] – suma teoretyczna przyrostów współrzędnej y,

-X

– róŜnica między współrzędną X punktu końcowego i początkowego,

-Y

– róŜnica między współrzędną Y punktu końcowego i początkowego.

Łatwo zauwaŜyć, Ŝe dla ciągu zamkniętego [∆x

]=0 i]=0.

3. odchyłki przyrostów f

, f

i f

stosując odpowiednie wzory:

=[∆x

]-[∆x

=[∆y

]-[∆x

= (f

)

1/2

gdzie:

– odchyłka przyrostu x,

– odchyłka liniowa w ciągu.

4. odchyłkę dopuszczalną f

Lmax

według wzoru:

Lmax

=[u

L+m

+1)(n

+2)L

/12n

]

1/2

gdzie:

u – współczynnik błędów przypadkowych pomiarów liniowych (u=0,0059),
L – długość ciągu wyraŜona w metrach,
n

– ilość boków w ciągu,

c – wpływ błędów połoŜenia punktów nawiązania (c = 0,10 m).

5. sprawdzić warunek sumy przyrostów:

≤ f

Lmax

6. obliczyć wartości poprawek v

i v

= – f

d/L i v

= – f

d/L

Wartości poprawek naleŜy zaokrąglić do centymetrów, a ich suma powinna wynosić

dokładnie tyle, ile odchyłki przyrostów f

i f

co do wartości bezwzględnej. Natomiast

znak poprawek powinien być przeciwny do znaku odchyłki przyrostów.

7. rozrzucić (dodać) obliczone poprawki proporcjonalnie do długości boków ciągu.
8. obliczyć wyrównane współrzędne punktów ciągu poligonowego ze wzoru:

= X

+ ∆x

P-N

= Y

+ ∆y

P-N

gdzie:

– współrzędna X punktu następnego,

– współrzędna Y punktu następnego,

– współrzędna X punktu poprzedniego,

– współrzędna Y punktu poprzedniego.

Kompletowanie dokumentacji pomiarowej zgodnie z instrukcją O-3

Geodezyjną pomiarową dokumentację techniczną kompletuje się porządkując dokumenty

w oddzielne zbiory, tzw. grupy funkcjonalne:

−

zasób bazowy (ZB) – do którego naleŜą źródłowe dokumenty geodezyjne
i kartograficzne, będące podstawą do wykonywania innych prac,

−

zasób uŜytkowy (ZU) – do którego naleŜą dokumenty geodezyjne i kartograficzne,
słuŜące do bezpośredniego udostępniania,

−

zasób przejściowy (OT) – do którego naleŜą pomocnicze dokumenty geodezyjne
i kartograficzne nie włączone do zasobu bazowego i uŜytkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgodnie z instrukcją O-3 dokumentacja pomiaru sytuacyjnego zawiera wymienione niŜej

dokumenty:

Zasób bazowy (ZB)

−

szkice polowe osnowy pomiarowej,

−

obliczenia i wykazy współrzędnych punktów osnowy pomiarowej,

−

szkice polowe pomiarów szczegółowych sytuacyjnych, zawierające takŜe granice
działek, zebrane w zbiorach obejmujących sekcję mapy zasadniczej,

−

dzienniki pomiaru szczegółów sytuacyjnych ze szkicami polowymi, zebrane w zbiorach
obejmujących sekcję mapy zasadniczej,

−

szkice polowe z pomiarów uzupełniających sytuacyjnych i wysokościowych oraz
aktualizacji terenowej, zebrane w zbiorach obejmujących sekcje mapy zasadniczej,

−

wykazy współrzędnych punktów granicznych jednostek terytorialnego podziału
administracyjnego kraju,

−

pierworysy mapy,

−

sprawozdania techniczne,

−

inne dokumenty o wartości dokumentacyjnej.

Zasób uŜytkowy (ZU)

−

metryki mapy zasadniczej,

−

matryce – diapozytywy mapy,

−

nakładki tematyczne mapy zasadniczej,

−

mapy dyŜurne aktualizacji bieŜącej, zebrane w zbiorach obejmujących sekcje mapy
w skali 1:10 000,

−

wykazy współrzędnych i wysokości punktów osnowy geodezyjnej, zestawione według
narastającej numeracji,

−

matryce opisów topograficznych punktów osnowy,

−

wykazy współrzędnych punktów granicznych jednostek terytorialnego podziału
administracyjnego kraju (kopie),

−

inne dokumenty geodezyjne lub kartograficzne o wartości uŜytkowej,
Uwaga do ZU: JeŜeli na sekcji mapy zasadniczej przebiega granica województwa,

oryginał matrycy mapy zasadniczej przekazuje się do ośrodka wiodącego (większa część
sekcji mapy). Do pozostałych ośrodków przekazuje się wtórniki (przeźrocza) tej sekcji mapy
zasadniczej.

Zasób przejściowy (OT)

−

wyznaczenie skurczu negatywów – diapozytywów,

−

kalki uzgodnienia styków,

−

obliczenia pomocnicze,

−

mapy robocze aktualizacji,

−

protokoły międzyoperacyjnej i końcowej kontroli technicznej (kopie),

−

kopie mapy z wniesionymi wynikami porównania ich z terenem,

−

inne dokumenty o charakterze opracowań przejściowych.

Przyrządy do kartowania i kreślenia mapy

Najprostszymi przyrządami do kartowania i kreślenia map są:

−

linijka,

−

para ekierek,

−

nanośnik kątowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

cyrkiel-odmierzacz,

−

podziałka transwersalna,

−

ołówek,

−

pisaki.
Na duŜych formatach kartujemy i kreślimy mapy przy pomocy:

−

koordynatografu,

−

plotera.
Obecnie mapy wielkoskalowe opracowuje się wykorzystując do tego celu technologię

komputerową. Kartowanie i kreślenie mapy odbywa się z wykorzystaniem odpowiednich
programów komputerowych.

Kartowanie treści mapy metodą tradycyjną

Przed przystąpieniem do kartowania naleŜy najpierw przygotować arkusz. W tym celu na

mapę  nanosimy  siatkę  kwadratów  i  punkty  osnowy  geodezyjnej,  ramkę  oraz  opisy
pozaramkowe. Siatkę kwadratów o bokach 100 mm naleŜy wnieść na arkusz z dokładnością
± 0,1  mm,  przy  uŜyciu  precyzyjnego  koordynatografu  o  dokładności  odczytu  nie  mniejszej
od 0,05  mm.  Punkty  podstawowej  i  szczegółowej  osnowy  poziomej  naleŜy  kartować
ze współrzędnych,  jednocześnie  z  kartowaniem  siatki  kwadratów.  Dla  kontroli  kartowania
siatki  kwadratów  i  punktów  podstawowej  i  szczegółowej  osnowy  poziomej  naleŜy  odczytać
na  koordynatografie  ich  współrzędne  i  porównać  ze  współrzędnymi  analitycznymi.  RóŜnice
między współrzędnymi graficznymi (odczytanymi) a analitycznymi tych samych punktów nie
mogą przekroczyć ± 0,1 mm w skali mapy. Po sprawdzeniu prawidłowości naniesienia siatki
kwadratów,  naleŜy  ją  wykreślić  tuszem  czarnym  linią  grubości  0,1  mm  łącząc  naroŜa  linią
ciągłą.  Wewnętrzne  przecięcia  linii  siatki  naleŜy  zaznaczyć  krzyŜykami  o  długości  ramion
5 mm, a decymetrowe nacięcia na ramce – kreskami o długości 5 mm

Kartowanie treści mapy metodą tradycyjną polega na nanoszeniu szczegółów na mapę

przy pomocy cyrkla-odmierzacza, podziałki transwersalnej i ekierek. Kartowanie to polega
na:

−

odłoŜeniu na boku osnowy, zgodnie z przyjętym kierunkiem pomiaru, wartości
odciętych,

−

wystawieniu w tych punktach prostopadłych przy pomocy dwóch ekierek,

−

odłoŜeniu na prostopadłych wartości rzędnych,

−

nakłuciu punktów i połączeniu ich zgodnie z rysunkiem na szkicu polowym.
Po zakończeniu kartowania naleŜy uzgodnić rysunek sytuacji na stykach:

−

ramek sąsiednich pierworysów w obrębie opracowywanego obiektu,

−

obszarów opracowanych róŜnymi metodami,

−

obszarów opracowanych w róŜnych okresach czasu.
NaleŜy sporządzić kalkę styków, wykonując odrys całej treści sytuacyjnej w pasie

o szerokości  2  cm  przylegającym  do  ramek  arkuszy.  NaleŜy  takŜe  uzgodnić  nazwy  i  opisy
szczegółów  sytuacyjnych.  Maksymalne  róŜnice  połoŜenia  elementów  sytuacji  na  stykach
arkuszy  nie  mogą  przekroczyć  podwójnej  wielkości  średniego  błędu  połoŜenia  punktu
odpowiedniej  grupy  dokładnościowej  szczegółów.  RóŜnice  dopuszczalne  eliminuje  się
przyjmując  za  właściwe  połoŜenie  –  połoŜenie  średnie.  RóŜnice niedopuszczalne są błędami
i naleŜy je wyjaśnić i wyeliminować.

Mapa numeryczna

Mapa numeryczna jest zbiorem informacji o terenie w określonym systemie

informatycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tworzona jest w celu gromadzenia, aktualizowania i udostępniania informacji o terenie.

Treść mapy numerycznej zapisana jest formie cyfrowej. Na mapie numerycznej obiekty
przedstawione są w formie obrazów wektorowych lub rastrowych. Mapa numeryczna jest
częścią Systemu Informacji Geograficznej.

Mapę numeryczną moŜna utworzyć z wykorzystaniem róŜnych metod pozyskiwania

danych. Są to:

−

geodezyjne pomiary bezpośrednie,

−

digitalizacja czyli przetworzenie istniejących map analogowych,

−

metody fotogrametryczne,

−

metody teledetekcyjne.

Mapa numeryczna posiada następujące cechy:

−

dane zgromadzone w bazie danych mapy numerycznej dotyczą obiektów terenowych,

−

połoŜenie obiektów określone jest przy pomocy współrzędnych prostokątnych punktów
załamania obrysu obiektu,

−

w bazie danych rodzaj obiektu opisany jest przy pomocy kodu i identyfikatora obiektu,

−

sposób zapisu danych o obiektach tj. zapis w formie numerycznej umoŜliwia
komputerowe przetwarzanie tych danych,

−

posiada moŜliwość określenia matematycznych podstaw konstrukcji mapy (np. skali,
odwzorowania, itp.).
Zapis numeryczny treści mapy umoŜliwia rozdzielenie poszczególnych warstw

tematycznych mapy dotyczących określonej kategorii obiektów. MoŜna to porównać do
sposobu prowadzenia mapy analogowej metodą nakładek tematycznych.

Metryka mapy jest podstawowym dokumentem obrazującym przebieg opracowania

mapy. Metryka mapy prowadzonej techniką numeryczną zakładana jest dla kaŜdego obrębu
i zawiera następujące informacje:

−

nazwę obrębu, jego numer i skalę bazową,

−

określenie układu współrzędnych,

−

opis metod opracowania mapy, daty i otrzymane dokładności,

−

wykonawców mapy odpowiedzialnych za jej opracowanie,

−

informacje dotyczące aktualizacji mapy.
Mapa numeryczna jest zasobem informacji o obiektach. KaŜdy obiekt posiada swój kod

umoŜliwiający jego jednoznaczną identyfikację oraz znak graficzny. Obiekt stanowiący treść
mapy numerycznej ma równieŜ przyporządkowane sobie takie informacje, jak:

−

atrybuty przestrzenne określające połoŜenie przestrzenne,

−

atrybuty nieprzestrzenne określające inne atrybuty obiektu (np. atrybuty opisowe).
W celu zapewnienia jednoznaczności kodowania w róŜnych systemach, kaŜdemu

z elementów graficznych i obiektów stanowiących treść mapy przyporządkowano dwa
równowaŜne kody: liczbowy i literowy. Kody liczbowe związano z podziałem na działy treści
mapy, co pokazuje tabela 5.

Tabela 5. Kody liczbowe elementów graficznych i obiektów

Nazwa działu treści mapy

Grupa kodów

Osnowa

100

Granice, grunty

200

Budynki

300

Komunikacja

400

Uzbrojenie terenu

500, 600, 700

Rzeźba terenu i ogólnogeograficzna

800

Zagospodarowanie terenu

900

Elementy graficzne

990

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kod literowy oparty jest na symbolicznych, skrótowych nazwach w sposób łatwy

kojarzonych  z  danym  elementem  graficznym  lub  obiektem.  KaŜdy  element  treści  mapy
numerycznej  opisany  jest  przy  pomocy:  kodu  cyfrowego  zgodnego  z  instrukcją  K-1,  kodu
literowego  zgodnego  z  instrukcją  K-1,  kodu  danego  systemu  informatycznego
wykorzystanego do załoŜenia mapy numerycznej. Znaki geodezyjne uŜyte do tworzenia mapy
w  technologii  numerycznej  muszą  być  zgodne  ze  znakami  przyjętymi  w  instrukcji  K-1  dla
tworzenia mapy zasadniczej. PoniŜej zamieszczono wyciąg z bazy znaków geodezyjnych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest ciąg poligonowy?
2.  Jakie są rodzaje ciągów poligonowych?
3.  Z jakich zasobów składa się pomiarowa dokumentacja geodezyjna?
4.  Jakie dokumenty zawiera zasób bazowy (ZB)?
5.  Jakie dokumenty zawiera zasób uŜytkowy (ZU)?
6.  Jakie dokumenty zawiera zasób przejściowy (OT)?
7.  Jakie są przyrządy do kartowania i kreślenia mapy metodą tradycyjną?
8.  Jakie są metody pozyskiwania danych do tworzenia mapy numerycznej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Do ćwiczenia 3 (z poprzedniego rozdziału) wykonaj dokumentację geodezyjną, zgodnie

z instrukcją techniczną O-3.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie treść instrukcji O-3, dotyczącą kompletowania dokumentacji

geodezyjnej,

2) wykonać obliczenia współrzędnych punktów pomierzonych metodą domiarów

prostokątnych,

3) wykonać dokumentację zgodnie z zawartością poszczególnych zasobów,
4) złoŜyć operat pomiarowy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

drukarka,

−

komputer,

−

program obliczeń geodezyjnych WinKalk,

−

papier A4 do drukowania,

−

teczka tekturowa wiązana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj

numeryczną

mapę

sytuacyjną

podstawie

danych

uzyskanych

z bezpośredniego pomiaru terenowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przypomnieć sobie treść instrukcji K-1,
2)  przypomnieć treść wytycznych technicznych K-1.8,
3)  zapoznać się z programem WinKalk i MikroMap,
4)  obliczyć  współrzędne  pomierzonych  szczegółów  terenowych,  wykorzystując  program

WinKalk,

5) wykonać mapę sytuacyjną pomierzonego fragmentu terenu, wykorzystując program

MikroMap.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

drukarka,

−

komputer,

−

program obliczeń geodezyjnych WinKalk i program graficzny MikroMap oraz instrukcje
dla uŜytkowników tych programów,

−

papier A4 do drukowania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastabilizować punkty pomiarowej osnowy poziomej?

2) zmierzyć kąt metodą kierunkową?

3) zmierzyć kąt metodą pojedynczego kąta?

4) obliczyć współrzędne punktów poligonowych?

5) sklasyfikować szczegóły terenowe?

6) wykonać pomiar szczegółów sytuacyjnych metodą domiarów

prostokątnych?

7) wykonać szkic pomiaru metodą domiarów prostokątnych?

8) skompletować dokumentację pomiarową?

9) sporządzić mapę sytuacyjną na podstawie bezpośredniego pomiaru

w terenie wykonanego metodą domiarów prostokątnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5.  Test  zawiera  23  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudności, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zastanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przepisy techniczne dotyczące wykonania pomiarów sytuacyjnych znajdują się

w instrukcji technicznej z grupy
a)  O.
b)  K.
c)  G.
d)  w Ŝadnej z nich.

2. Przepisy techniczne dotyczące zasad kompletowania dokumentacji geodezyjnej znajdują

się w instrukcji technicznej z grupy
a)  O.
b)  K.
c)  G.
d)  w Ŝadnej z nich.

3. Przepisy techniczne dotyczące wykonania mapy zasadniczej znajdują się w instrukcji

technicznej z grupy
a)  O.
b)  K.
c)  G.
d)  w Ŝadnej z nich.

4. Osnowa geodezyjna jest to usystematyzowany zbiór punktów

a)  terenowych.
b)  dla których określono w sposób matematyczny ich wzajemne połoŜenie.
c)  znajdujących się na mapie zasadniczej.
d)  pomierzonych w terenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Podział osnowy geodezyjnej ze względu na jej rolę i znaczenie dla prac geodezyjnych

jest następujący
a)  osnowa pozioma i osnowa wysokościowa.
b)  osnowa pozioma, wysokościowa i pomiarowa.
c)  osnowa podstawowa, szczegółowa i pomiarowa.
d)  osnowa pozioma podstawowa i szczegółowa.

6. Do zagęszczania szczegółowej osnowy poziomej moŜe być wykorzystana metoda

a)  domiarów prostokątnych.
b)  przedłuŜeń.
c)  kierunkowa.
d)  wcięć kątowo-liniowych.

7. Zgodnie z instrukcją G-4 (wyd. 1984 r.) istniejący punkt osnowy poziomej moŜna

włączyć do projektowanej poziomej osnowy pomiarowej, jeŜeli średni błąd połoŜenia
punktu
a) m

≤ 0,05 m.

b) m

≤ 0,10 m.

c) m

≤ 0,15 m.

d) m

≤ 0,20 m.

8. Rysunek przedstawia stabilizację punktu osnowy geodezyjnej

a)  tymczasową jednopoziomową.
b)  trwałą wielopoziomową.
c)  trwałą jednopoziomową.
d)  tymczasową wielopoziomową.

9. Na utwardzonych nawierzchniach jezdni punkt osnowy pomiarowej naleŜy utrwalić przy

pomocy
a)  palika drewnianego o długości 30–50 cm.
b)  znaku betonowego, wykonująć stabilizację wielopoziomową.
c)  bolca lub trzpienia Ŝelaznego wbitego równo z nawierzchnią jezdni.
d)  nie naleŜy utrwalać takiego punktu.

10. Opis topograficzny punktu osnowy geodezyjnej słuŜy do

a)  odnalezienia punktu w terenie.
b)  lepszej orientacji w terenie.
c)  sprawdzenia poprawności pomiaru.
d)  sprawdzenia poprawności stabilizacji punktu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Znaki graniczne jednostek podziału administracyjnego zalicza się do

a)  I grupy dokładnościowej.
b)  II grupy dokładnościowej.
c)  III grupy dokładnościowej.
d)  szczegół ten nie naleŜy do Ŝadnej grupy dokładnościowej.

12. Elementy podziemne uzbrojenia terenu zalicza się do

a)  I grupy dokładnościowej.
b)  II grupy dokładnościowej.
c)  III grupy dokładnościowej.
d)  szczegół ten nie naleŜy do Ŝadnej grupy dokładnościowej.

13. Punkty załamania konturów uŜytków gruntowych zalicza się do

a)  I grupy dokładnościowej.
b)  II grupy dokładnościowej.
c)  III grupy dokładnościowej.
d)  szczegół ten nie naleŜy do Ŝadnej grupy dokładnościowej.

14. Rysunek przedstawia pomiar kątów metodą

a)  kierunkową.
a)  repetycyjną.
b)  pojedynczego pomiaru.
c)  nie jest to szkic pomiaru kąta.

15. Rysunek przedstawia pomiar kątów metodą

a)  kierunkową.
b)  repetycyjną.
c)  pojedynczego pomiaru.
d)  nie jest to szkic pomiaru kąta.

16. Wzór na długość odcinka zredukowaną do poziomu ma postać (d’ – długość skośna,

α  – pomierzony kąt pionowy)
a)  d = d’ + cos α.
b)  d = d’ - cos α.
c)  d

’

= dcos α.

d) d = d’cos α.

17. W skład zespołu pomiarowego w metodzie domiarów prostokątnych wchodzą kierownik

oraz
a)  pryzmacista, dwóch pomiarowych.
b)  pryzmacista, pomiarowy.
c)  dwóch pryzmacistów, pomiarowy.
d)  dwóch pomiarowych.

18. Domiar prostokątny nazywany jest

a)  rzędną.
b)  odciętą.
c)  czołówką.
d)  obmiarem obrysu obiektu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Opracowywanie mapy sytuacyjnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: